• Tidak ada hasil yang ditemukan

ANALISIS WAWACAN PANJI WULUNG PIKEUN ALTERNATIF BAHAN PANGAJARAN DI KELAS XII SMK : Tilikan Struktural jeung Étnopédagogik.

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2017

Membagikan "ANALISIS WAWACAN PANJI WULUNG PIKEUN ALTERNATIF BAHAN PANGAJARAN DI KELAS XII SMK : Tilikan Struktural jeung Étnopédagogik."

Copied!
9
0
0

Teks penuh

(1)

ii Noviana Purwanti, 2015

ANALISIS WAWACAN PANJI WULUNG PIKEUN ALTERNATIF BAHAN PANGAJARAN DI KELAS XII SMK Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

ANALISIS WAWACAN PANJI WULUNG PIKEUN

ALTERNATIF BAHAN PANGAJARAN DI KELAS XII SMK

(tilikan struktural jeung étnopédagogik) ¹

(Noviana Purwanti) ²

novianapurwanti@yahoo.com

ABSTRAK

Kasang tukang ieu panalungtikan nya éta lantaran wawacan geus jarang dipikawanoh, wawacan geus jarang dibaca masarakat. Nu ngarang wawacan ogé geus jarang kitu deui buku-buku wawacan geus hésé kapanggihna. Tujuan ieu panalungtikan nya éta medar ngeunaan wawacan. Anapon anu dianalisis ngawengku: (1) struktur formal Wawacan Panji Wulung,(2) struktur naratif Wawacan

Panji Wulung, (3) unsur étnopédagogik Wawacan Panji Wulung (4) jeung bahan pangajaran di kelas XII SMK. Pukeun ngahontal tujuan di luhur, ieu panalungtikan ngagunakeun pamarekan kualitatif, métode déskriptif analisis, kalawan téhnik anu digunakeun nya éta study pustaka. Dumasar hasil panalungtikan ngeunaan struktur jeung étnopédagogik bisa dicindekkeun yén téma anu kapanggih dina Wawacan Panji Wulung nya éta rata-rata téma kemanusaan. Palaku utamana nya éta Radén Panji Lembu Wulung sarta anu marenganna lolobana protagonis. Alur anu tiheula pandeuri atawa campuran. Latar tempat anu kapanggih nya éta di karajaan saperti di Sokadana, Cempa jeung Gilingwesi. Puseur implengan dina Wawacan Panji Wulung nya éta pangarang jadi jalma katilu teu kawatesanan sabab pangarang jadi palaku utama sarta jadi palaku kadua. gaya basana basajan sarta loba maké paribasa. Struktur atikan karakter anu kapanggih aya 13, diantarana nya éta, sumanget kabangsaan, jjur, ngahargaan préstasi, réligi, toléransi, disiplin, kerja keras, démokrasi, rasa ingin tahu, mandiri, paduli sosial, komunikasi/bersahabat jeung tanggung jawab. Sabada dianalisis Wawacan Panji Wulung téh cocog pikeun alternatif bahan pangajaran di Kelas XII SMK lantaran bisa jadi picontoeun jeung pienteungeun dina kahirupan.

Kata kunci: Wawacan Panji Wulung, struktur jeung étnopédagogik.

1. Tesis ini dibimbing oleh Dr.Ruhaliah, M.Hum.

(2)

iii Noviana Purwanti, 2015

ANALISIS WAWACAN PANJI WULUNG UNTUK

ALTERNATIF BAHAN PEMBELAJARAN DI KELAS XII SMK

(kajian struktural dan etnopedagogik) ¹

(Noviana Purwanti) ²

novianapurwanti@yahoo.com

ABSTRAK

Penelitian ini dilatarbelakangi oleh wawacan yang tidak dikenal dan jarang dibaca, dilihat di masyarakat serta pengarang dan buku-buku wawacan yang sudah jarang ditemukan. Oleh sebab itu penulis meneliti mengenai wawacan. Adapun tujuan penelitian ini adalah: (1) mendeskripsikan struktur naratif Wawacan Panji Wulung, (2) mendeskripsikan struktur formal Wawacan Panji Wulung, (3) mendeskripsikan unsur etnopedagogik, (4) dan mendeskripsikan bahan pembelajaran untuk di kelas XII SMK. Untuk mencapai tujuan tersebut, penulis meneliti menggunakan pendekatan kualitatif, metode deskriptif dan tehnik yang digunakan adalah studi pustaka. Berdasarkan hasil penelitian, analisis struktur dan etnopedagogik yang ditemukan adalah: tema dalam Wawacan Panji Wulung ini adalah tema kemanusiaan yaitu tema yang menjunjung tinggi martabat manusia dan pepatah orang tua kepada anaknya. Tokoh utama dalam Wawacan Panji Wulung adalah Raden Panji Lembu Wulung dan tokoh keduanya banyak didukung oleh tokoh protagonis seperti Andayaningrat, Tunjungsari, Patih Sokadana, Dewakeswari, Daeng Bramani, Janggala dan Janggali. Alur yang digunakan dalam cerita Wawacan Panji Wulung adalah alur campuran. Latar tempat yang dijelaskan dalam cerita diantarananya Kerajaan Sokadana, Kerajaan Cempa, dan Kerajaan Gilingwesi. Sudut pandang dalam cerita ini adalah orang ketiga tak terbatas, karena pengarang disini berperan menjadi beberapa tokoh seperti menjadi Panji Wulung dan Andayaningrat. Gaya bahasa yang dipakai basajan atau sederhana, dan banyak mempergunakan peribasa Sunda dalam cerita. Terdapat 13 pendidikan karakter yang ada dalam wawacan. Adapun pendidikan karakter dalam cerita ini adalah semangat kebangsaan, jujur, menghargai préstasi, religi, toleransi, disiplin, kerja keras, demokrasi, rasa ingin tahu, mandiri, peduli sosial, komunikasi/bersahabat, dan tanggung jawab. Setelah dianalisis Wawacan Panji Wulung dapat dijadikan salah satu alternatif bahan pembelajaran di Kelas XII SMK dan dapat menjadi contoh dan cerminan dalam kehidupan sehari hari.

Kata kunci : Wawacan Panji Wulung, struktur, dan etnopedagogik

1. Tesis ini dibimbing oleh Dr.Ruhaliah, M.Hum.

(3)

iiii Noviana Purwanti, 2015

ANALISIS WAWACAN PANJI WULUNG PIKEUN ALTERNATIF BAHAN PANGAJARAN DI KELAS XII SMK Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

AN ANALYSIS OF WAWACAN PANJI WULUNG AS AN ALTERNATIVE OF TEACHING MATERIAL IN GRADE XII SMK

(Structural and ethnopedagogical study)

Noviana Purwanti novianapurwanti@yahoo.com

ABSTRACT

This research is motivated by study were the presence of wawacan that was unknown, rarely read in society and also authoers and wawacan books that were rarely found. That was why the writer researched about wawacan. Then the purposes of this study were (1) to describe narrative structure of Wawacan Panji Wulung, (2) to describe formal structure of Wawacan Panji Wulung, (3) to describe of ethnopedagogical substance, (4) and to describe learning material for students in grade XII SMK. The writer used qualitative approach, descriptive method, and literary survey as the technique to achieve the purposes of this study. According to the results of this study, structure analysis and ethnopedagogical that found was: theme of Wawacan Panji Wulung was humanity that upheld humanity prestige and advice from parents to their children. The main character of wawacan Panji Wulung was Raden Panji Lembu Wulung, and supported by some protagonist characters such as Andayaningrat, Tunjungsari, Patih Sokadana, Dewakeswari Daeng Bramani Janggala and Janggali. Plot of story that used in Wawacan Panji Wulung was combination progressive and flash back. Then setting of places that explained in this story were Sokadana kingdom, Cempa kingdom, and Gilingwesi kingdom. This story used unlimited third-person point of view because the authoer play some characters such us Panji Wulung and Andayaningrat. Style of language used in this story was basajan or simple, and used many Sundanese proverbs. There were 13 characters education in this wawacan. They were nationality spirit, honesty, appreciate achievement, religious, tolerance, disipline, hardwork, democracy, curiosity, stand alone, social care, comunication /friendly, and responsibility. After having analyzed Wawacan Panji Wulung, it could be used as one of alternative learning materials for students in grade xii SMK and also could be a model and reflection in our daily life.

Key word : Wawacan Panji Wulung, Structure, and Ethnopedagogical.

1. Tesis ini dibimbing oleh Dr.Ruhaliah, M.Hum.

(4)

111 BAB V

PANUTUP

5.1 Kacindekan

Dumasar pedaran panalungtikan dina bab opat, di handap mangrupa

kacindekan hasil panalungtikan anu ngawengku ulikan struktur jeung

étnopédagogik.

a. Buku anu dianalisis nya éta buku Wawacan Panji Wulung karya R.H.

Muhammad Musa wedalan Cupumanik citakan ka tilu taun 2009.

b. Pupuh anu dipaké nya éta asmarandana, dangdanggula, durma, kinanti,

magatru, maskumambang, mijil, pangkur, pucung, jeung sinom. Pupuh

pangkur jeung magatru anu réa kasalahanna. Padalisan kadua guru

wilanganna béda. Dina pangkur, guru wilanganna anu kuduna 12 jadi 11,

dina magatru guru wilanganna anu kuduna 8 jadi 7.

c. Wawacan Panji Wulung kabagi kana 28 bagian, téma anu kapanggih dina

Wawacan Panji Wulung nya éta téma kemanusaan.

d. Palaku utamana nya éta Radén Panji Lembu Wulung sarta palaku anu

marenganna lolobana protagonis, di antarana Andayaningrat, Prabu

Déwakéswari, Prabu Sepuh, Janggala Janggali, Daéng Bramani jeung Ki

Juru Tani, antagonis dina carita nya éta Andakasura, jeung pawarang Raja.

e. Galur tina carita di luhur nya éta tiheula pandeuri atawa campuran sabab di

awal dicaritakeun ngeunaan Tunjungsari anu kakandungan sarta dipitnah

ku praméswari, terus dicaritakeun ngeunaan lahirna Radén Panji. Tuluy

nyaritakeun lalampahan Radén Panji. Nalika lalampahan panggih jeung

rampog. Rampog cacarita ngeunaan dukun anu lepus anu mitnah

Tunjungsari. Sanggeus kitu balik deui kana carita lalampahan Radén Panji.

f. Judul buku anu di analisis nya éta wawacan panji wulung. Dumasar hasil

analisis, judul panalungtikan ieu téh luyu jeung eusi anu dianalisis nya éta

(5)

112

Noviana Purwanti, 2015

ANALISIS WAWACAN PANJI WULUNG PIKEUN ALTERNATIF BAHAN PANGAJARAN DI KELAS XII SMK Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

g. Puseur implengan anu kapendak dina carita Wawacan Panji Wulung jalma

katilu teu kawatesanan.

h. Simbol anu kapanggih dina Wawacan Panji Wulung nya éta: duit, lontar,

tandu joli, lawé ronték, inten, makuta, mariem, bedil, jeung babancongan.

i. Atikan karakter anu kapanggih dina Wawacan Panji Wulung aya 13

karakter, nya éta semangat kebangsaan, jujur, menghargai préstasi, religi,

toleransi, disiplin, kerja keras, demokrasi, rasa ingin tahu, mandiri, peduli

sosial, komunikasi/bersahabat, jeung tanggung jawab.

j. Wawacan Panji Wulung bisa dijadikeun alternatif bahan pangajaran di

Kelas XII SMK lantaran dina eusi wawacan ieu loba ajén-ajén atikan.

Picontoeun jeung pieunteungeunna ogé loba kapanggih dina wawacan boh

keur masarakat boh keur para rumaja. Ieu hasil analisis bisa jadi

picontoeun sarta pieunteungeun urang boh dina atikan formal.

5.2 Saran/ Rékomendasi

Dumasar anu geus dipedar di luhur aya sababaraha saran pikeun

ngeuyeuban jeung ngamekarkeun panalungtikan ngeunaan sastra Sunda.

a. Mudah-mudahan ieu hasil panalungtikan bisa leuwih dimekarkeun deui

ngagunakeun tilikan séjén.

b. Référénsi pikeun di baca ku sadaya pihak.

(6)

113

Noviana Purwanti, 2015

DAFTAR PUSTAKA

Alwasilah, Chaedar Spk. (2009). Étnopedagogi. Bandung: PT Kiblat Buku Utama.

Aminudin. (2010). Pengantar apresiasi karya sastra. Bandung: Sinar Baru Algensindo.

Arikunto, Suharsimi. (2010). Prosedur penelitian satu pendekatan praktis. Jakarta: PT. Rineka Cipta.

Danadibrata, R.A. (2006). Kamus basa Sunda. Bandung: CV. Kiblat.

Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat. (2014). Pamekar diajar basa Sunda pikeun murid SMA/SMK/MA/MAK Kelas XII kurikulum 2013. Dinas Propinsi Jawa Barat.

Faturohman, Taufik. (1983). Ulikan sastra (pangajaran sastra Sunda pikeun murid SMTP). Bandung. Djatnika.

Iskandarwassid. (2003). “Kamus istilah sastra”. Bandung: Geger Sunten.

Koswara, Dedi. (2010). Sastra Sunda buhun. Bandung: CV. Wahan Grafika.

Koswara, Dedi. (2011). Racikan sastra. pangdeudeul bahan pangajaran sastra Sunda (Diktat). Bandung. JPBD FPBS UPI.

LBSS. (1995). Kamus umum basa Sunda. Bandung: Tarate.

Maryati. (2013). Carita buhun Bujang Pangalasan (ulikan struktural semiotik jeung étnopédagogik (Tésis). Sekolah Pascasarjana, Universitas Penididkan Indonesia, Bandung.

Nurgiyantoro, Burhan. (2010). Teori pengkajian fiksi. Yogyakarta: UGM.

Pradopo, Rachmat Djoko. (1995). Beberapa teori sastra, metode kritik, dan penerapannya. Yogyakarta: Pustaka Pelajar.

______. (2003). Metodologi penelitian sastra. Yogyakarta: PT. Hanindita Graha Widya.v

Ratna, S.U, Nyoman Kutha. (2004). Teori, metode, dan tehnik penelitian sastra. Yogyakarta: Pustaka Pelajar.

Ruhaliah. (1999). Wawacan Barjah: Sebuah kajian filologi. (Tesis). Sekolah Pascasarjana, Universitas Padjadjaran: Bandung.

(7)

114

Noviana Purwanti, 2015

ANALISIS WAWACAN PANJI WULUNG PIKEUN ALTERNATIF BAHAN PANGAJARAN DI KELAS XII SMK Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

Ruhaliah. (2010). ”Wawacan sebuah genre sastra Sunda” (Diktat). Bandung :JPBD.

_______. (2015). Pendidikan karakter dalam budaya Sunda dan Jepang sebuah kajian perbandingan. Bandung: UPI bekerja sama dengan Nanzan University.

Rusyana.Yus. (1982). Metode penelitian sastra. Bandung: Gunung Larang.

___________. (1984). Panyungsi sastra. Bandung: Gunung larang.

Tamsyah, Budi R, Spk. (1996). Pangajaran sastra Sunda pikeun siswa SD, SLTP, SMU, jeung Umum. Bandung: Pustaka Setia.

Semi, Atar. (1989). Kritik sastra. Bandung: Angkasa

Stanton, R. (2007). Teori kajian fiksi Robert Stanton. Yogyakarta: Pustaka Pelajar.

Sudaryat, Yayat. (2015). Wawasan kasundaan. Bandung: JPBD.UPI.

Sudjiman. (1991). Memahami cerita rekaan. Jakarta :Pustaka Jaya.

Teeuw,A. (1988). Sastra dan ilmu sastra. Bandung: Pustaka Jaya.

Universitas Pendidikan Indonesia. (2014). Pedoman karya ilmiah. Bandung: Universitas Pendidikan Indonesia.

(8)

115

Noviana Purwanti, 2015

RIWAYAT HIRUP

Anak kahiji tur panungtung, basa kerénna mah anak

tunggal téa, hiji-hijina ti Bapa Dana sareng Ibu Atin

Srihartini. Ari ngaran mah ti baheula tacan robah-robah, Noviana Purwanti anu

hartina anak mimiti, awéwé, anu lahir dina bulan November, nénéhna Novi baé.

Lahir di Ciamis, dinten Minggu ping 4 Novémber 1990. Alamat maneuh ti Jl.

Siliwangi Rt 12 Rw 03 Dusun Rinduwangi, Desa Mekarwangi, Kecamatan

Sukamantri Kabupatén Ciamis 46265. Mimiti nyuprih élmu pangaweruh di SD

Negeri 1 Mekarwangi, SMP Negeri 1 Sukamantri, diteruskeun ka SMA Negeri 2

Ciamis. Ti taun 2008 nepi ka taun 2012 kuliah di Jurusan Pendidikan Bahasa

Daerah, FPBS UPI, Bandung. 2013 alhamdulillah neruskeun deui di Prodi

Pendidikan Bahasa dan Budaya Sunda UPI tur ngaliwatan béasiswa DIKTI

BPPDN 2013. Di SMP panulis kungsi miluan Pramuka. Di SMA mah panulis

milu sababaraha kagiatan, di antarana: PRAMUKA, OSIS, PASKIBRA, IRMA

jeung , unit protokol Kabupaten Ciamis. Di kampus, panulis pernah ilubiung dina

LISENDA (Lingkung Seni Sunda), jeung ilubiung dina kapangrusan HIMA

PENSATRADA. Panulis di UPI ilubiung di UKM PSTD jeung MENWA. Dina

periode 2011-2012 panulis kaamanahan jadi Ketua PSTD, jeung kepala staf

administrasi. Panulis pernah milu kajuaraan Ajang Ketangkasan Perorangan Bagi

Anggota Resimen Mahasiswa Se-Indonesia (JALAKA PARAGRI) tingkat

Nasional, juara ka II katégori Béla Diri Militér nu di ayakeun di Universitas

Jember, Jawa Timur. Jeung pernah milu seminar Internasional di Jakarta

Convention Center (JCC) anu diayakeun ku Universitas Pertahanan wawakil ti

(9)

116

Noviana Purwanti, 2015

ANALISIS WAWACAN PANJI WULUNG PIKEUN ALTERNATIF BAHAN PANGAJARAN DI KELAS XII SMK Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

kagiatan Yudha Manunggal Chakti dina Taun 2012 dina acara ku UPI silaturahmi

IKIP sa-Indonésia. Nalika kuliah di S2 panulis sabari ngajar di SMK YAPARI

Aktripa Bandung, kalayan kapapancénan tugas pikeun ngawalikelasan dina taun

Referensi

Dokumen terkait

1) Pupujian téh hiji karya sastra buhun anu ditulis dina wangun puisi. 2) Struktur puisipupujian nu diwangun ku téma, rasa, nada, jeung amanat. 3) Pupujian mibanda ajén moral nu

1) Struktur dina kumpulan carpon Kanyaah Kolot karya Karna Yudibrata anu dimaksud dina ieu panalungtikan téh nya éta struktur anu ngawengku téma, palaku jeung watek

ASPÉK SOSIAL DINA NOVÉL KABANDANG KU KUDA LUMPING KARYA AHMAD BAKRI PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA NOVÉL DI SMP (ULIKAN STRUKTURAL JEUNG SOSIOLOGI SASTRA) Universitas

ANALISIS STRUKTURAL JEUNG SEMIOTIK DINA NOVÉL SAÉNI KARANGAN HADI AKS PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA NOVÉL DI

ULIKAN STRUKTURAL JEUNG AJÉN ÉTNOPÉDAGOGIK DINA RUMPAKA TEMBANG CIANJURAN WANDA PANAMBIH KARYA MANG BAKANG PIKEUN BAHAN PANGAJARAN SASTRA DI SMA. Oleh Noni

Salian ti éta, hal séjén nu ngabédakeun jeung panalungtikan saméméhna, nya éta dina ieu panalungtikan téh diguar struktur caritana (téma, fakta carita, jeung

Dumasar kana peranna, anu jadi palaku utama dina Wawacan Pangantén Tujuh téh nya éta Nabi Adam, Babu Hawa, Nabi Yusuf, Siti Julaéha, Nabi Musa, Sapura, Nabi Muhammad

TRADISI MUDUN LEMAH DI DÉSA SUMBAKELING KECAMATAN PANCALANG KABUPATÉN KUNINGAN PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA ARTIKEL BUDAYA DI SMA KELAS XII Ulikan Struktural, Sémiotik, jeung