DAFTAR EUSI ABSTRAK... PANGJAJAP... DAFTAR EUSI... DAFTAR TABÉL... i iv vi x
BAB I BUBUKA... 1
1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6. 1.7. KasangTukangMasalah... WatesanjeungRumusanMasalah... TujuanjeungMangfaatPanalungtikan... Anggapan Dasar... Wangenan Operasional... MetodejeungTehnikPanalungtikan... Sumber Data... 1 7 8 9 10 11 12
BAB II DASAR TIORI... 13
2.1. Folklor... 13
▸ Baca selengkapnya: babasan mah aya dina wangun
(2)2.2. Puisi …………... 19 2.2.1. 2.2.2. WangenanPuisi…………... Unsur-unsurPuisi... 19 20
2.3. Pupujian ... 25
2.3.1. 2.3.2. 2.3.3. 2.3.4. 2.3.5. 2.3.6. 2.3.7. WangenanPupujian... StrukturPupujian... PapasinganPupujian…………... FungsiPupujian……….. SumebarnaPupujian………... BasadinaPupujian………. PupujiandinaKahirupanMasarakatSunda……... 25 26 27 28 29 31 32
2.4. TradisiLisanjeungSastraLisan... 32
2.4.1. 2.4.2. 2.4.3. TradisiLisan... SastraLisan…... PupujianSalakuSastraTradisionalLisan 32 34 34
2.5. Ajén Moral……… 35
2.5.1. 2.5.2. 2.5.3. 2.5.4. WangenanAjén Moral………..………. Ciri-ciriAjén Moral………... Bentuk-bentukatawaWujudAjén Moral……….
HakékatFungsiAjén Moral dinaPupujian……..
35
37
40
41
BAB III MÉTODE PANALUNGTIKAN... 45
3.1. Métode Panalungtikan... 45
3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.6. TéhnikNgumpulkeunData ... InstrumenPanalungtikan………... TéhnikAnalisis Data………. PopulasijeungSampel………... Léngkah-léngkahNgagarapTésis………. 46 46 47 47 47 3.6.1. 3.6.2. 3.6.3. Tatahar... Ngolah Data... NyusunLaporan... 47 48 48
BAB IV TilikanStrukturaljeungAjén Moral
dinaPupujianMasarakatKarangpawitanGarut……….... 49
4.1. Data jeungSumber Data... 49
4.1.1. 4.1.2. Data…………... Sumber Data…………... 49 52
4.2. AnalisisPupujian……… 54
4.2.1. StrukturjeungAjén Moral………….………….
4.2.2. WangunjeungEusiPupujian………....
4.2.3. DumasarKonteks………...
4.2.4. DumasarCiriTradisiLisan………...
54
221
228
4.3. AnalisisFungsinaPupujianPikeunAtikan……... 230
BAB V KACINDEKAN JEUNG SARAN... 241
5.1.
5.2.
Kacindekan...
Saran-saran... 241
242
DAFTAR PUSTAKA...
LAMPIRAN-LAMPIRAN………...
RIWAYAT HIRUP... 244
247
BAB I
BUBUKA
1.1. KasangTukangMasalah
KaruhunbangsaIndonésia,hususna urang Sunda, mibanda kabudayaan nu
luhung. Kabudayaan éta téh aya nu mangrupa candi-candi, wangunan-wangunan
heubeul jeung sajabana, tapi aya ogé warisan budaya nu teu éléh penting, nya éta
nu mangrupa tulisan jeung aya ogé nu lisan.
Warisan budaya karuhun nu mangrupa tulisan téh sok biasa disebut ku
istilah naskah. Naskah éta umumna ditulis dina wangun hasil karya sastra buhun.
Karya sastra buhun biasana masih mangrupa tulisan leungeun (manuskrip)
kalayan maké huruf jeung basa daérah, nepi ka can tangtu kabéh jalma bisa maca
jeung ngawasa kana eusi éta karya.
Ari warisan budaya karuhun nu lisan mah sok biasa disebut ku istilah
folklor, sanajan aya ogé folklor nu satengah lisan jeung lain lisan. Sacara
etimologi folklor (folklore) téh asalna tina kecap folk jeung lore. Nurutkeun Alan
Dundes (dina Danandjaja, 2002:1-2) folk nya éta sakumpulan jalma nu ngabogaan
ciri-ciri husus atawa mandiri tina fisikna, sosialna, jeung kabudayaana, nepi ka
bisa dibédakeun ti kelompok-kelompok séjénna. Éta ciri-ciri husus téh bisa katitén
tina: warna kulit nu sarua, buukna sarua (sajenis), pakasaban nu sarua, bangsa nu
sarua, tingkat pendidikan nu sarua, jeung agamana gé sarua. Ngan nu leuwih
penting mah ngabogaan tradisi, nya éta kabudayaan nu geus turun-tumurun ti
éta sabagian kabudayaan nu diwariskeun sacara turun-tumurun sacara lisan atawa
ku cara conto nu dibarengan ku gerak isarat atawa alat bantu séjén nu bisa dipaké
sangkan teu poho.
Nurutkeun Danandjaja (2002:22) rupa-rupa folklor lisan nu sumebar téh
diantarana: bahasa ra’yat, ungkapan tradisional, pertanyaan tradisional, sajak
jeung puisi ra’yat, carita prosa ra’yat, jeung nyanyian ra’yat.
Hasil karya sastra nu kagolong kana sajak jeung puisi
ra’yatdiantaranapuisipupujian. Puisi pupujian téh minangka hasil karya sastra
lisan pangaruh tina agama Islam nu sumebar di masarakat. Nurutkeun Tamsyah
(1996:53), puisipupujian téh nya éta puisi buhun anu eusina nyoko kana ajaran
agama Islam. Rusyana (1971:12) nétélakeun yén puisipupujian téh nya éta
runtuyan kalimah nu eusina ngeunaan pujian jeung du’a ka Gusti Alloh, solawat
ka Kangjeng Nabi, naséhat ka umat atawa ajaran agama. Ieu pamadegan ogé
diécéskeun ku Iskandarwassid (1992:116-117), puisipupujian téh hiji karya sastra
buhun dina wangun puisi (ampir salilana dina wangun syair) nu relatif pondok, nu
eusina ngeunaan puji-pujian kana kaagungan Gusti Alloh, solawat ka Kangjeng
Nabi, naséhat atawa ajakan ngajalankeun ibadah (solat, puasa, jakat, jeung
munggah haji). Biasana sok dikawihkeun atawa dinadomkeun babarengan di
masjid-masjid dina waktu ngadagoan solat berjamaah atawa dinadomkeun di
majelis ta’lim ku para jamaah pangajian.
Ditilik tina eusina, karya sastra buhun (pupujian) umumna ngandung ajén
sastra,upamana nu digambarkeun ku Darma (1981:6), yén karya sastra nu hadé
Ieu pesen téh nu disebut ajaran moral (étika) sarta karohanian nu ditujukeun
pikeun masarakat nu ngarojong kana medalna éta karya sastra. Éta ajén-ajén téh
aya dina rupa-rupa aspék kahirupan, upamana baé ajén agama, norma-norma,
sosial budaya, politik, ékonomi, jeung filsafat.
Kacida kompléksna aspék kahirupan nu diébréhkeun dina karya-karya
sastra hususna karya sastra heubeul. Upamana nu ditétélakeun ku Atar Semi,yén:
“Suatu karya sastra dianggap suatu medium yang paling efektif, moral dan membina kepribadian suatu kelompok masarakat. Moral dalam hal ini diartikan dalam suatu norma, suatu konsep tentang kehidupan yang disanjung tinggi oleh sebagian besar masyarakat” ( 1984:49).
NyakitudeuiNurgiantoronétélakeun, yén“Karya sastra senantiasa menawarkan
pesan moral yang berhubungan dengan sifat luhur kemanusiaan,
memperjuangkan hak dan martabat manusia” (1995:322).
Dina aspék kahirupan, hususna agama, ajén moral nu pangjéntréna aya
dina karya sastra. Dina kontéks karya sastra, ajaran moral minangka eusina. Ieu
ajaran moral téh hiji hal nu hayang ditepikeun ku sastrawan ka nu maca ku cara
karya sastra nu ditulisna. Ajaran moral dijadikeun pesen nu langsung ditujukeun
ka nu macana. Upamana dina téma, ajaran moral nu bisa kacangkem téh ku cara
nafsirkeun carita. Ieu téh minangka pituduh praktis ngeunaan rupa-rupa perkara
nu aya hubunganana jeung masalah kahirupan, upamana sikep, tingkah laku,
jeung adab sopan santun dina hirup kumbuh di masarakat. Sakumaha nu
diécéskeun ku Mangunjaya (1994:16).
Sastra daérah téh minangka pangrojong ngeuyeuban mekarna
kasusastraan Nusantara. Salian ti éta ogé, sastra daérah téh gambaran pamikiran
masarakat nu ditepikeun maké basana séwang-séwangan. Bédana jeung sastra
Indonesia ngan dina basana wungkul, jeung moal jauh béda mun urang ningali
sasaruanana téh minangka karageman budaya daérah.
Sastra dina basa Indonesia ngabogaan fungsi minangka lambang
kenasionalan jeung lambang persatuan.Ari fungsina sastra daérah mah pikeun
ngamumulé basa daérah, ungkara pikiran, idé, jeung ajén-ajén budaya, sarta bakal
jadi ciri hiji daérah tempat éta karya sastra hirup ku cara ciri utamana nya éta
basa.
Ajén-ajén nu aya dina sastra daérah teu jauh béda jeung ajén-ajén nu aya
dina sastra Indonesia, malahan bisa ogé disebutkeun sadarajat. Sakumaha nu
diécéskeun ku Rusyana (1976:6), yén;
“Nampak bahwa dalam karya sastra daerah terkandung muatan nilai-nilai moral. Dalam sastra-sastra daerah, dalam wujud ekspresi estetik itu tersaji pula nilai-nilai etik. Dari pembacaan cerita rakyat, berupa mithe, legenda, dan dongeng, kita dapat mengekspresikan nilai-nilai moral yang terpadu secara halus di dalamnya. Begitu juga di dalam hikayat, syair, pantun serta jenis sastra lama lainnya, serta selanjutnya dalam novel, cerita pendek, drama dan puisi modern, niai moral itu terungkap”.
Di Garut, hususna masarakat Karangpawitan, aya tradisi nu masih
lumangsung tur masih dimumulé. Ieu tradisi téh dina wangun sastra lisan nu
disebut pupujian.
Pupujian minangka salah sahiji sastra daérah dina wangun puisi buhun tur
Ieu pupujian téh minangka alat da’wah Islam nu éféktif jeung éfisién,
lantaraneusinapupujiannyaritakeunngeunaanajaran-ajarankaagamaanjeungajaran
moral.
Manusa salila hirupna bakal diuji kaimanan jeung katakwaanana ka Gusti
Alloh.Nu pinterdiujikukapinteranana, kitudeui nu bododiujikukabodoanana. Nu
beunghargédiujikukabeungharanana, puguh nu
miskinmahdiujikukamiskinanana.Réa nu pinterkabalinger,
élmukapinterananadipakénipubatur, tungtungnajadiélmuajug. Nu
bodokatotoloyoh, embungtatanyangarasabenerceukpangrasa, nu
antuknamawacilaka.Nu kaya ngarasalebarkupakayana, boga rasa meunang cape
sorangan, lebarmundibikeunsabahagianhartanapikeun nu hakna.Nu
miskinpuguhningloba nu teusabar,
cilakangajualimannalantaranmalaratteunyingkah-nyingkah. Cindekna manusa
bakal diuji sagala rupana.
Ku kituna, ieu pupujian téh perlu ditalungtik sabab ngandung ma’na nu
jero dina unggal padana nu bisa dijadikeun papagon pikeun kahirupan manusa.
Salian ti éta ieu panalungtikan téh bisa nyalametkeun karya sastra sangkan
teu tumpur, utamana karya sastra buhun. Tumpurna karya sastra buhun téh
ngadung harti leungitna ajén sejarah jeung leungitna ajén budaya nu kawilang
gedé hargana, boh pikeun waktu kiwari boh pikeun waktu nu bakal datang. Dina
karya sastra buhun euyeub pisan ku pamikiran nu jembar jeung cita-cita nu
luhung. Ieu pamikiran jeung cita-cita téh minangka warisan pikeun ngaronjatkeun
Di sagigireun éta pupujianogé bisa dijadikeun bahan pembelajaran
disakola, dumasar kana Peraturan Daérah provinsi Jawa Barat No. 5 Taun 2003
ngeunaan Pemeliharaan Bahasa, Sastra, jeung Aksara Daérah, nu netepkeun basa
daérah, diantarana basa Sunda, diajarkeun dipendidikan dasar di Jawa Barat. Éta
kawijakan sajalan jeung UU No 22/1999 ngeunaan Pamarentah Daérah jeung UU
No. 20/2003 ngeunaan Sistem Pendidikan Nasional nu sumberna tina UUD 1945
ngeunaan Pendidikan jeung Kabudayaan, sajalan ogé jeung rékoméndasi
UNESCO taun 1999 ngeunaan pemeliharaan bahasa-bahasa ibu, jeung Peraturan
Pamarentah Republik Indonesia No. 19 Taun 2005 ngeunaan Standar Nasional
Pendidikan, Bab III pasal 7 Ayat 3-8, nétélakeun yén ti SD/MI/SDLB,
SMP/MTs./SMPLB, SMA/MAN/SMALB, jeung SMK/MAK dibéré pangajaran
muatan lokal nu relevan,bisa dijadikeunogé sumber inspirasi pikeun sastrawan
modern sangkan jadi bacaan nu boga kualitas hadé jeung relevan pikeun dunya
atikan, sarta jadi bahan apresiasi sastra.
Ku ayana hal éta, pupujian téh perlu ditalungtik, kucara nganalisis
strukturna (téma, rasa, nada, jeung amanat).
Objék anu ditalungtik dina ieu panalungtikan nya éta ajén budaya, hususna
ajén moral (étika), nu diébréhkeun dina pupujian nu sumebar di wilayah
Karangpawitan Garut.
1.2. Watesan jeung Rumusan Masalah
Dumasar kana kasang tukang di luhur ieu panalungtikan diwatesan
masalahna, nya éta medar struktur (téma, rasa, nada, amanat) jeung ajén
moral nu aya dina pupujian masarakatKarangpawitanGarut.
1.2.2. Rumusan masalah
Rumusan masalah dina ieu panalungtikan téh nya éta:
1) Kumaha struktur puisipupujiannu aya dina pupujian masarakat
Karangpawitan Garut?
2) Ajén moral naon baé nu aya dinapuisipupujian masarakat Karangpawitan
Garut?
3) Naon nu jadi ciri tradisi lisan dina pupujian masarakat Karangpawitan
Garut?
4) Naonfungsinapupujian nu aya di masarakat Karangpawitan Garut?
5) Naha puisipupujianbisadijadikeunbahanajar di sakola?
1.3. Tujuan jeung Mangpaat Panalungtikan
1.3.1. Tujuan Panalungtikan
Tujuan ieu panalungtikan nya éta, pikeun:
1) Ngadéskripsikeun kumaha struktur puisipupujiannu aya dina pupujian
masarakat Karangpawitan Garut;
2) Meunangkeun gambaran ngeunaan ajén moral nu aya dina puisipupujian
masarakat Karangpawitan Garut;
3) Meunangkeun gambaran ngeunaan naon nu jadi ciri tradisi lisan dina
4) Meunangkeun gambaran ngeunaanfungsipupujian nu aya di masarakat
Karangpawitan Garut;
5) Maluruhkontribusinapuisipupujiankeurbahanajar di sakola.
1.3.2. Mangpaat Panalungtikan
Ieu panalungtikan téh dipiharep bisa aya mangpaatna, upamana ieu di
handap:
1) Pikeun panalungtik, mangrupa input enggoning ngaguar salah sahiji
kajadian dina dunya kasusastraan;
2) Pikeun nu maca, ku ayana ieu panalungtikan bisa nambahan pangaweruh
dina hal moral anu dianggap penting salaku manusa anu mibanda darajat
luhur di antara mahluk séjénna;
3) Pikeun ngamekarkeun sastra lisan, hususna pupujian;
4) Pikeun nambahan kareueus jeung ngamumulé kana kabudayaan, hususna
tradisi lisan urang Sunda;
5) Pikeun ngajembaran jeung ngeuyeuban dunya sastra lisan nu aya di
Nusantara;
6) Pikeun dunya atikan, bisa dimangpaatkeun minangka bahan pembejaran
muatan lokal ngeunaan tradisi jeung adat istiadat;
7) Bisa dijadikeun sumber inspirasi pikeun sastrawan modern sangkan jadi
bacaan nu boga kualitas hadé jeung relevan pikeun dunya atikan, sarta
jadi bahan apresiasi sastra;
1.4. Anggapan Dasar
Anggapan dasar mangrupa dasar panalungtikan anu gunana pikeun
cecekelan utama. Anggapan dasar dina ieu panalungtikan téh diantarana:
1) Pupujian téh hiji karya sastra buhun anu ditulis dina wangun puisi.
2) Struktur puisipupujian nu diwangun ku téma, rasa, nada, jeung amanat.
3) Pupujian mibanda ajén moral nu luhung anu bisa méré sawangan
ngeunaan kahirupan sastra dina jaman harita.
4) Pupujiantéhngabogaanmangpaatpikeunmasarakat Karangpawitan Garut
5) Pupujianbisadijadikeunbahanajar di sakola.
1.5. Wangenan Operasional
1) Ajén
Nurutkeun Bertens (1994:139) nu disebut ajén téh nya éta hal anu narik
ati, anu ditéangan, anu matak nyenangkeun, anu matak dipikaresep, jeung
dipikahayang, singgetna mah hal anu hadé.
Moral téh nya éta hiji hal nu mibanda harti sarua jeung ajén-ajén,
norma-norma anu jadi hiji patokan pikeun manusa dina ngajalankeun
kahirupanana (Bertens, 1994:7).
3) Pupujian
Rusyana (1971:12) nétélakeun yén pupujian téh nya éta runtuyan
kalimah nu eusina ngeunaan pujian jeung du’a ka Gusti Alloh, solawat ka
Kangjeng Nabi, naséhat ka umat atawa ajaran agama. Biasana sok
dikawihkeun atawa dinadomkeun babarengan di masjid-masjid dina
waktu ngadagoan solat berjamaah atawa dinadomkeun di majelis ta’lim
ku para jamaah pangajian.
4) Struktur Puisi
Iskandarwassid (1992:149) nétélakeun yén struktur dina karya sastra téh
susunan komponén-komponén (unsur-unsur) karangan. Unsur éta téh
bagian pangwangun hiji puisi (wangun ugeran). Éta
bagian-bagian gumulung enggoning ngawujudkeun wangunan puisi nepi ka
ngawujud jadi karya sastra nu gembleng tur ngabogaan ma’na. Nya éta:
téma, rasa, nada, jeung amanat.
Tradisi lisan ngabogaan sifat tradisional nu sumebar dina wangun
nu rélatif angger atawa dina wangun nu standar. Sumebarna di antara
kumpulan nu tangtu dina waktu nu cukup lila (paling sakeudeung dua
generasi). Sumebar tur diwariskeun sacara turun-tumurun, tatalépa ku
cara media lisan atawa ku cara conto nu dibarengan ku gerak isarat atawa
alat bantu (pengingat) séjén nu bisa dipaké sangkan teu poho ti hiji
generasi ka generasi satuluyna.
1.6. Métode jeung Téhnik Panalungtikan
Surakhmad (1983:21) nétélakeunyénmétode
panalungtikannyaétacarautamaanu digunakeunpikeunngahontalhijitujuan.
Dumasar kana tujuan nu barisdihontal, ieu panalungtikan ngagunakeun métode
déskriptif.
Métodedéskriptiftéhmangrupahijimétodeanudinapraknahenteukawatesank
ungumplkeun data wungkul, tapingawengkuanalisis, klasifikasijeunginterprétasi,
nurutkeunWinarnodina (Eriswati, 1999:28) nyaéta data nu asupdicatet, dianalisis,
satuluynadikanatabélkeun. Dicokotkacindekan-kacindekandumasar kana
tabélhasilpanalungtikan.Sedengkeun téhnik anu digunakeun nya éta téhnik
studipustaka, survéy, ngarekam, wawancara, jeung analisis data.
1.7. Data jeung Sumber Data
Nu jadi data dina ieu panalungtikan nya éta pupujian nu sumebar di
ieu panalungtikan nya éta sakabéh masarakat Karangpawitan Garut. Kriéria
informan dina ieu panalungtikan minimal: tokoh agama, santri, nu ngurus
pasantrén, nu ngurus masjid, seniman, jeung warga masarakat Karangpawitan
BAB III
MÉTODE PANALUNGTIKAN
3.1. Métode Panalungtikan
Métode nya éta cara-cara, stratégi paham kana réalitas, léngkah-léngkah
sistematis pikeun ngaréngsékeun hiji masalah (Ratna, 2004:34). Dina ieu
panalungtikan métode nu digunakeun nya éta métode déskriptif analis maké
téhnik survéy, ngarekam, wawancara, jeung analisis data. Ari métode déskriptif
digunakeun pikeun:
1) Ngumpulkeun informasi faktual kalawan rinci jeung ngagambarkeun
gejala-gejala nu aya;
2) Ngaidéntifikasi masalah-masalah nu aya ayeuna;
3) Nangtukeun sagala rupa nu bisa dicokot atawa kumaha implikasina tina
pangalaman pikeun ngararancang kaputusan di masa nu bakal datang.
Ieu métode dipaké pikeun meunangkeun gambaran nu sajelas-jelasna
ngeunaan pupujian masarakat Karangpawitan Garut.
Métode déskkriptif dipaké pikeun ngagambarkeun gejala-gejala, peristiwa,
kajadian nu kapanggih nalika panalungtikan lumangsung kalawan medar hal-hal
nu jadi puseur dina objék éta panalungtikan. Satuluyna dianalisis sangkan
meunangkeun pedaran nu leuwih jero ngeunaan struktur jeung ajén moral nu aya
dina pupujian masarakat Karangpawitan Garut.
Data nu didéskipsikeun maké cara nuduhkeun fakta-fakta nu aya
hubunganana atawa ngajelaskeun struktur jeung ajén moral nu aya dina pupujian
3. 2. Téhnik Ngumpulkeun Data
Keur ngumpulkeun data pupujian nu kaasup kana golongan tradisi sastra
lisan, digunakeun métode panalungtikan di tempat atawa field method. Ieu
métode nurutkeun Danandjaja (1994:185) kagiatanana dibagi tilu tahap, nya éta:
(1) Tahap prapanalungtikan di tempat; (2) Tahap panalungtikan di tempat; (3)
Tahap nyieun naskah sangkan bisa diarsipkeun.
Nengetan pamadegan Danandjaja diluhur, perlu ditangtukeun
léngkah-léngkah pikeun ngumpulkeun data, diantaranaa:
(1) Nangtukeun daérah nu rék dijadikeun tempat panalungtikan, nya éta
daérah Karangpawitan Garut;
(2) Nyiapkeun alat-alat nu rék dipaké keur panalungtikan, nya éta: alat
pangrekam, alat tulis, jeung pedoman wawancara;
(3) Satuluyna survéy jeung wawancara pikeun meunangkeun data;
(4) Ngaanalisis data hasil tina prosés panalungtikan.
3.3. Instrumén Panalungtikan
Instrumén nu dipake dina ieu panalungtikan nya éta alat pangrekam,
pedoman wawancara, jeung tabél analisis. Alat pangrékam tujuanana nya éta
ngadokuméntasikeun hasil ngumpulkeun data. Ari pedoman wawancara tujuanana
pikeun ngumpulkeun data. Alesan pangana digunakeun sistem tabél nya éta
sangkan gampang dina nganalisis data, sarta gampang nyieun kacindekan
ngeunaan struktur puisi nu aya patalina jeung ajén moral anu aya dina Pupujian
3.4. Téhnik Analisis Data
Sangkan leuwih gampang ngaanalisis jeung ngainterpretasikeun struktur
jeung ajén moral nu aya dina pupujian, léngkah-léngkah nu digunakeunana
diantarana:
1) Nangtukeun struktur jeung ajén moral nu aya dina pupujian masarakat
Karangpawitan Garut;
2) Ngaanalisis jeung nangtukeun ciri tradisi lisan nu aya dina pupujian
masarakat Karangpawitan Garut;
3) Ngadéskripsikeun hasil analisis ku cara ngajelaskeun dina wangun tabél
hasil analisis.
3.5 Populasi jeung Sampel
Populasi dina ieu panalungtikan nya éta sakabéh puisi pupujian nu aya di
wilayah Karangpawitan Garut. OpatPuluhSalapan (49) judulpupujian nu jadi
sampel dina ieu panalungtikan.
3.6 Léngkah-lengkah Ngagarap Tésis
3.6.1. Tatahar
1) Nangtukeun judul jeung objék panalungtikan;
2) Ngumpulkeun tiori-tiori nu aya hubunganana jeung objék panalungtikan;
3) Ngasongkeun usulan panalungtikan; jeung
3.6.2. Ngolah Data
1) Ngadéskripsikeun pupujian;
2) Ngadéskripsikeun ajén moral dina pupujian;
3) Ngadéskripsikeun ciri trdisi lisan dina pupujian;
4) Konsultasi jeung dosén pembimbing;
3.6.3. Nyusun laporan
Hasil tina panalungtikan ngeunaan struktur puisi nu aya hubunganana
BAB V
KACINDEKAN JEUNG SARAN
5.1 Kacindekan
Aya sababaraha hal dina ieu panalungtikan nu bisadicindekkeun,
diantarana:
Dumasar strukturna, nya éta wangun jeung eusi ieu pupujian téh
ngabogaan wangun kantétan dua, kantétan kantétan opat, kantétan robah, jeung
kantétan lima. Eusi ieu pupujian ngeunan: 1) Muji kaagungan Gusti Alloh SWT;
2) Solawat ka Kangjeng Nabi Muhammad SAW; 3) Ngadu’a jeung tobat ka Gusti
Alloh SWT; 4) Ménta pitulung ka Kangjeng Nabi Muhammad SAW; 5) Naséhat
pikeun ngajalankeun ibadah jeung amal soléh sarta ngajauhan ma’siat; 6) Ajaran
ngeunaan agama, upamana kaimanan, rukun Islam, fikir, akhlak,surga, naraka
jeung tafsir Qur’an.
Eusipupujian ngandung ajén-ajén nu hadé nya éta umajak, méré nyaho,
nganjurakeun, jeung ngélingan, méré pesen atawa amanat sangkan milampah laku
hadé. Ieu pesen téh nu disebut ajaran moral (étika) sarta karohanian rasa
kaagamaan minangka fokus dina pupujian kalawan ngabogaan tujuan sangkan
leuwih ningkatkeun kaimanan jeung katakwaan ka Alloh SWT.
Ajén moral téh ngawengku pituduh ngeunaan sikep jeung paripolah nu aya
hubungananana antara manusa jeung Allah SWT, hubungan manusa jeung
Kontribusina pupujian pikeun atikan jeung bisa dijadikeun bahan
pembelajaran di sakola-sakola lantaran pupujian mangrupa karya sastra anu rék
ditepikeun ti pangarang ka nu maca ngaliwatan karya sastrana, anu euyeub ku
pesen moral anu raket patalina jeung sipat-sipat luhung kamanusaan, diantarana
nu aya kaitanana jeung perkara solat, élmujeungpépéling atawa naséhat
Dina ciri tradisi lisan pupujian téh diwariskeun sacara turun-tumurun ti
generasi nu hiji ka generasi nu satuluyna. Proses regenerasi pupujian ku cara
tradisi lisan. Nu nganadomkeumkeun pupujian kalawan tuluy-tuluyan
ngadéngékeun pupujian dinadomkeun di masjid nalika unggal rék ngadagoan
solat berjamaah, jeung nalika rék dimimitian pangajian.
5.2. Saran-saran
Ieu panalungtikan dipiharep bisa meré dampak pikeun guru sastra,
panalungtikan tradisi lisan, elmu sastra, ngamumulé budaya, jeung syiar agama.
Hal-hal nu perlu jadi tinimbangan saba’dana panalungtikan, nya éta;
1) Pihak pamaréntah bisa ngajadikeun tinimbangan budaya daérah téh jadi
asset dina ngamekarkeun daérahna;
2) Hasil panalungtikan bisa dijadikeun alternatif pikeun bahan pangajaran
basa jeung sastra disakola-sakola;
3) Jadi babandingan jeung panalungtikan nu sajenis nu leuwih hadé;
4) Pupujian kudu tuluy dimumulé sabagé sarana syia agama Islam jeung
5) Ngeuyeuban sastra lisan khususna pupujian jeung bisa dijadikeun
inspirasi pikeun sastrawan modern sarta bisa dijadikeun bacaan nu
saluyu pikeun pendidikan, jeung bisa jadi bahan apresiasi sastra;
6) Kurikulum muatan lokal hasil panalungtikan bisa dijadikeun bahan
pembelajaran muatan lokal ngeunaan tradisi jeung adat istiadat.
7) Ajén moral jeung ajén budaya nu aya dina pupujian bisa méré dampak
DAFTAR PUSTAKA
Bertens, Kees. 1994. Etika. Jakarta: Gramedia.
Brand, John. in Richard, M. D. (ed). 1968. Peasant Customs and Savage Myths.
London: Routledge & Kegan Paul.
Brundvand. J.H. 1968. The Study of American Folklore an Introduction. New York:
W.W. Norton 7 Co. Inc.
Cheppy, H.C. 1998. Pendidikan Moral dalam Berbagai Pendekatan. Jakarta:
Depdikbud.
Danandjaja, James. 2002. Folklor Indonesia Ilmu Gosip, Dongeng, dll. Jakarta: Grafiti
Press.
Darma, Budi. 1981. Moral dalam Sastra. Pidato Ilmiah. Surabaya: IKIP.
Darjat, Zakiah. 1985. Membina Nilai-nilai Moral di Indonesia. Jakarta: Bulan Bintang.
Departemen Agama, R.I. 1981. Nama dan Alamat Pondok Pesantren
Se-Indonesia.Jakarta: Balai Pustaka.
Departemen Pendidikan Nasional UPI. 2002. Pedoman Penulisan Karya Tulis Ilmiah.
Bandung: UPI.
Departemen Pendidikan dan Kebudayaan. 1994. Kamus Besar Bahasa Indonesia.
Jakarta: Balai Pustaka
Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat. 2007. Standar Kompetensi dan Kompetensi
Dasar: Mata Pelajaran Bahasa dan Sastra Sunda. Bandung: Dinas Pendidikan
Fang, L. 1991. Sejarah Kesusastraan Melayu Klasik. Jakarta: Erlangga.
Faturohman, Taufik. 1983. Ulikan sastra. Bandung: CV. Djatnika.
Finnegan, Ruth. 1992. Oral Traditional and Verbal Art: a Gruide to Reserch Practice.
London: Routladge.
Hutomo, S. S. 1991. Mutiara yang Terlupakan: Pengantar Studi Sastra Lisan.
Surabaya: HISKI Komisariat Jawa Timur.
Iskandarwassid. 2003. Kamus Istilah Sastra. Bandung: Geger Sunten
Iskandar, Yosep. 1997. Sejarah Jawa Barat. Bandung: Geger Sunten.
Kartini, Tini, Spk. 1986. Pupujian dalam Bahasa Sunda. Jakarta: Pusat Pembinaan dan
Pengembangan Bahasa, Depdikbud.
Koswara, Dedi. 2010. Sastra Sunda Modrn. Bandung: CV.Wahana Karya Grafika.
LBSS. 1990. Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: Tarate.
Moeis, D.N.1991. Makna Folklore Sangkurian Sebagai Karya Sastra Lisan dan
Fungsinya di masyarakat Sunda (Studi Kasus di Kotamadya Bandung)
Disertasi. Bandung Universitas Padjajaran.
Nurgianoro, Burhan. 2002. Penilaian dalam Pengajaran Bahasa dan Sastra.
Jogjakarta: BPFE.
Ratna, Nyoman Kutha. 2004. Teori, Metode dan Tehnik Panelitian sastra. Yogyakarta:
Pustaka Pelajar.
Ruhaliah. 2002. Diklat Kuliah Sejarah Sastra. Bandung: Jurusan Pendidikan Bahasa
Rusyana, Yus. 1971. Payungsi sastra. Bandung: Geger Sunten.
___________. 1978. Sastra Lisan Sunda: Carita Karyhun, Kajajadén, jeung Dedemit.
Jakarta: Depdikbud.
___________. 1984. Bahasa dan Sastra dalam Gamitan Pendidikan . Bandung: CV.
Dipenogoro .
___________. 2000. Memperlakukan Sastra Berbahasa Indonesia dan Sastra
Berbahasa Daerah Sebagai Sastra Milik Nasional. Makalah dalam pertemuan
Hiski: Solo 2-4 Oktober 2000.
Salmun, M.A. 1963. Kandaga Kasusastraan Sunda. Jakarta: Garaco.
Semi Atar. 1995. Metode Penelitian Sastra. Bandung: Angkasa.
Situmorang, Sitor. 1983. Metodologi Pengajaran Puisi. Flores: Nusa Indah.
Sudjiman, Panuti. 1990. Kamus Istilah Sastra. Jakarta: UI-Press.
Sumardjo, Jakob& Saini, K.M. 1987. Apresiasi Kasusastraan. Jakarta: Gramedia.
Sumarsono, Tatang. 1971. Pedaran Sastra Sunda. Bandung: Medal Agung.
Surakhmad, Winarno. 1983. Pengantar Penelitian. Bandung: Tarsito.
Tamsyah, Budi Rahayu. 1996. Pangajaran Sastra Sunda. Bandung: Pustaka Setia.
___________________. 2003. Kamus Lengkap Sunda-Indonesia, Indonesia-Sunda
Sunda-Sunda. Bandung: Pustaka Setia.
Teeuw, A. 1988. Indonesia antara Kelisanan dan Keberaksaraan. Jakarta
Vensina, Yan. 1973. Oral Tradition as History Translated by H.M. Wright Harmond
Worth Midlle Sex. England: Penguin Book Ltd.
Waluyo, Herman. 1965. Teori dan Apresiasi Puisi. Jakarta: Erlangga.
