ارزیابی نمادین نقوش جانوری سفال نیشابور (قرون سوم و چهارم هجری قمری)

روـباشین لافس یروـناج شوقن نـیدامن یـبایزرا

)یرمق یرجه مراهچ و موس نورق(

2ولاضر اضر رتکد ،^1 * زیگنچ رحس

.ناریا ،زیربت ،زیربت یملاسا رنه هاگشناد ،یرگراگن -یملاسا رنه دشرا یسانشراک یوجشناد ¹ .ناریا ،لیبدرا ،یلیبدرا ققحم هاگشناد ،یسانش ناتساب هورگ رایداتسا ²

)90/4/5 :ییاهن شریذپ خیرات ،89/9/7 :هلاقم تفایرد خیرات(

هدیکچ

زا سپ و شیپ- ناریا رنه خیرات یاه هرود نیرتافوکش زا هرود ود نایم یطبار ی هقلح دنناوت یم اهنآ شوقن و روباشین یاه هنیلافس مراهچ و موس نورق یط روباشین رد یرگلافس ِدشر هک دوب یدراوم زا ،نادنمرنه و رنه زا یناماس نامکاح ِتیامح .دنوش بوسحم -ملاسا دنتسه رادروخرب ناریا رنه خیرات رد یدنمشزرا ی هنیشیپ زا رادناج و یسدنه ،یا هبیتک ؛روباشین شوقن ی همه .دش بجوم ار ،یرمق یرجه ینابم ،راتخاس ،مرف رظن زا شوقن نیا .تسا یروناج شوقن ِیحارط ،روباشین یرگلافس ی هصرع رد ناسنا تّیقلاخ یاه هولج نیرتابیز زا و یروناج شوقن رتشیب هکنیا هب هجوتاب .دشاب یم ناراگزور نآ مدرم تاداقتعا و اهرواب رگنایامن و دنا هتفای یدایز لماکت یداقتعا و یسانشابیز ِنمض .دندش میسقت ناگدنرپ ریغ و ناگدنرپ ی هتسد ود هب ،هلاقم نیارد ،تساهنآ هب هتسباو تانییزت و ناگدنرپ هب قّلعتم روباشین لافس تردق و تانییزت هکنیااب .دوش یم هداد حرش زین ،ملاسا لبقام شوقن زا میقتسم ِیریذپریثأت و نیدامن ِموهفم ،شقن ره یراتخاس ِلیلحت هکلب ،نایناساس نوچ ،ملاسا زا شیپ ِرنه زا ییاهدامن رارکت اهنت هن یلو تسا هدش هتشذگ ِییارگدامن نیزگیاج یدحات ،یناماس کبس ِنایب شقن رانک ،یداقتعا -یقلاخا یاه مایپ و ثیداحا دوجو .دید ناوت یم روباشین لافس یروناج شوقن رد ار یفلتخم نیدامن میهافم روضح .درک یرای شوقن یضعب ِدامن ِییاشگ هرگ رد ار ققحم هک دوب یدراوم زا ،ناروناج

یدیلک یاه هژاو .نایناساس رنه ،یناماس کبس ،دامن ،یروناج شوقن ،روباشین لافس

S.Email: Sahar.chy@gmail.com ،0511-3928131 :ربامن ،09151590843 :نفلت :لوئسم هدنسیون*

زا یریذپریثأت تّلع هب ،فلتخم یاه هرود یط ،ناریا یرگلافس شقن و مرف رظن زا ...و یعامتجا ،یداصتقا یاه هبنج ،یبهذم یاهرواب و موس یاه نرق رد ار یریذپریثأت نیا .تسا هتفای یریگمشچ لّوحت هب -رهنلاءاروام و ناسارخ -قرش یحاون رد ،یرمق یرجه مراهچ و قوذ اب روباشین رگلافس ،ینامز ی هرود نیا رد .دید ناوت یم روفو و تاّیبدا ،گنهرف اب طبترم ِشوقن میظنت و نیئزت ،شنیرفآ رد هقیلس .تسا هدومن یروآون دوخ نامز یعامتجا یاه هدیدپ ،یناساس ی هرود زا یناماس ی هرود دایز یریذپریثأت دوجو اب یناساس کبس نیشناج تهجره زا ار یناماس یرنه کبس ناوت یمن -یناساس ی هرود زا -یناوارف رصانع هک نیا اب عقاو رد ،تسناد لباق ِتوافت ،ینییزت یاه هدنام تسد یلو تسا هدنام یقاب نآ رد هدرک یعطاق رییغت نآ ی هیامناج هکنیا رت مهم و هتفای یا هظحلام هاگآدوخ ی هناردتقم یورین نآ ،نییزت ییایوپ ،نامز نیا رد .تسا

یورین اما تسا حور یب و کشخ ًاتبسن یربکت یاراد هکلب ،درادن ار .تسا دنمهرهب لاقتنلاا عیرس یاهشیدنا باتو بت زا هک دراد یکرحم دنوادخ اب هک تسا یا هنادنمرفظ یرترب زا ینایب یناماس کبس حتف ریزگان یهجیتن ،توافت نیا .تسا هنادواج ور نیا زا و دراد دنویپ یهاگنلاوج ،تفای جاور ناریا رد یبرع یاویش رایسب نابز .دوب برع یولهپ روآ للام و راوشد نابز رد هک دش یطاشن و روش یارب ای_ادخ یگدنیامن هب هک یناساس هاشداپ یاج هب و دوبن روصت لباق یناهج ،نامز نیا رد ،دوب یعیبط قوف و قلطم_ادخ ناونع هب ًابیرقت ربارب رد مدرم نآ رد هک تشاد دوجو داینب تیعقاو و هنارلااس مدرم هب ادخ هاگیاج اما ،دندوب یصاخ لامعا یارجا هب فظوم راگدرورپ .)3151 ،1387 ،پوپ(دوب هتفای رییغت یدازآ عفن

همدقم

شهوژپ شور

هتفرگ ماجنا یقیبطت -یخیرات شور زا هدافتسا اب رضاح قیقحت و اه هناخباتک رد دوجوم عبانم زا هدافتسا اب تاعلاطا یروآ عمج .تسا یاه هنیجنگ رد ینیئزت یاهرنه راثآ زا ییاه هنومن یریوصت ی هعلاطم ؛قیقحت نیا یلصا روحم .تسا هتفریذپ تروص روشک لخاد و جراخ یا هویش اب نکمم دح ات دش نآ رب یعس و تسا یروناج شوقن ی هتشذگ یرنه یاه تّنس زا رثأتم هک شوقن زا هتسد نیا یقطنم فده نیا هب یبایتسد یارب .دنریگ رارق هعلاطم دروم ،دنشاب یم ناریا ی هرود ینیئزت شوقن راثآ زا ییاه هنومن یسررب و هدهاشم رب هولاع .دش هتخادرپ زین ملاسا زا شیپ یاه هنومن اب هسیاقم هب ،یملاسا و یسررب هب ،روباشین لافس شوقن عونت نایم زا قیقحت نیا رد ملاسا زا شیپ ِشوقن زا ،نآ یروناج یاهدامن و شقن ِیریذپریثأت هب شهوژپ نیع رد .تسا هدش هتخادرپ نایناساس رنه هژیو هب و نیدامن نیماضم ی هدنریگرب رد شوقن نیا ایآ :هلمج زا یتلااوئس و شیادیپ رد یبهذم -یسایس راتخاس تاریثأت ایآ ؟دنتسه یصاخ رد ی ّصاخ تّنس و وگلا ایآ ؟تسا هتشاد ریثأت راثآ نیا یریگ لکش .دوش یم هداد خساپ ؟تسا هدش تیاعر شوقن میسرت

شهوژپ هنیشیپ

ی هدمع ؛درک رکذ دیاب هزوح نیا رد یلبق تاعلاطم صوصخ رد هب طوبرم ،روباشین لافس ی هزوح رد هتفرگ تروص تاقیقحت صوصخ رد اما .تسا یناسنا شوقن یهاگ و یفوک یاه هبیتک اهنت دیاش و هتفرگن تروص یعماج یدنب هقبط ،نآ ِیروناج شوقن باتک ،تفای نآرد ناروناج شقن زا یرتشیب ریواصت ناوتب هک یعبنم

Wilkinson, "Period Islamic Early the of Pottery :Nishapur"

ار یروناج شوقن یور ثحب ی هنیمز راتشون نیا تسا دیما .دشاب

.دنک مهارف

1ناگدنرپریغ ،ناگدنرپ شخب ود هب یروناج شوقن ،هلاقم نیا رد هب ،رظندروم روناج شقن ِیفرعم اب نامز مه و دنوش یم میسقت

.دوش یم هتخادرپ زین هطوبرم ِدامن یسررب عون ِمزلتسم اهدامن زا یخرب هب نتخادرپ ؛تسا رکذ هب مزلا هب ،روناج ره دامن و شقن ،لیلد نیمه هب ،تسا نآ یحارط ِصاخ

.دوش یم یسررب نامز مه روط

روباشین لافس یروناج یاهدامن و شقن

ی هصرع رد ناسنا تّیقلاخ روهظ یاههولج نیرتابیز زا شوقن .تسا یروناج یاهمرف تخاس و یحارط ،روباشین یرگلافس ریظن هنیلافس شوقن رگید اب نامأوت ینامز و ادج ینامز یروناج شیامن رب هولاع ،شوقن نیا .تفریم راکهب یناسنا و یسدنه ،یهایگ ِتاینهذ زا یقیمع میهافم ی هدنرادرب رد ،فارطا ِتعیبط ِناروناج و دنچ زا ینئمطم و قثوم رابخا و تسا دوخ ِناگدنزاس یرنه ملاعا یتسه ناهج زا اهنآ یقلت زرط و مولع ،تایبدا ،تاداقتعا ِنوچ .دراد یم یناسنا شوقن اب ینیشن مه ،رد یبدا میهافم اب شوقن نیا طابترا و اهزردنا و دنپ ،یبدا یاهناتساد ساسا رب مایا رورم هب و تسا ،ینایک(دیدرگ یحارط ² یراگن هدیکچ کبس تروص هب یبهذم یاهرواب .)76 ،1379

،هدش هتفرگ نآ زا روباشین تانییزت و شوقن هک یعبانم هلمج زا روباشین رد هنیلافس یدادعت لاثم یارب ،دشاب یم فلتخم ِبهاذم دامن نایناماس ورملق رد عقاو رد .دوش یم هدید یهام شقن و بیلص شقن اب ناکما ،تلود حماست و لهاست هیحور لیلد هب ،یملاسا بهاذم رب هولاع يا هعماج ،نایناماس و تشاد دوجو زین بهاذم و نایدا ریاس تایح .دندوب هدرک داجیا ار دیاقع رد يشیدنا دازآ رب ينتبم یور حوضو هب یقلاخا میهافم روضح ،بهاذم دامن اب نامز مه دصرد نیرتشیب ،تفگ ناوت یم .تسا هدهاشم لباق روباشین فورظ یروباشین و یناسارخ ،یملاسا ی هیلوا نورق یاملع و نیثدحم و اهقف تلم نایم رد ،ملاسا روهظ زاغآ رد هک تسا نآ رما نیا تلع .دنا هدوب ،یعامتجا گنهرف حطس ندوب ییادتبا و ینیشن هیداب یاضتقم هب ،برع ی هنیس رد ار تعیرش ماکحا نانآ و تشادن دوجو یتعنص و شناد ،میهافم نیا لاقتنا رازبا نیرتهب زا یکی .دندرک یم لقن ار نآ و ظفح دوخ یروباشین دنمرنه فورظ یور ،ثیداحا نیا زا یدایز دادعت .دوب لافس مایپ نآ ی هدننک یفرعم ِناویح زا یدامن اب هاگ ،هبیتک تروصهب اهنت هاگ .)1 ریوصت( تسا هدهاشم لباق ود ره زا یقیفلت یهاگ و

.فرظ رود ،هکرَب هملک رارکت ،روباشین لافس-1ریوصت )ناریا لافس و هنیگبآ هزوم( :ذخام

ریظن یمیهافم هب ناوتیم فورظ نیا یابیز یاهمایپ هلمج زا هب هژیو هب و "نآ بحاص یارب تردق و تورث ،تملاس ،تداعس"

و نزواهگنیتا( درک هراشا ،هدش رارکت دایز رایسب هک ،تکرب ی هملک .)137 ،1379 ،نارگید لاکشا ،مرف و یملاسا هرود لیاوا رد هبیرغ مولع دشر هب هجوت اب رنه و لافس اب یطابترا ناوتب دیاش ،روباشین فورظ رد دوجوم دادعا و ،روابان یملع ،مولع نیا .درک ادیپ هبیرغ مولع و مسلط و یناماس ی هرود یاه هزوح مولع ءزج میدق ناراگزور رد هک دشاب یم حیحص و نئمطم نیا رد .تسا هدش یم سیردت یصوصخ روط هب و هدوب ناریا هیملع تظافح یارب یرازبا و دنراد یا هژیو تیصاخ دادعا و فورح مولع هدش یم هدیمان ³"لَدنَم" هک دراد دوجو یناطیش یاهورین لباقم رد درف رارقرب روباشین یاه هنیلافس و لدنم نیب ناوت یم هک یطابترا .تسا ی هباثم هب ار فرظ ی هریاد مرف ام رگا .تسا نآ ی هریاد مرف ،درک رد ،نآ شوقن یاه یژرنا و اهورین مامت هاگ نآ ،مینک ضرف یلدنم هک دوش یم لقتنم فرظ یرتشم هب و هتشگ روصحم لدنم نیا نورد زا ار کین لئاضفو تافص یلکروط هب و یبوخ ،نمُی ،تکرب ناوت یم .درک رکذ دراوم نیا ی هلمج ناگدنرپ دامنو شقن )فلا رد .دشابیم عّونت ِعوضوم ،ناگدنرپ ِیحارط رد یگژیو نیرتمهم ،هدنرپ ِتکرح و لکش رد یئزج یرییغت اب هتسناوت دنمرنه هنیمز نیا

لافس رد ناگدنرپ شقن زا .دهد هولج یرتهزات تروصهب ار نآ ِشقن تلع .)79 ،1345 ،زوریف(تسا هدش یدایز ی هدافتسا روباشین روباشین ِتعیبط ِفلتخم ناگدنرپ لیلد هب ناوت یم مه ار ناگدنرپ ِدایز یلیخ ی هناشن و دامن ،فلتخم ناگدنرپ ،هتشذگ زا هکنیا مه و تسناد نیا هب دروم ود هب هجوتاب قیقحت نیا رد .دنا هدش یم یقلت میهافم زا ریثأت و هدنرپ ِعون نییعت رد ،ندب یاضعا ریثأت :دش هتخادرپ شقن .هدنرپ ِشقن رد ینیئزت لماوع دناهدش یحارط هدنرپ ره یگژیو ساسا رب شوقن نیا عقاو رد ،)طب(یباغرم ،لبلب ،یطوط ،غرمیس ،سوواط هلمج زا یناگدنرپ و هب هناش و لواقرق ،کل کل ،سورخ ،)رامیتوب(راوخیهام غرم ،رتوبک .دنوش یم هدهاشم روباشین فورظ رد دایز دادعت هب )دهده(رس ی هدش یحارط یابیز شوقن اب ،ناگدنرپ مادنا یلکروطهب و اهلاب تایئزج هب یناریا دنمرنه هجوت و تّیقلاخ ی هدنهد ناشن ،نآ یور صخشم رتشیب ینامز ،دنمرنه تّیقلاخ و قوذ .دشابیم نیئزت و ،هدنرپ ندب یاضعا کت کت رد تانیئزت توافت و عّونت هک دوشیم هب ناوتیم ناگدنرپ شوقن زا .تسا هدرک رییغت هدنرپ عون اب بسانتم :درک هراشا ریز دراوم سوواط ،دوش یم هدید روباشین لافس یور روفو هب هک یناگدنرپ زا زا يدامن ،فلتخم ياهگنهرف رد شقن نیا .دشاب یم سوواط شقن شقن يملاسا رنه و گنهرف رد .تسا تّیدبا و هرابود دّلوت ،تشهب يناسنا سفن زا تسا يلیثمت و يهلا لامج يّلجت هب يتراشا سوواط ی هتفگ هب .تسا دوخ يدبا و يلصا نطوم هب تشگزاب راتساوخ هک یامنهار و نابرد و ناتسرپ تشهب رهظم سوواط ،یروباشین راطع رد ناتساب نارود رد هدنرپ نیا هک روط نامه .تسا تشهب هب مدرم ،ییازخ(تسا هدوب هجوت دروم سدقم يغرم ناونعهب تشترز نییآ مراهچ و موس ی هدس رد ،شقن نیا زا دایز ی هدافتسا ،)139 ،1382 ینمُی شوخ زا یدامن و هدوب طبترم یداقتعا ی هبنج اب ،یرمق یرجه يناگدنرپ تروص هب رتشیب ،روباشین فورظ رد شقن نیا .دشاب یم نیا ِمُد .دنا هدش لصتم مه هب هطقن کی رد ،مُد و ندب سأر هک تسا ،ناگدنرپ نیا .دراد درگ ياههشوگ اب هنوگ ثلثم یمرف بلغا ،هدنرپ ی هتفگ هب.دنتسه ) ( یا هطقن هس ِیپوت ِجات یاراد بلغا

Wilkinson, 25) دشاب یم سوواط زا یدامن، جات نیا نوسنیکلیو

.)2 ریوصت( ^)1973,

.روباشین لافسرد سوواط شقن زا ییامن -2 ریوصت ) Wilkinson, 1973 ,P.51, No 71a ) :ذخأم

ثلثم مرف نامه هلمج زا ؛دراد دوجو يتانییزت ،هدنرپ نیا ِمُد يور ی هیارآ و نیچ هطقن تانیئزت یاراد دوخ هک ،کچوک تروص هب ،مُد مان ِتحت ،هدیسر ثرا هب نایناساس رنه زا هک هیارآ نیا .تسا ⁴يهایگ ِناروناج شقن زا یرایسب یحارط و نییزت رد ،یلخن ِگرب ی هیارآ .)4 و 3ریواصت(دوش یم هدید روباشین

.یناساس رنه ،یهایگ ی هیارآ-3ریوصت )902 لکش ،پوپ ، ناریا رنه رد یریس ( :ذخأم

.یناماس رنه ،یهایگ هیارآ -4ریوصت )روباشین لافس فورظ زا هدش ادج( :ذخام

غرمیس نیرتمهم زا یکی هب ار نآ ،غرمیس نیدامن و هدیچیپ میهافم داقتعا هب هک نانچ ،تسا هدرک لدب ناریا ينافرع ِگنهرف ياههناشن يّلجت ی هنییآ رد ار دوخ ترثک ،ناغرم نوچ ؛ریطلاقطنم رد راطع يارب ناغرم ی همه .دنتسویپ تدحو غرمیس هب ،دندید قح ترضح ودب ندیسر يارب ار تسخن ماگ و دننکيم شلات غرمیس هب ندیسر زا و دراذگيم ماگ راوخنوخ يداو نیا رد کیره نکیل .دنراديمرب نیا زا ار دوخ و دنکيم ينیشن بقع مرجلا ،ددرگيم هاگآ نآ ِتارطخ نیرتمهم ،يملاسا -يناریا نافرع" .دراديم هگن وس کی هب هکرعم .)30 ،1380 ،تایب( "تسا غرمیس هاگهولج غرمیس و غرم شقن یاراد روباشین ی هفوشکم فورظ زا یاهتسد نیا .دنکیم هدنز ار یناساس ی هرقن فورظ یاهغرم دای هک تسا رب رد زین ار ینمُی شوخ دامن ،ینافرع موهفم رب هولاع دناوت یم ،شقن گرزب باقشب کی یور رب غرمیس ِشقن ،5 ریوصت رد .دشاب هتشاد .دوشیم هدید روباشین

.ق .ه مراهچ نرق ،غرمیس شقن اب روباشین ی هنیلافس -5 ریوصت )Grube, 1994,4 No 80 ) :ذخام

هدش میسرت نکمم لکش نیرتيدیرجت هب غرمیس ،فرظ نیا رد يمامت .تسا هدرک لیامتم ،لاب ِتمس هب ار شرس و زاب ار دوخ مد و ياضف و تسا هدش حرط هداس حوطس و طوطخ اب هدنرپ نیا ی هرکیپ حارط .دوشيم هدید يفنم تروصهب ينیئزت یشقن اب هدنرپ لاب نایم رظن رد ار بسانت و هتشاد هجوت يیابیز هب اهنت ،دوجوم نیا قلخ يارب ود زا طقف هاگ شوقن نیا حرط رد .)29 ،1385 ،ییازخ( تسا هتفرگن داضت نیمه هک .تسا هدش هدافتسا ياهوهق ِشقن و هنیمز ِدیفس گنر .دزاون یم ار مشچ ،یگنر یطوط اب هدنرپ يعون شقن میسرت رد يکیدزن تهابش ،فورظ یخرب رد يطوط ًلاامتحا هدنرپ نیا ،دوشيم هدهاشم )5 ریوصت( غرمیس شقن هک هدنرپ دنلب مد ،لاب كون يحارط زا ناوتیم ار تهابش نیا .تسا .داد صیخشت فرظ يور هدنرپ يریگرارق تلاح و هدش قارغا یمک رارق فرظ ِلکش هریاد رداک تازاوم هب ،يطوط ود ،6 ریوصت رد تایح بآ ِبلط رد ،يطوط ؛ریطلا قطنم رد راطع داقتعا هب .دناهتفرگ زا يلیثمت ،تایح بآ .دنیبيم تاملظ هار يگدنب رد ار يهاشداپ و تسا ملاع زا ملع بلط رد هک تسا هورگ نآ ناشن يطوط و تسا تفرعم .)36 ،1382 ،دوبرف(دنناميم زاب يلصا

اب .دوشيم هدهاشم يرگید فرظ رد ،يطوط شقن 7 ریوصت رد يلو ،دبای یم ینعم ،نآ ِرواجم ی هرکیپ اب طابترا رد شقن نیا ،هک نیا صیخشت لااب شوقن اب ار شقن نیا میسرت توافت ناوتيم يتحار هب ،نآ ِتانیئزت و یحارط رد و تسا رادلکاک ِيطوط ،هدنرپ نیا .داد .تسا هتفرگن تروص یدایز قارغا لبلب ناگدنرپ ریاس دننام و دوشيم هدهاشم لبلب شقن ،8 ریوصت رد

.تسا یلخن ِگرب ِمُد و توافتم و صاخ تانیئزت ياراد رهظم و تسا لُگ ِقشع دنب ياپ ،لبلب ؛راطع ی هدومرف هب تامغن و زیگنالد ی هچهچ ببس هب مایلاا میدق زا لبلب .ناتسرپ لامج دنلب ماقم يسراف تاّیبدا صوصخهب و يقرش تاّیبدا رد شنوزوم غرم ،لاب غرم ياهمان اب غرم نیا زا ادخهد ی همان تغل رد .تسا هتشاد غرم ،حبص غرم ،گنهابش غرم ،ناوخ شوخ غرم ،نمچ غرم ،راهب .)36 ،1382 ،دوبرف(تسا هدش دای ناوخ هدنز غرم و برط

.یطوط ود شقن -6 ریوصت )Fehervari,2000,48) :ذخام .راد لکاک یطوط -7ریوصت

)Pourjavady,2001,193) :ذخام

.لبلب شقن -8 ریوصت (Pourjavady,2001,190) :ذخأم

یباغرم - طب رداک رود هب شخرچ لاح رد ،ناگدنرپزا یفیدر ،9ریوصت رد يیاهاپ ،هدمآرب يراقنم اب ناگدنرپ نیا .دنشاب یم فرظ ِلکش هریاد رب .دنتسه یباغرم ًلاامتحا ،ندب مجح اب بسانت رد کچوک و هاتوک ،لومعمریغ یجات .دراد دوجو يدننام کلوپ تانیئزت هدنرپ لاب يور یمرف ،نیگنس ِجات نیا .تسا هدش هدیشک بقع هب روناج رس تشپ زا اهنت ،جات نیا میسرت زا فده دیاش .تسا یهایگ ی هیارآ زا هدش بیکرت رتایوپ ِيدنب بیکرت داجیا یارب يریوصت رصانع يگنهامه لیلد هب رد هتسویپ هک تسا ينادهاز رهظم ،راطع ی هتفگ هب ،يباغرم" .دشاب .دنناديم يراکتسرد و يکاپ دامن ار دوخ و دنتسه وشو تسش راک .)36,1382،دوبرف( "دوريم هار بآ رب هک تسا نیا وا تمارک نیرترب

.یباغرم شقن -9 ریوصت )Wilkinson, 1973, 52, No 75) :ذخأم

رتوبک رایسب ِرس اب هاگ ،ار روباشین فورظ رد رتوبک شقن ِعونت زا يراع و هناکدوک ،هداس رایسب هاگ و جات اب یهاگ ،کچوک تسیا هدنرپ کت ،10ریوصت ِفرظ یلصا رصنع .مینیب یم تانیئزت اب نآ لاب .تسا رتوبک ،هدنرپ نیا ؛کچوک هداعلا قوف رس اب زا یلیخ هباشم و .تسا هدش رُپ ،يسوواط مشچ تفاب و هطقن ِرس تشپ ات هک دراد ناهد هب ،يلخن ِگرب همین ،رگید یاه هنومن

.(Wilkinson, 1973, 192) دراد همادا نآ

.رتوبک شقن -10 ریوصت )Wilkinson, 1973, 202, No 47) :ذخأم

دنوش یم هدید فرظ ی هبل ِیور هدنرپ یا هتسد ،11 ریوصت رد ی هتفگ هب .دنتسه )هدام و رن(جات یب و جات ،بوانتم روط هب هک .)Wilkinson, 1973, 192) دنشاب یم رتوبک ناگدنرپ نیا ،نوسنیکلیو .تسا يتسود و حلص و ینمُی شوخ زا یدامن ،شقن نیا

.هدام و رن نارتوبک -11ریوصت )Wilkinson, 1973, 202, 44a) :ذخأم

راوخیهام غرم- رامیتوب فورظ يور رب هک تسا يناگدنرپ هلمج زا زین راوخیهام غرم هدنرپ ياهاپ اب ندب تبسن ،12 ریوصت رد .تسا هدش شقن روباشین دنچ حرط اب طقف هدنرپ رس .تسا کچوک و بسانتيب شحاف روطهب نیا ییوگ .دراد ناهد هب یهام هیبش یزیچ و هدش هداد ناشن ،هریاد ،1345 ،زوریف(دشابيم زاورپ لاح رد و هدوشگ ار شیاهلاب غرم ،جاوم طوطخ زا یمتیر ،فرظ ی هبل یاه هریاد فیدر رد .)79-80 .دشاب بآ رب یشیامن دناوت یم هک ،هدش شقن ،دوبرف( تسا ایرد راوخمغ ی هدنرپ رامیتوب ،راطع خیش ی هتفگ هب

.)37 ،1382

.راوخیهام غرم شقن -12 ریوصت ) 39 لکش ،1345 ،زوریف( :ذخأم

سورخ و ناوید لباقم رد شورسدزیا نارای زا ،گس اب هارمه سورخ هدش دای وگشیپ تفص اب سورخ زا زین اتسوا رد .دنتسه نارگوداج ناریا يمسجت ياهرنه رد سورخ شقن .)16 ،1381 ،یمیرک(تسا ار نآ ناوتيم و .تسا هتشاد روضح زاب رید زا )ناتسرل ياهغرفم(

یور هدنرپ نیا .)54 ،1384 ،نایتراپمه(تسناد زور و دیشروخ دامن .)13 ریوصت(دوش یم هدید زین ،روباشین لافس

.سورخ شقن -13 ریوصت (Pourjavady, 2001,190) :ذخأم

ناگدنرپ ِریغ دامن و شقن )ب هورگ راهچ هب ناوتیم ار ناگدنرپریغ شقن ،روباشین فورظ رد

:درک یدنبمیسقت تاناویح نیا .دناهتشاد شقن مدرم یگدنز رد هک یلها ناروناج - هدوب یرورض ناشدوجو و دنمدوس راگزور نآ نامدرم یارب یهام و رتش ،زب ،گس ،واگ ،بسا شقن هب ناوتیم هتسد نیا زا .تسا .درک هراشا هب ناوتیم هتسد نیا زا .دنتسه راقو و ییابیز دامن هک یتاناویح -

.درک هراشا ... و زب ،وهآ ،بسا شقن هتسد نیا زا .دنتسه تردق و ییوخهدنرد دامن هک یتاناویح -

.درک هراشا ریش و گنلپزوی ،گنلپ شقن هب ناوتیم شقن کی رتشیب و دنرادن یعقاو ی هبنج هک یتاناویح شقن -

.دنوشیم بوسحم یاهروطسا -یقیفلت ابیز و دیفم ناروناج ءزج ،قوف ِیدنب هتسد ِبجوم هب ،بسا ِشقنبسا رب هولاع .دریگ یم رارق نیدامن ِشوقن ءزج هتشذگ نوچ مه هتبلا و

.دوش یم هدید روفو هب هرود نیا رد زین راوس بسا ِشقن ،بسا نینچ مه و یناماس ِناریما ی هقلاع -1 :ناوت یم ار رما نیا تلع )300 ،1386 ،یجان(یناود بسا و یزادناریت ،راکش هب مدرم ی هماع ،ینایک(دوخ نامز یبدا و یا هروطسا -یسامح یاه ناتساد ریثأت -2 ِدوجو اب .تسناد نایناساس ِراکراوس و راکش ِشوقن -3 و )1379 ی هرود ِدنمرنه یلو ،نایناساس ِرنه هب شوقن نیا دایز تهابش .درادن یناساس شوقن ِیندب تردق و ناجیه نایب هب لیامت ،یملاسا رد بسا کی شقن يرجه موس نرق زا يکچوک ی هساک يور رب زا يتمسق و فک تمسق مامت هکيروطهب ،هدش حرط تکرح لاح هدیشوپ تشرد ياهلاخ اب بسا ندب .تسا هتفرگ ارف ار هساک ی هبل رادلاخ بسا ،ٌلاامتحا و .دشاب قلبا بسا شیامن ،فده دیاش هک هدش يربارب ،تردق ظاحل هب گنلپ نوچ يتاناویح اب ،دنمرنه لّیخت رد تاناویح و ناگدنرپ شقن ،فرظ ی هبل فارطا رد .)14ریوصت(دنکيم .)87 ،1345 ،زوریف(دوشيم هدهاشم زین رگید

.یرجه موس نرق ،بسا شقن -14 ریوصت )42 لکش ،1345 ،زوریف( :ذخأم

طخ راهچ نوچ ییابیز و فیرظ ِتانییزت اب ،15 ریوصت ِبسا و لگ هارمه هب اهينحنم و )قوط(دنبندرگ هب لصتم يدومع بسا يکشم ِگنر ،دنمرنه عقاو رد .تسا هارمه لکش يلخن ِگرب هب یلک ِهاگن اب .تسا هتسکش ،هدش يشاقن ِتایئزج ی هلیسو هب ار هرهبيب کیسلاک يحارط زا اهنآ دوشیم صخشم اهبسا يموتانآ همتروی تلاح ،14 ریوصت رد اهاپ يریگرارق ،لاثم روط هب .دنتسین یلکش ،دنمرنه ِصاخ ينیبزیت و تّقد اب هک .دنک یم اقلا ار تکرح و تسا يدراوم هلمج زا تایئزج هب نتخادرپ .دوش یم رادومن يلّیخت و م ُس ،لای ،يناشیپ يور ِيوم ،شوگ يحارط رد ار اهنآ ناوتيم هک .دید بسا ی هناهد لکش رد نینچ مه

.بسا زا یرگید شقن -15 ریوصت (Wilkinson, 1973, P.53, No 86a) :ذخأم

راد ناهوک واگ روباشین فرظ ود رد رادناهوک واگ هب هیبش يدوجوم شقن ِرداک اب يبوخ هب ناویح ندب مرف ،16ریوصت رد .تسا هدش هدهاشم ًابیرقت )ناویح ندب طسو شخب(مکش تمسق .تسا هدش گنهامه هریاد .دراد دوجو يفوک ی هبیتک نآ لخاد و هدش يحارط لیطتسم لکش هب ی هدهاشم اب يلو ،دوش هدید بسا هب يتهابش ناویح ِرس رد دیاش .دوشيم رتشیب شقن نیا ندوب واگ لامتحا ،خاش ود

.راد ناهوک واگ شقن -16 ریوصت )36 ریوصت،1364،یناچوق( :ذخأم

شیامن هب ار يیاتسور يگدنز زا ياهنحص ،مود فرظ يراگنرکیپ ریوصت( تسا اتمه يب يناریا ی هنیلافس تلاوصحم رد و دراذگ یم کی ًلاامتحا( فرظ کلام تساوخرد هب هنحص نیا تسا نکمم .)17 .دشاب هدش هتشاگن )زرواشک

.ییاتسور ی هساک-17 ریوصت )www.louvre.fr/islamic art) :ذخأم

،ناهایگ طسوت ناشندب هک هنوراو و گرزب رادناهوک واگ ود هدناشوپ ار فرظ ِلک ،دناهدیشک زارد يقفا روطهب و هدش هداد تنیز نآ ندوب کچوک هک دراد دوجو نهآ واگ غوی ناشندرگ رود .تسا ریوصت نیا يیایوپ .تسا هجوت لباق ،ناویح ندوب گرزب اب دا ّضت رد طسوت ،دراد رارق ریوصت ياههیشاح رد هک يهایس طوطخ اب لثم مه فرظ نیا تانیئزت .تسا هدش دکؤم فرظ نیا ی هدنزاس کبس اب هک هدش لیکشت کچوک رادلُگ رصانع زا رگید فرظ دنچ نآ هب و دناشوپيم ار اهواگ ندب ياهتنا ات چیپرام تروصهب يصاخ رگید رد چیپرام و يمیلسا مرف نامه عقاو رد .دنیوگيم امن لکش هلول و بسا نیدنچ رد شروضح هک تسا يملاسا ی هرود ياههراگن نینچ مه و ينیئزت شور هچرگ .دراد دوجو فورظ نیمه زا ناویح ،نآ عوضوم اما تسا رثا نیا زاتمم ياهيگژیو زا يزیمآ گنر شیامن ِیاه هنحص ِندوبردان لیلدهب ،يزرواشک و نهآ واگ ی هنحص

www.louvre.( دشاب یم اتمهيب ،يملاسا رنه رد يزرواشک يگدنز هام اب رادناهوک واگ ،)ينیب علاط(يسانشهراتس رد .)fr/islamic art

هتفرگ دب مه و کین لاف هب مه ،ناویح نیا روضح .دناهتسویپ مه هب هتشون ،اهواگ زا یکی ی هزوپ یاهتنا رد يفوک )ك( فرح .دوشيم ًلاومعم و دشاب تکرب ی هملک ی هدش هداس لکش تسا نکمم هک هدش .دوشيم هدید روباشین ياهلافس نایم رد ریخ ياعد تروصهب یهوک زب ریوصت(شقن کت تروصهب هاگ ،زب هیبش ِشوقن ،روباشین لافس رد

.دناهدش شقن يهورگ هک ،تسا دایز دادعت هب هاگ و )18

.زب شقن-19 ریوصت .یهوک زب شقن -18 ریوصت )149، 1379 ،ینایک( :ذخأم )Grube, 1994,No.115) :ذخأم

ًابیرقت فلتخم ریواصت رد زب ندب تانیئزت و يموتانآ میسرت زرط تمسق هب هریادمین تلاح هب و دنلب اهخاش ًلاومعم .دشابيم ناسکی هدش میسقت نشور و هریت شخب ود هب ندب ،تسا هدش هدیشک بقع و هنت ،نشور تمسق ،ندرگ و رس و دوشيم ادج ندرگ هیحان زا هک شقن نیدنچ دننام ،شقن نیا رد .دنهديم لیکشت ار هریت تمسق ،اهاپ هدش نازیوآ ،ناویح ندرگ ياهتنا زا هک خاش هب هیبش يمرف ،هدنرپ هتفرگ رارق ندب ی هریت تمسق يور نشور گنر هب و دراد دوجو نشور و هریت حطس ود نیب لداعت داجیا دنمرنه فده ییوگ .تسا .)19 ریوصت( تسا يزراب توافت رگید شوقن اب هک دوش یم هدید یزب ،20ریوصت رد ار كّرحت نیا دنمرنه .تسا بقع هب ناویح ندرگ تکرح نآ و دراد

.تسا هتشاذگ شیامنهب يبوخهب

.دناهداتسیا عبرم کی علض راهچ فارطا ،زب راهچ ،21 ریوصت رد خیرات زا شیپ شوقن رد ناوت یم ار ییاتراهچ یاه شقن نیا هباشم رد ییلاط ِماج ود ِرادلاب واگ راهچ و لازغ راهچ ی هرکیپ ؛نوچ .درک هدهاشم کیلرام يتردق نآ خاش رد و اهيندیئور عونلا بر ،يناوارف رهظم ،زب اب دیشروخ و ناراب اب هام نهک ياهنامز زا .دوب ناهنپ يیوداج چیپرپ ياهخاش نایم نوچ و تسا هتشاد هطبار امرگ و يکشخ مدرم ور نیا زا ،دراد دوجو ياهطبار زین هام للاه و يهوکزب مخ و رثؤم ناراب لوزن رد يهوکزب ياهخاش ،دندوب دقتعم ناتساب ،دراوم بلغا رد زب شقن هک نیا هب هجوت اب .)364 ،1374 ،متاح(تسا نیا يحارط زا يلصا فده ،هتسب شقن )هکرَب ( ای )ك( ِفرحِ رانک زب دایز دادعت هتبلا .تسا هدوب تکرب موهفم روباشین لافس رد شقن رایتخا رد هک یا همَر و هلگ زا یا هناشن ناوت یم زین ار فورظ رد .تسناد ،دنا هتشاد

يحارط مرف هک دوش یم هدید وهآ هب هیبش يناویح ،22 ریوصت ردوهآ ،زب شقن دننامه شقن نیا رد .دراد زب شقن اب يدایز تهابش ندب ندرگ رد و نازیوآ ،ندب لخاد هب ناویح ندرگ زا خاش هیبش يمرف زین اجنیا رد .تسا هدش يحارط ،طخ نیدنچ زا لکشتم يقوط ناویح هب ،بقع هب ،ناویح ِندرگ و رس ِشخرچ اب ،20 ریوصت دننام دنمرنه .تسا هدیشخب تکرح روناج

.زب راهچ -21 ریوصت .زب شقن -20 ریوصت (Wilkinson, P.44, No 61) )www.louvre.fr/islamic art) :ذخأم

.وهآ شقن -22ریوصت )Grube, 1994,No.37) :ذخام

رتش هدوب يرورض مدرم يگدنز يارب هک تسا يتاناویح هورگ زا رتش .تسا هدشيم هدافتسا رفس یارب ،کشخ قطانم رد صوصخ هب و ناویح تّیصخش يایوگ ،رداک رد ناویح ی هزادنا ،23ریوصت رد نیا هب دنمرنه و هدرک لاغشا ار اضف لک لکش نیا رد رتش .تسا رد ار وا يیاناوت و ندرک تکرح دنُک ،ینزو نیگنس ،تمظع قیرط ،رتش ِتحار ياهانحنا .دهد يم ناشن يریوک تخس طیارش و رفس و يا هوهق ِگنر ود زا فرظ نیا رد .تسا زارت مه هریاد ِشخرچ اب گنر عقاو رد .تسا هدش هدافتسا زمرق ِگنر زا ،يکچوک ياهشخب رد لک رد ار مشچ ِشخرچ و هدش شخپ روناج ندب حطس رد زمرق .دوش یم بجوم ریوصت

.رتش شقن -23 ریوصت (Fehervari,2000, No.43) :ذخأم

هابور و گس مُد مه اهنآ هک دنتسه هابور و گس هیبش ينایاپراهچ ،یفورظ رد اهشوگ دشاب گس ریوصت دیاش هک 24ریوصت رد .دنراد یلخن گرب تسا ناویح ناهد هب يهایگ و هدش يحارط رتگرزب لومعم دح زا زا ناویح ندب تفاب .دراد دوجو مه ناگدنرپ شقن رد شاهنومن هک گس هیبش یشقن ،رگید یفرظ رد .تسا هدش لیکشت بترمان زیر طاقن .)25ریوصت(دوش یم هدید ریز تروص هب ،هابور ای

.گس شقن-24ریوصت )Wilkinson, 1973, P.52, No 80) :ذخأم .گس شقن-25ریوصت

)Grube, 1994,No.60) :ذخام

گنلپزوی و گنلپ دایز يندب تردق و ندب حرط ،تفاب ،مرف رطاخهب ناویح نیا ًلاامتحا يموتانآ يحارط رد .تسا هدوب هجوت دروم یوق ناویح کی ناونعهب هدهاشم يیاهتهابش ،روباشین فورظ يور ياهگنلپ و گنلپزوی ولج و لااب تمس هب يشچیپ اب يدراوم رد ناویح مد ًلاثم ،دوشيم دنراد همتروی تلاح و زاب مه زا اهاپ .)26ریوصت(تسا هدش هدیشک يلک روطهب .دناهدش میسرت تشرد اهلاخ ،روگیف ِينایم تمسق رد و ندوب ولج و بقع ،اهلاخ ندرک تشرد و زیر اب دنمرنه ،هنومن نیا رد .تسا هتشاذگ شیامن هب مامت هچ ره ِيیابیز هب ار ناویح مادنا

.گنلپ شقن -26 ریوصت )8 حرط،1364،یمیرک،ینایک(:ذخأم

.تسا هدشيم هدافتسا راکش يارب ،ناریا رد گنلپ و گنلپزوی زا رد ،27ریوصت ریظن ،ریواصت زا يدایز ياههنومن رد ناویح نیا و بسا ندب يرانک طخ يور شیاهاپ هکیروطهب ،بسا ندب يلااب يچراکش زا ينابیتشپ و تظفاحم ؛فده و هتفرگ رارق ،تسا راکراوس نیا هجوت لباق ی هتکن .)Wilkinson, 1973, 21) تسا راکش نامز رد رظن دم ،ناویح نیا میسرت رد يیوخهدنرد تلاح چیه ،هک تسا .تسا هدوبن دنمرنه

.بسا یلااب رب گنلپ شقن -27ریوصت (Fehervari,2000, No.42 ) :ذخأم

تاناويح زا يياه هدنامزاب ، ناگنلپزوي هبش ی همه يلكروط هب دلايم زا شيپ لوا ی هرازه رد ناريا رنه ی هدش ريوصت ِيريطاسا

ِدوخ يلصا ياه يگژيو اب ،هرود نيا رد شوقن نيا هك يلاحرد و .دنتسه یرس اب يهاگ و لاب اب بلغا ،هتشذگ ِناريا رد ،دنا هدش يحارط ،ناويح روناج كي شيامن ؛فده يلكروط هب يلو .دنا هدش ريوصت ،هدنرپ ِدننام تسا هدوب دننام لادريش و يريطاسا

ریش گنلپ ندب هیبش يتفاب اب ریش هب هیبش يناویح شقن ،28 ریوصت رد

.تسا هدناشوپ ار فرظ حطس لک هک ،دراد دوجو

.ریش شقن -28 ریوصت )168ریوصت،1386 ،درف شخبماک( :ذخأم

يیابیز ينومراه و بسانت ،شا يجنران و يبآ ِگنر ود اب شقن نیا ریش هیبش ،ندب یلک مرف و رس .تسا هدرک داجیا ،روناج ِندب مرف اب یبآ ِياه يجنرطش لخاد ،هریت و تشرد ياه هکل زا هک ندب تفاب و ناس هبرگ یا هنوگ و گنلپ ندب تفاب ی هدنهد ناشن دیاش ،هدش لیکشت تسا هجوت لباق ،ناویح نیا ِیموتانآ يحارط رد هک يا هتکن .دشاب يیولج ياهاپ زا يکی هک یروط هب .دشاب يم مد و اهاپ يریگرارق مرف گنر کی زا روناج ِرس نینچمه و مد ،بقع ياهاپ زا يکی هارمه هب رد يرگید و ولج تمسق رد يکی( رگید ياپ ود و دنا هدش لیکشت .دوش يم هدید ،هجوت لباق يحارط و توافتم يگنر اب )يیاهتنا تمسق زا يصاخ تلاح ناوت يم اهاپ مرف تهج و يریگرارق هب هجوت اب کلیس زا يفرظ رد تکرح نیا .دومن م ّسجم ناویح يارب ار تکرح ی هرود دنمرنه ییوگ .دوش يم هدید مه )29 ریوصت( ریش شقن اب هرهب روناج نیا يحارط رد خیرات زا شیپ ِيحارط ی هویش زا یملاسا .تسا هدرب

.ناشاک کلیس زا یفرظ یور رب ریش شقن -29 ریوصت )20 ،1347 ،مانهب( :ذخأم

.دشاب یم دننام سلف ِتفاب و هطقن یاراد روناج ِندب ،یرگید شقن رد .تسا هدناشوپ ار فرظ حطس يلااب و هدش هدیچیپ رابود روناج مد ِیحارط .دراد دوجو گنر زبس ينیئزت و يهایگ ياهمرف ،مد رانکرد .تسا شقن نیا رد بلاج تاکن زا ،خر مامت ِتروص هب ،ناویح ی هرهچ روناج شقن ،يزاسریوصت عون نیا اب ،دنمرنه ؛تفگ ناوتيم عقاو رد . )30 ریوصت(تسا هدرک هئارا روتاکیراک هیبش ار

.ریش زا یرگید شقن -30 ریوصت )Grube, 1994,4 No 115 ) :ذخام

یهام هدافتسا توارط و يگزات ،ناراب ،بآ يارب يدامن ناونعهب یهام زا .دشاب یم یروراب ی هناشن و ایردزا یمسجت ،یهام .تسا هدشيم ی هویش و عون و دراد کیلبمس يروضح يهام شقن يلک روطهب .تسا بآ رد دوجوم ِتکرح ی هدننک يعادت يهام مادنا يحارط ریگمشچ ياهنوگ هب تانیئزت و مرف رد ،31 ریوصت رد یهام شقن يیاهتوافت مه اب فلتخم فورظ رد تانیئزت نیا و تسا هدش يحارط

)ب و فلا( زیمآ قارغا يتایئزج اب يعقاو ،اههنومن يضعب رد .دنراد زا ناشن هک ،دناهدش رهاظ )ج( يدیرجت و يعازتنا ًلاماک يضعب رد و .دراد دنمرنه تّیقلاخ و لااب دید

)ب( ) فلا(

)49 لکش ،1345،زوریف( :ذخأم )Pourjavady, 2001,190 ( :ذخأم

)ج(

.یهام شقن -31ریوصت

)http//:islamicceramics.ashmolean.org

یا هروطسا و یقیفلت ناروناج نیا .دنا هدش لیکشت فراعتمان یشوقن زا ،روباشین فورظ زا یخرب .دنتسه ناویح و ناسنا زا یقیفلت ًلاومعم ،بیرغ و بیجع ِتادوجوم .دنتسه اراد يرشب گنهرف رد ار ياهنیرید ينهذ ی هقباس شوقن نیا هب ریواصت نیا ی هدننیب هک تسا نآ ریواصت نیا رد هجوت لباق ی هتکن

) :ذخأم

.(Wilkinson, 1973, 21-24)

ًابیرقت ،یقیفلت ِتادوجوم زا .دنکيمن تشحو و سرت ساسحا ور چیه دنمرنه عقاو رد .تسا هدش یم هدافتسا ناریا رنه یاه هرود همه رد دنچ یروآ عمجرد یعس ،روناج دنچ زا ،صاخ ِیاه یگژیو ِقیفلت اب يیاههناشن نینچ مه .تسا هتشاد روناج کی رد نیدامن موهفم و دامن :هلمج زا ،دوشيم هدید شوقن زا يدادعت رد يریطاسا ناروناج زا هک .دنراد يهایگ ياهمرف يلک روطهب و يلخن گرب مرف هک يیاهمُد و رگید نایاپراهچ رد شقن نیا هتبلا .دش هراشا گنلپزوی رد شاهنومن .)32ریوصت( دراد دوجو زین ناگدنرپ يضعب مد روطنیمه

.یهایگ یمُد اب اپراهچ -32ریوصت )60 ریوصت ،1377 ،یعیفر( :ذخأم

نامه ًلاامتحا-ندرگ يور هب يیاهطخ ،32ریوصت ِيلایخدوجوم هب ور یرادگرب ِهایگ ،نآ ِمد و دراد بسا هیبش ییاهشوگ و -لای زا لکشتم اهگرب تفاب و هدش لیکشت زیر طاقن زا ندب لک .تسلااب .دشابیم عطاقتم طوطخ يتلاح هب ناویح لای تانیئزت ،یا هروطسا ناروناج زا یاهنومن رد ار ناویح ندب روداترود اهسلف و هدش ریوصت ،دننام سلف و ابیز

Wilkinson,( تسا يتفاب عون ره زا يلاخ ،ندب لخاد و هدناشوپ

.)33ریوصت( )^1973,21

.ندب رود ات رود ییاه سلف اب یا هروطسا روناج -33ریوصت (Wilkinson, 1973, P.53, No 86a) :ذخأم

5 خاش ود اب تس يلایخ یقولخم زا یرگید شقن ،34 ریوصت هس شتروص .تسا هدش میسقت هتسد هس هب و نازیوآ شیاهوم هک هکيروطهب .تسا هدش شقن طخ کی اب نآ ِينیب و ناهد و شوگ هب مئاق )رمک( ولهپ يور اهتسد .دشابيمن ر ّسیم مه زا اهنآ کیکفت چیه ندب رد .تسا هدش مخ پچ فرط هب وناز لحم رد اهاپ و نیفرط اب شقن نیا يلک روطهب و دوشيمن هدید يگتسجرب ای يگتفرورف عون ،1345 ،زوریف( دراد شحاف توافت فورظ يور ِيناسنا رّوص ریاس .)95

.یلایخ قولخم شقن -34 ریوصت ) 48لکش ،1345،زوریف( :ذخأم

رد ،رادخاش بسا ای و واگ دننام يرس ،35 ریوصت يلایخ ناسنا تسد ریز رد .دراد همکچ ،اپ هب و لگ ی هتوب هیبش یئیش شتسد ره يهام کی شقن ،پچ تسد ریز رد و لاب اب ياهتشرف تروص تسار نیا رد یهام و هتشرف شقن ود دوجو هب هجوت اب .دوشيم هدید ياهتنا ات )لاعا شرع( نامسآ زا هتساوخ يم دنمرنه ًلاامتحا ،فرظ هتشرف م ّسجت هب طقف ور نیا زا و دنایامنب مک تعسو نیا رد ار ایرد .تسا هتخادرپ )ایرد هناشن( يهام و )نامسآ هناشن(

.يرجه مراهچ نرق ـ نیلافس هساک -35 ریوصت )49 لکش ،1345،زوریف( :ذخأم

هیبش يناویح ِندب و ناسنا ِرس زا یقیفلت یشقن زین ،36ریوصت جارعم ناتساد اب طبترم ار فرظ نیا شوقن ،یا هدع .تسا بسا

.دنا هتسناد ربمایپ قارُب ار طسو ِیبیکرت ِیاپ راهچ و ملاسا ربمغیپ

.ناویح ندب و ناسنا رس یقیفلت شقن -36 ریوصت )Grube, 1994,No.37) :ذخام

هتفرگرب -کستورگ-یبیرغ و بیجع ياهروگیف ،37 ریوصت رد طسو ِناسنا جات .دوش یم هدید نیرهنلا نیب رنه تانیئزت زا مه فرظ نیا رد .دراد يناساس ناهاشداپ زا يیاههناشن ،فرظ تسا حرطم ،راکش عوضوم ،روباشین فورظ زا يرایسب لثم

.(Piotrovsky,2004,68(

هک ناروناج و ناسنا ياهاپ هب ناوتيم ،نآ ياهيگژیو رگید زا ود فرظ نیا رد .درک هراشا ،هدش يحارط گنچرخ ياهکگنچ هیبش رد .دناهتشاد ياهناسفا ی هبنج ًلاامتحا هک دراد دوجو توافتم روناج ،نآ دیاش .دراد دوجو هدنزگ يقیفلت دوجوم کی ،فرظ تسار تمس هک تسا کچوک ناسهبرگ کی ،پچ رد و دشاب هاتوک اپ گرُگ ای گس هباشم اپ نودب ی هدنرپ کی زین نآ ریز رد .دشاب یم شوگ هایس هیبش .دوش یم هدید روباشین لافس ناگدنرپ ریاس

.یا هناسفا شقن -37 ریوصت ) Piotrovsky,2004,Fig.4) :ذخأم

ياهدنبرمک ؛نوچ ،يتوافتم تانییزت یاراد ،فراعتمان روناج ود نیا ریوصت( دنتسه ،ياهراتس تملاع اب يیاههریاد و طوطخ زا لکشتم

.)ب( و )فلا( 38

)ب( )فلا(

.روباشین لافس زا هدش ادج ،یقیفلت روناج ود-38 ریوصت ) Piotrovsky,2004,Fig.4) :ذخأم

صوصخهب ،یناریا تیوه باتزاب و ریثأت دنور هب یهاگن قیقحت نیا -یناریا نّدمت نیلوا یرنه رصانع یریگلکش رد یناساس رصع یسررب زا .دراد یرمق یرجه مراهچ و موس یاههدس رد یملاسا یاههناسر زا یکی یرگلافس ،دوش یم هدهاشم ،هدش رکذ شوقن نیئزت و شیارآ هب راثآ ی همه رد و هدوب طسوتم ی هقبط بوبحم ی هتکن نیرتمهم .تسا هدش یم دیکأت نآ ی هدیچیپ عون زا یتح ینیئزت -یدیرجت هاگن ،راثآ نیا یاه هیام شقن یمامت نایم كرتشم روباشین شوقن ی همهرد لکش نیرتهب هب هک تسا دنمرنه قلاخ و )یهایگ و یناویح ،یناسنا( رادناج شوقن ،یا هبیتک شقن ،نوچ یندشنادج ءزج ،نیئزت صوصخهب و هتفای دومن یسدنه شوقن یرنه یاه تّنس موادت رادناج شوقن ،نایم نیارد .تسا شوقن نیا و لبق ناریارنه هطساو یاه هقلح نیرت مهم زا یکی و ناتساب ناریا ناگدنرپ شقن ،روباشین یروناج شوقن نایمرد .تسا ملاسا زا دعب یاه هنوگ عونت لیلدهب مه هک هدوب هجوت دروم شوقن رگید زا رتشیب ناگدنرپ زا یرایسب ندوب هنیدامن مه و فارطا طیحمرد ناگدنرپ یملاسا ی هرود رد ... و لبلب ،یطوط ،رتوبک ،غرمیس ،سوواط نوچ .تسا ملاسا زا شیپ یتح و رانک رد ،یقلاخا -یداقتعا تلامج و ثیداحا دوجو هب هجوتاب دوجو لدنم و فورظ لکش هریاد مرف نیب هک یتهابش و ناروناج شقن درک لصاح راتشون نیا زا ناوتب هک یقیمع میهافم زا یکی دیاش ،دراد بوخ یاهورین هک هتشاد دصق رگلافس دنمرنه ؛دشاب حرش نیدب هب یهاگ اه مایپ نیا .دناروخب فورظ ِنابحاص هب ار نمُی شوخ و یاه هبیتک-دنوش یم هدید روباشین فورظ یور درجم تروص هب و مایپ ،ناروناج یحارط اب هعومجم نیا نوچ ،هاگ و -یفوک .دش یم هدیبلط فورظ ِناگدنراد یارب تکرب و ریخ یاعد یترابع

فرظ رود هب راو هریاد تروص هب یفوک طخ هک دوش یم هدید یهاگ هب هجوت اب نینچ مه .دنک ار لَدنَم یعادت دناوت یم هک تسا هدش هتشون ات ...و شقن ود ،شقن کت زا روباشین فورظ ِعونتم یاه یدنب بیکرت دادعا ِعونت نیب یطابترا ناوتب دیاش ،نییزت و شقن زا هتشابنا فورظ هب یدایز هجوت ،یملاسا ی هرود لیاوا رد هک -دادعا ملع اب لافس رد هلاقم نیدنچ ،دوخ صوصخ نیا رد ثحب هک درک ادیپ -دوب هدش نآ .دبلط یم ار ریز دراوم زا ار دنمرنه یروآون و تّیقلاخ ناوتیم ،عقاورد

:تفایرد ینمضروطهب فورظ رد هچ و راد هبیتک فورظ رد هچ( عیدب یاه یدنببیکرت

)یروناج شقن یاراد شقن زا هتشابنا ات شقن کت ِشنیچ رد عونت

فورظ لکش هریاد مرف اب شقن یگنهامه ندرک هزیروتاکیراک و قارغا هنازاسریوصت نایب یحارط رد یدازآ و طوطخ میسرت یگداس ییوخ هدنرد تلاح نودب ،ناروناج هب ندیشخب سح ندب و لاب ،ندرگورس ،خاش ،مشچ ،اپ یحارط رد عونت روناج ندب زا جراخ و لخاد تفاب رد نییزت و عونت یفنم- تبثم یاهاضف هب هجوت و ینشور- یگریت داضت داجیا )اپ ود اب خاش ود نوچ( بلاج یاه متیر داجیا ناروناج هب یریطاسا هاگن .تعیبط رد یگرزب ،کچوک ظاحل هب ؛ناروناج ی هزادنا رد عّونت و

هجیتن

يرازگساپس

.دوش يم ینادردق و رّکشت قیقحت نیا ماجنا رد یشیورد دّمحم یاقآ بانج تامحز زا

اه تشون یپ

.تسا هدش هراشا ناگدنرپریغ و ناگدنرپ ی هتسد ود هب ،روباشین فورظ نیب رد ناگدنرپ شوقن دایز عّونت لیلدهب 1 .یدادرارق ی هویش کی اب قباطم یعیبط ءایشا یتخانشزاب و یساسا یاه یگژیو ییامنزاب 2 لدنم کی میسرت«:دیوگ یم لدنم کی میسرت دروم رد ،]لاادنام["لدنم"دوخ باتک رد یچوت.ج .تسا "هریاد" یانعم هب و دراد تیرکسناس ی هشیر" لدنم" هژاو 3 ساوح و شوه ی همه اب دیاب درف نیا هک تسا یتاییزج یاراد لدنم .تسا درف )ییازون( خسانت مزلتسم هک تس یکسانم یرازگرب دننام .تسین یئ هداس راک

.)134 ،1380،نارگید و نلادرا(»دزادرپب اهنآ هب یناساس ی هرود صخاش شوقن زا هایگ نیا .دبای یم همادا مامت ِتعرس اب یناماس ی هرود زا هک تسا یشوقن زا ؛سوتناکآ ِهایگ ِشقن نامه ای یهایگ ی هیارآ4 رد و دوش یم توافتم شتانییزت یلو میراد ار هایگ نیا رارکت زین یناماس ی هرود شوقن رد .دوش یم هدایپ نآ رد یمیلسا لگ یساسا دعاوق اهدعب هک تسا

.)3153 ،1387،پوپ(تسا هدش رکذ مه یلخن گرب ی هیارآ مان اب بتک یضعب يطابترا و هدوب مارتحا دروم تاناویح خاش شقن ،فلتخم للم رد ًامومع :تسناد نیا رد روباشین شوقن زا يدایز دادعت رد ار خاش دوجو تّلع ناوتب دیاش 5 رشب تهج نیا زا .تسا هدیدرگ لااب ناهج و رشب نیبام ينتسسگان طابترا هب لدبم جیردت هب نآ و هدمآ دوجو هب اه ناسنا راکفا و تاناویح ياه خاش نیبام سکعنم دوخ رنه رد ار عوضوم نیا و داد يم ناشن خاش اب ار يو دوش لئاق يداعریغ و هداعلا قوف يتّیصخش دوخ نامرهق يارب تساوخيم هک يماگنه .)361 ،1374 ،متاح(درک يم

عبانم تسرهف

.نارهت ،هاگآ رشن ،زابکاپ نییور و یهللادبع زمره همجرت ،1چ ،ناریا رنه ناشخرد یاهجوا ،)1379( ناسحا ،رطاشرای ،دراچیر ،نزواهگنیتا .نارهت ،كاخ رشن ،خرهاش دیمح همجرت ،1 چ ،تدحو سح ،)1380( هللا،رایتخب ،ردان ،نلادرا .22-18 صص ،رهم ،72 ش ،6 هرود ،مدرم و رنه،دلایمزا شیپ لوا هرازه لیاوارد برغ و قرش ؛نانوی و ناریا يرنه طباور ،)1347(يسیع ،مانهب .30-28 صص ،راهب ،47 ش ،رنه همانلصف ،یدرورهس هاگن رد یناتساب یاههروطسا ،)1380( نیسح ،تایب .نارهت ،یگنهرف و یملع تاراشتنا ،یتسیاب ارهز همجرت ،6ج ،زورما ات خیرات زا شیپ نارود زا ناریا رنه رد یریس ،)1387(ماهپآروترآ ،پوپ دحاو روباشین رنه هدکشناد ،کیفارگ یسانشراک همان نایاپ ،یطیحم کیفارگ رد اهنآ دربراک و روباشین لافس یروناج شوقن یسررب ،)1387(رحس ،زیگنچ

.ریت ،دهشم یسودرف هاگشناد .367-361 صص ،راهب ،28ش ،رنه همانلصف ،ناریا نهک یاه هنیلافس رد دامن و شقن ،)1374(یلعملاغ ،متاح رنه تاعلاطم هسسؤم ،ناریا یملاسا رنه شیامه نیلوا تلااقم هعومجم ،ناریا رنه رد شوقن نیدامن لیوأت ؛یملاسا رنه رد ییارگدامن ، )1382( دّمحم،ییازخ

.نارهت،یملاسا .نارهت ،یلواسی تاراشتنا ،1 چ ،ناریا لافس ،)1377( لایل ،یعیفر .36 ص ،56ش ،رنه همانلصف ،ینافرع و یسامح یبدا نوتم رد غرمیس یقیبطت یسررب ،)1382( همیهف ،داریلیهس ،زانیرف ،دوبرف .نارهت ،نمهب ی هناخپاچ ،لافس ،)1345( خرهاش ،زوریف .یسابع اضر هزوم ،روباشین لافس یاه هبیتک ،)1364(للهادبع،یناچوق .نارهت ،سونقق رشن ،رصاعم نارود ات یگنسون یادتبا زا :ناریا رد یرگلافس و لافس ،)1386( للها فیس ،درف شخبماک .نارهت ،یملاسا داشرا ،ناریا یملاسا هرود یرگلافس رنه ،)1364( همطاف ،یمیرک،فسویدمحم ،ینایک .نارهت ،شناد میسن تاراشتنا ،ناریا رد یرگلافس و لافس ی هنیشیپ ،)1379( فسویدّمحم ،ینایک .نارهت،ریبکریما تاراشتنا ،نایناساس ورملق رد یملاسا ندمت و گنهرف ،)1368( اضردّمحم ،یجان .39-60 صص ،ناتسمز و زیئاپ ،3ش ،یملاسا رنه تاعلاطم همانلصف ود ،روباشین یاههنیلافس رب یناسنا شوقن ،)1384(دّمحم،ییازخ،دادرهم،نایتراپمه Fehervari, Geza (2000), Ceramics of the Islamic World in the Tareq Rajab Museum, I.B.Tauris.

Grube, Ernst (1994), Cobalt and Lustre: The First Centuries of Islamic Pottery (The Nasser D. Khalili Collection of Islamic Art V.

IX), Oxford UniversityPress.

Piotrovsky,M.B; Rogers,J.M (2004), Heaven on Earth: Art from Islamic Lands, Work from the State Hermitage Museum and the Khalili Collection.

Pourjavady, Nasrollah )Feb 2001), The Splendour of Iran ,V,3. Booth Clibborn Editions.

Wilkinson, Charles K (1973), Nishapur: Pottery of the Early Islamic Period, Metropolitan Museum of Art, New York.

www .Louvre. Fr/lslamic Art