KY Y^U HOl
T H A OKHOA HOC
VAI TRO CUA THONG TIN KHOA HOC VA CONG NGHE TRONG XA HOI THONG TIN
TS. Nguyen Tien Hien *
1. Khai niem thong tin va xa hoi thong tin 1.1. Khdi niem thong tin
Ngay nay, thdng tin da trd thanh mdt ITnh vuc dugc nhieu ngudi quan tam va ludn nhac den trong xa hdi phat trien. Vay thdng tin la gi?
Cd nhieu khai niem khac nhau ve thdng tin:
- Trong bach khoa toan thu ciia Lien Xd xuat ban lan 3, T. 10 da viet: Thdng tin la tin tiic dugc truyen di bdi con ngudi bang ldi ndi, chir viet, hoac cac phuang tien khac.
- Trong tir dien Oxford English Dictionary dua khai niem: Thdng tin la dieu ma ngudi ta danh gia, hoac ndi den, la tri thirc, la tin tire.
- Trong tieu chuan Viet nam 5453- 1991 da viet: "Thdng tin la ndi dung ma con ngudi gan cho dii lieu vdi cac quy udc (ky hieu) da biet, dugc su dung trong viec trinh bay chung"...
Nhieu ngudi cdn cho rang: thdng tin la sir chuyen giao tri thirc lam tang them sir hieu biet ciia nhan loai.
Thdng tin dugc hinh thanh trong qua trinh giao tiep, mpi ngudi deu cd the nhan thdng tin tir nhieu ngudn khac nhau nhu: qua giao tiep, dpc bao , nghe dai, xem phim anh...
Thdng tin la nhu cau ca ban khdng the thieu ciia mpi ngudi, mpi td chirc, mpi qudc gia.
Ngudn lire thdng tin khac ban vdi cac ngudn lire khac trong mdi qudc gia, cac ngudn lire khac nhu: than, sat, thep, tien te cang diing nhieu cang mau het. Ngugc lai ngudn luc thdng tin cang dimg nhieu, cang phong phu va nhieu them vi mdi ngudi diing thdng tin lai tao ra thdng tin mdi.
Ngay nay, ngudi ta cho rang thdng tin la ngudn luc ciia mdi qudc gia, nudc nao sd huu dugc nhieu thdng tin hiru ich, nudc dd se thanh cdng. Nhat la thdng tin khoa hpc va cdng nghe da trd thanh hang hda de trao ddi budn ban giira cac nudc.
1.2. Khdi niem xd hpi thong tin
Tir thap ky 70 ciia thi ky 20, khai niem "xa hdi thdng tin" da dugc sir dung va gay tranh cai tren dien dan. Nha khoa hpc My Daniel Bell trong cdng trinh "Xa hdi hau cdng nghiep dang tdi" da viet: "xa hdi cdng nghiep dua tren nen cdng nghe ca khi, xa hgi hau cdng nghiep dua vao cdng nghe tri tue. Neu nhu tu ban va lao ddng la hai dac trung ciia xa hdi cdng nghiep, thi thdng tin va tri thirc la hai dac trung thay the chiing trong xa hdi hau cdng nghiep". Xa hdi hau cdng nghiep cdn dugc gpi la xa hdi thdng tin.
' Nguyen Trudmg i<hoa Thu vien - Thong tin Truang Dai hoc Van hoa Ha Noi,
- 3 9 -
KY Y^U HOl T H A O KHOA HOC
Nick Moore- giao su thudc vien nghien cim chinh sach cua Anh da khai quat xa hdi thdng tin cd ba dac trung sau:
• Thii nhit, thdng tin dugc sir dung nhu mdt ngudn lire kinh te. Cac td chirc sir dung nhilu thdng tin ban dl lam tang nang lire ciia ciia td chuc minh, khuyen khich viec ddi mdi va lam tang hieu qua canh tranh ciia hp, thudng la thdng qua cac cai tien ve chat lugng hang hda va dich vu do td chirc, ca quan tao ra, mang lai lgi ich cho toan bd nen kinh te eua nudc nha.
• Thir hai, sd ngudi sir dung thdng tin ngay cang tang vdi cac muc dich khach nhau; nhu tham dd cac quyen ban cua hp ve cac djch vu cdng cdng, de cd the kiem soat tdt ban cudc sdng rieng ciia minh. Mpi ngudi cdn sir dung thdng tin vdi vai trd thuc hien nhiing quyen ban va trach nhiem ciia ngudi cdng dan... Ngoai ra cac he thdng thdng tin ngay cang phat trien se lam tang dang ke ca hdi tiep can ciia quan chung vdi cac co sd van hda va giao due.
*l* Dac tinh thii ba ciia xa hdi thdng tin la: viec phat trien mdt nganh thdng tin d
ngay trong nen kinh te. Chirc nang ciia thdng tin la phai dap img nhu cau chung ve cae phuang tien va djch vu thdng tin.
Tuy nhien, ngudi ta ngay cang nhan thay rd hon su can thiet cho viec phat trien mdt nganh cdng nghiep san sinh ra chinh thdng tin va cac ddng tin dugc truyen tai tren cac mang: dd la cac nha cung cap ndi dung thdng tin.
Hau nhu tat ca cac xa hdi thdng tin, khu vuc thdng tin phat trien nhanh hon nhieu so vdi toan bd nen kinh te. Lien doan Vien thdng Qudc te udc tinh rang, nhiing nam cudi ciia the ky 20, khu vuc thdng tin toan cau da tang trudng vdi ty le cao ban 5%, trong khi toan bd nen kinh te the gidi chi tang chua day 3%.
2. Ljch su cua boat dong thdng tin
Hoat ddng thdng tin cd ljch su phat trien chua lau, mdi hon mdt thi ky nay. Ljch sir boat ddng ciia thdng tin, gan lien vdi lich sir ciia truyen thdng va vien thdng. Hoat ddng thdng tin dugc hinh thanh nhu mdt nganh khea hpc ddc lap tir nhung nam 60 ciia the ky 20. Trong qua trinh hinh thanh cd nhieu khai niem va ten gpi khac nhau:
• Nam 1905 nha bac hpc ngudi Bi la Pole Other, lan dau tien tren thi gidi, dng sir dung thuat ngir "documentation" nghTa la "tu lieu hpc" bao ham khdng chi cd sach, bao ciia thu vien, ca tu lieu luu trir va hien vat ciia bao tang. NghTa la theo quan dilm ciia dng luc bay gid: tu lieu hpc bao ham ca thu vien. thdng tin, luu trii va bao tang,
• Vao nhirng nam 60 ciia the ky 20, d My thuat ngir "documentation" trudc day nay dugc ddi thanh "information", nghTa la thdng tin, de chi cac boat ddng nghien ciiu quy luat ddng tin, phuong tien xu ly tin bang may tinh dien tir. Nha bac hpc My, Jertori, coi nhiem vu ciia thdng tin la nghien cim du bao trong hinh thuc dy kien.,,dac biet la ky thuat tinh, lap trinh cho may tinh dien tir.
• Nam 1963, lan dau tien hpc vien cdng nghe Georgia d My, dua mdn thdng tin vao giang day, cho den nay rat nhieu trudng ciia nhieu nudc, nhieu nganh nghi da dua mdn thdng tin vao giang day chinh khda bat budc,
- 4 0 -
KY Y^U HOl T H A O KHOA HOC
Hoat ddng thdng tin ra ddi trong bdi canh khoa hpc ky thuat phat triln, cdng nghe thdng tin phat trien, nen thdng tin da nhanh chdng irng dung cdng nghe thdng tin vao boat ddng ciia minh, da mang lai hieu qua to Idn,
Nhieu ngudi chia boat ddng thdng tin ra lam 3 giai doan sau:
- Giai dogn 1: boat ddng thdng tin xuat hien ciing vdi su xuit hien dien tin, dien thoai, truyen thanh... vao cudi the ky 19.
- Giai dogn 2: hoat ddng thdng tin phat trien ciing vdi sy phat minh ra vi mach, cap sgi quang va ve tinh dja tTnh vao nhirng nam 70 ciia thi ky 20.
- Giai dogn 3: tir nam 1985 den nay, nhan loai dang trong ky nguyen thdng tin toan cau, truyen thdng qudc te va sir dung mang internet.
3. Vai tro cua thong tin khoa hoc va cong nghe trong xa hoi thong tin
Nhu tren ta da ndi ve dac diem cua xa hdi thdng tin la xa hdi ma mpi ngudi diu sir dung thdng tin trong cac nganh nghe, ITnh vyc cdng tac ciia minh dl dem lai hieu qua Idn hon, nen cac ca quan thdng tin phai nhieu hon, san pham thdng tin ciing phai da dang ban, thiet thyc hon. Thdng tin khoa hpc va cdng nghe cd cac vai trd to Idn va da dang, de tien nghien cim ta cd the cu the hda d 3 ITnh vyc sau:
3.1. Thong tin khoa hpc vd cong nghe la nhdn td thuc day kinh te, xa hpi phdt triin.
Ngay nay nhan loai deu thira nhan: vat chat, nang lugng va thdng tin la nhiing yeu td quan trpng, quyet djnh sy tdn tai va phat trien kinh te xa hdi ciia mdi qudc gia.
Dac biet, trong dieu kien ma cudc each mang khoa hpc va cdng nghe dang dien ra vdi quy md rdng Idn. Khoa hpc va cdng nghe ngay cang trd thanh lye lugng san xuat tryc tiep ciia xa hdi, thi thdng tin khoa hpc va cdng nghe thyc sy trd thanh ngudn lye quan trpng khdng the thieu dugc trong xa hdi thdng tin, vi thdng tin khoa hpc va cdng nghe la ca sd ciia cae phuang phap mdi hoac san pham mdi dua lai lgi nhuan cho nhiing ai sd hiiu chiing.
3.2. Vai trd cua thdng tin trong lanh dgo vd qudn ly
Nghi quylt 37 NQ/TW ciia Bd chinh tri ve chinh sach khoa hpc ky thuat, ngay 20/4/1981 da neu: "Cdng tac thdng tin phai gdp phan tich eye rut ngan qua trinh tir nghien cuu den san xuat, nang cao chat lugng quan ly va lanh dao", Lanh dao, quan ly la su tac ddng cd y thirc ciia chii the len khach the quan ly, nham dat dugc muc dich ciia nha quan ly. Chii thi quan ly d day ta hieu la dpi ngii can bd lanh dao, cdn khach the ta hieu la dpi ngii cdng nhan vien ciia ca quan dd.
Cd ngudi cho ring: quan ly la mdt dang tuong tac dac biet ciia con ngudi ddi vdi mdi trudng xung quanh. Qua trinh quan ly dugc xac djnh nhu mdt loat cac boat ddng djnh hudng theo muc tieu, chang ban lap ke hoach, ra quyet djnh, td chirc thyc hien ke hoach. Khdng cd thdng tin chinh xac, se khdng the lap ke hoach, va ra quyet djnh mdt each tdi uu, khea hpc va kha thi. Ngudi ta vi nha lanh dao cd thdng tin nhu la ngudi di cd ngudi dan dudng,
3.3. Vai tro cua thdng tin trong gido due vd ddo tgo - 4 1 -
KY Y^U HOI T H A O K H O A HOC
Bao cao chinh trj ciia Ban chap hanh Trung LTong Dang Cdng San khda 8 da chi rd "phat trien giao due va dao tao la mdt trong nhirng ddng lye quan trgng thuc day sy nghiep cdng nghiep hda, hien dai hda, la dieu kien de phat buy ngudn lye con ngudi- ylu to eg ban dl phat triln xa hdi, tang trudng kinh te nhanh va ben viing", Chinh vi vay, cdng tac giao due va dao tao ddng vai trd rat quan trgng trong viec phat trien ngudn nhan lye va bdi dudng nhan tai cho dat nudc. Dau tu cho giao due la dau tu cho phat trien.
Giao due va dao tao la boat ddng xa hdi. nham thyc hien chiic nang thdng tin chuyen giao tri thirc giiia cac the he. Giao due la nhan td hang dau ciia sy phat trien.
Trong xa hdi thdng tin, nhu cau ve thdng tin ciia nhan loai cang gia tang dang ke, hp ddi hdi thdng tin sau ban, chinh xac ban va da dang ban. Nhat la trong giao due va dao tao la qua trinh chuyen giao tri thiirc, qua trinh tiep nhan thdng tin, san xuat thdng tin, nen ddi hdi thay ciing phai dpc nhieu, biet nhieu, trd ciing phai tu dpc, tu nghien cuu nhieu de cap nhat kien thuc, san xuat thdng tin.
Trong giao dye va dao tao, thdng tin dugc tiep nhan tir nhieu kenh khac nhau nbu: qua bai giang ciia thay, qua dgc tai lieu, qua thyc te, thyc nghiem, tryc quan...
Trong cac trudng hien nay, nhat la cac trudng dai hpc, cac thu vien hoac trung tam thdng tin thu vien dugc xem nhu mdt bd phan quan trpng cau thanh nha trudng, khdng cd thu vien thdng tin, khdng dii dieu kien md trudng, thdng tin thu vien khdng dam bao, khdng dugc md nganh mdi, cap bac mdi v.v... Hpc dai hpc la ty hgc, ty nghien cuu la chinh, thay chi la ngudi hudng dan each tiep can khoa hgc nen phai cd trung tam thdng tin thu vien tdt de sinh vien hpc tap, nghien cim.
42
