l a n r u J Teknobiolog,iI II(1 )2012 : 53 – 93 ISSN :2087– 5428
ri
A
n
a
h
a
l
o
g
n
e
P
d
e
n
g
a
n
M
e
n
g
g
u
n
a
k
a
n
A
d
s
o
r
b
e
n
T
a
n
a
h
G
a
m
b
u
t
,
B
n
a
w
a
m
I
,r
a
m
i
n
s
u
Y
d
a
n
N
o
p
ir
z
a
F
a i m i K i s k a e R k i n k e T m u ir o t a r o b a L k i n k e T n a s u r u J KimiaUniverstia sRiau ,Pekanbaru 9 2 8 2 u r a b n a k e P 5 , 2 1 . m K s a t n a r b u S R H . l J a y d i w a n i B s u p m a K 3 E-mali :[email protected] a r t s b A c t Pea twate ri swate rwhich have brown color ,pH 3 - ,5 cetrain odor .Generally , t a e p s i u a i R f o e c r u o s e r r e t a w -water, ilkewaterr esourcesi sf oundi n KualuVliage f o TambangRegency ,Kampar-Riau. eP oplewho ilved i nt hi svillage areusing g n i h s a w r o f d e s u e r a r e t a w s i h t , y lt s ri f t n e m t a e rt t u o h ti w , y lt c e ri d r e t a w s i h t . c t e , r e w o h s ,s e h t o l c Int hisr esearcht hepeat-wateri srteatedbyusingpeatl andand b o t d e tr e v n o c s i ti ecleanwater ,because peatl andverycheapandi tcanbeuse t a e p r o f t n e m t a e rt r e t a W . y li s a e -wateri sdonebyusingcoagulaiton-sedimentaiton t e g o t s i h c r a e s e r s i h t n i l a o g e h T . s s e c o r p n o it a rt li f d n a s s e c o r p n o it p r o s d a , s s e c o r p , r o l o c o n , r e t a w n a e l c noodo randt asty, wtihneurta lpH ,andt heamoun tofi onic e F 3+danCu2+inpea twate rare cde ilned. Aluminums uflatecompoundi sappileda s n o it a l u g a o c n i t n a l u g a o c a -sedimentaiton process meanwhlie ;peatl andi sappiled n o it p r o s d a r o f t n e b r o s d a n a s a proces .sVairaitono fpeatl andusedare1kg ,2kg& g k 3 o fadsorpitonproces .s Inf lirtaitonprocess ,sand ,birck ,coconu tifbrou,s da n l e v a r g are appiledwtiheach 10cmt hickrespecitvely ,andt he t hickt otallyi s40 e r a s e s y l a n a l a r e v e s e r a e r e h T . m c donebeforeandatfe rPeat-wate rrteatment ,such s a pH ,turbidtiydegree ,color ,odo,rt heamoun tofi onicFe3+&Cu2 + .Opitmallyo f t a e p g k 1 ; s n o it i d n o c r e d n u d e n i a t b o s i h c r a e s e r s i h t f o r e t a w g n i n a e l c f o y ti l a u q o f s i n o it i d n o c r e t a w , d e il p p a s i d n a l und wtihou tcolor ,odo rand t asty ,wtihpH 5. ,86 alsot urbidtiydegree i s2 NTU .Theamoun tofi onic eF 3+danCu2+before t n e m t a e rt a re 0,579 dan0.064 mg/Landatfe r rteatmen tare 0,004 dan 0,0019 L / g m which sutiable wtih PERMENKES NO.492/MENKES/PERI/V/2010 . d r a d n a t S y e K words :peatl and, pea twater ,watert reatment.
1
P
e
n
d
a
h
u
l
u
a
n
a i n u d i d r a s e b r e t t u b m a g n a h a l i k il i m e m a k ir e m A a u n e B m k 6 4 7 . 0 5 0 . 2 r a s e b e s u ti a y 2 ; kemudian Asia sebesa r m k 7 8 2 . 3 2 5 . 1 2 ; Eropa sebesa r 515.000 km2 , Afirka m k 4 3 5 . 8 5 r a s e b e s 2 ; dan Ausrtaila , Selandia Baru , m k 9 0 0 . 8 r a s e b e s k if i s a P a i s A n a d , a k it r a t n A 2 (Nothern i k il i m e m a i s e n o d n I . ) 1 1 0 2 , . y c n e g A t n e m n o ri v n E d n a l e r I n a t u h i d r i a i r a d % 2 , 0 a y n a h n a d t u b m a g n a t u h % 0 6 , 2 1 b m u s n a k a p u r e m g n a y a i s e n o d n I e rai rbersih (Wahyunto k k d ,2004) .Sementarakebutuhanakanai rbersihsemakin n i k a m e s h i s r e b r i a r e b m u s n a i d e s r e p n a d t a k g n i n e m t u b m a g / a w a r n a h a l t a p a d r e t u a i R i s n i p o r P i D . g n a r u k r e b p u d i H n a g n u k g n i L n a d a B ( a H a t u j 3 , 4 ± s a u l e s Pemeirntah , u a i R i s n i v o r P 2010danBaltibangRiau ,2001) .Sumbe rai r ir i C .t u b m a g r i a h a l a d a t u b e s r e t n a h a l a d a p a i d e s r e t g n a y , n a t a l k o c e k h a r e m a n r a w r e b h a l a d a t u b m a g r i a i ri c berbau n a g n e d kandungangarammineralnyar elait fitnggi sepetr i k k d o t n u y h a W ( u C n a d e F n o i ,2004) , rasanya asam 3 H p n a g n e d – 5 (Kusnaedi ,2002) , ai rgambu t itdak r i a i r o g e t a k k u s a m r e t yang layak langsung dipaka i ( 0 1 0 2 / V I/ R E P / S E K N E M / 2 9 4 . O N S E K N E M R E P ) . Ai r n a k a n u g i d m u l e b e s u l u h a d h i b e lr e t h a l o i d s u r a h t u b m a g .t u b m a g h a r e a d i d l a g g n it g n a y t a k a r a y s a m h e l o Pada r i a n a h a l o g n e p , a y n p i s n ir p permukaan menjad iai rbersih , s e s o r p p a h a t a p a r e b e b n a k a n u g g n e m n a g n e d n a k u k a li d , i s a rt li f n a d , i s a t n e m i d e s , i s a l u k o lf , i s a l u g a o k n i a l a r a t n a 0 0 0 2 , I N S B ( i s k e f n i s e d n a d i s a s il a rt e n & Spellman dan n a n ir D ,2000) . n a k a n u g g n e m n a g n e d n a k u k a li d i s a l u g a o k s e s o r P . s a w a t i tr e p e s n a l u g a o k Pirnsip tejradinya koagulas i n a t a k i g n e p n a d i s a g e r g a , i s a s il i b a t s e d h a l a d a i w a i m i k l e k it r a p -paritke lkoloidsuspens isecarabersama .Prosesi n i k o lf n a k u t n e b m e p t u k g n a y n e m -lfok ukuran keci lmenjad i k o lf -lfok yang ukurannya lebih besar , sehingga lfok k o l F . ri a i r a d n a k h a s i p i d n a d n a k p a d n e i d h a d u m t u b e s r e t -e d o t e m n a g n e d n a k h a s i p i d k u t n e b r e t g n a y k o lfI
J
S
A
T
n a p a r e T s ni a S h ai m lI la n r u J u ai R s a ti s r e vi n U n ai til e n e P a g a b m e L6 3 e d o t e m n a g n e d h a l o i d r i a n a i d u m e k , i s a t n e m i d e s adsorps i n a d flirtasi . Pada metoda flirtas iada dua cara yatiu t a b m a l ri s a p n a g n ir a y n e p a r a c n a d t a p e c r i s a p n a g n ir a y n e p . Kecepatan penya irngan pasi r lamba t adalah 0,2 - 2 4 t a p e c r i s a p n a g n ir a y n e p n a k g n a d e s , ti n e m /r e ti l - 8 ti n e m /r e ti l (Kusnaedi ,2002) . e m h a l o i d t u b m a g r i a i n i n a it il e n e p a d a P njad iai rbersih t u b m a g h a n a t n a k a n u g g n e m n a g n e d sebaga iadsorbenpada i s a l u g a o k s e s o r p a d a p s a w a t ,i s p r o s d a s e s o r p -sedimentasi , i s a rt li f s e s o r p n a g n e d h a l o i d r i a n a i d u m e k ,dankapu rash n a k a n u g i d untuk meningkatkan pH ai.r Cara penjernihan a l e t t u b m a g r i a hbanyakdliakukan ,sepetr ipengolahanai r ti lr e p n a k t a a f n a m e m n a g n e d t u b m a g a w a r - es m -enkapu r k k d z i z A ( n a k u k a li d h a l e t ,2007) .Sedangkanpemanfaatan a d a p i g g n it p a r e j a y a d i a y n u p m e m g n a y t u b m a g h a n a t . n a k u k a li d k a y n a b m u l e b h i s a m t u b m a g r i a n a h i n r e j n e p a T nahgambu tmerupakansalahsatu j eni sadsorben yang ir o p k a y n a b i k il i m e m -por i dan ijka terkena ai r akan n o i p a r e j n e m t a p a d i n i n e b r o s d A . ri a p a r e y n e m -ionl ogam tr e p e s t a r e b ii onC rdalamari( Eilgwedkk ,1999) . i s a rt li f s e s o r p a d a P , sebaga ibahan media penyairng a d a P . ri s a p n a d a t a b u t a b , a p a l e k t u b a s , li k ir e k n a k a n u g i d a i d e m i s a ir a v a p a r e b e b n a k a n u g i d a y n m u l e b e s n a it il e n e p g n ir a y n e p dengan tota lketebalan media 12 cm ,16 cm , l a t o t n a g n e d r e tl if a i d e m n a a n u g g n e P a d a P . m c 0 2 n a d m a g r i a , m c 0 2 n a l a b e t e k bu tsetelah diolah menjad i a n r a w r e b kuning muda , itdak berbau dan berasa ,setra e F n o i r a d a k 3+ 0,0731mg/L dengan pH 5,08 yang n a it il e n e p a d a p n a k t a p a d i d k i a b r e t g n a y l i s a h n a k a p u r e m i n i n a it il e n e p a d a P . ) 8 0 0 2 , n i d d U n a d o g g n i R ( t u b e s r e t n a k a n u g i d media iftle rdengan tota lketebalan 40 cm , g n a y r i a s a ti l a u k r e tl if a i d e m l a b e t n i k a m e s i s m u s a n a g n e d k i a b n i k a m e s h a l o i d
.
2
B
a
h
a
n
d
a
n
M
e
t
o
d
e
, i n i n a it il e n e p a d a P sampe lai rgambu tdan tanah gambu t h e l o r e p i d dar ialrianai ryangada id sektia rJl .Bupat iDesa u l a u K Kecamatan Tambang Kabupaten Kampar-Riau . l e p m a s l o t o b n a k a n u g g n e m t u b m a g r i a n a li b m a g n e P n a i g a b a d a p , k it it a p a r e b e b i r a d l i b m a i d r i a , l m 0 0 6 k it s a l p g n i s a m , n a k o l e s r il i h n a d n a k o l e s u l u h -masingkedalaman a d a p l i b m a i d r i a , a y n n a a k u m r e p i r a d r e t e m 5 , 0 ± pinggi r g n a y r i a n a i d u m e K . h a g n e ti d a tr e s n a k o l e s n a n a k n a d i ri k u t a s i d a j n e m r u p m a c i d t u b e s r e t k it it a g it a d a p h e l o r e p i d M I N S K S ( - 20 -1989- .)F Pengolahan ai rgambu tmenjad i i s a l u g a o k s e s o r p n a g n e d n a k u k a li d h i s r e b r i a -sedimentasi , n a d , i s p r o s d A sand iftle r(Gambar1.) n a k a n u g i d i s a t n e m i d e s n a d i s a l u g a o k s e s o r p a d a P a n a k g n a d e s , s a w a t dsorben yang digunakan pada prose s t u b m a g h a n a t h a l a d a i s p r o s d a ,setra media iftle ryang n a k a n u g i d padaprosesf lirtas iantaral ainkainkasa ,keirkli , , a p a l e k t u b a s , a t a b u t a b danpasri . a l u M -mulaai rgambu t10Ldialrikankedalamwadah I , i n i h a d a w a d a p ai rgambu tdiolahdenganprose skoagulas i r u p m a c i d t u b m a g r i a L 0 1 k a y n a b e s , i s a t n e m i d e s n a d g 3 , 0 s a w a t n a g n e d (BSNI ,2000) . Campuran diaduk a t a r e m r u p m a c r e t i a p m a s ,kemudiancampurandidiamkan ± a m a l e s 1 jam sampa iterbentuk lfok-lfok .Selanjutnya m a l a d e k n a k ri l a i d r i a n a d , ri a l e p m a s i r a d n a k h a s i p i d k o lf h a d a w II . Pada wadah II , ai r diolah dengan prose s . t u b m a g h a n a t n a k a n u g i d n e b r o s d a i a g a b e s n a d , i s p r o s d a H p r a g A ai rmenjad inertal ,maka digunakan kapu rash . n a d a t a r i a p m a s k u d a i d i n i n a r u p m a c n a i d u m e K t u b m a g h a n a t a g g n i h e s m a j 4 2 a m a l e s n a k m a i d i d h a n a t i r a d n a k h a s i p i d r i a l e p m a s u ti h a l e t e S . p a d n e g n e m m a l a d e k n a k ri l a i d n a i d u m e k n a d t u b m a g wadah .III Wadah r e b I I I is imedia iftler dengan susunan dar ibawah keata s ri s a p n a d a t a b u t a b , a p a l e k t u b a s , li k ir e k u ti a y ,dan teba l g n i s a m -masing media iftle r tersebu t 10 cm ,sehingga a i d e m l a t o t n a l a b e t e k iftle r40cm. . 1 r a b m a G Prose spengolahan a ri gambu tmenjad ia ri b se hri h a l o i d h a l e t e s n a d m u l e b e s t u b m a g r i a a n r a W a , I N S r a d n a t s e d o t e m n a g n e d n a k u t n e ti d nailsa pH i dtentukan dengan menggunakan pH mete r digtial , kekeruhanai rdiuku rdengan menggunakanturbidimeter , r a d a k n a d k it p e l o n a g r o e d o t e m n a g n e d n a k u t n e ti d r i a u a b n o i Fe3+ dan Cu2+ idtentukan dengan menggunakan ala t ( S A A Atomic Absorp ison Spectrofotometir ) dengan m n 3 , 3 8 2 n a d , e F k u t n u m n 3 , 8 4 2 g n a b m o l e g g n a j n a p u C k u t n u.
3
H
a
s
i
l
d
a
n
P
e
m
b
a
h
a
s
a
n
i d t u b m a g r i a m u l e b e S olah dengan prose sadsorpsi ,ai r t u b m a g telrebih dahulu diolah dengan prose skoagulasi -n a g n e d r u p m a c i d t u b m a g r i a i n i s e s o r p a d a P . i s a t n e m i d e s n a t a d a p a p u r e b g n a y r i a m a l a d n a r o t o k r a g a a i m i k n a h a b i s n e p s u s r e t maupun paritke l koloid yang terdapa t it r e p e s a y n m a l a d i d za twarnaorganik,l umpu rhalu sbakter i n i a l n a d -lain dapa tmenggumpa ldan cepa tmengendap . h a r u m n i a l e s a n e r a k s a w a t n a k a n u g i d i n i n a it il e n e p a d a P s u m u R . h a d u m g n il a p a r a c n a k a p u r e m a g u j a y n a g r a h l A s a w a t a i m i k 2(SO4)3.18 H2O ,dan reaks ikoagulas i d i o l o k t a z u a t a l e k it r a p dengan tawa ssecara sederhana : t u k ir e b i a g a b e s s il u ti d t a p a d n e b m e p a n e r a k i d a jr e t t a p a d n a r o t o k n a p a d n e g n e P -) H O (l A , a d i s k o r d i h m u i n u m u l a n a k u t 3 yang berupa k o lf ( t a d a p l e k it r a p -lfokkecli )yangakanmenairkparitke l7 3 - paritke lkotoran sehingga menggumpa lbersama-sama , k o lf ( t a r e b n a d r a s e b i d a j n e m -lfok besar ) dan ijka . p a d n e g n e m t a p a d a r e g e s i s a t n e m i d e s i d Sedimentas i u a t a i s n e p s u s r e t t a d a p l e k it r a p n a h a s i m e p s e s o r p h a l a d a .i s a ti v a r g a r a c e s r i a n a g n e d n a l u k o lf l e k it r a p Hasi lanailsa r i a H p gambut sebelum dan setelah diolah dapa tdiilha t a d a p Tabe l1. r i a H p a w h a b t a h il i d t a p a d . 1 l e b a T a d a P gambu t n a d m u l e b e s setelah diolah dengan prose s adsorps i n e m t a k g n i n e m dekat i pH nertal 7 . Tanah gambu t i a u s e s i n i l a H . ri a H p n a n u r u n e p p a d a h r e t h u r a g n e p r e b ti l e n e p h a u b e s n a g n e d ian bahwa tanah gambu t dapa t n a k t a k g n i n e m t a p a d n a d n a l u g a o k i a g a b e s n a k a n u g i d . ) 4 9 9 1 , h a y s n a u jr A ( h a l o i d g n a y t u b m a g r i a a i m i k s a ti l a u k Tanah lempung gambu t(TLG )ternyata dapa tdigunakan i a g a b e s n a k a n u g i d t a p a d n a d h a r u m n e b r o s d a i a g a b e s l a d t n e m t a e rt e r p am prose sflirtas imembran pada prose s t u b m a g r i a n a h a l o g n e p menjad iai rbersih(Mahmuddkk , .) 2 1 0 2 n e b r o s d a i a g a b e s t a p a d t u b m a g h a n a t a y n i s n ir p a d a P v n a d , a d a p airasi pemakaian jumlah tanah gambu t .r i a H p n a n u r u n e p p a d a h r e t h u r a g n e p r e b Akan tetap i m e s akinbanyak jumlahpemakaian tanah gambu tsebaga i r a g a t a k g n i n e m n i k a m e s h s a r u p a k n a i a k a m e p , n e b r o s d a n i k g n u m i n i l a H . 7 H p i t a k e d n e m n i k a m e s r i a H p t a fi s r e b a y n p i s n ir p a d a p t u b m a g h a n a t a n e r a k n a k b a b e s i d g n i h e s i g g n it p u k u c a y n t a m u h m a s a n a g n u d n a k , m a s a ga n a k a a k a m n a k a n u g i d t u b m a g h a n a t k a y n a b n i k a m e s n i k a m e s r i a e k a y n m a s a i s u b ir t n o k n a k ir e b m e m v , m u m u a r a c e S . t a k g n i n e m airasipemakaian jumlaht anah .r i a H p n a n u r u n e p p a d a h r e t h u r a g n e p r e b t u b m a g Sedangkanarigambu thasi lprose sflirtas ipHnya keci l r a d i7 ,penurunan pH ini ,karena pada prose sflirtas i O C a d a n i k g n u m 2 beba s yang telraru t dalam ai r O C H n o i k u t n e b m e m 3 yang bersfia t asam dan . 7 , 5 r a ti k e s i d a j n e m 7 i r a d n u r u n e m ri a H p n a k b a b e y n e m v u ti n i a l e S airasi pemakaian jumlah tanah gambu tjuga n e p r e b garuh terhadap penurunan pH ari .Pada pelrakuan h a d n e r h i b e l 8 5 , 5 H p i a li n , g k 3 t u b m a g h a n a t n a g n e d . g k 2 n a d 1 t u b m a g h a n a t n a i a k a m e p a d a p n a k g n i d n a b i d l i s a h n a k t a p a d i d a k a m , n a k u k a li d g n a y n a it il e n e p i r a D t a k g n it n a u t n e n e p kekeruhan ai rgambu tsebelum dan h a l o i d h a d u s e s dengan metoda sedimentasi-koagulasi , i s a rt li f n a d i s p r o s d a yangdapa tdiilha tpadat abel 2 beirku;t . 2 l e b a T Hasi lanailsakekeruhana ri gambu tsebelumdan h a l o i d h a l e t e s l e p m a S a m a N Kekeruhan ) U T N ( u k a B r i A 2 4,1 i r a d l i s a h r i A prose s koagulas i dan i s a t n e m i d e s 2 1,0 h a n a t + ( i s p r o s d a s e s o r p i r a d l i s a h r i A ) g k 1 t u b m a g 2 5,1 h a n a t + ( i s p r o s d a s e s o r p i r a d l i s a h r i A ) g k 2 t u b m a g 2 5,6 h a n a t + ( i s p r o s d a s e s o r p i r a d l i s a h r i A ) g k 3 t u b m a g 2 6,0 h a n a t + ( i s a rt li f s e s o r p i r a d l i s a h r i A ) g k 1 t u b m a g 2 ,0 h a n a t + ( i s a rt li f s e s o r p i r a d l i s a h r i A ) g k 2 t u b m a g 3 ,0 h a n a t( + i s a rt li f s e s o r p i r a d l i s a h r i A ) g k 3 t u b m a g 5 ,1 t u b m a g r i a a d a p n a h u r e k e k a s il a n a l i s a h n a k r a s a d r e B n a k u k a li d u lr e p i s a t n e m i d e s s e s o r p a k a m , h a l o i d m u l e b e s a n e r a k itngka tkekeruhan ai rgambu t yang digunakan n a m ll e p S ( O i S L / g m 5 2 u a t a U T N a l a k s 5 i h i b e l e m , . ) 0 0 0 2 Menuru tstanda rPERMENKES NO.492/MEN , 0 1 0 2 / V I/ R E P / S E K itngkat kekeruhan ai r yang masih . U T N 5 h a l a d a n a k h e l o b r e p i d Pada tabe l2 dapa tdiilha t n a n u r u n e p i d a jr e t a w h a b itngkat kekeruhan ai rsebelum i d a j n e m U T N 1 , 4 2 i r a d u ti a y h a l o i d h a l e t e s n a d 2 ,0NTU . n a k g n a d e S ai r hasi l dar i prose s adsorpsi , itngkat r i a n a g n e d n a k g n i d n a b i d i g g n it h i b e l ti k i d e s a y n n a h u r e k e k s e s o r p l i s a h koagulas idansedimentas.i Hali n idisebabkan l e k it r a p g n u d n a g n e m k a y n a b t u b m a g h a n a t a n e r a k -paritke l i r a d yang merupakan hasi lpelapukan dan pengendapan k k d o t n u y h a W ( k i n a g r o n a h a b ,2004) . Namunsetelahai r i s a rt li f s e s o r p n a g n e d h a l o i d itngkat kekeruhan ai r u ti a y s it s a r d a r a c e s n u r u n e m dar i25,1– 26,0menjad i2 – 1 , 5 NTU , aritnya ai rgambu tyang telah diolah itngka t a y n n a h u r e k e k memenuh i standa r PERMENKES 0 1 0 2 / V I/ R E P / S E K N E M / 2 9 4 . O N . l i s a H penentuanwarnaai rgambu tsebelumdansetelah h a l o i d dapa tdiilha tpadaTabe l .3 1 l e b a T . PerbandinganKonsenrtas iRata-rataLogamPbdanCupadaAril au tdanSedimenantaraPerarianPanta iTanjung n i a L n a ri a r e P n a g n e d n o t u B l e p m a s s i n e J Sebelumdiolah pHAri i s p r o s d a s e s o r p n a g n e D Setelahprose sadsorpsi Setelahprosesf lirtas i u k a b r i A 3 ,86 - - 1 l e p m a S 3 ,92 7 ,10 5 ,86 2 l e p m a S 3 ,92 6 ,98 5 ,65 3 l e p m a S 3 ,92 7 ,02 5 ,58 ) g k 2 t u b m a g h a n a t( 2 l e p m a S ,) g k 1 t u b m a g h a n a t( 1 l e p m a S : n a g n a r e t e K dan Sampel 3 t(anahgambu t3kg)
8 3 l e b a T 3. Hasi lanailsa kada rion Fe3+ dan Cu2+ pada ai r h a l o i d h a l e t e s n a d m u l e b e s t u b m a g l e p m a S a m a N WarnaAi r t P ( t u b m a G - )C o u k a B r i A 6 78 i s a l u g a o k s e s o r p i r a d l i s a h r i A i s a t n e m i d e s n a d 6 40 i s p r o s d a s e s o r p i r a d l i s a h r i A + ( tanahgambu t1kg) 4 43 i s p r o s d a s e s o r p i r a d l i s a h r i A ) g k 2 t u b m a g h a n a t + ( 4 06 i s p r o s d a s e s o r p i r a d l i s a h r i A ) g k 3 t u b m a g h a n a t + ( 3 77 i s a rt li f s e s o r p i r a d l i s a h r i A ) g k 1 t u b m a g h a n a t + ( 1 70 i s a rt li f s e s o r p i r a d l i s a h r i A ) g k 2 t u b m a g h a n a t + ( 9 4 + i s a rt li f s e s o r p i r a d l i s a h r i A ) g k 3 t u b m a g h a n a t( 5 5 l e b a T a d a P 3 dapa tdiilha tbahwa nlia i warna ai r h a l e t e s r i a n a g n e d a d e b r e b t a g n a s h a l o i d m u l e b e s t u b m a g a l u m , s i s if a r a c e S . h a l o i d -mulawarnaai rsebelumdiolah k a d it i d a j n e m h a b u r e b h a l o i d h a l e t e s , t a l k o c a n r a w r e b j n a i a k a m e p i s a ir a v n a u k a lr e P . g n i n e b u a t a a n r a w r e b umlah . ri a a n r a w n a n u r u n e p p a d a h r e t h u r a g n e p r e b t u b m a g h a n a t a k a m n a k a n u g i d g n a y t u b m a g h a n a t h a l m u j r a s e b n i k a m e S r a d n a t s i a li n i t a k e d n e m n u r u n e m n i k a m e s ri a a n r a w n a r u k u h a l a d a m u n i m r i a a n r a w r a d n a t s n u p a d A . m u n i m r i a a n r a w t P 5 1 -Co (PERMENKES NO.492/MENKES/PERI/V/2 -0 ) 0 1 .Hali n idisebabkankarenaj umlahpoir-por ipadat anah 1 n a d g k 2 t u b m a g h a n a t a d a p ir a d s a u l h i b e l g k 3 t u b m a g r a s e b g n il a p a g u j a y n p a r e j n e m n a u p m a m e k a g g n i h e s , g k a d a P . g k 1 n a d g k 2 t u b m a g h a n a t n a g n e d n a k g n i d n a b i d w i n i n a it il e n e p arna ai r gambu t yang diolah dengan m u l e b n e b r o s d a i a g a b e s t u b m a g h a n a t n a k a n u g g n e m . h i s r e b r i a r a d n a t s i h u n e m e m n a k r a s a d r e b h e l o r e p i d g n a y r i a u a b a s il a n a l i s a H , n e d n o p s e r g n a r o h u l u p e s h e l o n a i a li n e p dapa tdiilha tpada 4 l e b a T . Ai rsebelum diolah sanga tberbau humus ,dan setelah b i d a j n e m r i a u a b h a l o i d erkurang . Ari hasi lolahandengan i p a t e t , u a b r e b t i k i d e s i s a t n e m i d e s n a d i s a l u g a o k s e s o r p t a k g n i n e m t u b m a g r i a s a ti l a u k n a k b a b e y n e m i n i s e s o r p n a u k a lr e P . u a b r e b t i k i d e s i d a j n e m u a b r e b t a g n a s i r a d u ti a y i s p r o s d a s e s o r p a d a p t u b m a g h a n a t h a l m u j i s a ir a v i d a j n e m u a b r e b t i k i d e s r i a n a k b a b e y n e m sanga tberbau . g n u d n a g n e m k a y n a b t u b m a g h a n a t n a k b a b e s i d i n i l a H r a s e b n i k a m e s a g g n i h e s , s u m u h n a d t a m u h a w a y n e s h a l o i d g n a y r i a a k a m i a k a p i d g n a y t u b m a g h a n a t h a l m u j n a g n e d n a h a l o l i s a h r i a , i p a t e t n a k A . u a b r e b n i k a m e s k h e l o , u a b r e b k a d it i s a rt li f s e s o r p arenamungkinsebagian p a r e jr e t n i a l r o t o g n e p n a d s u m u h , t a m u h a w a y n e s r a s e b n a k a n u g i d g n a y r e tl if a i d e M . r e tl if a i d e m n a a k u m r e p a d a p i k il i m e m l i k ir e k n a d a p a l e k t u b a s , ri s a p , a t a b u t a b u ti a y ir o p -por,is ehinggadapa tberfungsis ebaga iadsorben. a d a P T ea l 5 b dapa tdiilha tbahwa setelah ai rgambu t h a l o i d kadari onFe3+danCu2+ berkurangs ecaras igniifkan L / g m 4 0 0 , 0 i d a j n e m L / g m 4 6 0 , 0 & L / g m 9 7 5 , 0 i r a d u ti a y n a d e F m a g o l a s il a n a l i s a h n a k r a s a d r e B . L / g m 9 1 0 , 0 n a d m h a l e t n a h a l o t u b m a g r i a , t a p a d i d g n a y u C emenuh i r a d n a t s PERMENKES NO.492/MENKES/PERI/V/2010, k u t n u n a d L / g m 2 . 0 h a l a d a u C k u t n u m a g o l r a d n a t s a n a m i d . L / g m 3 . 0 h a l a d a e F . 5 l e b a T R -atarataKandunganLogamPbdanCud iSeitap n e m i d e S n a s i p a L l e p m a S a m a N KadFae3 r+i on ) L / g m ( r a d a K n o i uC 2+ ) L / g m ( u k a b r i A 0,579 0.064 i s a l u g a o k s e s o r p i r a d l i s a h r i A i s a t n e m i d e s n a d 0.503 0.060 i s p r o s d a s e s o r p i r a d l i s a h r i A ) g k 1 t u b m a g h a n a t + ( 0.177 0.049 i s p r o s d a s e s o r p i r a d l i s a h r i A ) g k 2 t u b m a g h a n a t + ( 0.136 0.042 i s p r o s d a s e s o r p i r a d l i s a h r i A ) g k 3 t u b m a g h a n a t + ( 0.131 0.039 i s a rt li f s e s o r p i r a d l i s a h r i A ) g k 1 t u b m a g h a n a t + ( 0.041 0.027 i s a rt li f s e s o r p i r a d l i s a h r i A ) g k 2 t u b m a g h a n a t + ( 0.011 0.024 i s a rt li f s e s o r p i r a d l i s a h r i A 3 t u b m a g h a n a t + ( k g) 0.004 0.019 i s p r o s d a s e s o r p n a g n e d n a h a l o l i s a h t u b m a g r i A kada r n o i Fe3+danCu2+ berkurangsektia r ± 57 % dibandingkan h a l o i d m u l e b e s t u b m a g r i a n g n e d .Semakinbanyakj umlah a k a m n e b r o s d a i a g a b e s n a k a n u g i d g n a y t u b m a g h a n a t n a k g n i d n a b i d n u r u n e m n i k a m e s t u b e s r e t n o i a u d e k r a d a k i n i l a H . i s p r o s d a s e s o r p n a g n e d h a l o i d r i a m u l e b e s . 4 l e b a T Hasi lanailsabauai rsebelumdans etelahdiolah l e p m a S a m a N Sanga t Persentase itngka tbauari ,% u a b r e B Sediki tBerbau TidakBerbau u k a B r i A 1 00 i s a t n e m i d e s n a d i s a l u g a o k s e s o r p i r a d l i s a h r i A 1 00 ) g k 1 t u b m a g h a n a t + ( i s p r o s d a s e s o r p i r a d l i s a h r i A 01 09 ) g k 2 t u b m a g h a n a t + ( i s p r o s d a s e s o r p i r a d l i s a h r i A 07 02 01 ) g k 3 t u b m a g h a n a t + ( i s p r o s d a s e s o r p i r a d l i s a h r i A 08 01 01 ) g k 1 t u b m a g h a n a t + ( i s a rt li f s e s o r p i r a d l i s a h r i A 1 00 ) g k 2 t u b m a g h a n a t + ( i s a rt li f s e s o r p i r a d l i s a h r i A 01 09 ) g k 3 t u b m a g h a n a t + ( i s a rt li f s e s o r p i r a d l i s a h r i A 04 06
9 3 n o i n a k b a b e s i d Fe3+danCu2+ yangt erkandungd idalam r i a gambu tsebagian besa rtelah tejrerap pada permukaan n e b r o s d a (Ajruansyah ,1994 dan Wahyunto , 2004) , -se a y n r a d a k a g g n i h dalam ai r sanga t berkurang secara n a k if i n g i s .Begtiu pula setelah ai rgambu tdiolah dengan i s a rt li f s e s o r p ,mungkinsebagian ionl ogamt ersebutj uga r e jr e t ap pada permukaan media iftle /rpenyairng ,sehingga r a d a k ion Fe3+ dan Cu2+ dalam ai rhasi lolahan menjad i .l i c e k t a g n a s Ha l in i disebabkan oleh adanya prose s a jr e t g n a y i s p r o s d a d ipadapengolahanarit ersebut.