)چـکسا( دازآ تسد اب یــحارطرــیثأت
*
یــحارط دــنیارف رد
2یمیظع هنامس ،1**یناقمم ینیلک رصان رتکد
.ناریا ،نارهت ،ناریا تعنص و ملع هاگشناد ،یزاسرهش و یرامعم هدکشناد ،یتعنص یحارط هورگ رایداتسا 1 ناریا ،زیربت ،زیربت یملاسا رنه هاگشناد ،یدربراک یاهرنه هدکشناد ،یتعنص یحارط هتشر دشرا یسانشراک هتخومآ شناد 2
)90/4/5 :ییاهن شریذپ خیرات ،90/1/31 :هلاقم تفایرد خیرات(
هدیکچ
هلحرم رد يتایح يشخب چکسا .دشاب یم چکسا لکش هب حارط ینورد تارظن و اه هدیا لماعت و همجرت ،لیدبت لاح رد یدنور یحارط یرثؤم شقن يشیامن تاعلاطا هب يفیصوت يا هرازگ تاعلاطا لاقتنا رد نهذ هب کمک رد و هدوب دیدج لوصحم هعسوت يموهفم يحارط رب چکسا تروص هب حرط هارمه هب مشچ و تسد ،زغم وضع هس نآ رد هک دوش یم يقلت دوخ اب يا هملاکم ،یریوصت نایب دنیارف .دراد ریاس فذح نودب يحارط لیلحت کی ریسفت و يبایزرا اه چکسا .دنتسه طابترا رد مه اب یرصب للادتسا هسورپ کی رد ذغاک هحفص یور و تلاکشم لح هب و هدرک يریگولج سردوز تیبثت زا ،رگید هدیا هب هدیا کی زا تکرح لیهست نمض و هتخاس ریذپ ناکما ار اه هنیزگ ار يیاضف دیدج طباور و دنهد يم همادا اهنآ ينیبزاب و دوجوم ياهدرکلمع هرابرد قیقد رکفت هب اه چکسا .دنیامن یم کمک هدیا جارختسا ،تسا قیقد تادهاشم و يریوصت نابز يروآ عمج يارب يبسانم شور ،چکسا هچرتفد زا هدافتسا .دننک يم ينیبزاب ار يمیدق طباور و فشک ناونع هب نآ ریثأت و هاگیاج ،شقن ،چکسا تایصوصخ قیقد تخانش هب شهوژپ نیا رد .دشخب يم يرترب ندرک هاگن هب تبسن ار ندید اریز .دش دهاوخ هئارا یحارط دنیارف تیفیک ءاقترا صوصخ رد یبسانم یاهراکهار همادا رد و ،هتخادرپ یحارط دنیارف رد دمآراک رازبا کی
یدیلک یاه هژاو .یحارط رکفت ،چکسا ياه يگژیو ،یرصب للادتسا ،يحارط دنیارف ،دازآ تسد اب یحارط
یراذگرثا و شقن ،هاگیاج " ناونع اب یناقمم ینیلک رصان رتکد ییامنهار اب یمیظع هنامس دشرا یسانشراک همان نایاپ زا هتفرگرب هلاقم نیا .دشاب یم "یرظن شخب جیاتن رب درکیور اب یروخیاچ تس یحارط ،یحارط دنیارف رد )چکسا( دازآ تسد اب یحارط .E-mail: koleini@iust.ac.ir ،021-77240468 :ربامن ،021-77240467 :نفلت :لوئسم هدنسیون
*
**
يساسا و مهم تاعلاطم هلمج زا يحارط شناد و يرظن ثحابم رضاح لاح رد هک دشاب يم يحارط اب طبترم ياه هتشر هزوح رد هداد صاصتخا دوخ هب ار ایند زور تاقیقحت زا يهجوت لباق شخب شناد يلک حطس ندرب لااب رد ثحابم هنوگ نیا هب هجوت .تسا طبترم تاعوضوم هلمج زا 1يحارط دنیارف .تسا رثؤم رایسب يحارط تلاخد يحارط دنیارف رد يدایز لماوع .دشاب يم ثحابم نیا اب ریذپان کیکفت مه زا رگیدکی رب لماوع نیا ریثات و طابترا هک دنراد ،دمآراک رازبا کی ناونع هب )2چکسا( دازآ تسد اب يحارط .دشاب يم ناشن تاقیقحت .تسا رادروخرب يحارط دنیارف رد يا هژیو هاگیاج زا تیقلاخ و ندنارورپ ،يزادرپ هدیا مهم رایسب لحارم هک تسا هداد دسر يم ماجنا هب یرت بسانم تیفیک اب و رتهب ،ندز چکسا اب ،حرط نتفای دیلک طوطخ دازآ تسد اب یحارط رد .)Goldschmidt, 1991( يبناج تلااقتنا چکسا .دشاب یم حارط لیخت يرکف هزوح و ورملق
Goel,( دنک يم تعنامم حرط سردوز تیبثت زا و هدرک لیهست ار هب هک تسا نارگید و حارط نیب يطابترا يهار چکسا .)1995, 119 يحارط تلاکشم ات دزاس يم رداق ار حارط ،هدننک عورش لماع ناونع تاعلاطا هریخذ و تبث يارب يا هطساو نینچمه و هدومن للادتسا ار هب دوخ دیلوت چکسا ای 3سیکسا .)Tang, 2003( دشاب هدش يفرعم يلک تافیصوت زا يعطق ریغ و يبرجت تکرح و لاقتنا ،هدیا يدوخ دننک يم مهارف ار ناکما نیا اه چکسا .دشاب یم صاخ تافیصوت هب نامزمه روط هب ار اهنآ نیب طباور و تاعلاطا زا يدایز مجح هک یارب ار اه تراهم و اه تفارظ زا يعیسو هدودحم و ،هدرک هدهاشم نآ ریظن يب تحارص رد يرصب نابز تردق .دننک فیصوت حارط ينوریب ي هظفاح کی ناونع هب اه چکسا .)9 ،1384 ،ویزلا( تسا هتفهن .دننک يم لمع ناسنا ينهذ ياه يیاناوت ي هدودحم شیازفا يارب ناحارط هک دنیامن يم لمع يا هلیسو ناونع هب اه چکسا ،نآ رب هولاع .دننک يم هدافتسا نارگید و ناشدوخ اب طابترا ندرک رارقرب يارب هن ،مینک يم رکف تلاکشم دروم رد هنوگچ هک دهد يم ناشن چکسا .دراد رایسب تیمها ور نیا زا و مینک يم اهنآ دروم رد يرکف هچ هکنیا دـ,ــنور يم راک هب ناحارـــط يارــب رکفت رازبا ناونع هب اه چکسا
Goldschmidt, Schon, 1983, 241, Robbins ,1994, 248( هک تسا دقتعم )14 ،1994( نوسولا .)Scrivener, 1982, 1994 دنناوت يمن ،دنشاب هتشاد تسد رد ملق هکنیا نودب )ناحارط( نارامعم .)1387 ،دنز کاخ و يضیف( دننک رکف و هئارا رد يا هنایار یرازفا مرن ياه همانرب عاونا دورو يفرط زا اب طبترم ياه هتشر نایوجشناد تلفغ ،يحارط فلتخم لحارم ماجنا يیاناوت شهاک نآ عبط هب و چکسا ،دازآ تسد اب يحارط زا يحارط ياه هنایار نوزفازور هعسوت .تسا هتشاد هارمه هب ار رما نیا رد اهنآ ار تیقلاخ و يدرف رکفت شقن ،اه يحارط رد اهنآ دربراک و يصخش ریثات و دربراک لیلد هب .تسا هداد رارق ریثأت تحت یحارط دنیارف رد يعیسو ي هنماد ،يا هنایار يزاس يدعب هس ياه متسیس نوزفازور یهجوت لباق دح ات هک يا هنوگ هب ،هدش لمع دراو دیدج میهافم زا .تسا يربارب لاح رد ناسنا شقن اب يریگ میمصت رد هنایار شقن ،دشاب هتشاد يشیامزآ و يبرجت ي هبنج هکنآ زا شیب عوضوم نیا میتسه رکفت تیلباق اب هدنز یدوجوم ام هک ارچ ،دراد يفسلف هبنج يا هنایار ياهرازبا هچرگا رضاح لاح رد .تسین نینچ نیا هنایار يلو رایسب تاناکما و اه تیلباق هک دنا هدش هئارا يحارط تهج يتوافتم یضعب رد دوجو نیا اب اما ،دنراد یحارط هژورپ کی ماجنا رد بسانم کرد .دنزاس هدروآرب ار ناحارط ياهزاین دنناوت يمن اه هنایار عقاوم هک تسا یمهم رایسب هتکن يحارط هسورپ تعیبط زا تسرد مهف و .دنشاب يم بسانمان هنیمز نیا رد يا هنایار 4يموهفم يحارط ياهرازبا يحارط دنیارف رب چکسا ریثات نازیم و شقن ،هاگیاج نتسناد نیاربانب تیمها زیاح رایسب هدش ماجنا ياه يحارط تیفیک ندرب لااب تهج و تیمها دییات و تخانش رضاح قیقحت رد ور شیپ فادها .تسا و چکسا رثا يبایزرا و يسررب ،يحارط دنیارف رد چکسا رثؤم هاگیاج يسررب ،يحارط دنیارف رد رثؤم توافتم ياه هبنج رگید اب نآ لباقت تیاهن رد هک ،دشاب یم يحارط دنیارف رد شناد و چکسا هفرط ود شقن رد چکسا کمک هب يزادرپ هدیا يدمآراک حلاصا تهج یتاداهنشیپ زین .دش دهاوخ هئارا یحارط دنیارف
همدقم
چکسا عاونا- 1
توافتم عون هس ،چکسا دیلوت فده و هدافتسا عون ساسا رب چکسا ،5يرکفت چکسا زا دنترابع هک هدش یفرعم و يیاسانش چکسا .)Ferguson, 1992, 96-98( 7يیوگتفگ چکسا و )ینییعت( 6يزیوجت )يهافش( یملاک ریغ رکفت يیامنهار و زکرمت يارب يرکفت چکسا و تیاده يارب حارط کی طسوت يزیوجت چکسا .دوش يم هدافتسا دوش يم دیلوت ،هدش مامت حرط کی تخاس رد شک هشقن کی هب کمک زا جراخ هک يدارفا یارب حرط تایصوصخ و میهافم هب عقاو رد و
يزیوجت چکسا نینچمه .دنک يم هراشا دنراد رارق یحارط دنیآرف دناوت یم هک دوش يم فیصوت سدنهم کی يارب يرازبا ناونع هب راذگریثأت رایسب يلیمکت و هدش مامت يحارط کی تیاده و تهج رد لحارم رد ًاتدمع يزیوجت چکسا ،یحارط دنیارف رد .)نامه(دشاب .)McGown et al., 1998( دوش يم هتفرگ راک هب تایئزج تخادرپ
ندید ماگنه ناسدنهم و ناحارط نیب تلادابت نایم زا يیوگتفگ چکسا .دوش يم دیلوت رتشیب حوضو یارب حرط مهبم و هدیچیپ ياه تمسق لدابت و ،ثحب لوط رد يدوخ هب دوخ روط هب هک چکسا زا عون نیا تاروصت زا روبع دنیآرف رد ،دیآ يم تسد هب ناراکمه اب تارظن رادروخرب یصاخ تیمها زا ،لوصحم ییاهن حرط يوس هب ینهذ تحت چکسا زا یرگید عون .)Ferguson, 1992, 97( دوب دهاوخ نیشیپ ياه هدیا هب يسرتسد هک هدش يفرعم 8يا هریخذ چکسا ناونع دربراک هب يا هریخذ ياه چکسا .)Tang, 2002( دیامن يم لیهست ار رد يحارط ياه هدیا هب يبایتسد تهج رد ،حارط طسوت میسرت رهاظ تهابش ،يا هریخذ ياه چکسا .دوش يم طوبرم ناش يدعب تاراشا يحارط ياه هدیا اهنآ يود ره .دنراد يزیوجت ياه چکسا اب يدایز .دنراد يم هگن تباث هلحرم رد دنهد طسب و شرتسگ هکنیا ياج هب ار هب يا هریخذ چکسا .تسا توافتم ًلاماک ،چکسا عون ود نیا فده اما يزیوجت چکسا هک يلاح رد دور يم راک هب تاعلاطا ظفح روظنم تاحیضوت لیمکت رد نینچمه .دوش يم هدافتسا تاعلاطا لاقتنا يارب يحارط دنیارف کی رد یا ریخذ و ییوگتفگ ،یرکفت چکسا هب طوبرم ناوت یم تسدرود هظفاح و تدم هاتوک هظفاح هاگدید زا يهورگ يهورگ يحارط دنیارف کی رد .درک هراشا زین یصخشم دراوم هب .تسا هورگ يجراخ هظفاح هلزنم هب اه هدیا ولبات صخشم روط هب هک درک هراشا يتاعلاطا هب ناوت يم تدم هاتوک هظفاح لکش رد نیا هب ندوب يدرف تروص رد هک دنتسه ناحارط میقتسم دید رد اهنآ هب دنشاب کرتشم تروص هب رگا و هتفگ يرکفت چکسا اه چکسا هب تسدرود هظفاح لکش رد هک یلاح رد .مییوگ يم يیوگتفگ چکسا هورگ نیا ياه چکسا هب هک دوش يم هراشا دید هزوح زا جراخ تاعلاطا چکسا دربراک رد توافتم یهاگن اب .مییوگ يم يا هریخذ ياه چکسا
9ارگدرکلمع ياه چکسا :تسا هدش هدرب مان زین چکسا رگید عون ود زا عقاو رد ارگدرکلمع ياه چکسا .)Tang, 2003( 10يکاردا یاه چکسا و تینهذ رد فده يب و هدنکارپ طوطخ جارختسا و ندرک دنمفده يعون ار نآ هک يفده ای و يجورخ زا کاردا دوجو نودب هک دشاب يم حارط يزیر نوریب ًافرص چکسا عون نیا رد .دوش یم دیلوت دهد یم لکش رد درکلمع کی ساسا رب هک يطوطخ هب يهد مظن يارب يناجیه ،يکاردا ياه چکسا .دشاب یم هجوت دروم ،دنریگ لکش جراخ يایند يرس کی هب يصاخ يگتسباو هک دنوش يم يفرعم يیاه چکسا هرجنپ تمس زا شلف و طخ کی لثم ،دنراد يحارط رد دوجوم میهافم کی زا لاقتنا و تکرح اب هطبار رد .دنک يم رون هب هراشا هک لخاد هب رد يپ رد يپ ياه چکسا نیب لمع عون ود ،رگید یچکسا هب چکسا و 11)ارگاو( يبناج لاقتنا یکی دتفا يم قافتا یموهفم يحارط لحارم هک روط نامه .)Goel, 1995, 119 ( 12)ارگمه( يدومع لاقتنا یرگید زا تکرح ،يبناج لاقتنا کی رد ،تسا هدش هداد ناشن 1 ریوصت رد لاقتنا کی هک يلاح رد ،میراد ار توافت يکدنا اب رگید هدیا هب هدیا کی ،رت هتفای هعسوت يچکسا هب يورشیپ هک دتفا يم قافتا ينامز يدومع .دریگ تروص يلصا چکسا هیاپ رب رت يئزج و رت قیقد
نیب )ارگمه( يدومع لاقتنا و )ارگاو( يبناج لاقتنا عون ود زا يا هنومن - 1 ریوصت .یموهفم يحارط لحارم رد يپ رد يپ ياه چکسا
)Goel, 1995, 120-121( :ذخام
چکسا عفانم و اه یگژیو -2
و لماکت تهج ناحارط هب هک دنراد يعفانم و اه يگژیو اه چکسا يدیلک يلماع دناوت يم چکسا .دننک يم کمک يحارط دنیارف حلاصا دوبهب .)Tang, 2003( دشاب يحارط تیقلاخ تفرشیپ و کیرحت رد ددجم ریسفت ،نیشیپ ياه هدیا دوبهب ،)قلاخ هشیدنا شزیگنا( تیقلاخ تلوهس تهج هب هک نیشیپ تاعلاطا و اه هدیا يبایزاب لیهست ،اه هدیا چکسا ياهدرکراک زا ،دیآ يم شیپ يریوصت ياه هدیا نتخاس زیامتم ار هدیا ددجم يسررب ناکما ،مامتان چکسا کی هدیا طوطخ .دشاب يم رد هک یتابث مدع و ماهبا زا هدافتسا اب ناکما نیا و دروآ يم مهارف لماع ناونع هب دناوت يم چکسا .دوش يم مهارف ،تسا مامتان ِچکسا ناحارط .دیامن لمع اه لکش هعسوت و هناقلاخ دیلوت رد دارفا هب يکمک ناشیاه هدیا طابترا يلصا هار ناونع هب دازآ تسد ياه چکسا زا هب 13يموهفم ياه چکسا .دننک يم هدافتسا يموهفم لحارم لوط رد هکلب ،حارط هیلوا ياه هدیا میظنت يارب اهنت هن ،دنوش يم دیلوت تعرس زا ناحارط .دنور يم راک هب زین لکشم يفرعم و مهف رد شلات يارب دنریگ يم هرهب ناشیاه هدیا شیامزآ و هراچ يوجتسج تهج چکسا تاطابترا يارب ار يتوافتم ياه يدنب هرکیپ و اه لبمس روظنم نیدب و چکسا .)Do et al., 1999, 3( دنریگ راک هب يحارط توافتم فیاظو و لح ات دیامن يم راکشآ يکیفارگ نایب بلاق رد ار حارط رکفت عقاو رد
Suwa and Tversky,( دنادرگ رت ناسآ ار هناقلاخ شلات و لکشم مکارت و ندوب يبیکرت تیزم اب ،دازآ تسد ياه چکسا .)1996, 24-27
هناقلاخ لکشم لح زاف رد يمهم شقن ،ندوب مهبم ای و هناسانشانعم دازآ تسد ياه چکسا .)Goel, 1995, 120( دننک يم يزاب )يفاشتکا(
ار )توافت يکدنا ابرگید هدیا هب هدیا کی زا تکرح( يبناج تلااقتنا و تلاکشم لح هب و دنکيم يریگولج سردوز تیبثت زا ،هدرک لیهست اه يگژیو زا يا هعومجم ياراد اه چکسا .دیامن یم کمک هدیا جارختسا يفیصوت يداهنشیپ تاعلاطا لاقتنا و همجرت رد نهذ هب هک دنتسه .)Fish and Scrivener, 1990( دننک يم کمک يشیامن تاعلاطا هب و هدنهد طابترا و هدرک فیصوت راتشون زا رت عیرس ار ایشا چکسا رارقرب طابترا و لماعت اه تینهذ و اه هدیا مامت نیب هک تسا یکرحم
مهف لیهست هب هک دنتسه يرصب راکفا شیامن اه چکسا .دزاس يم عاونا اب اه چکسا .)Fish, 1996( دنیامن يم کمک اه هدیا همجرت و ناونع هب ،تسا هدش یزاساج اهنآ لخاد رد هک تاعلاطا زا یفلتخم لباق هک یعقاو یایند تاعونصم ات دنتسه یجراخ لبمس یاه متسیس يتاناکما زا يکی .)Goel, 1995, 76( دنهد ناشن ار دنتسه یراکتسد ندید طیارش ندرک مهارف ،دهد يم رارق ناحارط رایتخا رد چکسا هک دیدج لک کی هب اه هورگ ددجم يدنب هتسد اب هک تسا دیدج ياهزیچ يمومع يتراهم ددجم يدنب هورگ .دنیآ يم تسد هب توافتم يناعم اب زا يرایسب يارب هک دشاب يم هناگدنچ ریسافت ندیشک نوریب يارب يیاضف هوجو و هطبار ،اه چکسا رد .تسا دربراک لباق اه چکسا عاونا
Suwa( دنوش رجنم رگید يا هدیا دیلوت هب دمع ریغ روط هب دنناوت يم ياه هسورپ شیامزآ ماجنا اب هارمه تاقیقحت جیاتن .)et al., 2000
رد تکرح زا يحارط ياهزاین هک تسا هداد ناشن یبوخ هب ،يکاردا دنیآ يم تسد هب اه چکسا هلیسو هب يکاردا ياه لمعلا سکع نایم نیا رد هدش هراشا بلاطم هب هجوت اب .)Purcell et al., 1994, 493( هدش هئارا 1 لودج رد چکسا عفانم و اه یگژیو یدنب عمج تمسق .تسا
يحارط دنیارف رد چکسا رثا و شقن -3
يهیدب ،يعمج لاح نیع رد و يدرف ینهذ تیلاعف کی يحارط ،هدننک هتسخ لاح نیع رد و زیگنا ناجیه ،موهفمان و مهبم هاگ و نشور یتامیسرت و اه حرط .تسا دنک يروآ تللام روط هب مه يهاگ و عیرس رارق هدافتسا دروم ناحارط طسوتيریوصت نابز بلاق رد هک .)85 ،1384 ،ویزلا( دنتسه يحارط تایفیک يمامت باتزاب ،دنریگ يم نانیمطا مدع زا دنور رد يتارییغت ناونع هب ناوت يم ار يحارط دنیارف يحارط .تفرگ رظن رد يهاگآ و تاعلاطا بسک يوس هب يهاگآان و حارط ينورد تارظن و اه هدیا لماعت و همجرت ،لیدبت لاح رد يدنور يایوگ دیاب یم اه چکسا .)Tang, 1991( دشاب یم چکسا لکش هب رد ينورد ياه يگنهامه دنناوتب ات ،هدوب راک دنور لحارم يمامت ندیشک تیمها .)2 ،1384 ،ویزلا(دنهد لکش ار تامیسرت و اه يحارط کی ،يراذگ تملاع لمع ره هک تسا نیا يحارط هسورپ کی رد يور یاه تملاع زا کی ره .تسا تاعلاطا زا یشخب يجراخ شیامن
Ullman et al.,( دنوش يم لماش ار تاعلاطا زا يتوافتم عاونا ،هحفص تسد اب یحارط بلاق رد ناحارط ،یحارط دنیارف يادتبا رد .)1990 زا ریذپان يیادج شخب اه چکسا .دنهد يم هدیا دنناوت يم هچ ره دازآ هعسوت اب يگنهامه رد تلوهس هب دنناوت يم و دنتسه یحارط دنیارف ناحارط یارب ار ندش يکی و حلاصا ،رظن دیدجت ،قلخ ناکما هدیا دهد يم خر ينامز ًلاومعم ،دیدج يحارط تامیمصت .دنیامن مهارف رارق ندرک ناحتما و ندیشک ،رکفت هناگ هس لحارم رد ناحارط هک یگنهامه نمض دنناوت یم هک دنتسه تامیسرت و اه چکسا نیا و دنراد
Akin and Lin,( دنوش رگیدکی لیمکت و تیوقت ثعاب ،قوف لحارم .1995; Do et al., 1999)
يحارط دنیارف رد شناد و چکسا -1-3 میسرت یور رب هدش ماجنا تاقیقحت ینیبزاب رد هدمآ تسدب جیاتن هداد ناشن ،یحارط تخانش رد چکسا شقن رب زکرمت اب ،یحارط و دنراد اه هدیا ددجم ریسفت رد يتبثم و رثؤم شقن چکسا هک تسا ياه لدم يفلتخم ناققحم نینچ مه .)Purcell et al., 1994, 484( دننک يم داهنشیپ ار اه هدیا ددجم ریسفت ی هدنوش رارکت و يا هرود رد هک دنتسه یتوافتم کدنا ينمض ياه تللاد ياراد مادک ره هک هب حیرشت و فیصوت زا تکرح نینچ مه و میسرت لمع حارط نآ
Suwa،1387 ،مرخ و ینیلک( دنک يم هدایپ ار شراگن و میسرت يوس هب يفیصوت يمومع شناد لیدبت و لاقتنا هب چکسا .)et al., 2001 Fish and Scrivener,( دشخب يم یصاخ تلوهس ،میسرت و شیامن ،چکسا ِينهذ و يتخانش ،يدرف ياهدرکراک و شقن رب هولاع .)1990 نییعت نآ يارب ناوت يم زین ار يصاخ يهورگ ياه شقن و اهدرکراک تیامح تهج رد هک يیاه چکسا زا هدافتسا ،يحارط تاطابترا رد .درک مهارف هلیسو هب ،دنوش يم مسر تعرس هب يهورگ ياه ثحب دییأت و ببس ار يرتدمآراک يحارط دنیآرف ،کرتشم يمسجت ياضف ندروآ يحارط رد چکسا يارب زین يمود شقن ،نآ رب هولاع .دنوش يم و اه يحارط هک تسا تقیقح نیا دییأت نآ و هدش داهنشیپ يهورگ ياه هدیا زا يشخب اهنت ،دنشاب هارمه ملاک اب طقف هک يیاه میسرت
Scrivener and Clark, 1994,( دنهد يم هئارا ار نهذ رد دوجوم
.چکسا عفانم و اه یگژیو -1 لودج
لح هار کی هئارا يارب يشلات ًافرص چکسا و میسرت لمع .)114 اب ات دنک يم کمک نآ قلاخ هب هک تسا نیدامن يرازبا هکلب ،تسین مهم رایسب هتکن .دننک للادتسا هدیچیپ و دمآراک ينهذ ياهراتخاس ،دنک يم ذاختا ار يتقوم تامیمصت هک نیا رب هولاع چکسا هک تسا نیا زین ار اه هنیزگ ریاس فذح نودب يحارط لیلحت کی ریسفت و يبایزرا .دزاس يم ریذپ ناکما تاهجوت بلج تهج رد يطابترا رازبا کی ناونع هب اهنت هن چکسا ی هریخذ و تبث يارب يا هطساو لاح نیع رد هکلب ،دور يم راک هب دنوش مسر يریوصت تروص هب يتقو اه هدیا .دشاب یم مه تاعلاطا
Smith,( دنتسه اراد دیدج میهافم ندرک اقلا يارب ار يرتلااب يیاناوت تیقلاخ دنیآرف ،هدهاشم لباق 14يریوصت هظفاح کی داجیا .)1998 ،تاعلاطا زا سرتسد لباق ياه هداد زا يا هعومجم اب ار يهورگ زین ار يلبق ياه هدیا ءاقترا یفرط زا و دنک یم يزیر هیاپ و تیوقت هک تسا هداد ناشن تاقیقحت .)Mckim, 1980, 32( دوش يم ببس دننک يم فیصوت ار اهنآ تاملک زا رت عیرس رایسب ار ایشا ،ریواصت ياه يگژیو یریگراکب و ندش میهس اب .)Van Sommers, 1984( يوق زیامتم ياه يگژیو اه چکسا ،)يعقاو ای يریوصت( يش کی يعقاو هک يیاجنآ زا .دننک يم مهارف تاملک هب تبسن حرط فیصوت رد يرت يسرتسد ،دشاب یم زیامت لباق اه چکسا ریاس زا يتحار هب چکسا ره ياه هدیا يشیازفا دربراک و هدش رت ناسآ يلبق ياه هدیا هب حارط دربراک دنناوت یم اه چکسا نیاربانب .دوش یم ببس زین ار نیشیپ يبایتسد لیهست قیرط زا يلبق ی هدش دیلوت ياه هدیا رد ار تاعلاطا چکسا مهم رایسب یگژیو ود درکلمع و کاردا .دنشخب دوبهب ،اهنآ هب و حرط دوخ دروم رد يشخب يهاگآ بجوم لماع ود نیا .دشاب یم عقاو رد .دشاب يم يتاعلاطا هسورپ و يرصب دنیارف نیب مکاح طباور صخشم ار چکسا و شناد شقن هک تسا 15يرصب للادتسا يعون نیا للادتسا يعون ،چکسا هلیسو هب تپسناک تخادرپ هسورپ .دیامن يم شناد ناونع هب چکسا هک دوش یم بوسحم يحارط رد يرصب 2 ریوصت رد هک روطنامه .دنک يم داجیا ار يحارط هسورپ يکاردا چکسا و ارگدرکلمع چکسا نیب هطبار زا يحارط شناد دوش یم هدید زا يکی لماش يحارط تمسق ره یفرط زا .دوش يم لصاح يکاردا ،17يکاردا ،16يکیزیف يهاگآ حوطس نیوانع تحت يهاگآ حطس راهچ زا لکشتم يطاقتلا یتیلاعف ،يحارط .دشاب یم 19يموهفم و 18يدرکلمع حطس راهچ نیب طابترا لحم و تسا فده و ساسحا هیاپ رب يدنور يحارط دنیارف لوط رد هک يیاه چکسا .دشاب یم هدش رکذ يهاگآ ناحارط يارب مه ار يا هناگدنچ شقن ،دنوش يم هئارا حارط طسوت رد .)Purcell et al., 1994( دننک يم يزاب يحارط دنیارف يارب مه و لمعلا سکع ي هطساو ناونع هب چکسا ،يموهفم يحارط هلحرم لوط يحارط ياه چکسا رد دوجوم تاعلاطا .دوش يم هتشادنپ لمع رد ،دننیب يم ار يحارط تاعوضوم لوا ناحارط هک تسا هداد ناشن راتخاس ساسا نیا رب و دننک يم عورش ار يحارط تکرح سپس تسناد ندید و تکرح ،ندید راتخاس کی ناوت يم ار ندرک يحارط .)1387،دنز کاخ و يضیف ،Schon and Wiggins, 1992( يرصب للادتسا و چکسا -2-3
و 20کیتامتسیس رکفت اب هارمه يحارط هسورپ رد اه چکسا للادتسا مزیناکم نیا هب هک دنیامن يم نیمات يمزیناکم ،21يقطنم طبترم تهج هناهاگآ يدنور ،يرصب للادتسا .دوش يم هتفگ يرصب هکدشاب یم مهب 22يلقعت کاردا شناد و هرتسبآ ،يموهفم شناد ندرک دراد هراشا هرتسبآ شناد ات يرصب ياه هئارا زا اه طابنتسا میسرت هب توافتم ریواصت زا اه چکسا هک ییاجنآ زا .)Tversky, 1999, 96( يرصب للادتسا هسورپ تاروصت يکیزیف روط هب ،دنتسه رادروخرب و دنتسه اهتیعقاو ددجم شیامن ،تامیسرت .دنیامن يم سکعنم ار
Tang and Tsai,( دنیامن هضرع تاروصت هب ار شنیب دنناوت یم ،تابیکرت و مظن ،تامیسرت ياه بیترت ،يدنب میسقت ،شیامن .)2005 هدیدپ ،يرصب للادتسا .دنتسه یرصب للادتسا يموهفم رصانع ینامز ات و دشاب یم اهراکهار ای و میهافم و لاکشا نیب للادتسا ار شخب تیاضر یحارط ياهزاین ،لباقتم طباور هک دبای یم همادا نآ هب یلبق تمسق رد هک روطنامه .)Goldshmidt, 1994( دیامن نیمات يحارط نیناوق اب هارمه يرکف يوگلا کی ،يحارط للادتسا دش هراشا هسورپ لوط رد .دشاب يم ”لمع رد لمعلا سکع“ هسورپ کی و ،يرصب ياه تیلاعف زا هدرتسگ يا هدودحم بلغا ،يحارط للادتسا ریگرد يناعم اب طبترم تامیسرت و کاردا ،ندز چکسا ،روصت :لماش ياه چکسا نیب لباقتم هطبار کی يرصب للادتسا هک یلاح رد ،دنتسه ار نیب نیا رد هدیچیپ لباقتم طباور و ينورد ياه هدیا و ينوریب و يا هرواحم يا هسورپ ،يحارط هسورپ عقاو رد .دهد يم ناشن شا ينوریب ياه چکسا و حارط کی ينورد ياه هدیا نیب ،هدنوش رارکت .)Tang and Tsai, 2005( دشاب یم
عجارم و کاردا ،اه چکسا نایم هطبار رادومن -2 ریوصت .یحارط دنیارف رد شناد ناونع هب يدرکلمع
.)Tang, 2003( :ذخام
23ينهذ يزاس هیبش و چکسا -3-3 تاعلاطا تفایرد يارب سح نیرت عماج و نیرت عیرس ،ندید يقلت ناهج کرد يارب يساسا يا هلیسو ار ندید اهنت هن ناسنا .تسا هب زین ار رگید ساوح طسوت هدش يروآ عمج تاعلاطا هکلب ،دنک يم يرایسب رد هک يروط هب ،دروآ یمرد يرصب ياه هناشن تروص يزاسریوصت .تسا هدش رگید ساوح نیشناج ًلامع يیانیب ،دراوم هعومجم رب و تسا رادروخرب يصاخ تیمها زا قلاخ حارط کی يارب هظفاح نیا ندوب رابرپ نازیم .دراد هیکت وا يرصب هظفاح زا يرابرپ .دراد يگتسب وا ینهذ تیلاعف هتفای شرتسگ و لاعف يرصب کرد هب نابز يروآ عمج يارب يبسانم شور ،چکسا هچرتفد زا هدافتسا ندرک هاگن هب تبسن ار ندید اریز ،تسا قیقد تادهاشم و يریوصت تیوقت ار هدهاشم هک کیفارگ زا تکرح يارب .دشخب يم يرترب دیاب ،دنک يم تیوقت ار يحارط هک ،يکیفارگ نایب تمس هب ،دنک يم اه چکسا .)35 ،1384 ،ویزلا( داد شرتسگ و طسب ار روصت تردق يا هرازگ تاعلاطا لاقتنا و همجرت رد نهذ هب کمک رد يمهم شقن
Fish and Scrivener,( دنتسه اراد ار يشیامن تاعلاطا هب يفیصوت طابترا دنیارف عون کی ناوت یم عقاو رد ار يکیفارگ نایب دنیارف .)1990 رارقرب طابترا اه چکسا کمک اب نآ رد هک درک يقلت دوخ اب يا هملاکم يور رب هدش يحارط روصت اب ،طابترا يرارقرب دنیارف نیا .مینک يم ،دیدج ياه هدیا تقیقح رد .تسا طابترا رد تسد و زغم ،مشچ ،ذغاک دنیارف رد .تسا يمیدق ياه هدیا بیکرت و نتسیرگن يارب يا هزات هار روصت( حرط و تسد ،زغم ،مشچ یلصا لماع راهچ ،يکیفارگ نایب هک ار يتاعلاطا دنناوت يم )ذغاک هحفص یور رب چکسا ،هدش یحارط ار اهنآ ای و ،دنهد شهاک ای شیازفا ار درذگ يم طابترا ي هقلح زا هطقن کی دناوت يم يهاگآ و کاردا کمک هب مشچ .دننک لیدعت و حلاصا رد .دهد شیامن ار رگید تاعلاطا نآ لابند هب و هدرک باختنا ار زکرمت ،مشچ هب ذغاک زا يکیفارگ نایب هوقلاب لماع تاعلاطا موادم هریجنز هاگدید زا .)3ریوصت( تسا هتفهن ،ذغاک هب هرابود و تسد و زغم ناکما ،دنک روبع یطابترا هقلح نیا زا يرتشیب تاعلاطا هچ ره ،يرظن يیورین ،فاشتکا .)8 ،1384 ،ویزلا( دوب دهاوخ رتشیب حرط یارب رییغت نامز رد هلاسم کی لح هب هک تسا يکیفارگ نایب فلتخم عاونا زا شخب ود لماش 24فاشتکا دنیارف ،حارط کی يارب .دزادرپ يم صاخ هک دریگ يم تروص ينامز عادبا .تسا تپسناک يریگ لکش و عادبا نآ هب دوخ هک ار يا هژیو خساپ نیب ياه تهابش يمامت دناوتب درف هتشاد هگن دوخ هظفاح رد و هدیدًلامع هک يیاه خساپ ریاس اب ،هدیسر .)Pye, 1964, 65( دهد صیخشت ،تسا يحارط رکفت و چکسا -4-3 ،هدهاشم ياه هدروآرف زا نآ رد هک تسا يرکفت ،يکیفارگ رکفت رد رکفت کی هک يماگنه .دوش يم هدافتسا يحارط و ندرک روصت ،دریگ یم دوخ هب يجراخ تروص هدش يحارط ریوصت و لکش بلاق يرازبا ،يکیفارگ رکفت .تسا هدش لیدبت کیفارگ هب تفگ ناوت يم و يیاراک ،اهداضت لباقتم ریثات ریظن يتلاکشم لح يارب بسانم زا توافتم عون ود اجنیا رد .دشاب يم لوصحم رد يیابیز هلاسم یرگید و )هنوگ تپسناک( يروصت رکفت یکی ،دشاب يم حرطم رکفت
و مظن ،يساسا راتخاس يوجتسج رد يروصت رکفت .يکاردا رکفت ار هبرجت هک تسا نآ رب يعس ،رکفت عون نیا رد .تسا هبرجت موهفم وترپ رد ات هدرک هسیاقم رگید براجت اب ار نآ ،هدروآرد فرصت هب .دیسر نآ ریسفت و ریبعت هب تیعقاو زا ناوتب ،یحارط شناد يیانشور هب ار لوصحم کی زا يا هطساو يب هبرجت دشوک يم يکاردا رکفت نیا هب دارفا شنکاو و لوصحم رصانع يسررب هب و هدروآ تسد کاردا و روصت هب حارط کی یایوپ و قلاخ رکفت .دزادرپب لوصحم هب يکی و هدوب رگیدکی هدنهد ناشن ود نیا اریز ،دراد يگتسب مأوت رکفت و يروصت رکفت نیب دناوتب دیاب حارط .دشخب يم ينعم يرگید يکیفارگ رازبا زا و دنک رارقرب تشگرب و تفر تکرح يعون ،يکاردا دنک هدافتسا مأوت تروص هب رکفت ود نیا هب يبایتسد يارب يفلتخم .)184 و 6 ،1384 ،ویزلا(
يعازتنا ياه چکسا :دوش يم هدید هیلوا شیارگ عون ود اه چکسا رد ود يوگخساپ شیارگ ود نیا .26يعطق يعقاو ياه چکسا و 25يقیقحت يلاح رد ،هنارواب تیلک و ماخ ،عیرس ،لوا عون ؛تسا توافتم رکفت عون دشاب یم هدش يریگ هجیتن و ءزج ءزج ،هناهاگآ ،هدیجنس ،مود عون هک عون زا ناحارط يهاگآ مزلتسم ،يیاراک شیازفا.)Pye, 1964, 66( رگید عون دربراک يارب بسانم نامز صیخشت و دوخ هیلوا رکفت يیاهنت هب يکیفارگ نایب هک تسا يهیدب .)Cross, 1999( دشاب يم يلصا رازبا يلو ؛تسین يفاک هناقلاخ رکفت ای تلاکشم لح يارب کی روظنم و دصق ،دافم زا جاتنتسا و مهف .دوش يم بوسحم نآ يحارط رکفت و يحارط چکسا هطبار ندرک نشور هب يحارط چکسا ياه چکسا رد ار دوخ تراهم ،قلاخ ناحارط رتشیب .دنک يم کمک اهنآ زا يتحار هب ندرک رکف ماگنه و هداد شرتسگ رثؤم و دازآ تسد
یلصا لماع یرصب للادتسا .یریوصت نایب دنیارف موادم هریجنز -3ریوصت .دشاب یم یحارط دنیارف رد مشچ و حرط ،تسد ،زغم رصنع راهچ طابترا
لاومعم ،دشاب هارمه چکسا و میسرت اب هک یرکفت .دننک يم هدافتسا نایب .تسا هارمه هژورپ کی يموهفم ياه حرط فلتخم لحارم اب ينورد و ينهذ رکفت هب تبسن ،هدش ينیع رکفت ناونع هب يکیفارگ اب میقتسم يسح يریگرد .1 :زا دنتابع هک تسا يیاه تیزم ياراد
"هشیدنا ياذغ" رگید یترابع هب و دیامن يم نیمات ار يسح هیذغت ،داوم
زاس هنیمز ،يلمع راتخاس کی هرادا اب هارمه رکفت .2 ،دوش يم هدناوخ هرظتنم ریغ تایفشک و دنیاشوخ ثداوحریظن يا هبقرتم ریغ طیارش و ندرک سمل ،ندید میقتسم میهافم دروم رد رکفت .3 ،دش دهاوخ عون .4 و ،دوش يم لمع و تیعقاو ،تیروف سح يعون هب رجنم ،شبنج ار يا هدهاشم لباق لکش و يداقتنا رکفت يارب يعوضوم ،ينیع رکفت
Mckim,( دنک يم حرطم ،دش کیرش نآ رد راکمه کی اب ناوت يم هک تسا يهباشم تیفیک ياراد ،يحارط ياه چکسا رتشیب .)1980, 40 مهارف ار توافتم ياه هنیمز رد فاطعنا لباق رکفت ناکما حارط هب هک رکفت رب چکسا هک تفگ ناوت يم شخب نیا رد يلک روط هب .دزاس یم .تسا رثؤم چکسا رب زین يحارط رکفت سکعلب و ،يحارط
یحارط دنیارف رد چکسا هاگیاج -4
يا هفرح و یدتبم ناحارط تامیسرت رد چکسا -1-4 و يدتبم ناحارط هرابرد تاعلاطم و تاقیقحت زا هدمآ تسدب جیاتن يکاردا لامعا لداعت نیب رد يیاه توافت هک تسا هداد ناشن ،یا فرح هطساو هب تسا نکمم ينوگمهان نیا .)Tang, 2003( دراد دوجو نانآ یلبق یاه هبرجت زا هک دشاب 27يتاعلاطا شزادرپ تعرس رد توافت يارب .دریگب همشچرس دنراد حرط ندیشک و چکسا تخانش رد اهنآ يدرکلمع تایصوصخ ندید و صیخشت رد ،يا هفرح نارامعم لاثم تراهم زا نایوجشناد اب هسیاقم رد ناشیاه چکسا زا اهنآ ندرک ادج و يارب .)Suwa and Tversky, 1996( دنتسه رادروخرب یهجوت لباق هدیچیپ میهافم دناوت يم يعازتنا هداس ياهدامن ،هبرجت اب حارط کی ی هبرجت و هنیمز نیا عقاو رد .دشاب هتشادرب رد ار اضف ای مرف زا يا بوسحم یحارط دنیارف رد وا شناد زا یمهم شخب ،چکسا رد یو زین شیامزآ یدادعت اب هک یقیقحت رد .)83 ،1384 ،ویزلا( دوش یم لهچ زا شیب ،يرصب للادتسا هک تسا هدش هداد ناشن دوب هارمه و یدتبم دارفا( هعلاطم دروم هورگ ود ره يحارط ياه شخب دصرد هدنهد ناشن دوخ نیا هک دهد یم صاصتخا دوخ هب ار )یا فرح
Tang and( تسا يحارط هسورپ رد يرصب للادتسا شقن تیمها ناحارط هک دهد یم ناشن قوف قیقحت جیاتن نینچ مه .)Tsai, 2005 هب( دصرد داتشه ًادودح ،رت هدرشف یرکفت نتشاد نمض يا هفرح يرصب للادتسا زا يدتبم ناحارط زا رتشیب )ربارب ود طسوتم روط دیلوت ،رتهب يرصب للادتسا نیاربانب .دنا هدرب هرهب یحارط دنیارف رد .دراد هارمه هب دوخ اب ار رتهب یا دیا اب حارط کی يتاذ يیاناوت يرصب للادتسا موادم ندرب راک هب تسدب جیاتن و دنیب يم رتشیب بلغا هبرجت اب حارط کی .تسا هبرجت ناشن هدش ماجنا تاعلاطم .دریگ راک هب رتهب ار قیقحت زا هدمآ اه شناد ندرک طبترم یلصا لماع يرصب للادتسا هک تسا هداد
دناوت يم يعون هب نیا و دشاب يم چکسا هطساو هب حارط براجت و .دیامن هیجوت ار هبرجت اب حارط رد يرصب للادتسا رتشیب دربراک يموهفم یاهرکفت دادعت رد ،يدتبم و يا هفرح حارط يلصا توافت يرصب للادتسا يلااب يناوارف هب طوبرم کاردا دادعت رد هکلب تسین يمهم مهس يرصب للادتسا دننام زین کاردا لماع هجیتن رد .دشاب يم ات للادتسا هسورپ .دهد یم صاصتخا دوخ هب ار يحارط هسورپ زا کی نیا و ،دوش يم هداد همادا دسرب هاوخلد هجیتن هب حارط هک ينامز فده ریز کی ينیچ همدقم تهج اه چکسا زا هدافتسا دنم ماظن شور هطساو قیرط زا ار للادتسا هسورپ کی دناوت يم هک تسا دیدج هب 3-1 تمسق رد هک روطنامه .)نامه( دزادنایب نایرج هب اه چکسا دش هراشا یموهفم و یدرکلمع ،یکاردا ،یکیزیف یهاگآ حطس راهچ نامه اب و دریگ یم رارق هدافتسا دروم یحارط فلتخم لحارم رد هک نآ هب ندز چکسا نیح رد حارط ره يتخانش لامعا زین یدنب میسقت حارط .)Kavakli et al., 2006( دوش يم میسقت يلصا هتسد راهچ نیح رد ار يرتشیب يتخانش لامعا يدتبم حارط هب تبسن يا هفرح هب يا هفرح ناحارط ،اه لیلحت نیا هیاپ رب .دهد يم تلاخد ندز چکسا ،بوانتم ياه هدیا دادعت و چکسا دادعت دیلوت تهج رد صخشم روط هب ار دوجوم تامیسرت يا هفرح حارط .دنتسه توافتم نایدتبم زا حارط هک يلاح رد ،دنک يم حلاصا يراک تسد و ينیبزاب هلیسو يناعم اب يیاه لبمس لکش هب ار يرتشیب دیدج تامیسرت يدتبم هب دناوت يم ندیشک تیلاعف رد توافت نیا .دنکیم میسرت يیاضف و ينیبزاب .دوش ریسفت زین يرصب للادتسا رد توافت کی ناونع حضاو روط هب یا هفرح حارط کی طسوت دوجوم تامیسرت حلاصا ندیشک هک يلاح رد ،تسا طبترم يرصب للادتسا هسورپ کی اب حطس ناونع هب دناوت يم ،دنک يم دیلوت يدتبم هک يعون زا اه لبمس طباور يا هفرح حارط .دوش رهاظ يرصب للادتسا زا يرت نییاپ ،دنک يم ينیبزاب ار يیاضف يمیدق طباور و فشک ار يیاضف دیدج فشک و 28يزاجم ياهاضفلابند هب رتشیب ،يدتبم حارط هک يلاح رد راکشآ یبوخ هب يا هفرح حارط تیلاعف شقن اج نیا رد .دشاب يم اهنآ یلاح رد ،تسا راگزاس يرصب للادتسا هسورپ اب هک دوش يم رتشیب هک يزاجم ياهاضف زا يدتبم حارط فشک اب دروم نیا هک هرابرد قیقد رکفت هب يا هفرح حارط .تسا داضت رد ،دنشاب یم اتسیا حارط هک يلاح رد دهد يم همادا اهنآ ينیبزاب و دوجوم ياهدرکلمع رارق درکلمع کی يارجا رد ار دوخ تقو زا يرتشیب دصرد يدتبم رت ينغ يلیخ ،اه يا هفرح يحارط لکتورپ ،نینچمه .)نامه( دهد یم يحارط هدیا نایب رتشیب تردق یفرط زا .تسا اه يدتبم زا رت میجح و لماع يا هفرح حارط طسوت هدش هئارا ياه لح هار و اه چکسا رد نیا رد ناوت یم تیاهن رد .دشاب یم هورگ ود نیا نیب زیامت یلصا حارط يا هفرح يارجا هب هک يزیچ نآ هک دیسر هجیتن نیا هب شخب لماع نیا و تسا يرصب للادتسا زا يدایز مجح ،دهد يم تیصخش .دشاب یم اه يا هفرح و نایدتبم توافت یلصا
يحارط دنیارف رد هنایار و چکسا -2-4
Fish, ؛1382 ،یدومحم( هدمآ تسدب تاقیقحت جیاتن قبط هب اما توافتم رهاظ رد يیاه هسورپ لماش يحارط هسورپ ،)1996 رد مه اب چکسا و يحارط شناد نآ رد هک دشاب يم هتسویپ مه رد .دماجنایب لماکت هب يحارط هسورپ ات دنراد رارق بسانم لماعت یحارط شناد و چکسا نیب تلاماعت و تلاباقت هنایار رد هک یلاح دوخ اب ناحارط یارب ار يا هنایار يحارط ياه متسیس زا يتیاضران زا هک درک هراشا دیاب دروم نیا هب هتبلا .)Tang, 2002( دراد هارمه هب ندرک مهارف ،يحارط هسورپ رد هنایار بسانم و هجوت لباق ياه شقن .دشاب يم يهورگ يحارط ياه تیلاعف رد کرتشم يریوصت ياضف تعرس و تردق اب ار ينیون يکیفارگ رازبا ،يا هنایار ياه يروآ نف يحارط ياه هویش .تسا هداد رارق ناحارط رایتخا رد يزیگنا تریح شهاک نآ لومعم نامز موس کی هب ار يحارط نامز هنایار کمک هب زا دناوت يم هک دراد دوجو دیدج يژولونکت رد يیاه لیسناتپ .دهد يم يموهفم يحارط لوط رد ناحارط ياهزاین ،هتفرشیپ ياهرازبا قیرط شیازفا ار وا يحارط ياه يیاناوت و دیوگ خساپ يرتهب هوحن هب ار اهرازبا و ددعتم يرازفا مرن ياه لح هار قیرط زا يروآ نف .دهد ،يحارط لحارم زا يزاوم هلحرم ود يور ،يرازفا تخس تامدخ و نیب يژولونکت ،بسانم ياهرازبا هیهت رب هولاع .تسا هدرک دیکات حارط هب و دنک یم داجیا بسانم طابترا ،فلتخم ياه هناسر و اهرازبا يسررب .دشاب ناما رد نامز و تاعلاطا نتفر رده زا ات دنک یم کمک هک تسا هداد ناشن ،)1387 ،دنز کاخ و رفظم( یبرجت تاعلاطم جیاتن یوق هدننک تیامح لماع کی ناونع هب ار هنایار شقن و ریثات ناحارط روضح و دنا هتفریذپ يحارط هژورپ کی ماجنا يیاناوت و شیازفا رد کرد زین ار نآ تیمها و هدرک لوبق زورما يحارط يایند رد ار هنایار
هنایار ياه تیلباق يمامت اب هک دنتسه یناحارط زونه هچرگا ،دنا هدرک .دنا هتفریذپ ار نآ روضح ترورض دوجو نیا اب یلو دنرادن يیانشآ و ،دراد يمهم هاگیاج هنایار زورما يایند رد يحارط دنیآرف رد ییاه تیلباق ناوت يمن هجو چیه هب زین دوجوم یاهرازبا رگید اب يهاگ هک درک هراشا هتکن نیا هب دیاب اجنیا رد .درک نیمات ار دراد هنایار هک زا هدافتسا هب ناریا رد ًاصوصخ ناحارط زا یضعب لیامت دوجو اب دیدج ياه هاگدید و دیدج يگدنز ياهشور ،يتنس ياهشور و رازبا هدافتسا .دیامن يم ریذپان بانتجا ار يژولونکت زا هدافتسا ،يحارط رد دنیآرف رد حارط هاگیاج و تیصخش فذح يانعم هب يژولونکت زا ينیب شیپ حارط تیامح و کمک يارب يژولونکت هکلب ،تسین يحارط نایوجشناد صوصخ هب ناحارط زا يرایسب هک دنچ ره .تسا هدش هب هرس کی يحارط لحارم زا يرس کی فذح اب ناریا رد يحارط کمک هب ار دسر يم ناشنهذ هب هک يا هدیا نیلوا و هتفر هنایار غارس تیقلاخ شهاک بجوم ًاصخشم رما نیا هک دنیامن يم میسرت هنایار تسا هتفرگ لکش روصت نیا هابتشا هب هجیتن رد .دوش يم اهنآ رد رد و ندز چکسا و يحارط و يزادرپ هدیا فذح هب رجنم هنایار هک ی هویش و شور ،عون هک یتروص رد .دوش يم تیقلاخ شهاک هجیتن کی تیقفوم و تیفیک رد راذگریثأت یلصا لماع هنایار زا هدافتسا يژولونکت ياه يتساک لوبق دوجو اب هزورما اما .دشاب یم یحارط ،يحارط هیلوا لحارم زا هنایار زا هدافتسا ،رشب ياه يیاناوت هب تبسن ،يیاهن ياه هئارا ات يزادرپ هدیا و ندز چکسا ،اه هنومن يروآ عمج تهج رد حارط هب دناوت يم یهجوت لباق دح ات هک تسا هداد ناشن .دیامن کمک شفادها دربشیپ
،اه يگژیو ،چکسا عاونا ،دش هتخادرپ نآ هب هلاقم نیا رد هچنآ چکسا لباقتم رثا ،يحارط دنیارف رد چکسا هاگیاج و تارثا ،اه شقن رد چکسا یلعف هاگیاج ،رکفت و فاشتکا ،ينهذ يزاس هیبش اب هنایار رد يژولونکت نیون ياه تفرشیپ هب هجوت اب( يحارط دنیارف نیب چکسا دربراک مهم یاه توافت و )نآ اب طبترم ياه متسیس و عاونا هک داد ناشن رضاح قیقحت .دشاب یم يدتبم و يا هفرح حارط لااب رد دناوت یم ،شنورد رد هتفهن ياه يگژیو هب هجوت اب چکسا لحارم رد چکسا زا هدافتسا .دشاب رثؤم يحارط یلک تیفیک ندرب هدش عادبا و يروآون ،تیقلاخ شیازفا ثعاب يحارط دنیارف فلتخم هک دبای يم شیازفا زین اه هدیا تیفیک و دادعت نآ کمک هب هجیتن رد و یاه شقن زا یکی .دبای تسد یرتهب جیاتن هب دناوت يم حارط ،تیاهن رد لیدبت و لاقتنا قیرط زا چکسا هک تسا نیا یحارط دنور رد چکسا مهم شناد دیلوت ثعاب میسرت و شیامن تروص هب یفیصوت یمومع شناد دنیارف رد چکسا کمک هب زین يحارط شناد ًلاباقتم .دوش يم یحارط يحارط شناد لباقتم هطبار رما نیا هک دوش یم هتفرگ راک هب يحارط یگژیو ود ناونع هب درکلمع و کاردا .دنک يم صخشم ار چکسا و
نیب مکاح طباور و حرط دروم رد یشخب یهاگآ بجوم چکسا مهم چکسا دهد یم ناشن هک دنشاب یم یتاعلاطا هسورپ و یرصب دنیارف .دوش یم بوسحم يحارط رکفت رد مهم و دنمشزرا رایسب یرازبا رثؤم رکفت رب ندز چکسا ًلاباقتم و ندز چکسا هوحن رب رکفت عون يرتلااب دصرد اب هارمه يرت هدرشف رکفت ،هبرجت اب ناحارط .تسا للادتسا .دنراد يحارط دنیارف رد ار يرصب للادتسا يریگراکب زا رکفت اب هارمه یحارط دنیارف رد اه چکسا هک تسا یمزیناکم یرصب رکفت نیح رد ناحارط توافتم تاکاردا و اهدید زا و ،دننک یم داجیا هب اه چکسا عقاو رد .دریگ یم همشچرس یحارط عوضوم هرابرد .دنیامن يم سکعنم ار يرصب للادتسا هسورپ تاروصت يکیزیف روط يرصب للادتسا يدتبم ناحارط زا رتشیب يا هفرح ناحارط چکسا يدتبم و يا هفرح ناحارط نیب توافت هک تسا یلماع نیا و ،دراد نیرت عیرس ندید .دنکیم صخشم ار اهنآ ياه چکسا نیب توافت و هظفاح هیاپ رب هبرجت اب و قلاخ حارط و تسا تاعلاطا تفایرد هار
هجیتن
حارط کی زا رت تحار ،رت قیقد یاه هاگن هطساو هب شرابرپ یرصب ینهذ یاه تیلاعف و دزادرپب ینهذ یزاسریوصت هب دناوت یم یدتبم تاعلاطا موادم هریجنز .دروآرد شیامن هب یزاس ریوصت اب ار دوخ ،فاشتکا هب رجنم ذغاک هب هرابود و تسد ،زغم ،مشچ هب ذغاک زا حارط کی یایوپ و قلاخ رکفت .دوش یم تپسناک یریگ لکش و عادبا لامعا نیب توافت هجیتن رد .دراد یگتسب ماوت کاردا و روصت هب تعرس رد تسا نکمم یدتبم حارط کی و هبرجت اب حارط کی یکاردا ناحارط نیح نیا رد .دنراد یلبق براجت زا هک دشاب یتاعلاطا شزادرپ هب ءلاخ نیا ندرک رپ یارب ام روشک رد دراوم یرایسب رد یدتبم يناوارف تاناکما اه هنایار هچرگا .دنا هدروآ یور یا هنایار یاهرازبا چکسا فذح يانعم هب نیا اما ،دنا هدرک مهارف يحارط هنیمز رد ار .)دهد خر یدتبم ناحارط هرابرد تسا نکمم هک یقافتا( تسین يتسد دنزب چکسا نانچمه دناوت يم دیدج يژولونکت و رازبا کمک هب حارط تسا هدافتسا لکش اهنت و دربب هرهب يحارط دنیارف رد رازبا نیا زا و اه یگژیو تخانش و شزومآ تیمها عوضوم نیا .دنک يم رییغت هک
هوحن نینچ مه و یدتبم ناحارط و نایوجشناد هب چکسا تاناکما و .دهد یم ناشن نانآ هب ار یا هنایار دیدج یاهرازبا زا حیحص هدافتسا دنور شزومآ رد هک دنک یم داهنشیپ رضاح قیقحت جیاتن تیاهن رد لحارم يمامت رد تسا رتهب حارط هک دوش هجوت هتکن نیا هب یحارط عوضوم اب هطبار رد تاعلاطا يروآ عمج يادتبا زا يحارط دنیارف داهنشیپ نینچمه .دریگب هرهب چکسا زا هراومه ییاهن حرط یاهتنا ات رد ار اهنآ و هدز چکسا دوجوم ياه هنومن یمامت زا حارط دوش یم اب هطبار رد دوجوم ياهزیلانآ هب سپس ،دنک للادتسا فلتخم هوجو دناوتب ات دنک يم کمک حارط هب راک نیا .دزادرپب رظن دروم عوضوم ریسفت و لیلحت ،يزادرپ هدیا اب نامزمه ار يحارط شناد و تاعلاطا يدمآراک تیاهن رد هک دریگ راک هب ار نآ يرترثؤم لکش هب و هدرک .دراد هارمه هب دوخ اب ار يحارط دنیارف دوبهب و
اه تشون يپ
1 Design process.
2 Sketch.
3 Skis.
4 Conceptual Design.
5 Thinking Sketches.
6 Prescriptive Sketches.
7 Talking Sketches.
8 Saving Sketches.
9 Function-Associated Sketches.
10 Perception-Associated Sketches.
11 Lateral (Divergent).
12 Vertical (Convergent).
13 Conceptual Sketch.
14 Visible Graphic Memory.
15 Visual Reasoning.
16 Physical Level.
17 Perceptual Level.
18 Functional Level.
19 Conceptual Level.
20 Systematic Thinking.
21 Logical Thinking.
22 Intellectual Perceptive Knowledge.
23 Mental Imagery.
24 Discovery Process.
25 Concrete Real Sketches.
26 Inquired Abstract Sketches.
27 Information Processing.
28 Implicit Spaces.
عبانم تسرهف
،ناریا تعنص و ملع هاگشناد ،يسدنهم مولع يللملا نیب هیرشن ،يرامعم يحارط دنیارف هب يکمک ،اهرادومن میسرت ،)1387( دنز کاخ يدهم و نسحم ،يضیف .11-1 صص ،6 هرامش مولع يللملا نیب هیرشن ،یسناک یسدنهم رب یدمآرد ،لوصحم یحارط دنیارف رد ساسحا شقن و یراذگرثا ،)1387( مرخ يدهم و رصان ،یناقمم ینیلک
.151-160 صص ،10 هرامش ،19 دلج ،ناریا تعنص و ملع هاگشناد ،يسدنهم .نارهت ،کاخ رشن ،يرامعم و يحارط رد يکیفارگ نایب ،)1384( لپ ،ویزلا .81-73صص ،5 و 4 هرامش ،ابیز یاهرنه هیرشن ،یرامعم یحارط دنور شزومآ ،)1382( ،دیعس ریما دیس ،یدومحم ،ناریا تعنص و ملع هاگشناد ،يسدنهم مولع يللملا نیب هیرشن ،يرامعم يحارط دنیارف رد يژولونکت يریگراکب ،)1387( دنز کاخ يدهم و گنهرف ،رفظم
.72-53 صص ،6 هرامش Akin, O., and Lin, C. (1995), Design Protocol Data and Novel Design Decisions, Design Studies, vol. 16, No. 2, pp.
211-236.
Cross, N. (1999), Natural intelligence in design, Design Studies, vol. 20, No. 1, pp. 25-39.
Do, E., Yi. L., Gross, Mark D., and Zimring,C. (1999), Drawing and Design Intentions-an Investigation of freehand draw- ing conventions in design, Proceedings Design Thinking Research Symposium, Cambridge MA, pp. 3.
Ferguson, E. S. (1992), Engineering and the Mind’s Eye, MIT Press, Cambridge, MA, pp. 96-98.
Fish, J. C. (1996), How Sketches Work - A Cognitive Theory for Improved System Design, Loughborough University of Technology.
Fish, J. C. and Scrivener, S. (1990), Amplifying the mind’s eye: Sketching and visual cognition. Leonardo, Vol. 23, No.
1 pp. 117-126.
Goel, V.M.A. (1995), Sketches of Thought, MIT, Cambridge, pp. 76-122.
Goldschmidt, G. (1991), The dialectics of sketching, Creativity Research Journal, Vol. 4, No. 2, pp. 123-143.
Goldschmidt, G. (1994), On visual design thinking: the vis kids of architecture, Design Studies, Vol. 15, No. 2, pp. 158- 174.
Kavakli, M ., Suwa, M., Gero, J. and Purcell, T.( 2006), Sketching interpretation in novice and expert designers, in Gero, J. S. and Tversk y, B. (eds), Visual and Spatial Reasoning in Design, Key Centre of Design Computing and Cognition, Department of Architectural and Design Science, University of Sydney, NSW, Australia, pp. 209-220.
Lawson, B. (1994), Design in Mind, Butterworth Architecture, Oxford.
McGown, A., Green, G., and Rodgers, P. A. (1998), Visible Ideas: Information Patterns of Conceptual Sketch Activity, Design Studies, Vol. 19, No. 4, pp. 431–453.
McKim, R. H. (1980), Experiences in visual thinking (second edition), Wadsworth, Boston, MA, pp. 40.
Purcell, A. T., Gero, J. S., Edwards, H. M. and Matka, E. (1994), Design fixation and intelligent design aids, In Gero, J.S.
and Sudweeks, F. (eds), Artificial Intelligence in Design ‘94, Kluwer Academic Press, Dordrecht, pp. 483-495.
Pye, D. (1964),The Nature Of Design, New York: Reinhold Publishing Corporation, pp. 65-66.
Robbins, E. (1994), Why Architects Draw, MIT Press, Cambridge, MA, pp. 248.
Schon, D. A. (1983), The Reflective Practitioner: How professionals think in action, Basic Books, New York.
Schon, D. A. and Wiggins G. (1992), Kinds of seeing and their functions in designing, Design Studies, Vol. 13, No. 2, pp. 135-156.
Scrivener, S. A. R. (1982), The interactive manipulations of unstructured images, International Journal of Man-Machine Studies, Vol. 16, pp. 301-313.
Scrivener, S. A. R. and Clark, S. M. (1994), Sketching in collaborative design. In MacDonald L. and Vince J. (eds.), Interacting with Virtual Environments Wiley, Chichester, U.K .
Smith, G. F. (1998), Idea-generation techniques: A formulary of active ingredients, Journal of Creative Behavior, Vol.
32, No. 2, pp. 107-133.
Suwa, M. and Tversky. B. (1996), What Architects See in Their Sketches: A Protocol Analysis. Paper presented at the Artificial Intelligence in Design ‘96, Stanford University, pp. 24-27.
Suwa, M., Gero, J. and Purcell, T. (2000), Unexpected discoveries and S-invention of design requirements: Important vehicles for a design process, Design Studies, Vol. 21, No. 6, pp. 539- 567.
Suwa, M., Tversky, B., Gero, J.S., and Purcell, A. T. (2001), Seeing into sketches: Regrouping parts encourages new interpretations, in Gero. J.S., Tversky, B., and Purcell, T. (eds), Visual and Spatial Reasoning in Design II, Key Centre of Design Computing and Cognition, University of Sydney, Sydney, pp. 207-219.
Tang, J. C. (1991), Findings from observational studies of collaborative work, International Journal of Man-Machine Studies, Vol . 34, pp. 143-160.
Tang, H. H. (2002), Exploring the roles of sketches & knowledge in design process, phd thesis, advisor: John S Gero, University of Sydney.
Tang, H. H. (2003), Visual Reasoning and Knowledge in the Design Process, International Conference of the Asian Design, Tsukuba, Japan. 1: 101.
Tang, H. H. and Tsai, L.-H. (2005), Visual reasoning in the design process, International Workshop on Understanding Designers’05, University of Provence, Aix-en-Provence, France, pp. 119-127.
Tversky, B. (1999), What does drawing revealing about thinking? In Gero, J.S., and Tversky, B. (eds), Visual and Spa- tial Reasoning in Design, Key Center of Design Computing and Cognition, Sydney, Australia. pp, 93-101.
Ullman, D. G., Wood, S., and Craig, D. (1990), The Importance of Drawing in the Mechanical Design Process, Com- puter Graphics Vol. 14, No. 2, pp. 263-274.
Van Sommers, P. (1984), Drawing and Cognition - descriptive and experimental studies of graphic production pro- cesses, Cambridge, England, Cambridge University Press.
