ANALISIS STRUKTURAL JEUNG SEMIOTIK DINA NOVÉL SUDAGAR BATIK KARANGAN AHMAD BAKRI PIKEUN BAHAN PANGAJARAN APRÉSIASI SASTRA DI SMA.

(1)

i

Elsye Priandini Riyadi, 2013

ANALISIS STRUKTURAL JEUNG SEMIOTIK

DINA NOVÉL SUDAGAR BATIK KARANGAN AHMAD BAKRI

PIKEUN BAHAN PANGAJARAN APRÉSIASI SASTRA DI SMA1)

Elsye Priandini Riyadi

ABSTRAK2)

Skripsi ini berjudul “Analisis Struktural Jeung Semiotik Dina Novél Sudagar Batik Karangan Ahmad Bakri Pikeun Bahan Pangajaran Aprésiasi Sastra Di SMA”. Penelitian ini bertujuan untuk mendeskripsikan unsur struktural yang ada

dalam novel seperti tema, fakta cerita (alur, latar, dan tokoh), sarana cerita (judul, gaya basa/ nada dan suasana). Selain itu juga untuk mendeskripsikan unsur semiotik yang terdiri dari ikon, indeks, dan simbol kemudian bisa dilarapkan dan dijadikan alternatif untuk pelajaran apresiasi sastra di SMA. Metode yang digunakan dalam penelitian ini adalah deskriptif-analitis. Metode ini digunakan untuk mendeskripsikan data-data yang diperoleh dari hasil analisis. Teknik yang digunakan dalam penelitian ini adalah telaah pustaka dan studi dokumentasi. Sedangkan yang menjadi sumber datanya adalah novel Sudagar Batik karya Ahmad Bakri. Berdasarkan dari hasil penelitian dapat disimpulkan unsur struktural yang terdapat dalam novel yaitu: 1) tema dalam novel ini adalah perjuangan manusia dalam mengejar kesenangan dunia, 2) alur yang digunakan alur mundur, 3) latar yang terdapat dalam novel ini terbagi menjadi 3 bagian yaitu latar tempat latar waktu, dan latar sosial 4) tokoh utama yang terdapat dalam novel ini ada enam orang ditambah dengan tokoh-tokoh pembantu lainnya, 5) judul novel ini adalah Sudagar Batik, 6) gaya basa yang digunakan dalam novel adalah basa sehari-hari, terkadang menggunakan kata-kata kiasan, peribahasa, dan ungkapan. 7) amanat yang terdapat dalam novel ini adalah jangan mengikuti hawa nafsu, jangan serakah, ambisius, sirik terhadap orang lain. Unsur semiotik yang terdapat dalam novel ini yaitu terdapat 110 tanda, terdiri dari 48 indeks, 62 simbol, sedangkan ikon tidak ditemukan. Berdasarkan hasil penelitian novel ini juga cocok untuk dijadikan alternatif pembelajaran apresiasi sastra di SMA karena isinya sesuai dengan karakteristik siswa serta mengandung nilai moral yang tinggi. Dari hasil penelitian ini diharapkan bisa dijadikan bahan pembelajaran oleh guru di sekolah, dijadikan tolak ukur oleh pengarang-pengarang untuk mengembangkan kreativitasanya dan juga dijadikan sumber bacaan bagi mahasiswa dan masarakat umum untuk menambah wawasan mengenai khasanah kesusastraan.

(2)

i

Elsye Priandini Riyadi, 2013 2) Mahasiswa Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FPBS UPI

ABSTRACK

STRUCTURAL ANALYSIS AND SEMIOTIC

IN A NOVEL SUDAGAR BATIK BY AHMAD BAKRI FOR MATERIAL IN SMA1 PANGAJARAN LITERATURE

APPRECIATION)

This research is entitled “Analisis Struktural Jeung Semiotik Dina Novél Sudagar Batik Karangan Ahmad Bakri Pikeun Bahan Pangajaran Aprésiasi Sastra Di SMA”, written by Elsye Priandini

Riyadi, a student of local language education departement at UPI on Setiabudhi street 229. This study is armed to analyze structural element and semiotics in a novel as well as its result can be used as alternative learning of literature appreciation in SMA. Method which is used in this study is descriptive analysis, this method is used to describe data taken from result of analysis. Technique used in this study is literature study and documentation, where as the main source of data is Sudagar Batik novel by Ahmad Bakri. Based of the study , it can be conclude that structural element which are exist in the novel are: 1) theme of the novel is a struggle of human in world’s happiness, 2) the plot is backward, 3) backgrounds in the story are divided into three part, those are place, time, and social background, 4) there are six main characters with other supernumeraries, 5) the novel is entitled Sudagar Batik, 6) language used in the novel is a daily language sometimes uses figure of speech, proverb, and idiom, 7) messages from the novel are do nothing rash, don’t be greedy, ambitious, envious. There are 110 signs of semiotics element in this novel, consist of 48 indeks, 62 symbols and no icon. Based on the study, this novel is also appropriate to be used as alternative learning of literature appreciation in SMA because the content is suitable with student’s charactenstic as well as high moral value.

(3)

Elsye Priandini Riyadi, 2013

ANALISIS STRUKTURAL JEUNG SEMIOTIK

DINA NOVÉL SUDAGAR BATIK KARANGAN AHMAD BAKRI PIKEUN BAHAN PANGAJARAN APRÉSIASI SASTRA DI SMA

SKRIPSI

Disusun pikeun Nyumponan

Salasahiji Sarat Ujian Sidang Sarjana Pendidikan Bahasa Daérah

ku

Elsye Priandini Riyadi

0902449

JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA DAERAH FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI

UNIVERSITAS PENDIDIKAN INDONESIA 2013

(4)

Elsye Priandini Riyadi, 2013

ANALISIS STRUKTURAL JEUNG SEMIOTIK

Oleh

Elsye Priandini Riyadi

Sebuah skripsi yang diajukan untuk memenuhi salah satu syarat memperoleh gelar

Sarjana pada Fakultas Pendidikan Bahasa Dan Seni

Universitas Pendidikan Indonesia

Maret 2013

Hak Cipta dilindungi undang-undang.

Skripsi ini tidak boleh diperbanyak seluruhya atau sebagian,

(5)

Elsye Priandini Riyadi, 2013

LEMBAR PENGESAHAN ELSYE PRIANDINI RIYADI

0902449

ANALISIS STRUKTURAL JEUNG SEMIOTIK

Disaluyuan jeung disahkeun ku: Pangaping I,

Retty Isnendes, S.Pd., M.Hum. NIP. 197212021999032001

Pangaping II,

Agus Suherman, S.Pd., M.Hum.

Kauninga ku

Pupuhu Jurusan Pendidikan Bahasa Daérah Fakultas Pendidikan Bahasa Dan Seni

Universitas Pendidikan Indonesia,

(6)

vi

Elsye Priandini Riyadi, 2013

DAPTAR EUSI

Kaca

ABSTRAK ... i

PANGJAJAP ... ii

TAWIS NUHUN ... iii

DAPTAR EUSI ... vi

DAPTAR TABÉL ... xi

DAPTAR SINGGETAN ... xii

DAPTAR LAMPIRAN ... xiii

BAB I BUBUKA ... 1

1.1 Kasang Tukang Masalah ... 1

1.2 Rumusan Masalah Jeung Watesan Masalah ... 5

1.2.1 Watesan Masalah ... 5

1.2.2 Rumusan Masalah ... 5

1.3 Tujuan Panalungtikan... 6

1.3.1 Tujuan Umum ... 6

1.3.2 Tujuan Husus ... 6

1.4 Mangpaat Panalungtikan ... 6

1.4.1 Mangpaat Téoritis ... 6

1.4.2 Mangpaat Praktis ... 7

(7)

vii

Elsye Priandini Riyadi, 2013

BAB II NOVÉL, STRUKTURAL, SEMIOTIK, JEUNG BAHAN

PANGAJARAN APRÉSIASI SASTRA ... 8

2.1 Novél ... 8

2.1.1 Wangenan Novél ... 8

2.1.2 Kamekaran Novél Sunda ... 9

2.1.3 Papasingan Novél ... 11

2.2 Struktural ... 13

2.2.1 Téma ... 15

2.2.2 Fakta Carita ... 16

2.2.2.1 Galur atawa Plot ... 16

2.2.2.1 Palaku jeung Watek ... 20

2.2.2.3 Latar ... 23

2.2.3 Sarana Carita ... 24

2.2.3.1 Puseur Panitén ... 25

2.2.3.2 Gaya Basa ... 27

2.2.3.3 Nada ... 28

2.2.4 Amanat ... 28

2.3 Semiotik ... 29

2.3.1 Ikon ... 30

(8)

viii

Elsye Priandini Riyadi, 2013

2.3.3 Simbol ... 31

2.4 Bahan Pangajaran Aprésiasi Sastra Di SMA ... 31

2.4.1 Wangenan Bahan Pangajaran ... 31

2.4.2 Tujuan Pangajaran ... 32

2.4.3 Kritéria Milih Bahan Pangajaran ... 33

2.4.4 Nyusun Bahan Pangajaran ... 34

2.4.5 Métode Bahan Pangajaran ... 35

2.4.6 SKKD Pangajaran Basa Jeung Sastra Sunda ... 35

2.4.7 Aprésiasi Sastra ... 36

2.4.8 Pangajaran Aprésiasi Sastra ... 37

BAB III MÉTODOLOGI PANALUNGTIKAN ... 40

3.1 Desain Panalungtikan ... 40

3.2 Métode Panalungtikan ... 40

3.3 Wangenan Operasional ... 40

3.4 Instrumén Panalungtikan ... 41

3.5 Téhnik Panalungtikan... 42

3.5.1 Téhnik Analisis Talaah Pustaka ... 42

3.5.2 Téhnik Studi Dokuméntasi/Analisis Data ... 42

3.6 Sumber Data ... 43

(9)

ix

Elsye Priandini Riyadi, 2013

3.6.2 Déskripsi Pangarang Jeung Novél Sudagar Batik ... 43

3.7 Léngkah Garapan ... 45

BAB IV ANALISIS STRUKTURAL JEUNG SEMIOTIK NOVÉL SUDAGAR BATIK PIKEUN BAHAN PANGAJARAN APRÉSIASI SASTRA ... 46

4.1 Unsur Struktural Dina Novél Sudagar Batik ... 46

4.1.1 Ringkesan Carita Novél Sudagar Batik ... 46

4.1.2 Analisis Unsur Struktural Novél Sudagar Batik ... 51

4.1.2.1 Téma ... 51

4.1.2.2 Fakta Carita ... 53

4.1.2.3 Sarana Carita ... 85

4.1.2.4 Amanat ... 93

4.2 Unsur Semiotik Dina Novél Sudagar Batik ... 94

4.2.1 Indéks ... 95

4.2.2 Simbol ... 102

4.3 Larapan Bahan Pangajaran Aprésiasi Sastra Di SMA ... 109

4.3.1 Analisis Novél Sudagar Batik ... 109

4.3.2 Bahan Pangajaran Aprésiasi Sastra Di SMA ... 110

(10)

x

Elsye Priandini Riyadi, 2013

BAB V KACINDEKAN JEUNG SARAN ... 132

5.1 Kacindekan ... 132

5.2 Saran ... 134

DAPTAR PUSTAKA ... 135

LAMPIRAN

RIWAYAT HIRUP

(11)

1

Elsye Priandini Riyadi, 2013

BAB I BUBUKA

1.1 Kasang Tukang Masalah

Karya sastra téh mangrupa hasil karya, cipta, rasa, jeung karsa manusa

sakaligus institusi sosial anu gelarna dina medium basa. Karya sastra biasana

sipatna fiksi atawa rékaan, jadi naon anu dicaritakeun lain ukur mangrupa hasil

pangalaman kahirupan manusa atawa pangalaman pribadi nu kungsi karandapan

tapi bisa ogé hal-hal anu imajinatif. Salian ti éta, sastra ogé mangrupa bagian tina

seni, lantaran dina sastra mah ngandung unsur éstétika (kaéndahan).

Nurutkeun Iskandarwassid dina ngagelarkeunana sastra téh ngagunakeun

alat basa (2003: 130). Karya sastra ogé dianggap hiji struktur nu miboga ma’na

(Pradopo, 2011: 108). Dumasar éta hal, pikeun bisa nyangkem ma’na atawa méré

ma’na kana hiji karya sastra, tangtuna diperlukeun cara-cara anu saluyu jeung sipat hakékat karya sastra.

Karya sastra mangrupa struktur anu kompléks. Ku lantaran kitu, sangkan

bisa paham kana karya sastra téh, salasahiji carana kudu dianalisis (Hill dina

Pradopo, 2011: 108). Dina nganalisis sastra kudu maké salasahiji téori sastra,

salasahiji téori sastra anu bisa digunakeun dina nganalisis nya éta téori struktural.

Éta hal luyu jeung pamadegan Pradopo ieu di handap.

“Satu konsep dasar yang menjadi ciri khas teori struktural adalah adanya anggapan bahwa di dalam dirinya sendiri karya sastra merupakan suatu struktur yang otonom yang dapat dipahami sebagai suatu kesatuan yang bulat dengan unsur-unsur pembangunya yang saling berjalinan. Oleh karena itu, untuk memahami maknanya, karya sastra harus dikaji berdasarkan strukturnya sendiri, lepas dari latar belakang sejarah, lepas dari diri dan niat penulis, dan lepas pula dari efeknya pada pembaca

(Jabrohim: 2012: 69)”.

Analisis struktur dina lingkup karya fiksi mah nya éta ngadéskripsikeun

unsur-unsur struktur karya sastra jadi sababaraha rupa. Unsur-unsur pangwangun

(12)

2

Elsye Priandini Riyadi, 2013

(sudut pandang, gayabasa, nada/suasana, jeung judul), jeung amanat (Stanton,

dina Jabrohim). Analisis struktural miboga tujuan pikeun ngabongkar jeung

ngajelaskeun sacara gemet sakabéh unsur anasir karya sastra anu aya

pakuat-pakaitna nepi ka ngahasilkeun makna.

Dina analisis struktural mah unsur-unsur karya sastra téh kudu

ditalungtik jeung dititénan kalawan bener luyu jeung pangaweruh anu jero

ngeunaan harti, peran, jeung fungsina sarta sagala hal nu aya patalina jeung éta

unsur.

Salian ti ngagunakeun téori struktural, dina nganalisis karya sastra téh aya

deui téori nu bisa digunakeun nya éta téori semiotik. Semiotik téh saenyana mah

minangka kamekaran pamarekan objéktif atawa pamarekan struktural, nya éta

nalaah sastra ku cara nyangkem unggal unsur anu aya di jerona. Analisis

struktural henteu bisa dipisahkeun jeung analisis semiotik, ieu hal dilantarankeun

yén karya sastra mangrupa struktur (sistem) tanda-tanda anu miboga ma’na. Ieu

hal saluyu jeung pamadegan Junus (Pradopo, 2011: 118) anu nétélakeun saperti

kieu:

“Bahwa semiotik itu merupakan lanjutan atau perkembangan strukturalisme. Strukturalisme tidak dapat dipisahkan dengan semiotik. Alasannya adalah karya sastra itu merupakan struktur tanda-tanda yang bermakna. Tanpa memperhatikan sistem tanda, tanda dan maknanya, dan konvensi tanda, struktur karya sastra tidak dapat dimengerti maknanya secara optimal.”

Semiotik téh élmu tanda, anu dijerona aya anu disebut ikon, indéks, jeung

simbol. Dina semiotik sakabéh unsur anu aya di jero hiji karya sastra ditilik

minangka bagian tina hiji sistem. Dina karya sastra, analisis semiotik digunakeun

pikeun nyusud (nyungsi) harti jeung ma’na tanda-tanda anu kakandung dina karya sastra kaasup prosa, puisi, jeung drama. Semiotik disebut ogé cabang élmu anu

aya patalina jeung pengkajian tanda atawa sagala hal anu aya patalina jeung tanda,

saperti sistem tanda jeung prosés anu jadi dadasar ngagunakeun tanda (Koswara,

(13)

3

Elsye Priandini Riyadi, 2013

Cara nu paling umum nya éta nganalisis sastra ngaliwatan dua tahapan

nya éta analisis intrinsik jeung ékstrinsik. Dina maluruh jeung nalungtik hiji karya

sastra diperlukeun dua téori, nya éta téori struktural jeung semiotik. Ku

ngagunakeun téori struktural jeung semiotik, masarakat atawa nu maca bisa

paham kana maksud atawa ma’na anu nyangkaruk dina karya sastra.

Karya sastra téh minangka hiji sistem anu miboga konvénsi-konvénsi

sorangan. Dina karya sastra aya jenis-jenis sastra (genre) di antarana aya anu

gelarna sacara lisan aya ogé anu tulisan. Ditilik tina wangunna, karya sastra Sunda

kabagi jadi tilu golongan, nya éta prosa atawa wangun lancaran, puisi atawa

wangun ugeran, jeung drama (Iskandarwassid, 2003: 138). Dina ieu

panalungtikan, wangun karya sastra nu baris dijadikeun bahan panalungtikan

ngagunakeun téori struktural jeung semiotik nya éta wangun lancaran atawa prosa

dina wangun novél.

Novél téh mangrupa salasahiji karya sastra dina wangun prosa anu eusina

panjang. Novél umumna ditulis dina wangun basa lancaran, carita dina novél téh

ilaharna mangrupa hasil rékaan pangarang, lain carita anu sabenerna, sok sanajan

aya carita anu dipedar dina novél minangka gambaran kajadian nu geus kaalaman

ku pangarangna. Salian ti éta novél disebut carita rékaan anu méré kesan lir

enya-enya kajadian tur ukuranana panjang (Tamsyah, 1996: 171). Wanda novél mah

bisa midangkeun rupa-rupa kajadian, laluasa ngadéskripsikeun latar, jeung laluasa

ngahirupkeun karakterisasi, ku lantaran kitu, ieu novél dipilih jadi bahan

panalungtikan.

Novél nu dijadikeun objek ieu panalungtikan judulna Sudagar Batik. Ieu

novél ditulis ku Ahmad Bakri tur dimedalkeun ku PT. Kiblat Utama. Dumasar

tinimbangan, ieu novél bisa dijadikeun bahan panalungtikan lantaran eusina

ngagambarkeun sumanget hirup anu payus upama ditulad ku urang, bisa méré

eunteung keur kahirupan masarakat kahareupna, jeung bisa dijadikeun bahan

pangajaran di sakola lantaran ngandung unsur moral anu hadé.

Patalina jeung bahan pangajaran, hususna pangajaran basa Sunda, aya

(14)

4

Elsye Priandini Riyadi, 2013

sastra anu dipiboga ku masing-masing individu. Dina ngaprésiasi sastra téh moal

salawasna sarua antara individu jeung individu lianna pasti aya bédana. Éta hal

dilantarankeun ku pangaweruh anu dipiboga ku masing-masing individu. Jalma nu

sok resep maca karya sastra tangtu tingkat intelektualna bakal béda jeung jalma nu

tara maca pisan. Dina ngaprésiasi karya sastra, urang kudu mikawanoh hubungan

antara hiji karya sastra jeung kahirupan nyata. Karya sastra diaprésiasi masarakat

ku cara nalungtik eusi, boh sacara umum boh sacara husus, lantaran ayana tujuan,

kapentingan, jeung kasang tukang nu béda-béda.

Di kalangan siswa, kamampuh ngaprésiasi sastra, hususna kana novél

masih kénéh minim. Éta hal dilantarankeun siswa can pati apal kana kaayaan

novél Sunda. Salian ti éta, siswa ogé can pati mikagandrung maca novél Sunda

dina kahirupan sapopoéna.

Dina ulikan sastra Sunda, panalungtikan ngeunaan karya sastra hususna

novél disawang tina jihat struktur jeung semiotik kungsi dilaksanakeun mangrupa

skripsi nya éta saperti ieu di handap.

1) “Kajian Struktural dina novél Kembang Rumah Tangga karangan

Tjaraka” disusun ku Nunung Nuryanti. 2004.

2) “Kajian Semiotik novél Sri Panggung Karangan Tjaraka” disusun ku

Ai Yansri Nurlaélani. 2005.

3) “Visi jeung Misi Wanoja dina Novél Carios Agan Permas Karangan

Jeohana (analisis struktural-semiotik)” disusun ku Ellys K.D. 2005

4. “Analisis Intrinsik novél Kembang-Kembang Petingan (dumasar

Struktural-Semiotik) Karangan Holisoh M.E” disusun ku Diana

Rahadianingsih. 2005.

5) “Struktural-Semiotik kana novél Nu Kaul Lagu Kaleon Karangan

RAF” disusun ku Didih Ahmad Mansur. 2005.

6) “Ulikan Semiotik kana kumpulan Carpon Surat keur ka Sawarga

karangan Paguyuban Sastrawati Sunda Patrem” disusun ku Yessi

(15)

5

Elsye Priandini Riyadi, 2013

Tina tilikan hasil panalungtikan, nu nalungtik kana novél Sudagar Batik

karangan Ahmad Bakri disawang tina jihat analisis struktural jeung semiotik anu

dipatalikeun jeung pangajaran mah tétéla tacan aya. Ku lantaran kitu, pikeun

ngeyeuban pangaweruh kana karya sastra jeung bisa dijadikeun bahan pangajaran

di SMA, ieu panalungtikan perlu dilaksanakeun.

1.2Rumusan jeung Watesan masalah 1.2.1 Watesan Masalah

Dumasar kana kasang tukang, ieu panalungtikan baris diwatesan

masalahna. Anu rék di pedar dina ieu panalungtikan téh nya éta medar unsur-

unsur struktur jeung semiotik dina novél tuluy dipatalikeun jeung bahan

pangajaran aprésiasi sastra di SMA. Anu baris dipedar dina struktur nya éta unsur

téma, fakta carita (galur, tokoh atawa penokohan, latar), sarana carita (judul, gaya

basa/nada, puseur panitén), jeung amanat, sedengkeun dina semiotik ngawengku

tilu nya éta ikon, indéks, jeung simbol, tuluy dilarapkeun dina pangajaran

aprésiasi sastra di SMA.

1.2.2 Rumusan Masalah

Dumasar kana kasang tukang jeung watesan masalah di luhur, masalah ieu

panalungtikan diwangun dina kalimah tanya ieu di handap.

1. Unsur struktural naon baé nu aya dina novél Sudagar Batik karya Ahmad Bakri

téh?

2. Unsur semiotik naon baé anu nyangkaruk dina novél Sudagar Batik karya

Ahmad Bakri téh?

3. Tina hasil panalungtikan naha novél Sudagar Batik luyu dijadikeun bahan

(16)

6

Elsye Priandini Riyadi, 2013

1.3Tujuan Panalungtikan 1.3.1 Tujuan Umum

Panalungtikan ngeunaan “Analisis Struktural Jeung Semiotik Dina Novél

Sudagar Batik Karangan Ahmad Bakri Pikeun Bahan Pangajaran Aprésiasi Sastra

di SMA” miboga tujuan pikeun nuwuhkeun jeung ngariksa budaya daérah nu

kaunggel dina karya sastra sangkan dipikawanoh ku masarakat jeung siswa.

Salian ti éta, bisa dijadikeun tolak ukur pikeun ngajén kamampuh siswa dina

ngaprésiasi hiji karya sastra jeung bisa dijadikeun acuan pikeun bahan pangajaran.

1.3.2 Tujuan Husus

Tujuan husus nu hayang dihontal tina ieu panalungtikan nya éta pikeun

ngadeskripsikeun hal ieu di handap.

1. Unsur struktural anu nyangkaruk dina novél Sudagar Batik karangan Ahmad

Bakri.

2. Unsur semiotik anu nyangkaruk dina novél Sudagar Batik karangan Ahmad

Bakri.

3. Ngalarapkeun hasil panalungtikan ngeunaan novél Sudagar Batik karangan

Ahmad Bakri pikeun bahan pangajaran aprésiasi sastra di SMA.

1.4 Mangpaat Panalungtikan 1.4.1 Mangpaat Téoritis

Bisa ngeuyeuban pangaweruh ngeunaan karya sastra, bisa ngaronjatkeun

minat maca hususna di lingkungan mahasiswa, ngaronjatkeun intéléktual jeung

kréativitas manusa sangkan bisa terus ngahasilkeun karya. Lamun dipatalikeun

jeung atikan, bisa digunakeun ku guru basa Sunda pikeun dijadikeun rujukan

jeung pilihan dina nangtukeun bahan pangajaran sarta pikeun ngajén kamampuh

(17)

7

Elsye Priandini Riyadi, 2013

1.4.2 Mangpaat Praktis

Bisa nuwuhkeun karep jeung karesep masarakat pikeun terus ngamumulé

sastra jeung ningkatkeun karesep maca karya fiksi.

1.5 Raraga Tulisan

Sistematika nulis skripsi dina panalungtikan ieu nya éta bisa

dipasing-pasing saperti ieu di handap.

a. Bab 1 atawa bagian bubuka, dina ieu bab masalah anu dipedar ngawengku

kasang tukang masalah, watesan jeung rumusan masalah, tujuan

panalungtikan (tujuan umum jeung tujuan husus), mangpaat panalungtikan

(mangpaat praktis jeung téoritis), jeung raraga tulis.

b. Bab II atawa bagian dasar téori, bagian anu dipedar nya éta ngeunaan novél,

sajarah kamekaran novél, papasingan novél, unsur struktural novél anu

ngawengku téma, fakta carita (galur, palaku, jeung latar), sarana carita (gaya

basa, nada/suasana pangarang), jeung amanat, lian ti éta ngabahas ngeunaan

unsur semiotik anu ngawengku tilu tanda nya éta ikon, indéks, jeung simbol,

sarta ngabahas ngeunaan pangajaran (bahan pangajaran, kritéria milih bahan

panagajaran, tujuan pangajaran, SKKD), nu pamungkas ngabahas ngeunaan

aprésiasi sastra.

c. Bab III ngeunaan métodologi panalungtikan anu ngawengku, desain

panalungtikan, métode panalungtikan, wangenan operasional, téhnik

panalungtikan, sumber data, sarta instrumén panalungtikan.

d. Bab IV ngabahas ngeunaan analisis unsur struktural jeung semiotik novél

Sudagar Batik karangan Ahmad Bakri anu dipatalikeun jeung bahan

pangajaran aprésiasi sastra.

e. Bab V ngawengku panutup anu eusina nya éta kacindekan, saran.

f. Daptar pustaka

g. Lampiran

(18)

40

Elsye Priandini Riyadi, 2013

BAB III

MÉTODOLOGI PANALUNGTIKAN

3.1 Desain Panalungtikan

Desain panalungtikan nya éta proses anu dirancang pikeun ngajawab jeung

ngajelaskeun masalah-masalah panalungtikan. Anapon desain panalungtikan anu

bakal dipaké dina ieu panalungtikan nya éta 1) nangtukeun masalah, 2) studi

pendahuluan, 3) ngawatesanan jeung ngarumuskeun masalah, 4) ngarumuskeun

anggapan dasar, 5) nangtukeun sumber data, 6) nangtukeun jeung nyusun

instrumén, 7) ngumpulkeun data, 8) nganalisis data, 9) nyieun kacindekan, jeung

10) nyusun laporan (Arikunto, 2010: 62).

3.2 Métode Panalungtikan

Métode asalna tina basa Yunani “ methodos” anu hartina cara atawa jalan

anu ditempuh. Métode bisa dihartikeun minangka cara anu dilakukeun pikeun

nyangkem hiji objék salaku élmu anu silih pakuat-pakait.

Métode anu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta déskriptif analisis.

Ieu Métode digunakeun pikeun ngadéskripsikeun unsur struktur jeung semiotik nu

aya dina novél Sudagar Batik. Ku cara ngagunakeun métode déskriptif dipiharep

bisa katangkep gambaran nu saayana tur objéktif. Panalungtikan déskriptif téh

digunakeun pikeun ngadéskripsikeun atawa nyieun gambaran sacara sistematis,

faktual, jeung akurat ngeunaan fakta-fakta atawa sakabéh data nu aya dina novél

Sudagar Batik karangan Ahmad Bakri.

3.3 Wangenan Operasional

Judul ieu panalungtikan nya éta “Analisis Struktural jeung Semiotik dina

novél Sudagar Batik Karangan Ahmad Bakri Pikeun Bahan Pangajaran Aprésiasi

Sastra di SMA”. Sangkan leuwih jéntré, ieu di handap bakal dipedar ngeunaan

(19)

41

1. Analisis, mangrupa hiji kagiatan dina medar hiji masalah pikeun ngahontal

tujuan.

2. Struktural, sacara étimologis asal kecapna “struktur” hartina nya éta ayana

hubungan anu tetep antara kelompok gejala atawa unsur. Salian ti éta, disebut

ogé tata hubungan antara bagian-bagian hiji karya sastra nepi ka jadi gembleng.

3. Semiotik, mangrupa élmu ngeunaan tanda-tanda atawa pamahaman ma’na

karya sastra dumasar kana tanda nu aya dina éta karya.

4. Bahan pangajaran, nya éta matéri panagjaran atawa alat tina sistem pangajaran

pikeun ditepikeun ku guru ka siswa dina proses kagiatan diajar-ngajar anu luyu

jeung kurikulum.

5. Aprésiasi, nya éta kasadaran kana ajén-ajén nu nyangkaruk dina warnaning

seni jeung budaya, tumuwuh tina rasa meunang kasugemaan (éstétis) jeung

ngarasa meunang mangpaat sacara émosional jeung intéléktual.

3.4 Instrumén Panalungtikan

Nurutkeun Arikunto (2010: 150), instrumen panalungtikan téh nya éta alat

atawa fasilitas anu digunakeun ku panalungtik pikeun ngumpulkeun data. Palebah

ngumpulkeun data, instumen anu dipaké nya éta kartu data, gunana pikeun

[image:19.595.111.512.158.724.2]

ngumpulkeun jeung mindahkeun data anu geus aya.

Gambar 3.1 Conto Kartu Data Analisis Unsur Struktural

Nomer :

Analisis :

Cutatan :

(20)

42

[image:20.595.110.517.126.572.2]

Gambar 3.2 Conto Kartu Data Analisis Unsur Semiotik

No Kode Objék Analisis Interprétasi

1 2 3 4

Ikon

Indéks

Simbol

3.5 Téhnik Panalungtikan

Luyu jeung métode anu digunakeun, téhnik panalungtikan anu digunakeun

nya éta téhnik ulikan pustaka jeung studi dokuméntasi atawa analisis data.

3.5.1 Téhnik Talaah Pustaka

Dina ieu panalungtikan digunakeun téhnik talaah pustaka. Téhnik talaah

pustaka dipaké pikeun ngumpulkeun data kalawan maké cara nalaah sababaraha

pustaka sangkan bisa neuleuman téori-téori nu aya patalina jeung garapan

panalungtikan.

3.5.2 Téhnik Studi Dokuméntasi / Analisis Data

Salian ti téhnik talaah pustaka, dina ieu panalungtikan digunakeun ogé

téhnik studi dokuméntasi atawa analisis data, téhnik ieu digunakeun pikeun

nganalisis sakabéh data anu aya dina novél Sudagar Batik karangan Amad Bakri

dumasar kana struktur jeung unsur semiotikna. Tina éta téhnik bakal kapanggih

data-data anu dipiharep. Cara nganalisisna nya éta ngagunakeun kartu data anu

jumlahna diluyukeun jeung jumlah data anu dipiharep. Ari léngkah-léngkahna nya

éta:

a) nganalisis struktur novél

(21)

43

Elsye Priandini Riyadi, 2013

3.6 Sumber Data

Sumber data dina ieu panalungtikan nya éta sakabéh data anu aya dina

novél Sudagar Batik karangan Ahmad Bakri anu ngawengku unsur strukturna

kayaning téma, fakta carita (galur, palaku, latar), sarana carita (puseur panitén,

gaya basa, nada/suasana), jeung amanat, sarta unsur semiotikna saperti ikon,

indéks, jeung simbol.

3.6.1 Idéntitas novel Sudagar Batik

Judul novél : Sudagar Batik

Pangarang : Ahmad Bakri

Jumlah kaca : 81 kaca

Penerbit : PT Kiblat Buku Utama

Taun Medal : Citakan ka-3 Januari 2009

Warna Cover : Bagian hareup (beureum), bagian tukang bodas.

3.6.2 Déskripsi Pangarang jeung Novél Sudagar Batik

Pangarang novél anu judulna Sudagar Batik téh nya éta Ahmad Bakri.

Ahmad Bakri dibabarkeun di Désa Rancah, Ciamis dina tanggal 11 Mei 1917.

Satamatna ti Sakola Ra’yat 3 taun, Ahmad Bakri neruskeun ka Schakel School

(sakola sambungan) di Ciamis. Meunang sawatara bulan kungsi masantrén di

Genténg jeung di Sadéwa. Taun 1937, milu kursus montir di Bandung, tapi teu

kungsi tepi ka tamat. Ti dinya digawé di PTT, tepi ka jaman Jepang.

Taun 1949 Ahmad Bakri pindah ka Bandung, lantaran kaayaan di

lemburna teu aman balukar gangguan gorombolan. Kungsi ngajar di SD Cicadas

(1952), tuluy milu ujian persamaan SGB, ditéma deui ku KGA, anu sabada tamat

diteruskeun ka B-1 Basa Sunda.

Mimiti nulis taun 1937, tapi harita karyana kungsi ditolak ku Balé Pustaka.

Kakara ditarima karyana nya éta taun 1963, karya-karyana réa dimuat dina

majalah. Dina taun1965 jeung 1966 meunang hadiah tina carita pondok nu dimuat

(22)

44

Elsye Priandini Riyadi, 2013

éta novél Sudagar Batik. Novél Sudagar Batik karangan Ahmad Bakri ieu

minangka novél anu dimedalkeun ku PT. Kiblat Buku Utama taun 2009. Ieu novél

minangka citakan katilu. Jumlah kaca dina ieu novél nya éta 81 kaca, anu kabagi

jadi 6 bab. Bab 1 judulna Kaleleban, bab 2 Dukun Lepus, bab 3 Yatim, bab 4

Hujan Cimata, bab 5 Sémah Ahéng, jeung bab 6 Sudagar Batik.

Novél Sudagar Batik teu béda jauh jeung novél-novél lianna. Pidangan

jilidna beulah hareup warna beureum, tuluy aya gambar jalma opatan, aya

tanggungan jeung bésék anu eusina batik anu bahanna tina awi, aya gambar imah.

Dina jilid, jelas pisan ayana gambar jalma opatan téh ngagambarkeun para palaku

anu bakal kalibet dina éta carita, kitu deui aya tanggungan jeung bésék dagangan

anu eusina batik, éta ngagambarkeun jalma anu rék ngadagangkeun batik atawa

Juragan Batik. Jadi lamun nilik tina kaayaan jilid baé ogé geus bisa ngawakilan

rasa kapanasaran nu maca yén novél éta téh nyaritakeun jalma nu balantik kana

batik.

Jilid beulah tukang mah warna bodas, tapi dina lebah ieu aya sempalan

eusi carita atawa ringkesan novél Sudagar Batik. Ieu hal bisa katitén saperti di

handap.

“Si Kasja ngejat. Mimitina mah dicarékan ku bapana, tapi bet kalepasan, nepi ka diteunggeulna pisan. Ari geus karuhan anakna minggat mah, Bapa Si Kasja teu burung kaduhung, terus baé ditéangan. Tapi sanggeus sababaraha poé, lebeng euweuh raratanna. Tungtungna Bapa Si Kasja gering, nepi ka maotna. “Sanggeus ditinggalkeun ku salakina, Bi Arwiah hirup kadua anakna, Si Inén. Pagawéanana ukur buburuh, néangan sahuap-sakopeun. Sawah geus euweuh, urut mulasara salakina. Kumaha atuh ari nasib Si Kasja? Naha hirup kénéh atawa geus maot?”

Dina lebah tukang ogé, salian ti aya sempalan eusi carita aya ogé

sawangan anu nyebutkeun gambaran sacara umum ngeunaan novel. Éta hal bisa

ogé disebut bagian téma anu nyangkaruk dina carita. Gambaran éta bisa katitén

saperti ieu di handap.

(23)

45

Elsye Priandini Riyadi, 2013

ngagambarkeun rupaning pasualan hirup dina suasana pilemburan. Ditulis ku basa nu lancar, sakapeung diselapan humor.”

Sempalan eusi caritana dihaja ngan saeutik, éta hal minangka salasahiji

tarékah sangkan ngirut balaréa maca kana novél Sudagar Batik.

Novél Sudagar Batik kaasup kana novél sosial, lantaran eusina nyaritakeun

masalah sosial saperti kateuadilan, silih tipu, sarakah, jeung perjuangan. Salian ti

éta ieu novél bisa ogé kagolong kana novél barudak, lantaran tokoh utamana

budak, jeung caritana nyaritakeun masalah anu raket patalina jeung kahirupan

budak.

3.7 Léngkah Garapan

Léngkah-léngkah garapan anu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta:

1) Tatahar

1. Néangan sumber panalungtikan

2. Nangtukeun masalah, judul jeung rangkay panalungtikan

3. Nyieun proposal panalungtikan

4. Konsultasi

2) Tahap Ngumpulkeun Data

1. Ngumpulkeun data panalungtikan

2. Maca novél Sudagar Batik karangan Ahmad Bakri

3. Ngainventarisasi data

4. Konsultasi ka dosen pembimbing

3) Tahap Ngolah Data

1. Nganalisis data dumasar kana unsur struktural jeung unsur semiotik

2. Nyindekkeun data

3. Konsultasi ka dosen pembimbing

4) Tahap Nyusun Laporan

(24)

132

BAB V

KACINDEKAN JEUNG SARAN

5.1Kacindekan

Objék ieu panalungtikan nya éta novél Sudagar Batik karangan Ahmad

Bakri, anapon nu jadi talaahna nya éta nganalisis novél disawang tina jihat

struktural anu ngagunakeun téori Robert Stanton. Salian ti éta ieu panalungtikan

nganalisis unsur semiotik (ikon, indéks, simbol) anu ngagunakeun téori Charles

Sanders Pierce sarta dilarapkeun jeung dijadikeun alternatif pikeun bahan

pangajaran apresiasi sastra di SMA. Dumasar hasil analisis struktural, semiotik,

jeung larapna dina pangajaran aprésiasi sastra bisa dicindekkeun saperti ieu di

handap.

Sacara struktural hasil nu aya dina novél Sudagar Batik téh témana nya

éta perjuangan manusa enggoning ngudag kasenangan dunya. Éta téma kagambar

dina perjuangan tokoh utama anu bajoang dagang batik, ti mimiti jadi kuli nepi ka

jadi juraganna (bos), tur hirupna jadi robah nu asalna sangsara ahirna jadi

beunghar nepi ka jadi sudagar anu dipikasérab. Fakta carita anu aya dina novél

ngawengku galur, latar, jeung palaku. Galur anu dipaké dina ieu carita nya éta

galur mundur. Carita dimimitian ti bagian ahir heula atawa pamungkas. Bagian

saterusna mah mangrupa runtuyan kajadian anu nerangkeun awal lalakon atawa

sabab musabab carita, nu kaalaman ku para tokohna, latar anu digunakeun dina

ieu carita aya tilu, nya éta latar tempat, latar waktu, jeung latar sosial. Latar

tempat réréana di imah atawa di lembur, sawah, tajug, sedengkeun ari latar waktu

nu kagambar réréana aya beurang, peuting, isuk-isuk, bulan Puasa, jeung Lebaran,

kitu deui latar sosial anu kagambar nya éta tingkatan atawa strata sosial: luhur,

sedeng, jeung handap, palaku dina ieu carita réa pisan, tapi nu jadi palaku utama

mah ngan aya genep urang nya éta Bi Arwiah, Murtasan (bapa Si Kasja), Kasja,

Kasnén, Sanukri jeung Abah Alkasan. Tokoh nu séjénna mah mangrupa tokoh

(25)

133

Elsye Priandini Riyadi, 2013

ngawengku judul, puseur panitén, gaya basa/nada jeung suasana. Judul novél ieu

nya éta Sudagar Batik, éta judul téh geus jadi panuduh yén eusi caritana

ngalalakonkeun kahirupan jalma anu bajoang jadi sudagar batik, puseur panitén

anu digunakeun ku pangarang nya éta caturan jalma katilu, pangarang mosisikeun

dirina di luareun carita. Anu dipidangkeunana palaku-palaku carita ku cara nyebut

ngaran atawa kecap gaganti saperti manéhna, gaya basa nu digunakeun ku

pangarang maké basa sapopoé, enteng, teu bulat-beulit, sakapeung sok maké

babasan, paribasa, jeung purwakanti. Nada/suasana nu kagambar dina novél

Sudagar Batik téh bisa kabagi jadi kaayaan/suasana pilemburan jeung suasana

kajiwaan atawa haté nu patali jeung palaku. Nu ngagambarkeun suasana alam

pilemburan nya éta suasana Désa, suasana peuting, suasana malem takbiran,

suasana rék hujan, suasana paciweuh, sedengkeun nu ngagambarkeun suasana

haté nya éta aya ambék, bungah, keuheul, sedih, sieun, kagét, kaduhung, jeung

baluweng. Amanat ieu novél nya éta: (1) sagala pasualan anu keur karandapan

kudu disanghareupan kalawan sabar, kudu asak jeujeuhan, dipikiran mana nu

bener jeung mana nu goréng, (2) ulah nurutkeun hawa napsu, hirup kudu ngukur

ka kujur, ulah ngudag teuing kasenangan dunya, (3) jadi jalma ulah sarakah,

ambisius jeung panasan, sabab engkéna bakal mawa kagoréngan ka dirina

sorangan, (4) upama urang bener-bener digawé kalayan soson-soson tangtu

hasilna ogé bakal hadé, (5) sagala amal jeung paripolah anu dipilampah tangtuna

bakal meunang balesanana, lamun urang melak kahadéan pasti balesanana bakal

hadé, sabalikna lamun urang melak kagoréngan pasti balesanna ogé goréng (melak

cabé jadi cabé, melak bonténg jadi bonténg).

Salian ti analisis struktur, nu ditalungtik téh unsur semiotikna. Dumasar

hasil analisis kapanggih tanda anu jumlahna aya 110, ngawengku 48 indéks, jeung

62 simbol, sedengkeun ikon mah henteu kapanggih.

Patalina jeung larapan kana pangajaran di sakola novél Sudagar Batik luyu

dijadikeun alternatif pangajaran aprésiasi sastra di SMA lantaran eusina ngandung

ajén moral anu hadé sarta cocok pisan jeung karakteristik sarta kapribadian murid

(26)

134

Elsye Priandini Riyadi, 2013

5.2 Saran

Ieu panalungtikan mangrupa analisis kasusastraan, anu disawang tina jihat

struktur jeung semiotik. Bédana ieu panalungtikan téh dipatalikeun jeung

pangajaran di sakola. Panalungtikan anu dilaksanakeun réréana dina widang

budaya, pangajaran, jeung kabasaan, sedengkeun anu nalungtik widang sastra tur

dipatalikeun jeung pangajaran mah masih kénéh kurang.

Ieu panalungtikan tangtu can sampurna, ku kituna pikeun ngeuyeuban

khasanah kasusastraan jeung nambahan pangaweruh anu leuwih jero dina widang

sastra, kudu diayakeun panalungtikan séjén, tangtuna anu béda ulikan jeung

masalahna. Aya sawatara saran pikeun kamajuan dunya kasusastraan jeug dunya

atikan, saperti anu disebutkeun ieu di handap.

1) Pikeun dunya atikan.

Ieu panalungtikan dipiharep bisa dijadikeun alternatif pikeun bahan pangajaran

di sakola ku guru guru basa Sunda. Lamun bisa mah hasil panalungtikan

langsung dilarapkeun kana pangajaran.

2) Pikeun mahasiswa

Tina ieu panalungtikan dipiharep aya nu nuluykeun deui dina widang jeung

ulikan nu béda, sarta dipatalikeun jeung pangajaran séjénna sangkan bisa

ngaronjatkeun dunya atikan jeung kasusastraan.

3) Pikeun masarakat umum

Tina ieu panalungtikan jeung eusi carita novél dipiharep bisa dijadikeun

eunteung pikeun kahirupan sapopoé, bisa méré gambaran jeung kasadaran

pikeun ngaléngkah ka hareupna. Salian ti éta, ku ayana ieu panalungtikan

(27)

135

Elsye Priandini Riyadi, 2013

DAPTAR PUSTAKA

Agustine, Lina. H. (2005). Ajén Moral Dina Novél Rasiah Nu Goréng Patut

Karangan Soekria-Joehana Pikeun Bahan Pangajaran Aprésiasi Sastra Di SMA. Bandung: JPBD.

Bakri, A. (2009). Sudagar Batik. Bandung: PT Kiblat.

Aminudin. (2011). Pengantar Apresiasi Karya Sastra. Bandung: Sinar Baru Algesindo.

Arikunto, S. (2010). Prosedur penelitian. Jakarta: Rineka Cipta.

Dinas, Pendidikan Provinsi Jawa Barat. (2007). Standar Kompetensi Dan

Kompetensi Dasar. Bandung: Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat.

Djamarah, Syaiful. B. dan Zain, A. (2006). Strategi Belajar Mengajar. Jakarta: Rineka Cipta.

Ginting, A. (2010). Esensi Praktis Belajar dan Pembelajaran. Bandung: Humaniora.

Hayati, A. Winarno A. (1990). Latihan Apresiasi Sastra. Malang: Yayasan Asih Asah Asuh Malang.

Iskandarwassid. (2003). Kamus Istilah Sastra. Bandung: Geger Sunten.

Isnendes, R. (2009). Panyawangan Sastra. Bandung: JPBD.

---.(2010). Kajian Sastra Aplikasi Teori & Kritik Pada Karya Sastra

Sunda dan Indonesia. Bandung: Daluang.

Jabrohim. (2012). Teori Penelitian Sastra. Bandung: Pustaka Pelajar.

Koswara, D. (2010). Racikan Sastra. Bandung: JPBD.

Nurgiyantoro, B. (2012). Teori Pengkajian Fiksi. Yogyakarta: UGM.

Pradopo, Rahmat. D. (2011). Beberapa Teori Sastra, Metode Kritik, dan

(28)

136

Elsye Priandini Riyadi, 2013 Ruhaliah. (2002). Diktat Kuliah Sajarah Sastra Sunda. Bandung: JPBD.

Santosa, P. (1993). Ancangan Semiotika dan Pengkajian Susastra. Bandung: Angkasa.

Sudaryat, Y. (2007). Makaya Basa Sastra Sunda. Bandung: JPBD.

Sudjiman, P. dan Aart Van. Z. (1992). Serba-Serbi Semiotika. Jakarta: PT Gramedia.

Sumardjo, J. dan Saini. (1988). Apresiasi kesusastraan. Jakarta: PT. Gramedia.

Sumarsono, T. (1983). Pedaran Sastra Sunda. Bandung: PT. Medal Agung.

Tamsyah, Budi. R. (1996). Pangajaran Sastra Sunda. Bandung: Pustaka Setia.

Tarigan, Henry. G. (2011). Prinsip-Prinsip Dasar Sastra. Bandung: Angkasa.