A^
Kl, THI CONG CAU LONG BIEN IF LIEU VA TAI Lieu LUU TRlf
TS. NGUYiN LIEN HU'CNG ON. CAO TH! THANH HI^N
Tru'O'ng DH Khoa hoc Xa hoi va Nhan van Ha Noi
ai myc dich nghien cuu, tim hieu v l d u Long Bien qua cac tLf li^u, tai li$u luu trCp, chung toi da tiln hanh khao sat nguln tu lieu, tai li^u hien dang du'ge bao quan tai Trung tam LLPU trCp quIc gia I. Kit qua khao sat da cho chung toi thay dugc phan nao hinh anh d u Long Bien, mpt cong trinh kiln true noi bat nhit Viln Dong vao dau t h i kfXX.
Clu Long Bien la mpt cay d u c6 mpt chilu dai ijch SLP da dugc ton tai trong 3 t h i ky. Day la cay d u dLPgc bac qua song Hing, ra dai tCp euoi the ky XIX theo d l an cua Toan quyIn Dong Duang Paul Doumer. Chf dCpng sau Thap Eiffel v l tuoi dai cung nhy quy mo xay dyng, d u Long Bien ( d u Paul Doumer) xLPng dang la nilm ty hao khong nhu'ng cua nganh xay lap kim khi dang a vao thai ky phat triln nhat cua nuac Phap, ma con a dpi ngu cua cong nhan xay dyng trong do c6 da s l nguai Viet Nam. Cho du sy ra dai cua cay d u dai 2.500m nay chf la mpt phan cua mpt dy an v l giao thong eo tinh chiln luge, nham phyc vu cong cupc khai thac lau dai ban dao Dong Duang cua thyc dan Phap, nhung ngay nay, chung ta can danh gia dung v l nhCpng gia tri, y nghTa cua d u Long Bien. Dilu nay lai cang c6 y nghTa quan trpng d l i vai sy kien ca nuac chao mCpng Dai le 1000 nam Thang Long - Ha Npi.
1. Boi canh Ijch si> din den SLP ra doi cua cau Long Bien & Ha Ngi
De nhin nhgn va danh gia dung dygc vai tro va tac dpng eua thyc dan Phap d l i vai nhCpng buae phat trien eua do thi Ha Npi noi
chung va vipe xay dyng d u Long Bien noi rieng, truac hit chung ta can phai dilm lai nhCJ'ng net chinh cua qua trinh Ijch su' d i n toi sy xam iLpgc va do hp thanh p h i eua nguai Phap.
Am mLPU xam iLpgc cua tu ban Phap doi vai Viet Nam bat nguln tCp nhu'ng nam dau t h i ky XVII va ngay cang dugc xuc tiln mpt each manh me, dae biet la tCp giCpa t h i ky XIX.
D l i vai Ha Npi, trong khi chinh quyIn trilu Nguyen c6 xu huang "xa rai" khi dai thu do Thang Long vao H u l (1804) thi ngay tCp dau, thyc dan Phap da nhan thCpc dugc day du tam quan trpng cua mpt vj tri chiln luge vai con duang thLPang mai qua song Hing, mpt trung tam chinh tri trong suit tam t h i ky, mpt dja danh truyin thing trong tam kham bao nguai dan Viet do la Ha Npi. Pierre Gourou, mpt SLP gia nguai Phap da danh gia v l vai tro cua Ha Npi, Thu do eua Bae Ky va eua toan Lien bang Dong Du'ong thupc Phap trong nhCrng nam 40 eua t h i ky XX nhu sau: "Vai trd ngay nay cua Ha Ngi diu tien la ve mat hanh chinh. Ha Ngi la trung tam hanh chinh cua Toan quyen Ddng Duung va cua Bac Ky, phin lan dan so Ha Ngi la ngwai chau Au va mgt phin dang ke la ngirdi An-nam. Ha Ngi cung cd vai trd thwang mai: nd ddng vai trd tap trung va phan phoi Idn hang hoa... Ha Ngi la mgt trung tam dwdng sit quan trgng nhit cua Bac Ky va cua toan Ddng Dwang..."\
Sau khi hoan tat cong cupc binh djnh quan sy, thyc dan Phap bat dau tiln hanh chuang trinh khai thac thupc dja theo quy mo lan,
Chao mtmg Dai le 1000 nam Thang Long - Ha Noi So 9/2010
tPLPoc hit a Viet Nam va sau do tren toan coi Dong Duang.
Ngay sau khi dgt chan len vung dat Dong Dyang, Toan quyIn Dong Duang Paul Doumer da thi hanh mpt Ioat chinh saeh tren nhilu ITnh vye khac nhau, tao dilu kipn cho sy ra dai va ma rpng eac nganh kinh t l mai.
Cung vai viec dau tu xay dyng mang \wd\ xe dien cho Ha Npi va vung ngoai 6, chinh quyIn thupc dja da chu trpng dau tu d i n viec xay dyng eae thilt bj kinh t l eho Dong Duang nhu duang sat, duang bp, duang song, b i n cang.... la nhCpng phuang tien can thilt eho cong cupc khai thac thupc dja. Tren dja ban Ha Npi, CO hai tuyin duang sat dugc xay dyng trong giai doan nay la tuyen Ha Npi - Vinh va Ha Npi - Phu Lang Thuang (bien giai Viet Trung). Trong khuon kho cua ea hai cong trinh nay, vi tri eua Ga Ha Npi, viec xay dyng cong trinh ca sa ha tang cua nha ga va viec nghien CLPU de xay dyng cac cay d u lan bang thep cho duang sat rpng 1m dpc theo cac tuyIn duang nay, dae biet la cay d u lan bac qua song Hong tren tuyen tCp Ha Npi di Phu Lang Thuang da dugc chinh quyen thupc dja quan tam tCp nam 1896.
Trong bao cao gCri eho Bp Thupe dia Phap v l chyang trinh khai thac thupc dja lan thCp nhat, Toan quyIn Dong Dyang Paul Doumer da CO phin luu y xay dyng thilt bj kinh t l eho Dong Duang nhu' du'ang bp, duang sat, duang song, b i n cang,...la nhCJ'ng thu can thilt cho cong cupc khai thac thupc dja. Cau Lcng Bien cung dygc quy hoach va xay dyng vao thai diem nay vCpa de dap ung nhCpng nhu d u di lai, thong thyang cua dan chung khi phai VLpgt qua song Hong vao mua 10, vCfa de phyc vy eho myc dich khai thac thupe dja cua thyc dan Phap.
Thyc t l , ngay khi vCpa nham chuc, Toan quyIn Dong Du'ang da quan tam d i n vipc xay dyng mpt cay d u lan bac qua song Hing.
Vi^c xay dyng eay d u nay la rat can thilt bai vi no xuat phat tCp ^nhu'ng nguyen nhan v l dja ly cung nhy kinh t l . Ve mgt dja ly. Ha Npi vai eae tfnh ben ta ngan bj ehia cat bai dong song Hong qua rpng (1700m). Han nCpa, long song thu'ang bj tac nghen vi nhCpng bai noi boi len nhanh va la di cung rat nhanh chong theo
dong nuac. Nguai dan VLPgt qua song rat kho khan, t i n kem, doi khi rat nguy hilm. Hai ben ba song, nhu'ng diem cap b i n thay doi theo mua, thuang xa duang giao thong va duang pho nen tie do ra ba song kha v l t va. Ben canh do, duang sat tu' Lang San v l Ha Npi cung dugc xay dyng vao thai ky nay, nhung khong eo d u nen tau phai dCpng lai a ben kia ba song, phia ta ngan, each song Hong ba cay so do do rIt xa thanh p h i Ha Npi, nai dang le phai la dilm tan cung cua tuyIn duang sat nay. Trong nhCpng dilu kien nhu vay, viec giao thong thyang la cham, khong thuan tien va chi phi tu'ang d l i cao.
Y tuang cua Paul Doumer la khi cay d u bac qua song Hing dLpgc xay dyng thi toan bp tuyIn dyang sat se quy tu tai Ha Npi va cung tLP Ha Npi eo dLi'ang di biln, dLPang di Trung QuIe. Ong da vilt: "Khong the nao tuung tuxyng noi hai nwa cua tuyen dwdng sat lai bj ehia cit bai con sdng".^
Nhu vay, viec xay dyng d u Long Bien bae qua song Hing vao thai dilm do la mpt viec lam d p thilt va quan trpng. Np khong chf dap Lpng nhCpng nhu d u di lai, thong thyang rat lan eua dan chung, khae phuc dugc nhCpng kho khan khi phai VLPgt qua song Hing vao mua mLPa lu ma con phuc vu cho myc dich khai thae thupe dja eua thyc dan Phap.
No cung la cay d u n l i liln huylt mach giao thong giu'a cac tfnh phia Bac va phia Nam cua Bae Ky va la cay d u dygc xay dyng eho tuyIn duang sat tCp Ha Npi d i n bien giai Viet -Trung va Ha Npi di Hai Phong, Quang Ninh.
2. Qua trinh thiet 1(4, xay dung cau Long Bien
Thyc te, khi neu ra dy an xay dyng d u Long Bien, Toan quyIn Paul Doumer da khong eo dugc nhCpng y kiln tan thanh cua mpt s l dong quan chLPC nguai Phap va nguai ban XLP. Tham chi, da eo khong it nhCJ'ng lai giem pha: "Lam sao lai cd the xay diK/c mgt chiec ciu tren mgt con song sau va rgng nhw the" ^; "Dat mgt cay ciu tren song Hong a?
Th$t dien ro! Y nhw vigc chong nui nay len nui kia de len trai. Mgt con song rgng nhw bien, sau tai 20 met, cong them 8 met nwac nda vao mua lu, ddng nwac se cuon phang mgi thw - khong gi chong da noi.. .'"*.
Sau khi- da len an sy hoang tuang cua Doumer, bao Le Courrier d' Haiphong (Thu tin Hai Phong) da noi them: "Khi ngwai ta xay di/ng mgt chiec ciu, ngwai ta lo ling xem ligu nd cd ich khong va lieu nd cd the vwgi qua song khong. Ong ta (Paul Doumer - T.G) da khong nghl den diiu dd. Ong da khong nghl den ddng chay dw ddi cua song Hdng. Ong khong nghl ring ddng song that thwang nay thay doi long song cua nd mgt each qua de dang. Tuy nhien, cijng nhw mgi ngwai, ong iy cung phai biet rang Toa cong sw cu cua Hwng
Yen bj ddng nwdc lu cuon trdi mgt each nhanh ggn, rang d tinh San Tay dan chung da phai di chuyen cho a tranh xa Idng song hien nay la 5km va rang vao mgt buoi sang dep trdi nao dd, nguai ta se thiy mgt chiec ciu tren dit lien each mat nwdc cua con song Cai nay hang tram met" ^.
Tuy nhien, Paul Doumer da bo qua tat ea nhu'ng lai giem pha va bit chap nhCpng y kiln cua cac nha buon, cac nha thyc dan Phap va cae cong ehuc, da quylt djnh thyc hi$n dy an cua minh la xay dyng mpt cay d u dai 1682m bac qua song Hing: "Toi phai vwgi qua khd khan la mgt khi vigc nghien cwu tien kha thi da xong thi phai dwa ra diu thau, va khai cong cong trinh la vl yeu to con ngudi, hay la vi yeu to vat chit Viec nay phai dwgc can nhic vl cd nhwng chi trich, nhwng giem pha ngay trong nhOng cong ty xay dwng mdi hoan thanh, nhung toi khong sg nhwng le dd, khdng scf that bai va khdng nan chi. Vai y chi kien tri va quyet tam cua toi, cuoi cung cung la giam di nhanh chdng nhwng y twang chong do!' ^.
Cuoi cung thi dy an cung da dugc Toan quyIn Dong Duang chinh thCpc thong qua ngay 04/6/1897 va thang 11/1897 da tiln hanh thu tuc dau thau vai 6 cong ty tham du la:
1. Societe de Levallois Perret (day la mpt cong ty v6 danh vai v i n phap dinh la 3.500.000 frs);
2. Compagnie Baudet-Daunon;
3. Societe du Creusot;
4. Societe des Ponts et Travaux en fer;
5. Compagnie de Fives-Lille 6. Societe Dayle & Pille.
_ Trong s l 6 nha thau k l tren, chf c6 2 nha thau la Societe de Levallois Perret va Societe Dayle & Pille^ la dya ra dygc 2 dy an (dugc gpi la dy an A va B). Cac nha thau con lai,^ mli nha thau chf du'a ra dugc mpt dy an. D l xet duyet 8 dy an nay, Toan quyIn Dong Duang da ra Nghj djnh ngay 07/11/1897 thanh lap mpt Hpi ding tham djnh cac dy an xay dyng d u sat bac qua song Hing do ong Foures, Thing SLP Bae Ky lam Chu tjeh va cac thanh vien:
- Renaud, Giam d i e Sa Giao thong Cong chinh;
- Le Tulle, Truang phong Kiem tra tai chinh;
- Morel, Truang phong s l 5;
- Poutet, Chf huy Hai quan;
- Borreil, Ky sy Cong chinh, Truang Ban xay dyng tuyIn duang sat tCp Ha Npi d i n bien giai Viet - Trung.
- Joseph, Chf huy cac cong trinh giao thong cong chinh.
Ngay 15/12/1897 diln ra cupc dau thau d l danh gia dugc nhCpng yu dilm cung nhu nhygc diem ve ky thuat cua cac dy an. Hpi ding tham djnh cung da thanh lap mpt Tieu ban ky thuat. Tilu ban nay gom 4 thanh vien trong s l 6 thanh vien cua Hpi ding Tham djnh, do la eac ong: Renaud, Rorreil, Joseph va ong Poutet.
Hau h i t cae cong ty d i u dua ra d l nghj vai gia cao va mpt thilt k l d u theo kieu thing, dan difu. Co 2 cong ty dya ra chao gia thap la dy an A eua cong ty Lavallois Perret vai 5.387.540f 60 va dy an B eua Cong ty Dayle & Pille vai 5.390.794f 00.
Trong 15 ngay lam vipe, Tilu ban Ky thuat cua Hpi dong tham djnh cac dy an tham gia dau thau cong trinh bac qua song Hing da di sau nhan xet, phan tich, so sanh giu'a 2 dy an cua hai cong ty Lavallois Perret va Dayle &
Pille va cull cung da k i t luan rang toan bp cong trinh ma dy an B cua cong ty Dayle &
Pille d l xuat la t i t nhat. Chinh vi vay, mac du dy an eua Dayle & Pille eo gia cao han cua Lavallois Perret la 3.253frs 40 nhung culi cung ngay 30/12/1897, Tilu ban Ky thuat eua Hpi dong xet thiu quylt djnh d l nghi Toan quyIn Dong Duang chpn dy an cua Dayle &
Chao mtmg Dai le 1000 nam Thang Long - Ha Noi So 9/2010
Pijle. Ly do vi: "theo Tieu ban Ky thuat cua Hgi dong cho ring dd la mgt cay ciu chac chan, trang nha han cua Lavallois Perret va rang so tien 3.253f 40 la mgt khoan chenh Igch qua nho de chung ta hy sinh cho mgt si/ tiet kigm khdng dang ke so vdi Igi ich ky thuat cua dw an Dayle & Pille" ''. Tuy nhien, trong bao cao cua minh, Tilu ban Ky thuat con neu ro rang:
"day la mgt cay cau ma he thong kim loai dwgc sw dung mang net dgc dao va mdi cin phai tinh den viec xay dwng nd a Ha Ngi".
Theo d l nghj cua Hpi ding xet thau va theo bao cao ngay 03 thang 01 nam 1898 cua Thing SLP Bac Ky, ngay 27 thang 01 nam 1898 Toan quyIn Dong Duang Paul Doumer da ra Nghi dinh^ chpn Cong ty Dayle & Pille lam nha thau chinh thCpc vai s l tiln cho phep chf la 5.900.000 frs (sau khi da SLPa d l i them mpt s l chi tilt ky thuat).
Cay d u dugc phe duypt vai kieu dang d u CO rim ehia, dygc tgo tCp nhCpng nhjp d u can doi hai hoa ma Cong ty Dayle & Pille da ap dyng kieu nay lan dau tien a Phap cho cay d u Tolbiae (Quan 13 - Paris) tren tuyIn duang sat Paris - Orieans.
Ngay 12/8/1898, Cong ty Dayle & Pille da gCpi eho Thong SLP Bac Ky mpt cong van uy nhiem cho Ky sy Saint Fort Mortier lam chf huy cong trinh xay dyng d u ma Cong ty da trung thau. Ong Saint Fort Mortier cung dugc cu' lam dai dipn chinh thCpc eua Cong ty Dayle
& Pille tgi Bae Ky. Va ngay 12/9/1898, vao Iuc 4 gia chilu, vien da dau tien cua cong trinh xay dyng d u lan bae qua song Hong da dugc ehinh Toan quyIn Dong Dugng Paul Doumer dat tai mpt dja dilm ben ba song, truac sy chCpng kiln cua gan 50 quan chCpc nguai Phap va dong dao dan chung quanh vung. De chao don sy kien trpng dai nay, tCp ngay 11 d i n n^ay 14 thang 9, ehinh quyIn thupe dja da to chCpc nhieu cupc vui chai quanh ho Hoan Kilm vai mpt khoan chi phi la 20.000 dongl
D l d l i pho vai myc nuac cua song Hong trong mua mya ID. Cong ty Dayle & Pille da phai t l chLPC cong ^tru'ang cua minh mpt each dae biet. Trong suit mua lu xay ra tCp thang 6 d i n thang 10 hang nam, khi mCpc nuac song thyang xuyen len cao tai 8m vai dong chay
4m/giay, cong truang hoan toan khong hoat dpng. Va vi t h i , hp phai lam viec h i t SLPC trong mpt khoang thai gian nhat dinh, ngoai mua lu.
Qua trinh xay dyng khong gap phai kho khan lan v l tai ehinh va nhan cong, lai t l chCpc cong viec tot nen Dayle & Pille da hoan thanh cong trinh chf sau 3 nam (chinh xae la sau 3 nam 9 thang). Than d u dai 1.680m lam bIng kim loai, dugc dat tren hai be va 18 try bang be tong c6 chilu cao tong epng la 43,5m (khi thuy trilu xuong, phan chim la 30m), ehia lam 19 nhjp dugc lap rap tCp nhCpng thanh thep Cantilever. Day la mpt dilm nhin kiln true eye ky d|c sac eua eay d u , do la sy chuyin hoa tai tinh tCp bilu do moment xoan vai nhCpng khue to, nho tuang LPng nhjp d u cao thap, VLPa chju lye vCpa tilt kiem vat lieu. Phan ill di giu'a dugc danh cho xe iCpa. Hai ben dau d u dugc n l i dai them mpt doan 800m, khiln cho chieu dai tong epng cua cong trinh la gan 2.500m. Day la thanh cong dang ghi nhan va ngoai Ip vi g vao thai dilm do, ky thuat va trinh dp chua phat triln nhu' ngay nay ma da hoan thanh dugc mpt chile d u lan nhu' vay truac thai han.
Day la mpt trong nhu'ng chile d u lan nhit t h i giai va la mpt cong trinh dang ehu y nhit tu' truac tai gia tai Viln Dong. Dd la cong trinh cua cac ky sw, chuyen gia, doc cong cung cong nhan ngwai Phap va nhan cong An Nam, nd lam nen vinh quang cho ngwai lao ddng An Nam, cac ky sw va ky thuat vien ngwai Phap.
Qua dung nhw the, nhd vao ket qua lao ddng cua ngwai tha chau A, nhieu ngwdi An Nam va cd mgt so it ngwdi Trung Quoc phu giup da xay nen cac mo, tru ciu de mgt cay ciu thep dirac dwng len. Mgt phin cua cong trinh dcrac xay nen vdi vd van khd khan chwa twng cd a mgt xw nhw Bac Ky, khi hau khac nghiet, thai tiet doi thay that thwang. Mgt phin cong trinh duuc tao nen vdi cac tru da bang da, mo a hai ben bd va cac tnj a cac vj tri khac nhau tren mat song, mdng ciu duvc nhij'ng ngwdi the/
lam viec trgng dieu kien phai dung thung khi nen, dwdi do sau trung binh ba mwai hai met tinh twmwc nwdc thap nhit trong mua khd '°.
D l tiln hanh xay dyng d u , Cong ty Dayle
& Pille da phai huy dpng d i n han 3000 cong nhan nguai ban XLP va mpt dpi ngu khoang 40
giam doc, ky sy, chuyen gia va doc cong nguai Phap d l dilu hanh cong viec. Rieng phan h i cua toan bp cong trinh d i u do cac cong nhan An Nam va mpt it nguai Trung Hoa dam trach. Tuy nhien, theo nha Ha Npi hpc Nguyin Vinh Phuc, eo le s l lugng phu xay d u phai lan han t h i rIt nhilu bai s l ngyai chit vi eye nhpe va rui ro dugc thay t h i chua tinh din. Bai ve ma bay gia khong con miy nguai Ha Npi bilt dugc, da dae ta v l cong vipe nguy hilm eua nhCpng phu xay d u ngay ay.-
Lap mwu xay dwgc cay cau Che ra cai chup de ma bam len Bam het nwdc den bun den
Ngwdi chet nhwra, phai len minh vao Vd bam mrdc lai chay vao
Chit thi mac chet, ai nao biet khdng ''.
Cong viec xay dyng d u Long Bien dugc tiln hanh bai nliCpng phu'ang ti$n hi$n dai, nhung c l gang khong ngCpng dang dugc ghi nhan. Cac hang try d u hoan thanh d i n dau, nhu'ng rim thep dugc dua tCp Phap v l kjp thai din dly va dLpgc lap rap ngay. Nguai ta trong thay cau d u tien dan tCpng ngay tren song. Lai chinh nhu'ng nguai ban XLP da ghep nhCpng tim kim loai, van hanh may nang c6 cong suit lan, tra cac dinh tan. Ban dau, nguai ta dung nhan cong Trung QuIe d l tan dinh vi hp khoe han nguai An Nam, nhung dan dan nguai An Nam da thay t h i hp. Tuy ngyai An Nam khong khoe bang ngyai Trung Quoc nhyng hp tich cyc va kheo leo han nen eo hieu suit cao han. Cac ky su Phap LPa thich nguai An Nam han ^^.
Va d l dam bao chat lugng cua cong trinh, Cong ty Dayle & Pille da SLP dyng khoang han 30.000m^ da va 6000 tan kim loai (trong do 5.600 tan thep can; 165 tan sat va thep da ren; 137 tan gang: 86 t i n ton; 5 tan thep due va 7 t i n chi). Ting so tiln chi phi eho cong trinh nay la 6.200.000 francs, so vai so tien dy tru ban dau, chf vugt qua 300.000frs, mpt eon s l rat khiem t i n d l i vgi mpt cong trinh do so nhu mpt cong trinh xay dyng cay d u lan nhit Dong Duang nay.
Ngay 03/02/1902 d u Long Bien dugc hgp long va ngay 28/2/1902, vao lue 8 gig 30 phut, mpt chuyen tau khai hanh tCp ga Ha Npi
dua Vua Thanh Thai, Toan quyen Dong Duang Paul Doumer va doan tuy tung tai dau c l u d l lam l l khanh thanh, tryac sy ehCpng kiln eua hang nghin nguai dan. Tai buoi l l nay, cay d u lan nhat Dong Dyang da dugc mang ten ngyai da khai sinh ra no - Toan quyIn Dong Duang Paul Doumer. Sau ngay Ha Npi du'ge giai phong, d u dugc doi ten thanh d u Long Bien.
3. c l u Long Bien di vao hoat dong Cay d u dugc hoan thanh tao dilu kipn thuan Igi cho viec giao thuang giCpa eae vung eua ding bang song Hong. No cung lam cho dan chung va cae quan lai thai do kinh ngac nhy trong diln van khanh thanh d u eua vien quan Nguyin Trpng Hgp, trong do c6 doan:
"Cay ciu nhw con rdng xanh bat ngang qua ddng nwdc, nhw dai ciu vong dd liy biu trdi ngam nhin ma hoa ca mat khdng the ke xiet dwgfc. Tw dd, nhan dan qua l^i khdng con can trd, bach v$t thong thwang khdng cdn xa each; nhw sw van ddng cua mgt the thong nhit dem lai cai lai Idn vay..."".
Cung vai viec khanh thanh d u Long Bien, ngay 28 thang 3 nam 1902, Toan quyIn Dong Duang da ra Nghi djnh s l 953 chinh thCpc cho phep tuyIn dLPang sat tCp Ha Npi di bien giai Viet - Trung, doan Ha Npi - Gia Lam dugc dua vao khai thac tCp ngay 08 thang 4 nam 1902 va cung vao ngay nay, b i n pha duang song cua Ha Npi bj xoa bo^''.
Tuy la d u duang sat nhung eae nha thilt k l van danh 2 ben cua duang sat cho duang bp nham dap Cpng nhu d u phat triln giao thong v l sau. Khac vai cac cay d u thong thyang, luong giao thong cua d u Doumer di theo huang xuoi a phia trai d u ehCp khong theo huang ben phai. Nam 1914, chinh quyen Phap d l nghj Cong ty Daylle & Pille ky hgp ding b l sung va nang d p mat duang bp cho xe ba gae, xe keo. Tuy nhien, hgp ding khong thanh do Chiln tranh t h i giai thy Nhat (1914 - 1918) no ra. Nam 1919, hgp dong nay dugc hoan chfnh them va dya ra ban vai nha xay dyng nhung Daylle & Pille lai tri hoan vai ly do gia ea a Phap tang vpt. Nam 1920, truac yeu d u phai phat triln giao thong d l thuc day cong cupc khai thae thupc dja va phyc h i i nIn kinh t l sau chiln tranh trong khi lue do chf c6
Chao mtrng Dai le 1000 nam Thang Long - Ha Noi So 9/2010
m l i mpt cay d u vugt qua song Hing noi Ha Npi vai mpt s l tfnh Bae Ky va mpt s l tfnh tilp giap Trung QuIc. Them nCi'a, d u chf c6 duang sat con phan duang bp chua dugc luu thong nen Tong Thanh tra Cong chinh Dong Du'ang d l nghj Toan quyIn Dong Duang eho lap dy an xay dyng mpt d u duang bp a vi tri se nli vai dai Ip Gambetta (phi Tran Hu'ng Dao) trong khi v i n xuc tiln dam phan vai Daylle & Pille d l thi cong mat san duang bp. Toan quyIn Dong Duang Iuc do la Albert Sarraut da chap nhan hgp ding tren vai gia thIu 900.000 ding Dong Duang.
Tong chi phi xay dyng d u ban dau la 174.934 quan Phap.
D i u nam 1924, hgp dong thi cong mat d u duang bp tren d u dugc hoan thanh. Ngay 26 thang 4 nam 1924, Toan quyIn Dong Duang Iuc do la Meriin ky 2 Nghj djnh s l 1611 va 1612 cho phep ILPU thong duang bp va quy dinh v l luu thong dLi'ang bp tren d u , trong do, huang di nhu sau:
"Dilu I: Luu thong tren moi loi di danh cho duang bp tren d u Doumer a mli ben cua duang sat chf dugc phep theo mpt huang duy nhat dugc an djnh nhu sau:
1. D l i vai xe ep va sue vat t h i hay sue vat keo:
a. Tren III di phia thu'gng luu: theo hyang Gia Lam - Ha Npi.
b. Tren loi di phia ha lyu: theo hu'ang Ha Npi-Gia Lam.
2. Ngyai di bp phai su' dyng duy nhat vfa he danh cho ngyai di bp, huang di ngyge vai huang di eua xe cp, tCpc la:
a. Lli di phia thugng luu: theo hyang Ha Npi - Gia Lam.
b. Loi di phia ha ILPU: theo hyang Gia Lam - Ha Noi." (Cong bao Dong Dyang, nam
1924).
Nhu vay, sau 22 nam SLP dung d u cho duang sat (cho tau hoa va oto ray), duang bp tren d u dygc phep luu thong cong epng vao nam 1924 vai hu'ang di ban diu doi vai xe cp, sue vat tho hoac sue v l t keo la ben tay phai, trong khi nguai di bp c6 huang di ngugc lai, tuc la di ben trai.
Nam 1929, lyu lugng giao thong duang bp tren d u ngay cang tang d i n d i n un t i c va
tai nan giao thong thuang xay ra tren d u , hai dau d u va cae duang d i e len d u . . . dae biet la khu vyc ben Gia Lam thupc tfnh Bac Ninh Iuc b i y gia. Trong khi do, eac cong trinh phy trg khac con chua dugc xay dyng hoan chfnh hoac bat hgp ly nhu a dilm giao nhau hoac duang vong k h u l t t i m nhin....
Qua nhilu bao cao tuang trinh, thu tCp, cong van trao d l i , d l xuat, nghien cuu ban ve va tiln hanh thCp nghiem tren thyc dja va theo d l nghj cua Cong SLP Bac Ninh, ngay 31 thang 5 nam 1937, Chanh Van phong thay mat Thing SLP Bac Ky thong qua Quylt djnh s l 27
ngay 19/02/1937 do Haelewyn, Cong SLP Bac Ninh ky v l viec thay doi huang di d l i vai xe CO eae loai tren d u ^^.
Nhy vay, trong qua trinh quy hoach va do thj hoa Ha Npi, nham biln Thanh p h i Ha Npi thanh "trung tam hanh chinh lan nhat va quan trpng nhit cua Lien bang Dong Duang", ngay tLP khi Ha Npi chua tra thanh dIt "bao hp", nguai Phap da d i u tLP, xay dyng cho thanh p h i nay mpt he thing giao thong duang sat CO tam ca cua mpt "trung tam duang sat quan trpng nhit Dong Duang". Hp thong do bao gIm cac tuyIn dLPang tau dien tCp Ha Npi ra ngoai 6 va duang tau hoa tCp Ha Npi di Vinh va tCf Ha Npi di bien giai Viet - Trung.
Ton tai trong cung mpt he thing giao thong, dygc xay dyng cung trong mpt thai ky Ijch SLP, tren cung mpt dja diem la thanh p h i Ha Npi, song m l i phuang tien giao thong lai dugc xay dyng vai mpt myc dich khac nhau.
He thong tau dien tie Ha Npi ra ngoai 6 dugc xay dyng vai muc dich phyc vy cho nhu d u xay dyng eua mpt Thanh p h i kilu chau Au c6 d l y du chLPC nang hanh chinh, tin ngLPang, van hoa, djch vy, thuang mai,... nham khuyin khich nguai Phap sang djnh cu, lam an lau dai, t h i hipn ro y d l xam chilm vTnh viln eae nyac Dong Duang. Xay dyng eae tuyIn tau hoa tLP Ha Npi di Vinh va tCp Ha Npi di bien giai Viet - Trung, nguai Phap nham vao mpt myc dich lan han, do la d l phuc vy cho chuang trinh khai thac tilm nang kinh t l cua thupe dja.
c l u Long Bien dugc xay dyng chinh la muln t h i hipn SLPC manh cua nIn van minh va ky thuat hipn dai cua phuang Tay.
Thai do hp cua thyc dan Phap da d l lai cho chung ta mpt eay d u "dai nhat Dong Duang".
Cay d u khong chf la nilm ty hao cua nganh xay lap kim khi dang a vao thai dilm phat triln nhit cua nuac Phap, ma con cua cong nhan xay dyngr\trong do da so la nguai Vipt Nam.
Day thyc sy la cong trinh xay dyng mang tam voc t h i ky, mpt cong trinh gan bo vai Ha Npi suit han 100 nam qua, mpt cay d u nhyng luon dugc nguai dan Ha Npi mang trong long minh mli chuyin di xa./.
Chu thich:
1. Trich theo "Giao thdng dwang sat a Ha Ngi thai Phap thugc qua tai lieu lwu trir" cua TS. Dao Thj Diin (T^p chi Nghien cwu Ijch sw, so 11/2005).
2. Paul Doumer Ngwdi Phap va nhung cay ciu a Vigt Nam, (Nguyen Van Tnjung djch), T^p ehi Van ngh$ quan dgi, so 4/2008, tr 106-109.
3. 4. 5. Trich theo "Ai la tac gia thiet ke cau Long Bien"
cua Vu Van Thuyen (T$p ehiXwa va Nay, so 97/2001) 6. Paul Doumer Ngwdi Phap va nhOng cay ciu a Vigt Nam, (Nguydn Van Trwang djch), T^p ehi Van nghQ quan dgi, so 4/2008, tr 106-109.
7. Trich Bao cao so 2E ngay 03/01/1898 cua Thong sw Bac Ky gwi Toan quyin Ddng Dwang, Phdng Phu Thong swBac Ky, Ho sa 6532: /Vs de la constmction d'un pont sur le Fleuve Rouge (pont Doumer) 1897- 1898 (Ve vigc xay dung mgt eay ciu tren sdng Hdng 1897- 1989).
8. Cdng bao Ddng Dwang so 10+11, nam1898, tri 15.
9. Phdng Phu Thong sw Bic Ky, Ho sa 80464: Fetes donnees a I'occasion de la reunion du Conseii Superieur de llndochine. Pose de la premjere Pierre du pont surie fleuve rouge 1898 (Nhung ngay Id dwQC to ehwc nhan CUQC hgp cue Hgi ddng Toi cao Ddng Dwang. Le khdi cdng xay dung ciu tren sdng Hong).
10. Paul Doumer Ngwdi Phap va nhCmg cay eau a Vigt Nam, (Nguyen Van Tnrang djch), T^p chi Van nghe quan dgi, so 4/2008, tr 106-109.
11. Nguyin Vinh Phuc: Ha Ngi, eon dwdng ddng sdng va Ijch sw, NXB Tre, Tp.HCM, 2004.
12. Paul Doumer Ngwdi Phap va nhOng cay ciu a Viet Nam, (Nguyen Van Tnrang djch), T^p chi Van nghQ quan dgi, so 4/2008, tr 106-109.
13. Phdng Phu Thong sw Bae Ky, hd sa 38723:
Inauguration du pont Paul Doumer a Hanoi (Khanh thanh ciu Paul Doumer t^i Ha Ngi).
14. Phdng Phu Thong sw Bac Ky, Ho sa 7861: A.s de I'ouverture de I'expioitation de la section de Hanoi a Gia Lam de la iigne du chemin de fer de Hanoi a la frontiere de Chine.
15. Trich theo "NhOng dieu mdi biet qua nhjp cau Long Bien Ijch sw" eua Le Huy Tuin (Bao Ngwdi Ha NQL sdl+2 + 3, nam 2001).
BAN KHAC CO NHAT...
(Tiep theo trang 13)
Saeh Dai Nam thwc Iuc chinh bien de nhjky la bp chinh SLP lan cua trilu Nguyin, gom 220 quyIn va 1 quyIn thu, t i n g epng 5.512 mat khac. Do Quoc SLP Quan trilu Nguyin bien soan, Tru'ang Dang Q u i lam Tong tai. Npi dung: Ghi chep cae sy kipn Ijch SLP dien ra dual trilu Vua Minh Mgng (1820 - 1840) theo l l i bien nien. Bp saeh dugc Vua T y DLPC cho phep khac in vao nam T y DLPC thLP 14 (1861).
v l vipe doi va dat ten tfnh Ha Npi, tam Mpe ban noi tren eo ghi ro: Nam Minh M^ng thu- 12 (1831), phu Hoai DLPC
thugc Bac Thanh truxyc day, ho'p v&i tran Sen Nam, doi va dat ten la tinh Ha Ngi'').
Them mpt thong tin khae lien quan den tfnh Ha Npi cung trong ho sa so H22/77 noi tren, do la tai ban mat khac 16 eho thay, tai thai d i l m nay, tfnh Ha Npi dugc ehia djnh dja hat gom: 4 phu la Hoai Diec, Thw&ng Tin, &ng Hoa, Ly Nhan; 15 huyen la Thg Xuxyng, Vinh Thuan, TLP Liem, Thwo'ng Phuc, Thanh Tri, Thanh Oai, Chwang DLPC, So'n Minh, Hoai An, Nam XLPO'ng, Duy Tien, Binh Luc, Phu Xuyen, Kim Bang, Thanh Liem '^'.
Day la ban khac duy nhat trong khoi Mpe ban trieu Nguyin va c6 t h i noi la ban khac e l nhat dugc tim thay tinh d i n thai dilm hien nay noi v l sy kien doi va dat ten tfnh Ha Npi - Thu do eua dIt nuac. Day la cai moc rat quan trpng doi vai Thu do Ha Npi, dugc khae trong Mpe ban trilu Nguyin - Di san t y lieu t h i giai./.
(1). Trung tam Lwu trir quoc gia IV, Ho sa so H22/77 - Mgc ban thiu Nguyin, D^i Nam thwc Iuc chinh bien de nhjky, quyen 76, m^tkhie 17.
(2). Trung tam Lwu trir quoc gia IV, Ho sa so H22/77 - Mgc ban thiu Nguyin, D^i Nam thwc lijc chinh bien de nhjky, quyen 76, m$tkhac 16.
