PHAT TRIEN HE SINH T H A I Rl/NG N G A P M A N
• • •
VEN BIEN GOP PHAN P H A T TRIEN BEN V C N G
VUNG DUYEN HAI DONG BANG SONG HONG
Hoang Sy Dpng
T 6 M T A T
Bai viet trinh bay mpt phan ket qua nghien cii^i cua de tai "Phat trien he sinh thai riftig ven bien, nhSm gop phan dam bao phat trien ben vffng viing duyen hai dong bang song Hong". Da danh gl hien trang dien tich rffng ngap man ( RNM) ciia 5 dnh: Quang Ninh, Thai Binh, Ninh Binh, Nam Dinh va Hai phong, tinh trang suy giam dien tich riftig ngap man, dac biet la RNM tff nhien. O phan ldn cac tinh da mat het riftig ngap man tff nhien, hien co den hai phan ba dien tich quy hoach cho phat trien RNM nhiftig khong co riJCng. Ngoai ra bai viet con danh gia vai tro to ldn ca ve kinh te, xa hoi va moi tnrdng ciia riftig ngap man, nguyen nhan lam suy giam dien tich riftig ngap man la thie'u quy hoach sff dung dat va nhiJCng cd che chinh sach thich hdp ciing nhiftig nljan thffc khong day du cua ngiTdi dan ve y nghia cua riftig ngap man. Bai viet trinh bay phiTdng hufdng phat trien riftig ngap man cl vung dong bang song Hong (DBSH) den nam 2020 la trong mdi tren 28 nghin hecta, difa tdng dien tich rtftig ngap man d vimg dong bang song Hong len 63 nghin hecta.
Tff khoa: Ritng ngdp man, viing dong bdng song Hong, he sinh thdi.
I. DAT VAN DE
O Viet Nam rffng ngap man ( RNM) khong chi la ngudn cung cap gd, cui, dUdc heu, nguyen Ueu thu cdng my nghe, ma cdn la ndi cU tru, sinh san va hinh thanh nang sua't cua nhieu loai thuy hai san, la ye'u to' thuc day qua tiinh co' dinh bun cat, chdng xdi Id, chan gid, chan sdng bao ve de dieu, cau cd'ng, dudng xa, nha cUa, he tiid'ng thtiy ldi, da't dai canh tac ndng nghiep, nang sua't cay Uong va thtiy san, v.v... Tuy nhien, do nhffng mau tiiuln giiira ldi ich uifdc mat va Idi ich lau dai, giffa ca nhan va cpng ddng, do thie'u nhffng bien phap ky thuat thich hdp va nhffng cd che chinh sach ddng bo, v.v... ma rffng ngap man d Viet Nam da va dang bi suy thoai nghiem Upng, dac biet la RNM 6 vung DBSH. Chi tff nam 2000 de'n 2006, rffng ngap man tU nhien d cac tinh DBSH da giam hdn mot phan ba, tff 29.064 ha xudng con 19.047 ha. Stf suy giam dien tich rffng ngap man da keo theo nhffng bien ddi manh me sinh tiiai, Iam ma't dan nang sua't rffng va cac ao dam nudi udng tiiuy san, lam ngheo nan tai nguyen da dang sinh hoc, gia tang tiiiet hai bdi gio bao, anh hudng tnic tie'p tdi ddi song kinh te' - xa hoi 6 nhieu vung ven bien.
' PGS-TS. Bp Ke hoach va Dau tiT.
De quan ly ben vffng rffng ngap man, da cd hang loat cac cong trinh nghien ctJu ve rffng ngap man d Viet Nam, song cho den nay, phan ldn dUdc thUc hien vdi each tiep can ddn nganh, hoac sau ve sinh thai, hoac sau ve kinh te, co khi chi hudng vao bao ve rffng, cd khi hUdng vao phat Uien thuy san, cd trudng hdp chi tap trung vao chffc nang phdng hp cua rffng, v.v... Vi vay, nhffng giai phap bao ve va phat Uien rffng ngap man dffdc de xua't tiiffdng mang quan diem ctia mot Enh vifc, chUa toan dien va khong giai quyet dUdc tan gdc van de mat rffng va suy thoai rffng. Ke't qua nhieu cuoc hpi thao gan day da cho tiia'y, de quan ly ben vffng rffng ngap man, can co nhffng giai phap tdng hdp, Uong dd tinh den ca nhffng dieu kien Uf nhien, kinh te va xa hpi, giai quye't dong tiidi quan he giffa kinh te - xa hpi vdi moi Uifdng. Va'n de Uen phai dffdc nghien ctiu va de xua't Uen quan diem nghien ciiu da nganh.
Theo hudng nay, Uong tiidi gian qua, Vien Nghien ciiu Chien lUdc va Chinh sach - Bo Ke hoach va Dau tiJda thffc hien mpt de tai "Phat trien he sinh tiiai rffhg ven bien, nham gdp phan dam bao phat trien ben vuhg vung duyen hai ddng bang song Hong". Bai viet tiinh bay phUdng hUdng phat trien he tiid'ng RNM, gop phan phat tiien KT - XH ben vuhg viing duyen hai DBSH - mpt phan san pham ciia de tai Uen.
n. PHl/CfNG PHAP NGHIEN CtfU
SU dung phUPng phap ke thffa tU Ueu, phUdng phap nghien cffu tham dtf va phUdng phap dieu Ua chuyen nganh.
Nhdm nghien cffu da sff dung tU Ueu cua cac ke't qua nghien cult ve dac diem sinh vat bpc, sinh thai, kinh te, hieu qua moi trUdng cua rffng ngap man, cac ket qua dieu Ua diin bie'n rffng ngap man;
chie'n Iffdc phat Uien nganh ndng nghiep va PTNT;
cac phUdng an quy hoach va ke' hoach phat Uien Uen quan de'n rffng ngap man, hoac trong. vung rffng ngap man, cac dff Ueu ve dja hinh, khi hau, thuy van, dUdc lUu Uff Uong he thd'ng thong tin dia ly, cac phan mem chuyen dung, cac tuyen tap thd'ng ke, v.v...
SU dung nhieu cong cu khac nhau ciia phUdng phap nghien cUu tham dU de phdng van 40 ngUdi va td chffc 15 cudc thao luan nhdm vdi nhffng ngffdi da UUc tie'p tham gia vao quan ly, bao ve va sff dung cac chffc nang kinh te va sirtii thai cua rffng ngap man cho phat Uien kinh te - xa hpi. Nhffng thdng tin chu ye'u dffdc thu thap trong nghien cihi tiiam dff gom kie'n thffc va kinh nghiem cua cpng dong, nhffng va'n de kinh te, xa hoi va moi Uffdng Uen quan de'n rffng ngap man, hieu qua cua cac chinh sach da ap dung, nhffng giai phap cd the dffdc thffc hien nham gdp phan giai quye't hai hoa md'i quan he kinh te, xa hpi va moi trffdng Uong quan ly ben vffng rffng ngap man.
Thie't lap 27 6 tieu chuan dien hinh d cac Uang thai rffng ngap man tai Giao Thuy (Nam Djnh), Binh Minh (Ninh Binh), Thuy Nguyen (Hai Phdng), Tien Hai (Thai Binh), Dam Ha va Ha Long (Quang Ninh) de thu thap nhffng thdng tin bo sung ve dac diem ca'u Uuc, sinh tiiai, da dang sinh hoc, gia Uj kinh te, vv... cua rffng. Qua Uinh lap va dieu ua d tieu chuan dien hinh dUdc thUc hien theo nhffng phffdng phap dieu Ua lam hpc va sinh tii^i rffng.
Trong qua Uinh phan tich thdng tin de tai da sU dung cac phUdng phap thd'ng ke toan hoc de xac dinh cac gia Uj Uung binh, pham vi bie'n dpng, mffc dp Uen he cua cac dai lffdng, sff dting cac phUdng phap phan tich SWOT cung vdi cac chi tieu danh gia hieu qua md hinh canh tac tong hdp cua FAO de xac djnh nhffng va'n de ma quan ly ben vffng rffng ngap man dang phai dd'i mat, nguyen nhan va
nhffng giai phap cho cac va'n de dd. Ngoai ra, nhdm nghien cffu cdn to chffc 3 cupc hpi thao, gffi tai lieu va nhffng bao cao sd bp de lay y kien cac chuyen gia thupc nhffng Unh vUc khac nhau ve ket qua dieu Ua, phan tich va giai phap dtf kien cho quan ly ben vffng rffng ngap man.
HL KET QUA VA THAO LUAN
1. Tai nguyen rijfng ngap man ven bien vimg dong bang song Hong (DBSH)
Rffng ngap man phan bo' chu ye'u tai cac bai boi ven bien gan cac cffa song, cd dia hinh bang phang va ngap nffdc dinh ky theo che dp thuy trieu. Day la ndi thuan ldi de thifc hien nhieu boat dong kinh te lam nghiep, nong nghiep, nuoi trong thuy san, du lich, v.v... Tuy theo hUdng sU dung va Uinh dp quan ly ma hieu qua va xu hUdng bie'n doi cua rffng ngap man rat khac nhau. Cf vung DBSH, quy hoach sU dung da't ngap man chUa khoa hoc cung vdi nhffng phffdng thffc san xua't quang canh la chinh da lam cho dien tich rffng ngap man tff nhien giam xud'ng nhanh chdng. Chi Uong thdi gian tff nam 2000 de' i nam 2006 dien tich rffng ngap man da giam gan 11 nghin ha, binh quan giam 7,6%/nam (hinh 1). Phan ldn dien tich RNM tff nhien bi ma't la do chuyen ddi ban muc dich suf dung da't nen rat khd phuc hoi lai.
Hinh 1. Dien bien dien tich RNM viing DBSH 2006 (FIPI[3])
Theo ke't qua dieu tra dien tich RNM d cac tinh DBSH nam 2006, Uong 5 tinh thi Quang Ninh co dien tich rffng ngap man ldn nha't, chu ye'u la rffng tff.nhien, sau do la Thai Binh, Nam Dinh, Hai Phdng, va tha'p nha't la Ninh Binh (bang 1).
Bang 1. Dien tich RNM cua cac tinh DBSH nam 2006
Loai rffng RNM RNM trong
RNM tu nhien Tong
Dien tich (ha) 17.072 18.147 35.219
Cac tinh Quang
Ninh 2.545 18.147 20.692
Hai Phdng 3.235
0,0 3.235
Thai Binh 6.763 0,0 6.763
Nam Dinh 3.959
0,0 3.959
Ninh Binh 570 0,0 570 Nguon: Trung tdm Nghien cihi Tdi nguyen vd Moi trUdng - Dai hgc Qudc gia Hd Ngi (2004[2]) Dien tich RNM cua Quang Nmh chie'm tdi Uen
55% tdng dien tich RNM cua khu vUc, bo'n tinh con Iai chie'm 45%. Iby nhien, d bon tinh Thai Binh, Nam Dinh, Hai Phdng, va Ninh Binh khong con riftig t\i nhien, toan bp rffhg hien tai deu la rtftig dUdc Uong mdi Uong nhOhg nam gan day. Ke't qua khao sat cho tiia'y, dien tich RNM dnh Quang Nmh cung dang bi tiiu hep. Nguyen nhan chu ye'u do cong dong chffa nhan tiiffc dung vai trb cua RNM do'i vdi phat Uien KT - XH ben vQhg, da chat pha de lay cui hoac lay da't de nudi tiiiiy san. Cung tiieo ke't qua dieu Ua cua Vien Dieu Ua Quy hoach rffiig tiii d ven bien vung DBSH hien cdn mpt dien tich tUdng do'i ldn chUa cd riftig ngap man. Day la dien tich cd tiie phat trien rifUg ngap man tff nay de'n nam 2020. Trong do, da't bai boi va bai trieu la 2 dd'i tffdng tiiich hdp cho phuc hoi RNM d vung DBSH. Dien tich cac loai da't chffa cd ruiig ngap man cua cac tinh dffdc thong ke Uong bang 2.
ngUdi ta de cap de'n vai u6 kinh te, xa hoi va bao ve moi UUdng cua rffng ngap man. Cac tac gia deu xem rffng ngap man nhff mpt ye'u to' quan Upng cho bao ve moi trUdng vung duyen hai, nhUhg ddng tiidi cung la ddi tffdng ciia san xua't tdng hdp nong - lam - fliuy san. Vai Uo kinh te moi tiifdng cua rffng ngap man tilUdng dUdc lam ro qua phan tich nhffng mo hinh ket hdp rffng dffdc vdi nuoi Uong tiiuy san. Cd ba nhdm mo hinh chu ye'u gdm: mo hinh nuoi tiiuy san quang canh vdi ty le dien tich RNM Uung binh khoang 50%, mo hinh nuoi thuy san ban cong nghiep vdi ty le dien tich RNM khoang 30% va mo hinh nudi fliuy san cong nghiep khong co RNM. Ke't qua phan tich vai Ud cUa rffng ngap man vdi phat tiien ben vffng cl vung DBSH co tiie dffdc torn tat nhff sau:
Vai tro kinh te: Do'i vdi mo hinh nuoi cua, tiiu nhap ddng (NPV) tang tff 4,5 trieu dong/ha/nam d md^unh nuoi quang canh, len 9,0 trieu dong/ha/nam d md hinh Bang 2. Dien tich dat chijfa co
TT
I 2 3
Ngui
Loai da't
Da't cat Bai bdi Bai Uieu
Tong m: Trung tdm A
Dien tich (ha)
977 50.589 5.424 56.990 Nghien cdu Tdi
RNM or viing DBSH (2006)
Phan theo tinh Quang Ninh
23.336
23J36 nguyen vd Moi tr
Hai Phdng
10 2.855 787 3.652 udng - Dgi hg
Thai Binh
304 18.297
18.601 c Qudc gia He
Nam Dinh
563 3.278 4.472 8313 (Ngi (2004[2]}
Ninh Binh
100 2.823 165 3.088
2. Vai tro cua RNM do'i vdi phat trien ben yiJng oT viing duyen hai DBSH
De'n nay da co nhieu cong Uinh nghien cffu Uong nudc va tiie gidi ve vai Uo cua he smh tiiai rffng ngap man ven bien Uong stf phat tiien ben vffng. Trong dd
nuoi ban cong nghiep va tdi 34,5 tiieu ddng/ha/nam cl mo hinh nudi cdng nghiep. Dd'i vdi mo Mnh nuoi torn, tiiu nhap dong tang tff 6,5 Uieu ddng/ha/nam d md Mnh nuoi quang canh len 15,0 trieu ddng/ha/nam d mo hinh nudi ban cong nghiep va 55,5 Uieu
ddng/ha/nam d mo hinh nuoi cdng nghiep. Dd'i vdi md hinh nudi ngao, tiiu nhap ddng tang Ien tif 35 Uieu dong/ha/nam d mo hinh nudi quang canh len 65 trieu ddng/ha/nam d md hinh nudi ban cdng nghiep va len tdi 200 tiieu ddng/ha/nam d md hinh nudi cdng nghiep. TUdng tU nhU vay tiii chi tieu hieu qua dau Uf (BCR) va ty le tiiu hdi npi tai (IRR) cung tang Ien tff 40% vdi nudi quang canh, ban cdng nghiep Ien tdi Uen 150% vdi nudi cdng nghiep. Md hinh tinh toan cho tha'y, tdng gia tri kinh te cua cac md hinh canh tac d riftig ngap man vung DBSH ddng gdp cho tang trUdng kinh te dia phUdng rat ldn.
Ddi vdi cdc vdn de xd hgi: Theo tieu chi cua FAO, nhdm nghien cuM da xac djnh chi tieu danh gia hieu qua xa hpi (K) cua cac md hinh nuoi Uong thuy san d rffng ngap man. Ke't qua cho tha'y chi tieu K tang len tff 0,7 vdi mo hinh nuoi quang canh len tdi 0,85 vdi md hinh nuoi ban cong nghiep va tdi 1,0 vdi md hinh nudi cdng nghiep. Dieu nay chffng to cac mo hinh sff dung rffng ngap man Uen vung ven bien DBSH cd y nghia rat Idn ve mat xa hpi. Theo sd Ueu thd'ng ke, so' Iao dpng tiiam gia vao udng rffng, bao ve va quan ly rffng ngap man cd viec lam thffdng xuyen la khoang 2.500 ngffdi. Cdn tdng so' lao dpng tiiam gia cac boat dpng sinh ke Uen quan de'n rffng ngap man Uong vung DBSH cd the len hang chuc ngan ngffdi. Nhff vay, y nghia giai quye't viec lam cua rffng ngap man la ra't Idn, dac biet vao cac ky ndng nhan. RNM Uong vung DBSH thifc sif cd the dUdc xem la mot Uong nhffng ye'u to' gdp phan giai quye't cong an viec lam va xoa doi, giam ngheo cho ngUdi dan dja phUdng.
Ddi vdi moi trudng sinh thai da dgng sinh hgc:
Ke't qua phan tich tiiiet hai sau Uan bao cap 12 nam 2005 d VLing DBSH cho tha'y ndi nao cd he thd'ng rffng ngap man phat Uien td't thi ndi dd khong bj vd de bien. Theo ke't qua nghien cuM cua VUdng Van Quynh va cpng sU; 2007[4] thi chieu cao sdng giam theo quy luat ham so' mu khi di vao sau Uong cac dai rffng ngap man. Cf vung DBSH nhffng dai rffng ngap man be rpng 350 m co the lam giam chieu cao sdng bien xud'ng 10 lan. Nhu vay, ne'u bao ve td't rffng ngap man thi se bao ve dffdc he thd'ng de bien dai Uen 200 km cua vung DBSH. Day la mpt Uong nhffng ye'u to' can thie't dam bao an toan cho san xua't va ddi sdng cua ngffdi dan vung bien. Khi sff dung chi tieu danh gia tdng hdp hieu qua kinh te, xa hpi va moi UUdng ECT cua W. P. Rola, nhdm nghien
cdn xac dinh dUdc gia tri chi so' nay ciia 3 nhdm md hinh sff dung rffng ngap man dao dpng tff 0,86 tdi 0,95. Dieu nay chffng to vai Ud tdng hdp, dac biet vai Ud viec bao ve sinh thai moi UUdng cua rffng ngap man ven bien vung DBSH la rat ldn.
Ke't qua nghien cffu Uen cho tha'y, can xac djnh ty Ie hdp ly giffa cac nhdm mo hinh nudi udng thuy san cong nghiep vdi nuoi udng ban cong nghiep.
Day la hai nhom nudi udng thuy san d rffng ngap man cd kha nang hd trci nhau de duy Ui hieu qua kinh te cao va tinh ben vffng cua he thd'ng rffng ngap man. Ddng thdi, cung nghien cffu dffa ra cd che'chinh sach dau tUcho quan ly, bao ve he thd'ng RNM, va dUa ra nhffng giai phap mdi thuc day quan ly ben vffng rffng ngap man nhff mpt bp phan cua he thd'ng kinh te sinh thai vung DBSH.
3. Phat trien he thong RNM vung DBSH den nam 2020
Mpt sd can cff chu ye'u de nhom nghien cffU xay diftig phffdng an phat Uien RNM vung DBSH nhu sau:
a. Quye't djnh sd 661, 245, 38, 186, 210/rTg va Quye't djnh sd 61 Bp Nong nghiep va PTNT. Nhiftig quye't djnh nay dUa ra cd che, chinh sach va nguyen tac phat trien riftig noi chung, uong dd cd RNM ndi rieng;
b. Vai Uo, vj ui cUa RNM ven bien Uong phat Uien KT - XH ben vffng, cu the la phat Uien KT - XH vung DBSH va bao ve da dang sinh hpc. Nhffng ke't qua nghien cffu ctia de tai ve vai Uo, vi tri ctia RNM da dUdc chi ra d phan Uen;
c. Kha nang thifc te ve da't dai, ngudn vo'n va ky thuat hien nay. Vung DBSH con kha nhieu quy dat cd the phat trien RNM va ngudn vo'n cung nhu KHCN hien nay kha hdn. Cung da luan giai, lUa chpn phUdng an phat Uien RNM vung DBSH de'n nam 2020 Uen cd sci quy che' quan ly 3 loai rffng, yeu cau phat Uien KT - XH va dac biet la bao ve de bien, gdp phan phat trien ben vffng.
Ke't qua nghien ctJu da cho phep xay diftig phffdng hffdng phat trien riftig ngap man de'n nam 2020 nham phuc hdi va quan ly ben vQhg loai rtftig nay d vung DBSH (xem bang 3). Djnh hffdng de'n nam 2020 se udng mdi rtftig ngap man Uen mpt phan hai dien tich bai bdi va bai trieu hien tai chUa cd riftig.
Theo phUdng hudng Uen, den nam 2020 dien tich rffng ngap man d vung DBSH se tang Lhera xg'n xi 28.000 ha. Trong do nhieu nhat ia 5 cac ;it.i:
Bang 3. Phifcfng hufdng phat trien he sinh thai RNM den nam 2020
Ddn vi: ha
TY
1 2 3 4 5
Tinh Quang Ninh
Hai Phong Thai Binh Nam Dinh Ninh Binh
Tong
Dien tich rtftig hien co
20.692 3.235 6.763 3.959 570 35.219
Dien tich bai bdi va trieu hien c6
23.336 3.642 18.297
7.750 2.988 56.013
Dien tich Uong mdi rtftig ngap man 2010
1.500 1.500 2.000 1.500 1.050 7.550
2011-2020 10.168
321 7.149 2.375 444 20.457
Tdng dien rtftig ngap mai 2010
22.192 4.735 8.763 5.459 1.620 42.769
2011-2020 32.360
5.056 15.912
7.834 2.064 63.226 Quang Ninh, Thai Binh va Nam Djnh. long dien
tich rffng ngap man d vung DBSH vao nam 2020 se d mffc tren 63 nghin hecta. Cung vdi dd nhdm nghien cifu de xua't khung cd che, chinh sach ve td chffc quan ly va dau tff, hffdng Idi ddi vdi rffng ngap man. Trong dd, nha'n manh vao cac chinh sach thue tai nguyen mdi trffdng va chi Ua djch vu moi trUdng dd'i vdi RNM ma Chinh phu Viet Nam va cac nUdc dang nd life tiiifc hien. Ddng thdi cung dUa ra nhffng giai phap khoa hpc cong nghe de phuc hdi, phat Uien va quan ly RNM. Tff cac boat dpng dff kien de tai da ffdc tinh nhu cau kinh phi va nhan life cho phat trien va quan ly ben vffng he sinh thai rffng ngap man d viing DBSH.
IV. KET LUAN
1. Do nhieu nguyen nhan dien tich rffng ngap man, dac biet la RNM tff nhien dang bj suy giam nhanh chdng, tinh tff 2000 de'n 2006 da giam tff 29.064 ha xudng 19.047 ha.
2. Tren cd sd phan tich gia Uj kinh te moi UUdng
cua rffng ngap man, hieu qua thffc hien chinh sach quan ly rffng ngap man hien tai, dff bao cac ngudn life va nhu cau xa hoi doi vdi rffng ngap man Uong tUdng lai, tdng dien tich RNM d vung DBSH vao nam 2020 se cl mffc Uen 63 nghin hecta, tang them so vdi hien nay la 28 nghin hecta.
TAI LIEU THAM KHAO
1. Hoang Sy Dong 2008. Phat Uien he sinh thai rffng (ngap man) ven bien nham gop phan bao dam phat trien ben vffng vung ddng bang song Hong.
De tai KHCN - Bp Ke hoach va Dau tff.
2. Trung tam Nghien cffu Tai nguyen va Moi Uofdng - Dai hoc Quo'c gia Ha Npi, 2004. He sinh thai rffng ngap man vung ven bien ddng bang sdng Hdng. Nha xua't ban Nong nghiep.
3. Vien Dieu tra Quy hoach rffng (FIPI), 2006.
So' Ueu tai nguyen rffng nam 2006.
4. Vffdng Van Quynh va cpng sU, 2007. Nghien cffu xac djnh dien tich rffng can thie't cho cac dja phUdng. De tai KHCN - Bo NN&PTNT.
T H E D E V E L O P M E N T OF M A N G R O F O R E S T S Y S T E M TO S U B S T A I N A B L E L Y D E V E L O P T H E C O A S T A L OF R E D R I V E R D E L T A
Hoang Sy Dong
Sumary
Analysis and evaluation results of tiie forest resoures, role and instiUiUition, poUcies for Mangro forest and recommedation of plan, mcluded solutions on reforesUition, management, protection and development for Mangro forest system, in order to conUibuted for socio - economic sustainable development ui Red river delta.
Key words: Mangro forest. Red river delta, ecological system.
Ngufdi phan bien: PGS. TS. Vufdng Van Quynh
