Teknik pengintegralan: Integral parsial (Integral by part)
Kalkulus 2
Nanang Susyanto
Departemen Matematika FMIPA UGM
06 Februari 2017
Mari mengingat
Derivatif∼Integral tak tentu.
Aturan rantai∼Metode substitusi.
Derivatif dari perkalian dua fungsi∼Integral parsial: (uv)0 =u0v+uv0 ⇐⇒ uv0 = (uv)0−vu0.
Mari mengingat
Derivatif∼Integral tak tentu.
Aturan rantai∼Metode substitusi.
Derivatif dari perkalian dua fungsi∼Integral parsial: (uv)0 =u0v+uv0 ⇐⇒ uv0 = (uv)0−vu0.
Mari mengingat
Derivatif∼Integral tak tentu.
Aturan rantai∼Metode substitusi.
Derivatif dari perkalian dua fungsi∼Integral parsial:
(uv)0 =u0v+uv0 ⇐⇒ uv0 = (uv)0−vu0.
Integral parsial
(uv)0 =u0v+uv0 ⇐⇒ uv0 = (uv)0−vu0.
Z
udv =
Z
d(uv)−
Z vdu. l
Z
udv=uv−
Z vdu.
Integral parsial
(uv)0 =u0v+uv0 ⇐⇒ uv0 = (uv)0−vu0. Z
udv =
Z
d(uv)−
Z vdu.
l
Z
udv=uv−
Z vdu.
Contoh: Integral parsial (sekali)
Z
xexdx ?
Z x
|{z}
u(x)
ex
|{z}
v0(x)
dx = x
|{z}
u(x)
ex
|{z}
v(x)
−
Z ex
|{z}
v(x)
1
|{z}
u0(x)
dx =xex−ex+C.
F(x) =
Z
x sin xdx ? Karena sin x = dxd (−cos x)maka
F(x) =x(−cos x) −
Z
(−cos x) ·1dx = −x cos x+sin x+C.
Contoh: Integral parsial (sekali)
Z
xexdx ? Z
x
|{z}
u(x)
ex
|{z}
v0(x)
dx = x
|{z}
u(x)
ex
|{z}
v(x)
−
Z ex
|{z}
v(x)
1
|{z}
u0(x)
dx =xex −ex+C.
F(x) =
Z
x sin xdx ? Karena sin x = dxd (−cos x)maka
F(x) =x(−cos x) −
Z
(−cos x) ·1dx = −x cos x+sin x+C.
Contoh: Integral parsial (sekali)
Z
xexdx ? Z
x
|{z}
u(x)
ex
|{z}
v0(x)
dx = x
|{z}
u(x)
ex
|{z}
v(x)
−
Z ex
|{z}
v(x)
1
|{z}
u0(x)
dx =xex −ex+C.
F(x) =
Z
x sin xdx ?
Karena sin x = dxd (−cos x)maka F(x) =x(−cos x) −
Z
(−cos x) ·1dx = −x cos x+sin x+C.
Contoh: Integral parsial (sekali)
Z
xexdx ? Z
x
|{z}
u(x)
ex
|{z}
v0(x)
dx = x
|{z}
u(x)
ex
|{z}
v(x)
−
Z ex
|{z}
v(x)
1
|{z}
u0(x)
dx =xex −ex+C.
F(x) =
Z
x sin xdx ? Karena sin x = dxd (−cos x)maka
F(x) =x(−cos x) −
Z
(−cos x) ·1dx = −x cos x+sin x+C.
The invisible dv
Z
ln xdx ?
Z
ln xdx =
Z ln x
|{z}
u(x)
· 1
|{z}
v0(x)
dx
=ln x·x−
Z 1 x ·xdx
=x ln x−
Z 1dx
=x ln x−x+C.
The invisible dv
Z
ln xdx ? Z
ln xdx =
Z ln x
|{z}
u(x)
· 1
|{z}
v0(x)
dx
=ln x·x−
Z 1 x ·xdx
=x ln x−
Z 1dx
=x ln x−x+C.
Contoh: Integral parsial (dua kali)
Z
x2e2xdx ?
Z x2
|{z}
u(x)
e2x
|{z}
v0(x)
dx =x2e2x 2 −
Z e2x 2 2xdx
=x2e2x 2 − e
2x
4 2x−
Z e2x 4 2dx
=x2e2x 2 − e
2x
4 2x− e
2x
8 2+C
= 1
2x2e2x− 1
2xe2x+1
4e2x−C.
Contoh: Integral parsial (dua kali)
Z
x2e2xdx ?
Z x2
|{z}
u(x)
e2x
|{z}
v0(x)
dx =x2e2x 2 −
Z e2x 2 2xdx
=x2e2x 2 − e
2x
4 2x−
Z e2x 4 2dx
=x2e2x 2 − e
2x
4 2x− e
2x
8 2+C
= 1x2e2x− 1xe2x+1e2x−C.
Contoh: Integral parsial (dua kali)
HitungR
e2xcos(3x)dx.
Misalkan I =R
e2xcos(3x)dx , maka I=
Z
cos(3x)
| {z }
u(x)
e2x
|{z}
v0(x)
dx
=1/2e2xcos(3x) +3/2 Z
e2xsin(3x)dx =d .s.t
=1/2e2xcos(3x) +3/22e2xsin(3x) − (3/2)2I. Sehingga
Z
e2xcos(3x)dx =e2x/13(2 cos(3x) +3 sin(3x)) +C.
Contoh: Integral parsial (dua kali)
HitungR
e2xcos(3x)dx.
Misalkan I =R
e2xcos(3x)dx , maka I=
Z
cos(3x)
| {z }
u(x)
e2x
|{z}
v0(x)
dx
=1/2e2xcos(3x) +3/2 Z
e2xsin(3x)dx =d .s.t
=1/2e2xcos(3x) +3/22e2xsin(3x) − (3/2)2I.
Sehingga Z
e2xcos(3x)dx =e2x/13(2 cos(3x) +3 sin(3x)) +C.
Contoh: Integral parsial (dua kali)
HitungR
e2xcos(3x)dx.
Misalkan I =R
e2xcos(3x)dx , maka I=
Z
cos(3x)
| {z }
u(x)
e2x
|{z}
v0(x)
dx
=1/2e2xcos(3x) +3/2 Z
e2xsin(3x)dx =d .s.t
=1/2e2xcos(3x) +3/22e2xsin(3x) − (3/2)2I.
Reduksi order
Perhatikan
In =
Z
xneaxdx.
dengan a adalah suatu konstanta.
I0?, I1?, I3?, dan I5?
Untuk semua n≥0, dengan integral parsial: In=xn1
aeax−
Z
nxn−11 aeaxdx
= 1
axneax− n a
Z
xn−1eaxdx.
In = 1
axneax− n aIn−1.
Reduksi order
Perhatikan
In =
Z
xneaxdx.
dengan a adalah suatu konstanta.
I0?, I1?, I3?, dan I5?
Untuk semua n≥0, dengan integral parsial:
In=xn1 aeax−
Z
nxn−11 aeaxdx
= 1xneax− n
Z
xn−1eaxdx.
In = 1
axneax− n aIn−1.
Reduksi order
Perhatikan
In =
Z
xneaxdx.
dengan a adalah suatu konstanta.
I0?, I1?, I3?, dan I5?
Untuk semua n≥0, dengan integral parsial:
In=xn1 aeax−
Z
nxn−11 aeaxdx
= 1
axneax− n a
Z
xn−1eaxdx.
In = 1
axneax− n aIn−1.
Contoh: Reduksi order
Z
x3eaxdx ?
Perhatikan bahwa I3= 1
ax3eax−3 aI2= 1
ax3eax− 3 a
1
ax2eax− 2 aI1
= 1
ax3eax−3 a
1
ax2eax−2 a
1
axeax− 1 aI0
. Karena I0= 1aeax+C maka
Z
x3eaxdx = 1
ax3eax− 3
a2x2eax+ 6
a3xeax− 6
a4eax+C.
Contoh: Reduksi order
Z
x3eaxdx ? Perhatikan bahwa
I3 = 1
ax3eax−3 aI2= 1
ax3eax− 3 a
1
ax2eax−2 aI1
= 1
ax3eax−3 a
1
ax2eax−2 a
1
axeax− 1 aI0
. Karena I0= 1aeax+C maka
Z
x3eaxdx = 1
ax3eax− 3
a2x2eax+ 6
a3xeax− 6
a4eax+C.
Quiz (maks. 20 menit)
Misalkan
Sn =
Z
xnsin xdx.
1 Hitung S0dan S1.
2 Tunjukkan bahwa
Sn= −xncos x+nxn−1sin x−n(n−1)Sn−2.
3 Dengan menggunakan nomor 1 dan 2, hitung Z
2
Pembahasan Quiz
1 S0= −cos x+C dan S1= −x cos x+sin x+C.
2
Sn= −xncos x+n Z
xn−1cos xdx
= −xncos x+nxn−1sin x−n(n−1)
Z
xn−2sin xdx
= −xncos x+nxn−1sin x−n(n−1)Sn−2.
3 Can’t you?
Pembahasan Quiz
1 S0= −cos x+C dan S1= −x cos x+sin x+C.
2
Sn= −xncos x+n Z
xn−1cos xdx
= −xncos x+nxn−1sin x−n(n−1)
Z
xn−2sin xdx
= −xncos x+nxn−1sin x−n(n−1)Sn−2.
3 Can’t you?
Pembahasan Quiz
1 S0= −cos x+C dan S1= −x cos x+sin x+C.
2
Sn= −xncos x+n Z
xn−1cos xdx
= −xncos x+nxn−1sin x−n(n−1)
Z
xn−2sin xdx
= −xncos x+nxn−1sin x−n(n−1)Sn−2.
3 Can’t you?
A useful rumus reduksi order
Integral
In =
Z dx
(1+x2)n,
yang akan muncul di integral fungsi pecah rasional, mempunyai rumus reduksi order
In= 1 2(n−1)
x
(1+x2)n−1 +2n−3 2n−2In−1
A useful rumus reduksi order (lanjutan)
Karena I1=arctan x +C maka
Z dx
(1+x2)2 =I2=I1+1
= 1 2·1
x
(1+x2)1 +2·1−1 2·1 I1
= 12 x
1+x2 +12arctan x+C.
Soal-soal Latihan
1 HitungR
eaxsin bxdx where a2+b26=0. [Hint: parsial dua kali.]
2 Tunjukkan bahwa Z
xnexdx =xnex−n Z
xn−1exdx dan gunakan hasilnya untuk menghitungR
x2exdx.
3 Tunjukkan bahwa Z
xm(ln x)ndx = x
m+1(ln x)n
m+1 − n
m+1 Z
xm(ln x)n−1dx,