»قوقح یداصتقا ليلحت« ليلحت
*قوط ییاقآ ملسم
ناریا ،نارهت ،یرادا تامدخ و ییاضق مولع هاگشناد،یمومع قوقح رایداتسا 92/8/13:شریذپ خیرات - /92/4/20 :تفایرد خیرات
هديکچ ،دیآ یم رظن هب نشور دربراک یناوارف زا هک تسا یمهبم ترابع ،قوقح یداصتقا لیلحت هب هنوگ نیا دراوم بلغا رد .تسا رایــسب باب نیا رد تسردان یاه تــشادرب هکنآ لاح لیلحت .دنا هدــش طلخ مه اب داصتقا یــعوضوم و یــشور ۀزوح ود هک دــسر یم رظن نانادداصتقا هک یلیلحت یاــهرازبا و اه شور یریگراک هب یاــنعم هب قوقح یداــصتقا راثآ یــسررب هن تــسا یقوقح تاعوضوم لیلحت یارب ،دنرب یم راک هب رازاب لیلحت یارب دوخ ،هلئــسم نیا نییبت یارب .یقوقح تاعوضوم یداصتقا راثآ ای و داصتقا رب قوــقح یانعم هب قوقح یداــصتقا لیلحت .دوــش یفاکــشوم دیاب »یداصتقا لیلحت« ترابع .تسا رازاب ۀعلاطم هباــشم ،نآ ۀعلاطم سپــس و یداصتقا نابز هب قوقح ۀمجرت
:یديلک ناگژاو
.شور ،یداصتقا لیلحت ،لیلحت ،رازاب ،داصتقا مسیلایرپما
همدقم
نــشور ،دربراک یناوارف لیلد هب هک تــسا يمهبم ترابع ،قوقح یداصتقا لــیلحت ار ترابع نیا هک يناــسک يمامت دــسر يم رظن هب ،رگید ترابع هب .دیآ يم رظن هــب دوخ تــسرد یاج رد ار نآ و دنراد يفاک يهاگآ نآ ياوــتحم زا دــنرب يم راک هــب .دراد دوجو صوصخ نیا رد يــمهم ياه تــشادرب ءوس عقاورد يلو ،دنرب یم راک هــب ترابع يانعم زا يبــسانم نییبت هک دوــش يم يــشان اجنآ زا اه تــشادربءوس نیا هک دننک يم روصت یضعب ،لاــثم يارب .تــسا هتفرگن تروص قوقح يداصتقا لیلحت ،يخرب رواب هب .تسا نیناوق يداصتقا راثآ يــسررب ،قوقح يداصتقا لیلحت زا فده يقوقح ماظن يریگ لکــش رد داصتقا راثآ يــسررب قوقح يداصتقا لیلحت زا فدــه يداصتقا لیلحت زا فده هک دننک يم روصت یهورگ دیاــش ای ،تــسا نیناوق عضو ای دننام ؛دنا هدیسر بیوصت هب يداصتقا ياه هزوح رد هک تسا ينیناوق يــسررب قوقح .يزاس يصوصخ و سروب نیناوق يناسمه هدــشدای ياه تــشادرب زا مادک چیه اب قوقح يداصتقا لیلحت هکنآ لاح .تــسا اــشگهار ْترابع نیا دوخ هب هجوت ،یداصتقا لیلحت موهفم نییبت یارب .درادــن یاوتحم رگناشن دناوت یم داصتقا یناعم زین و »لیلحت« ۀناگ هــس یناعم هب هجوت ،عقاورد
،2 ۀرامش ،4 ۀرود
،1392 ناتسمز و زییاپ 17 ات 1 تاحفص
لوئسم هدنسیون *
رظندم قوقح یداصتقا لیلحت ترابع زا هچنآ دسر یم رظن هب هکارچ ؛دــشاب ترابع نیا هلئسم نیا هب دیاب هکنیا نمض .نآ یعوضوم ۀزوح هن ،تسا داصتقا یشور ۀزوح ،تــسا یمامت و تسین یرازاب طباور و رازاب هب دودحم ًافرص داصتقا یشور ۀزوح هک درک دیکأت .دریگ یمربرد ار یو یلماعت طباور ای رــشب هنارگ باختنا یاهراتفر لیلحت« موهفم و اــنعم نییبت ،هدــش هتخادرپ نآ يــسررب هب هلاقم نیا رد هــچنآ روظنم نیا هب .تسا داصتقا یعوضوم ۀزوح زا یــشور ۀزوح کیکفت و »قوقح یداصتقا لیلحت یتخانــش موهفم یسررب هب لوا دنب رد :تــسا هدــش میــسقت دنب ود هب بلاطم ۀزوح کیکفت و یداصتقا لیلحت شور یعوضوم ۀرتــسگ نایب هب مود دنب رد و ،یداصتقا .تخادرپ میهاوخ داصتقا یعوضوم ۀزوح زا یشور يداصتقا ليلحت يسانش موهفم -لوا دنب هدیچیپ رایــسب ، نــشور و هداــس یرهاظ دوجواب »يداصتقا لــیلحت« تراــبع ؛دــشاب نآ رب »داصتقا ملع« موهفم ۀــبلغ لیلد هب يگدیچیپ نیا دیاــش .تــسا هب داقتعا و رگیدکی اــب موهفم ود نیا طــلخ ثعاب دراوم بلغا رد هک يروــط هب لاح .دوــش يم اهنآ نیب )هعبرا بــسن زا( يواــست تبــسن دوجو ای ينامه نــیا ناوتب دیاــش راصتخا روط هب .دراد دوجو موهفم ود نیا نیب يقیقد تواــفت هــکنآ داصتقا عوضوم هــب رظان رتــشیب مود ترابع و ،شور هب رظان لوا ترابع تــفگ موهفم ود نیا يــسانشزاب هب لیصفت هب درک میهاوخ شلات راتفگ نیا رد .تــسا .میزادرپب اهنآ زــییمت و »یداصتقا لیلحت« ترابع نییبت ،هار نیرتهب دیاــش ،روظنم نیا هب یبایتــسد يارب »يداصتقا« و »لیلحت« ۀژاو ود ياــنعم يــسررب هب راتفگ ود رد لیلد نیمه هب .دــشاب »فاضم ِيداصتقا لیلحت« رد هــک يثحابم زا يرایــسب موهفم نیا نییبت اب .میزادرپ يم لیلحت ای و تــسایس يداصتقا لیلحت ،قوــقح يداصتقا لیلحت نوچمه تــسا حرطم .ددرگ يم نشور ،يسانش هعماج يداصتقا يداصتقا »ليلحت« هاگياج و ليلحت ۀناگ هس ميهافم .1 همان تغل ،لاــثم يارب .دیآ یم نتــساکورف ای لیلقت ياــنعم هب لــیلحت ۀژاو ًاــمومع Analysis ۀژاو لیذ ،دوجوم ياــه همان تغل نیرتربتعم زا يکی ناونع هب دروفــسکآ تــسا هدرک انعم ،نآ ۀدنهد لیکــشت یازجا هب زیچ کی هیزجت يانعم هــب ار نآ ترابع ،يسراف نآ عبت هب و يبرع رد هملک نیا یوغل يانعم .)2004 ،دروفــسکآ(
هب ًاقیقد زین نیتلا و ينانوی ناــبز رد هملک نیا .بیکرت لباقم رد هیزجت :زا تــسا مه زا يانعم هب تیاهن رد هک تــسا ينانوی يا هژاو Analusius .تــسانعم نیمه نورق رد نیتلا نابز قیرط زا و تــساه هبنپ ندرک هتــشر و نتفاکــش ،ندرک زاب تسا هتفرگ دوخ هب يسیلگنا لکــش مهدفه نرق رد و هتفای هار يسیلگنا هب اطــسو
ۀژاو ۀناگ هــس يناعم زا يکی اهنت ،اــنعم نیا هکنآ لاــح .)53 ص ،1386 ،وــتیآ(
رگید ترابع هب و تــسا هتفر راک هب زین رگید يانعم ود رد لــیلحت .تــسا لیلحت
1.یریبعت ای یریــسفت لیلحت و یعاجرا لیلحت :دراد زــین رگید عون ود ينانوی گنهرف هب ،برغ ۀشیدنا خیرات رد لیلحت موهفم دربراک نیرت يمیدق دیاــش و نیتسخن ناونع هب .دــشاب هتــشاد صاصتخا موبوزرم نیا ناناد هــسدنه ثحابم هب و ،يدلایم مراهچ نرق رد هیردنکــسا ناناد يضایر و نامیکح زا ،سوپاپ ،هنومن نیرت مهم نیا هب ار لیلحت ،هتــشاگن يدلایم 300 لاــس دودح هک دوخ يضایر راثآ ۀعومجم رد :تسا هدرک فیرعت هویش ندیسر يارب نآ مزاول و میا هتفریذپ هچنآ نایم زا ریسم يط زا تسا ترابع لیلحت«
تــسا نیا ام ضرف ،لیلحت رد اریز ،دریگ يم رارق قیدصت دروم اهنآ بیکرت اــب هچنآ هــب هدش راب نآ رب يجیاتن سپس و تسا هتفرگ تروص ًلابق تــسا ضورفم هچنآ )تابثا( هک زین تامدقم نآ تامدقم و تسیچ ضورفم رما نآ تابثا تامدقم تفایرد دیاب اذل تــسا يشور نینچ ام .دنتسه أدبم و انبم دوخ هک میوش يهتنم يیاه هرازگ هب ًاتیاهن ات دنا مادک .»میمان يم 2یعاجرا ای ينیشیپ لیلحت ار لئاــسم لیلحت رد مه نانوی فورعم نافوــسلیف درکلمع نیرت مهم ،بــیترت نیا هب نوطلافا ثحابم دننام( يموهفم ياه لیلحت رد مه و )وطــسرا ثحابم دننام( يفــسلف میهافم ای لوصا هب يــسررب دروم رما ندنادرگزاب زا دوب ترابع ،)فیرعت و میــسقت رد سدیلقا ۀــسدنه رد ار يیاه لیلحت نینچ زراب ۀنومن .دنتــسین هــشقانم لباق هک هیاپ هدزیــس باتک رد دلایم زا لبق لاــس 300 دودح رد سدیلقا .درک هدهاــشم ناوت يم يدادعت و 4فراعتم لصا جنپ و 3عوــضوم لصا جنپ زا هدافتــسا اب ،لوصا ،دوخ يدلج .)1386 ،گربنیرگ( دــنک يم لیلحت ار 5هــیضق 465 ،رگید ۀدــشن فیرعت مــیهافم زا هیلوا میهافم و لوــصا هب تــشگزاب قیرط زا ًاقیقد ،دنک يم هئارا يو هک يــیاه لیلحت .دنا هتفرگ تروص
1 . لیلحت عون هس نیا يفرعم يارب ار ریز نیوانع دروفناتــسا هفسلف ۀمانــشناد رد لیلحت ۀلاقم رد ينیب Decompositional( يا هیزجت لیلحت ،)Regressive Analysis( يتشگزاب لیلحت :تسا هدرب راک هب .کن .)Transformative or Interpretive Analysis( يریــسفت ای يلیدبت لــیلحت و )Analysis Beany, Michael )2009( “Analysis”, in Stanford Encyclopedia of Philosophy,
./Available at: http://plato.stanford.edu/entries/analysis
:دنا هدرب راک هب ار ریز نیوانع ،قوقح يسانش شور نوماریپ دوخ باتک رد زین كزورب و خاملتسا ۀباثم هب لیلحت ،)Analysis as a Search for Logical Reasons( يقطنم للع يوجتسج ۀباثم هب لیلحت .کن .)Analysis as Translation( همجرت ۀباثم هب لیلحت و )Analysis as Decomposition( هیزجت Stelmach, Jerzy and Bartosz Brozek )2005( Methods of Legal Reasoning, Dordrecht:
Springer, p.70.
2. Anapalin lysin 3. Postulate 4. Axiom 5. Theorem
لباق ينس و هعیش زا معا زین ام ياهقف و نایلوصا يداهتجا ياه شلات هنیمز نیمه رد اهقف لاثم يارب .تسانعم نیمه هب ًاقیقد »عیرفتلا مکیلع و لوصلاا ءاقلا انیلع« .تسا رکذ و جارختسا رگید يعرف لصا و هدعاق اهدص نیموصعم ۀدش نایب لوصا زا هعیــش نییلوصا و .دنا هدروآ دوجو هب ار يرگید رت يئزج و رت يعرف دعاوق زین اهنآ زا مادک ره زا و هدرک طابنتسا یارب يرمق مهدراهچ نرق رد راب نیتــسخن يارب لکــش نیا هب هک يا هیلمع ياه هلاــسر يرایسب هب هک دنتسه يتاعورف و دعاوق یواح ،هدش رشتنم و پاچ ناناملسم روما لیهست ،هعماج ياهزاین يلو ،تسا هدشن هراشا ینشور هب و میقتسم روط هب ثیداحا نتم رد اهنآ زا .دننک طابنتسا ار مزلا تاعورف ،هدش اقلا لوصا زا ات تسا هتشاد نآ رب ار اهقف خیرات ياراد هیلوا لوــصا هب هدیچیپ یایاضق ندنادرگزاب ياــنعم رد لیلحت دــنچره رظندم لیلحت موهفم زا فراعتم ياــهدربراک زین و يمومع هاوفا رد هچنآ ،تــسا يرت نهک نیتسخن ،مینک يم تبحص لیلحت زا هاگره هک یا هنوگ هب ؛تــسا لیلقت ای هیزجت ،تــسا يازجا هب هدیچیپ و بکرم موهفم کی نتساکورف ،دسر يم صخــش کی نهذ هب هک يزیچ يلو ،تسا هدوب نادنمشیدنا هجوت دروم شیپ اه نرق زا انعم نیا .تسا نآ ۀدنهد لیکــشت درک ادیپ يرتشیب شرتــسگ ،تفرگ تروص مهدفه نرق رد هک يملع بلاقنا اب صوصخ هب باتک زا يیاج رد )م1650-1596( تراكد هنر لاثم يارب ؛)78 ص ،1383 ،هدازدــمحم(
:دیوگ يم ،لقع يريگراك هب شور رد ،دوخ يارب هک يا هزادنا هب و مناوت يم ات ،مروآ يمرد هعلاطم هب هک ار يتلاکــشم زا کی ره«
.)210 ص ،1383 ،یغورف( »میامن ازجا هب میسقت ،تسا مزلا نآ لح لیهست مان هب يصخــش ياهداقتنا هب خــساپ رد ،تلامأت ،دوخ رگید باتک رد نــینچمه یو شور نیرتدامتعا لباق و نیرتهب ،بیکرت و هیزجت نایم زیامت و توافت نایب نمض ،هنسرم تلامأت فیلأت رد شور نیا زا هک دراد يــم راهظا و دنک يم ملاعا هیزجت نامه ار يــمیلعت و دنمشیدنا ،)م1704-1632( كلا ناج .)80 ص ،نیــشیپ ،هدازدمحم( تــسا هدرب هرهب هب هیزجت لباق ام بکرم تاروصت مامت« هک دوب دقتعم زین ،يرگنشور رصع يسایس فوسلیف ًاتیاهن يا هیزجت يانعم رد لیلحت .)نامه( »دنا هتفای بیکرت اهنآ زا هک تسا هداس تاروصت )م1804-1724( فوسلیف تناک لئونامیا و )م1716-1646( ناد يضایر زتین بیلا راثآ رد .)81-83 صص ،نامه( دسر یم دوخ جوا هب زا هدافتــسا اب ار هدیچیپ موهفم کی هک تــسا نیا لیلحت زا روظنم ،موــس يانعم رد يارب .میهد حیضوت ،درادن هیلوا موــهفم اب يطابترا ًاتاذ هک رت سوملم و رت نــشور میهافم تلوهس اب ات درک يم هدافتسا يضایر نابز زا يــسدنه لئاــسم لیلحت يارب تراکد ،لاثم انعم نیا رد لیلحت .)Beany, 2009( دزادرپب لئاــسم زا تسد نیا يسررب هب يرتــشیب هدش حرطم متسیب نرق لیاوا و مهدزون نرق رد هک هدوب 6يلیلحت ۀفسلف ياضف رد رتــشیب هب ينانوی ۀسدنه هک ينارود رد ،)کیژولونورک( ينامز بیترت ظاحل هب ،بیترت نیا هب .تسا رد ،نردم نارود لیاوا رد .تشاد يناوارف تیمها تسخن يانعم رد لیلحت ،دیسر يیافوکش زین )هیزجت( مود يانعم رد لیلحت ،هیلوا میهافم و لوصا هب تــشگزاب ۀباثم هب لیلحت رانک
6. Analytic Philosophy
دوجو هب يلیلحت ۀفسلف هک ينامز زا و دش رادروخرب لبق هب تبــسن يرتــشیب تیمها زا ينابز شخرچ زا سپ صوصخ هب ،متــسیب نرق لیاوا و مهدزون نرق رخاوا يــنعی ،دمآ روم دراودا ،)م1925-1838( هــگرف پولتوگ نوچمه يصاخــشا ياهراک طــسوت هک تروص )م1947 -1861( دهتیاو و )م1970-1872( لسار دنارترب ،)م1958-1873(
ادیپ يرتشیب دومن ،ریــسفت ای همجرت يانعم رد لیلحت ينعی ،لیلحت موــس عون .تفرگ ،لئاسم يسررب يارب يلیلحت ۀفــسلف .)Stelmach and Brozek, 2005 p.71( درک هب نتخادرپ يارب ينعی ؛دندوب يــقطنم ریباعت نیا هک داد يم هئارا میهافم زا يرــیباعت .درک يم لیدبت يقطنم ریبعت هب ار میهافم تــسخن ،هفسلف يدحات ،تسا هتفرگ لکش یضایر رد للادتسا ياه شور ۀیاپ رب زین دیدج قطنم دوخ دیدج قطنم رد يضایر ياه شور و اهدامن زا هدافتسا« .تسا يضایر قطنم هب فورعم هک دنیآرف و نایرج ًایناث ،دــنک يم يریگولج للادتــسا ریــسم رد اه شزغل و تاطلاغم زا ًلاوا اب هک دروآ يم مهارف ار يیاه هزوح هب دورو ناکما ًاثلاث و دــشخب يم عیرــست ار للادتــسا يسدیلقا ۀسدنه .)3 ص ،1389 ،یوبن( »تسین نکمم اهنآ هب دورو يتنس قطنم ياهرازبا موس يانعم رد لیلحت زا هدافتــسا ياه هنومن زا رگید يکی زین يلیلحت ۀــسدنه هژیو هب و سپس ،هدش لیدبت يضایر نابز هب لوا ،يسدنه تلاکشم و لئاسم ،ود ره رد اریز ،تــسا هسدنه هب ار هدمآ تسد هب جیاتن و دنک یم يــسررب ار يضایر دیدج لکــش نیا ،رگ لیلحت .)67-99 صص ،نیشیپ ،هدازدمحم( دهد يم میمعت )يسررب دروم يلصا عوضوم(
نتخادرپ شور راهچ ،يقوقح للادتسا شور ،دوخ دنمشزرا رثا رد كزورب و خاملتــسا Stelmach( کیتونمره و لدج ،لیلحت ،قــطنم :دنا هدرک رکذ لکــش نیا هب ار قوقح هب يیاسانش لیلحت قیداصم زا يکی ناونع هب ار يداصتقا لیلحت اهنآ .)and Brozek, op.cit يانعم رد هن ،قوقح يداصتقا لیلحت ترابع رد لیلحت ۀژاو ،رــت قیقد ترابع هب .دننک يم لیلحت زا تسا ترابع هک هدش هدافتسا موس يانعم رد ًاقیقد هکلب ،مود يانعم رد هن و لوا يیاسانش فده اب رتانشآ يا هزوح هب انشآان و هدیچیپ عوضوم ای هدیدپ کی لاقتنا قیرط زا دنتسه يرت قیقد فیراعت ياراد يداصتقا میهافم اریز .عوضوم کی ناهنپ و ادیپ داعبا رتهب يقوقح میهافم لیدبت اب ناوت يم لیلد نیمه هب و هدش يسررب اهنآ ناهنپ و ادیپ يایاوز و هدش حرطم میهافم نیا ۀرابرد داصتقا ملع رد هک يثحابم زا ،يداصتقا میهافم هب يسایس و و ناناکوب لاثم يارب .)Ibid( درب هرهب روبزم يسایس ای يقوقح میهافم نییبت يارب ،تــسا يعــس ،دعاوق دوجو يارب يرگید لیلد :مزح ۀباثم هب تینلاقع ناونع اب دوخ ۀلاقم رد نوی نوچمه يا هداتفااج ۀلئسم زا هدافتسا اب ار هعماج رد روآ مازلا دعاوق يدوجو تلع دننک يم .)Buchanan and Yoon, 1999, pp.211-218( دنهد حیضوت 7كرتشم عبانم يدژارت يلیلحت رازبا کی ناوــنع هب ًافرص كرتــشم عبانم يدژارت ۀلئــسم هب اهنآ لیلحت نیا رد و هلئسم رب رثؤم هک يتاهج و نآ فلتخم يایاوز و هلئسم نیا اریز .رگید زیچ هن ،دنرگن يم ناونع هب نآ زا نوی و ناناکوب لاح .تسا هدش يسررب داصتقا ملع رد يبوخ هب ،تسا نآ لح .رتشیب هن ،دننک يم هدافتسا هداد لیلحت رازفا مرن کی
7. Tragedy of Commons
دربراک هب تبسن اهرادنپءوس زا يخرب دناوت يم نآ نیببت هنیمز نیارد هک يلئاسم زا يکی ،دنک عفد و عفر ار تسایس هلمج زا يناسنا مولع ياه هزوح ریاس و قوقح رد يداصتقا لیلحت يتاماهتا زا يکی هراومه .تسا همجرت يانعم رد لیلحت ينعی موس يانعم رد لیلحت راکوزاس هک تــسا نیا ،دننک يم حرطم قوقح يداصتقا لیلحت هیلع ناناد قوقح دوخ صوصخ هب هک تایدام لابند هب اهنت و دننیب يم تورث و لوپ و نایز و دوس مشچ هب ار زیچ همه نانادداصتقا هن و دندنبیاپ نید هب هن ،دنراد يهجوت ساسحا هب هن ،دنهن يم يعقو يونعم روما هب هن ؛دنتسه يساسا نوناق زا يقلاخا ریسافت ۀئارا ددصرد هک يناسک ای نایارگ قلاخا ،لاثم يارب .قلاخا هب اهنآ .تسا يداینب ياه شزرا رب يراذگ تمیق لابند هب يساسا نوناق داصتقا دندقتعم ،دنتسه طقس رب قح لاثم يارب ،يــساسا قوقح زا يداصتقا ياه لیلحت شریذپ اب هک دنرواب نیا رب .تشاذگ میهاوخ هدیازم هب رگیدمه لباقم رد ار تایح رب قح و نینج هاگ چیه يداصتقا رگ لیلحت .تسا حضاو رایسب يتشادرب نینچ ندوب تسردان هکنآ لاح هکنیا هنومن یارب ؛دنک يراذگ شزرا ار يقوقح تاعوضوم و میهافم هک تسین ماقم نیا رد رگ لیلحت فده .تسین نادداصتقا کی ۀغدغد هاگ چیه ،يدازآ ای تسا رتشیب تلادع تیمها نیمه رد ضرف هب .دنک هئارا ار دوخ لیلحت دناوتب هک تــسا نیا يراذگ شزرا زا يداصتقا تیلک هب يا هــشدخ هلئــسم نیا و درب راک هب مه ياج هب ار يدازآ و تلادع ناوت يم دروم .دنک يمن دراو لیلحت لیلحت ينعی ،موــس يانعم رد لیلحت کــی ماجنا دنیارف ،كزورب و خاملتــسا هب ار دنیارف نیا ،لاثم کی رــکذ زا سپ اهنآ .دنا هداد حیضوت ينــشور هب ،ار يا همجرت
:دنا هدرک میسقت هلحرم هس ۀزوح هب طوبرم میهافم ،هلحرم نیا رد .8داصتقا نابز هب میهافم ۀمجرت ۀلحرم )فلا نابز داصتقا نابز .دوــش يم هدنادرگرب داصتقا نابز هب ،تــسایس ای و قوقح دننام ،عوضوم و تایح رب قح ،تلادع ،يدازآ دیاــش لیلد نیمه هب ؛دراد يلام ۀغبص هک تــسا يا هژیو .دنوش لیدبت يرگید تیمک ره ای رلاد هب لیبق نیا زا يمیهافم موهفم ره ای يــسایس ای يقوقح میهافم هکنآ زا سپ .يلیلحت رازبا باختنا ۀلحرم )ب يارب .دوش باختنا دیاب يبــسانم يلیلحت رازبا ،دمآرد يداصتقا نابز هب تیقفوم اب يرگید يلااک هب يمومع تاــمدخ ،يداصتقا هاگنب هب تلود رگا يداــصتقا لیلحت ۀرابرد ،لاــثم تمیق هب تایلام و ،يتباقر رازاب هب مسیلاردف ماظن ،ناگدننک فرصم هب نادنورهش ،يدیلوت رد هدننک فرصم ۀیرظن يلک ناونع اب هک يــلیلحت ياهرازبا زا ناوت يم ،ددرگ هــمجرت لااک .درک هدافتسا ،دوش يم حرطم درخ داصتقا ای رازبا و دــش همجرت يداصتقا نابز هب میهافم هکنآ زا سپ .يریگ هجیتن ۀــلحرم )ج قبط ،لااب لاثم رد .درک يریگ هجیتن ناوت يم ،دــش هتفرگ راک هب بسانم يلیلحت ياهرازبا ،رت مک تمیق اب هک دــشاب هتــشاد يرتــشیب شورف دناوت يم يهاگنب ،هدننک فرصم ۀیرظن دناوت يم يتلایا ،لاردف ماــظن کی رد ،قایــس نیمه هب .دنک دیلوت رتهب تیفیک اب ییلااک .دهد هئارا یرتهب یمومع تامدخ ،رت مک تایلام نتفرگ اب هک دنک لمع رت قفوم
8. Economization
رارق يداصتقا لیلحت يور شیپ يددعتم تلاکــشم ،هلحرم هس ره رد تــسا يهیدب تــسین ناــسآ نادنچ يداصتقا نابز هب يداصتقاریغ میهافم لیدبت ،لوا هلحرم رد .دراد لیلحت ۀزوح رد فلتخم ناگدنــسیون و نادنمــشیدنا نایم هک يیاهرظنفلاتخا زا يخرب و نکمم ،مود ۀلحرم رد .دراد مــیهافم نیا همجرت ۀویــش رد هــشیر ،دراد دوجو يداصتقا تسا نکمم زین موس ۀلحرم رد .دــشاب هدشن باختنا تــسرد یلیلحت لدم ای رازبا تــسا .)Stelmach and Brozek, op.cit, pp.94-97( دشاب هابتشا يریگ هجیتن
»يداصتقا ليلحت« ترابع رد داصتقا موهفم .2 لیلحت ۀصرع رد ار دراو هزاــت ناگدنناوخ زین و ناگدنــسیون هک يدراوم نیرت مهم زا يکی يترابع رد يفصو شــقن رد هژیو هب داصتقا موهفم ،دهد يم رازآ بــلغا قوقح يداــصتقا هنیمز نیارد هک دوش يم هدهاشم فلتخم ياه هتــشون رد .تسا يداصتقا لیلحت نوچمه نامه زا تسا مزلا ،يداصتقا لیلحت يانعم نییبت يارب .تــسا هتفرگ تروص ثحبم طلخ .دوش يیاسانش داصتقا ۀژاو باب رد توافتم يانعم هس ادتبا يباتک هک يماگنه ،لاثم يارب .تسا يداصتقا ماظن نیبم تــسخن يانعم رد 9داصتقا هئارا باتک نآ شراگن زا هدنــسیون روظنم ،میریگ يم تــسد رد ار ناریا داصتقا ناونع اــب ،مود يانعم رد .10تسا روشک يداصتقا تیعضو و ناریا يداصتقا ماظن زا يفیصوت و حرــش ،هضرع نوچمه يیاه هدیدپ ۀعلاطم هب هک تسا يناسنا مولع زا يا هتــشر يانعم هب داصتقا هلئــسم نیا هب رنزوپ دراچير ،لاثم یارب .دزادرپ يم يراکیب و دوکر ،مروت ،دیلوت ،اــضاقت ۀرابرد اهنت داصتقا دننک يم رکف زونه هک دنراد دوجو يدایز ناناد قوقح هک دنک يم هراــشا يسررب نلاک داصتقا رد هک تــسا يیاه هدیدپ رگید و يداصتقا ياه هخرچ ،يراکیب ،مروت دای 11داصتقا ملع ناونع اب بلغا داصتقا زا انعم نیا رد.)Posner, 2003, p.3(دنوــش يم و تيمسا مادآ ات وطسرا زا يداصتقا تیلاعف ۀرابرد هیلوا رکفت فرعم انعم نیا .دوــش يم نامه رد ار ملع نیا ورملق دننک يم شلات هک تسا یرصاعم نانادداصتقا و سكرام لراك هدرب راک هب زین تیلاعف يعون هب هراشا يارب داصتقا انعم نیا رد .دننک ظفح يتنس ياهزرم قیرط زا هکلب ،نآ يا هبساحم صاخ لکش يور زا هن ار تیلاعف نیا نانادداصتقا .دوــش يم ياهزاین نیمأت و اهلااک دیلوتزاب و دیلوت قیرط زا ينعی ؛دننک يم يیاسانش ،دراد هک يفادها .)44 ص ،1387 ،نیول و وساروپاک( رشب دارفا يدام هک دارفا ۀماع دزن ار داصتقا يیانعم راب مظعا شخب ،هدش دای يانعم ود دــسر يم رظن هب ،داصتقا ملع نایوجشناد زا يخرب دزن هنافــسأتم يتح و دنرادن هنیمز نیا رد يصصخت شناد
.دوش يم هدافتسا Economy ۀژاو زا ،دشاب رظندم تسخن يانعم رد داصتقا هاگره ،يسیلگنا نابز رد .9 .تسا يراج تیعضو نیمه هیبش زین نیتلا ياه نابز رگید رد میهاربا ،يقازر :تسا هنیمز نیا رد يبوخ هنومن ریز تاصخشم اب يقازر میهاربا باتک لاثم يارب .10
.ين رشن :نارهت ،ناریا داصتقا اب يیانشآ )1388(
.دوش يم هدافتسا Economics ۀژاو زا ،دشاب رظندم مود يانعم رد داصتقا هاگره ،يسیلگنا نابز رد .11 .تسا مکاح يتیعضو نینچ زین نیتلا ياه نابز رگید رد
تسا يسک ًلاامتحا 12يداصتقا ناسنا يصخش نینچ رظن زا ،هجیتن رد .دــشک يم شود رب ار داصتقا يملع ياه هرود ای )Kirchgässner, 2008, p.1( دراد يداصتقا ياه تیلاعف هــک هک ار يداصتقا يمومع قوقح ای يداصتقا قوقح نوچمه يترابع ،نینچمه .تسا هدنارذگ يمومع قوقح نوچمه دشرا يسانشراک ياه هرود زا يخرب ۀمانرب رد سورد زا يکی ناونع هب هب ًافرص يقوقح ياهداهن ،نآ رد اریز ،درک فیرعت اضف نیمه رد دیاب ،تــسا هدــش هدناجنگ داصتقا زا ای هک )17ص ،1389، رگداد( دنوش يم هتفرگ رظنرد داصتقا زا جراخ رصانع ناونع .دنراذگ يم ریثأت داصتقا رب ای دنریذپ يم ریثأت ۀباثم هب داصتقا ،انعم نیا رد .تسا لیلحت شور يعون يانعم هب داصتقا ،موس يانعم رد ،بیترت نیا هب .درک نییبت ناوت يم ار يفلتخم ياه هدیدپ نآ زا هدافتسا اب هک تسا يشور .دنک يم فوطعم ناهج زا وا هیجوت و درف ندیــشیدنا ۀویــش هب ار ام انعم نیا رد داصتقا ددصرد ،دوــش يم دای نآ زا 13يداصتقا درکیور ناونع اب هاگ هک رــکفت شور و هویــش نیا ياهانگنت لباقم رد صاخ فادها بــسک يارب يــشلات ناونع هب يناــسنا شنک ندیمهف لیلحت« ترابع رد ،لاثم يارب .)41-44 صص ،نيشيپ ،نیول و وساروپاک( تــسا ينوریب ياهرازبا اب يقوقح تاــعوضوم هک تــسانعم نیا هب داصتقا ۀژاو رکذ ،»قوقح يداــصتقا ،اهراتخاس نومزآ يارب يداصتقا ياه کینکت و اه هیرظن ،نآ رد و دنوش يم يسررب يداصتقا رد ،داصتقا دوخ ناــبز هب .دنوــش يم هتفرگ راک هب ينوناق ياهداهن و قوقح راثآ و دــنیارف ياه لدم نورد يداصتقا ياهریغتم ناوــنع هب يقوقح ياهداهن ،قوقح يداصتقا لــیلحت هب ًافرص يقوقح ياهداهن ،نآ رد هک يداصتقا قوقح لثم هن ؛دندرگ يم يــسررب يداصتقا .)17ص ،نيشيپ ،1389، رگداد( دندــش يم هتفرگ رظنرد داصتقا زا جراخ رصانع ناوــنع يداصتقا لیلحت« ترابع رد »يداصتقا« فصو هک يماگنه درک دــیکأت دیاب ،بیترت نیا هب ،هجیتن رد .تسخن يانعم ود هن ،تسا نآ موس يانعم روظنم ،دوــش يم هدرب راک هب »قوقح رد هک يلیلحت ياه هویش و اه شور زا نآ رد هک تــسا يلیلحت يانعم هب يداصتقا لیلحت .دوش يم هدافتسا ،تسا هدش هتفرگ راک هب رازاب ۀعلاطم يارب »داصتقا ملع«
هب زگره قوقح يداصتقا لیلحت هک دــشاب هدش نشور دیاب ،دش هتفگ هچنآ ساــسارب ظاحل هب هک هنوگ نآ -داصتقا هب نتخادرپ يانعم هب نآ هب نتخادرپ و »داصتقا ملع« يانعم لابند هب يداصتقا لیلحت رد ،رت نــشور ترابع هب .تسین -دوش يم تــشادرب نآ زا يفرع ياهدمایپ فشک و روــشک يداصتقا ماظن رب يقوقح دعاوق ای و يقوقح ماظن ریثأت يــسررب يداصتقا لیلحت اب يتیخنــس چیه تاعوضوم هنوگ نیا يسررب .میتــسین قوقح يداصتقا هاگ هک هنوگ نامه داــصتقا ملع ينعی ؛تــسا داصتقا ملع زا يا هخاــش هکلب ،درادن قوقح ياهدمایپ يسررب هب تــسا نکمم ،دزادرپ يم يداصتقا ماظن رب گنج تاریثأت يــسررب هب .دزادرپب زین نآ زا يشخب ای يقوقح ماظن کی يداصتقا يقوقح ماظن يداصتقا ياهدمایپ و راثآ يسررب هب »داصتقا ملع« ناونع اب نانادداصتقا
12. Homo Economicus 13. Economic Approach
،14يیارگداهنون داصتقا ياه تلاــسر زا يکی ،لاثم يارب .دنزادرپ یم يقوقح ياهداهن اــی و .تسا داصتقا هب تبــسن ،يقوقح ياهداهن هلمج زا ،يعامتجا ياهداهن ياهدمایپ يــسررب يریثأت هچ يکرمگ نیناوق ای دراد روشک رد دیلوت حطس رب يریثأت هچ يتایلام نیناوق هکنیا زا يدراوم و دنشاب هتشاد دناوت يم يداصتقا دشر رب يریثأت هچ لاردف ماظن ای و ،لاغتشا رب ،تسا -نآ يارگداهنون تئارق صوصخ هب -داصتقا ملع هب طوبرم ثحابم يگمه ،لیبق نیا .يداصتقا لیلحت هن رد هک داصتقا و قوقح رد وگاكيش بتكم ناونع اب دوخ ۀلاقم رد امدم نويتــسِا
:دسیون يم هراب نیارد ،تسا هدش رشتنم م2010 لاس تاعلاطم سنج هب طوبرم داصتقا و قوقح دیدج و مــیدق درکیور نیب يلصا تواــفت«
کی ناونع هب( تسا داصتقا و قوقح تلاماعت يــسررب لابند هب میدق درکیور .تــسا اهنآ لامعا لابند هب دیدج درکیور هکنآ لاح )يداصتقا يزادرپ هیرظن رد يــساسا و مهم رصنع يقوقح ينابم هب يراک و تسا قوقح ياضف رد دارفا راتفر يــسررب تهج يداصتقا ۀیرظن فلتخم تئارق ود فرعم دیدج و مــیدق درکیور ،رت قیقد ترابع هب .درادن يداصتقا ماــظن هک تسا يا هتــشر نایم و هیلادنچ درکیور کی میدق درکیور .دنتــسه يعامتجا ۀیرظن زا ریثأت داصتقا هب قوقح هاگ ،درکیور نیا رد .تــسا هعماج يداهن راتخاــس لیلحت لابند هب يلک درکیور کی زا يــئزج دیدج درکیور ،ضوع رد .قوــقح هب داصتقا هاگ و دراذــگ يم ۀیرظن کی ناونع هب کیــسلاکوئن داصتقا ۀیرظن نآ رد هک تــسا يداصتقا مــسیلایرپما مهف تهج يرازبا ناونع هب ينلاقع باختنا ۀیرظن ،درکیور نیا رد .دوش يم يفرعم يعامتجا درکیور نیا ،رگید ترابع هب .دوــش يم هدرب راک هب يعامتجا ياه هنیمز يمامت رد دارفا راتفر ات دهد يم شرتسگ ،دنوش يمن بوسحم يداصتقا يتنس روط هب هک يیاه هزوح هب ار داصتقا دوخ تاعلاطم جیاتن هکنیا هن ،دهد رارق ریثأت تحت ار روبزم يملع ياه هزوح قیرط نــیا زا هزوح هب ،دنک کمک يداصتقا ماظن درکلمع مهف رد ام هب دناوتب دیاــش هک فده نیا اب ار .)Medema, 2010, p.169( »...دنک دراو داصتقا ينعی يلصا نآ ۀرتسگ و يداصتقا ليلحت عوضوم -مود دنب تاعوضوم زا يخرب يسررب هب اریز ؛تسا رتسگ هطلس ملع کی داصتقا« : رِلگيتــسا جرج يا همانتوعد هکنآ نودب دزادرپ يم يناسنا مولع رد دوخ هیاسمه ياه هتــشر ریاس رد يلصا .)Stigler, 1984, p.311( »...دشاب هتشاد راک نیا يارب نآ و تفر رتارف ماگ کــی ناوت يم شور ناونع هــب يداصتقا لیلحت نییبت زا ســپ يانعم ود اهنت هک يناسک هاگن زا داصتقا عوضوم .تسا يداصتقا لیلحت عوضوم رب يضیرعت يیانشآ موس يانعم اب هک یدارفا رظن زا داصتقا عوضوم اب ،دنا هدرک يیاــسانش ار تــسخن ای يداصتقا ماظن يسررب داصتقا عوضوم ،تسخن يانعم ود رظنم زا .تــسا توافتم ،دنراد دننام ؛دروآ مه درگ 15رازاب لئاسم يلک ناونع اب ناوت يم ار اهنآ يگمه هک تــسا يلئاــسم
14. New Institutionalism )in Economics(
15. Market
لاح .هریغ و فرصم ،دیلوت ،تامدخ و اهلااک ياضاقت و هضرع ،يداصتقا ياه هاگنب درکلمع رد .تسا رازاب لئاسم فرِص زا رتارف رایسب يزیچ داصتقا عوضوم ،موس يانعم رظنم زا هکنآ ۀزوح کیکفت هب ،داصتقا دروم رد گرزب نانادداصتقا زا نت هس فیراعت یلامجا یسررب اب ریز لیلحت شور یعوضوم ۀرتــسگ نییبت هب هجیتن رد و داصتقا رد یعوضوم ۀزوح و یــشور .تخادرپ میهاوخ یداصتقا داصتقا فيرعت .1 رتشیب 16،دنک يم هئارا داصتقا زا )م1924-1842( لاشرام درفلآ هک يفورعم فیرعت دنچره زنيبار لنويل فیرعت اما ،تــسا نآ زا يلقادح تــشادرب هجیتن رد و داصتقا عوضوم هب رظان یشور ۀیلا زا هک دوب دهاوخ رادانعم ينامز اهنت داصتقا زا ناناكوب زميج و )1984-1898(
هتبلا هک زنيبار فیرعت قــبط .مینک يیاــسانش ار نآ ينییبت تردق و میــشاب هاگآ داصتقا تسا يملع داصتقا« ،تسا داصتقا يسرد یاه باتک رتــشیب لوبق دروم و فیرعت نیرتربتعم دناوت يم هک يبایمک ياه هلیسو و فده نیب هک ثیح نآ زا ،دزادرپ يم رشب راتفر ۀعلاطم هب هک .)Salzberger, 2008, p.26( »دنک يم رارقرب طابترا ،دنشاب هتشاد يفلتخم ياه هدافتــسا يشناد هباثم هب ار داصتقا ملع ،تسا هدش هئارا داصتقا ۀرابرد هک يفیراعت همه در اب ناناكوب .)Buchanan, 1964, p.220( »دزادرپ يم 17يلماعت طباور ۀعلاطم هب« هک دناد يم اریز ،تــسا هتفرگ رارق داصتقا یروتارپما شبنج تمدخ رد اراکــشآ زنيبار فــیرعت هب نز و درم زا معا رــشب دارفا هک يفادها« ،تسا هدرک نایب رفيلــشريه هک روط نامه ،يیوجارجام ،ترهش دناوت يم فادها نیا هکلب ،تــسین هرک و نان اهنت دنتــسه نآ لابند کی يتح ای و يگدنز تسرد يانعم ،يدبا يراگتــسر ،تیعقوم و ماقم ،يیوــشانز طباور نونکا مه هک تسا ساسا نیا رب .)Hirshleifer, 1985, p.53( »دشاب تحار باوخ ،بش ،يرادا و يسایس نادرمتلود راتفر نوچمه يا هدنکارپ رایسب تاعوضوم هب يداصتقا لیلحت ،يراگن هزره ،قلاط و جاودزا ،يراد هدرب ،يداژن ضیعبت ،تازاجم و مرــج ،قوقح ،تاباختنا ثحابم يرایسب و ملع ،رامق ،شزرو ،نینج طقس ،دایتعا ،يشکدوخ ،نید ،عورشمان طباور لیلحت ناراد هیلاط زا يــکی ،ركِب .)Maki, 2008, p.358( تــسا هتفای شرتــسگ رگید :تسا هدرک زاغآ فیرعت نیمه اب ار دوخ راک عقاورد ،قوقح يداصتقا اه فیرعت نیرت ماع بیقر فادها و بایمک ياهرازبا موهفم زا هدافتــسا اب داصتقا فیرعت«
و دنک يم فیصوت ار داصتقا ،دوش لح دیاب هک يا هلئــسم تیهام يانبم رب فیرعت نیا .تــسا باختنا و يبایمک .دریگ يم ربرد ار دنهد يم ماجنا نانادداصتقا هک يراک ای رازاب شخب زا رتارف
زا شخب نآ داصتقا .هرمزور يگدنز رد رشب ۀعلاطم زا تسا ترابع داصتقا« ،لاشرام فیرعت قبط .16 يدام ياهزاین زا هدافتسا و ندروآ تسد هب اب هک دنک يم هعلاطم ار رشب دارفا يعامتجا و يدرف تیلاعف
.»دنتسه طابترا رد رشب هافر يارب زا يرایسب رد يلو ،تسا هدرک هئارا ریز تاصخشم اب دوخ يلصا باتک رد ار داصتقا زا فیرعت نیا لاشرام
:تسا هدش رارکت فیرعت نیا يداصتقا یاه هلاقم و اه باتک Marshall, Alfred )1920( Principles of Economics, London: Macmillan.
17. Exchange Relationship
هتفرگ تایلام عیانص مادک زا هکنیا هلمج زا( يسایس دنیارف قیرط زا هتفای صیصخت عبانم همه قیرط زا )هن ای تفر گنج هب دیاب ایآ و داد شیازفا ار لوپ ۀضرع ناوت يم يتعرس هچ اب ،دوش اسیلک رد روضح تاعفد ،هداوناخ ۀزادنا ،رسمه باختنا يارب يریگ میمصت هلمج زا( هداوناخ اه يریگ میمصت هلمج زا( نادنمــشناد قیرط زا و )راک و باوخ تاعاــس نیب نامز عیزوت و صخشم ار )هریغ و يشهوژپ تلاکشم هب رکف ۀوق عیزوت و ندیشیدنا نامز صیصخت ۀرابرد .)192 ص ،نیشیپ ،نیول و وساروپاک( »دزاس يم يتاعوضوم هب داصتقا يشور ۀزوح شرتسگ ثعاب يرگید ۀبنج زا زین ناناكوب فیرعت طباور يو رظن زا .تــسا هدش يمن بوسحم )يتنس( داصتقا زا يــشخب رتشیپ هک هدــش دارفا نیب يلماعت هاگرــه زین يگدنز ياه هصرع ریاــس رد و تــسین رازاب صتخم يلماعت زنيبار فیرعت يو .داد رارق يداصتقا لیلحت عوضوم ارنآ ناوت يم ،دریگ يم تروص رــشب ۀزوح تهج يب و دریگ يم ربرد ار يباختنا هــنوگره هک دنک يم در و دقن لیلد نیا هــب ار Bu-( دنرادن هعلاطم شزرا هک دهد يم شرتــسگ يیاه باختنا ۀعلاطم هب ار داصتقا ملع ياه باتک عورش لومعم ۀویش يتح ،لیلد نیمه هب تسرد .)chanan, 1991, pp.217 حرش هداتفارود يا هریزج رد هئوزورك نوسنيبار تــیعضو نآ رد هک ار داصتقا يــسرد هیرظن« ناونع هــب داصتقا هک دنک يم هیصوت ناناكوب .دناد يم هابتــشا ،دوــش يم هداد عیزوت هیرظن« ناونع هب داصتقا نیــشناج دیاب ،تــسا دارفا نیب لماعت لحم هک 18»رازاب درکلمع هب اهنت يدراوم رد هک )Buchanan, 1964, pp.217( ددرگ 19»دودحم عــبانم .دشابن يلماعت تسا نکمم و تسا فوطعم درف کی ياتــسار رد ناناكوب هک تــسا يموهفم 20لماعت ۀباثم هب تــسایس ،طابترا نیمه رد هلدابم داهن رازاب .دنک يم دانتــسا نآ هب اهراب يمومع ۀزوح هب يداصتقا لیلحت شرتــسگ اهنآ .دننک هلدابم رگید زیچ اب ار يزیچ ات دنوش يم دراو رازاب هب لیلد نیا هب دارفا و تــسا ،دــشاب مه يزیچ نینچ رگا يتح ؛دننک رتــشیب ار دوخ عفانم ات دنوــش يمن دراو رازاب هب نادداصتقا و تسین يژولونکت داصتقا اریز ،تسین يیاه تیعضو نینچ يــسررب داصتقا راک اه ناسنا هک فراعتم داصتقا ضرف شیپ نیا زا شیوخ ددعتم راثآ رد ناناکوب .تسین سدنهم راتفر نیمه ۀعلاطم هب ًافرص داصتقا و دنتــسه يزاــسرثکادح ای يرگ هنیــشیب لابند هب .)Buchanan, 1991, p.7; Yeager, 1990, pp.197-199( دــنک يم داقتنا ،دزادرپ يم هب هکنآ نودب هک دیامن میظنت يا هنوگ هب ار دارفا لباقتم طباور هک تــسا نیا رازاب درکراک رتیلاتوت تلود( يزباه تلود هب هــکنآ نودب و دنوــش راچد )شحوت( يزباه ۀیلوا تیعضو .دننک فرطرب نیعم حطس کی رد ار دوخ تاجایتحا ،دنشاب هتشاد زاین )رضاح اج همه و رد کیــسلاک ۀنابصعتم هاگدید اب تــسایس ۀصرع هب رازاب ۀصرع زا موهفم نیا میمعت و تقیقح كرتشم يوجتسج يارب تسایس ۀصرع رد دارفا نآ ساسا رب هک تــسا ضراعت شیپ اه تدم زا نانادداصتقا هکنیا دوجو اب هک حیضوت نیا اب .دنوــش يم دراو يناگمه ریخ
18. Economics as Theory of Markets
19. Economics as Theory of Resource Allocation 20. Politics as Exchange
،دنک يم لابند ار دوخ عفن رازاب رد هک دنرگن يم يداصتقا ناــسنا مــشچ هب رــشب دارفا هب رظنرد يیاه ناسنا ار اهنآ و دوب توافتم نارادمتــسایس هب هاگن متــسیب نرق طــساوا ات اما روهظ ۀطساو هب متسیب نرق طساوا زا .دنتسه لوغــشم يرازگتمدخ هب اهنت هک دنتفرگ يم .)235 ص ،1389 ،میعزرس( دش در کیکفت عون نیا ،يشهوژپ ياه شور يخرب تسین يقئلاع ای اه شزرا توافت زا يشان يسایس ۀصرع و رازاب نایم توافت ناناكوب رظن زا یتوافتم فادها يریگیپ يارب مادکره رد هک تسا يطیارش زا يشان هکلب ؛دننک يم لابند دارفا هک نآ قیرط زا هک يراتخاس .تسا دارفا نایم يا هدیچیپ يا هلدابم راتخاس تسایس .تــسا مکاح ۀداــس تلادابم للاخ زا ناوت يمن هک يفادها ؛دننک لابند ار دوخ صاخ فادها دنناوت يم دارفا دهاوخن دوجو يتعفنم ،دــشابن راک رد يدرف عفانم يتقو .درک لابند يرثؤم لکــش هب يرازاب رد .دننک يم هلدابم لاقترپ اب ار بیس ،دنوش يم دراو فراعتم رازاب هب هک يماگنه دارفا .تــشاد ،دزادرپب دیاب يمومع روما ۀنیزه تباب سکره هک يمهس دروم رد دارفا نیمه زین تسایس ۀصرع .)257-264 صص ،1389 ،ناناکوب( رگید زیچ هن ،دننک يم ناتسب هدب مه اب ۀرابرد هک يا هیرظن ره هک تــسانعم نیا نمضتم ،لماعت ۀباثم هب تــسایس موهفم داضتم عفانم ،نآ قیرط زا هک ار ییاه هار دنک شلاــت دیاب ،دوــش يم هئارا يعمج باختنا عقاورد يداصتقا لیلحت ،بیترت نیا هب .دنک لیلحت و يسررب ،دنوش يم هداد شزاــس دارفا ضراعتم عفانم اــب دارفا هک دهد يم حیضوت و تــسا يعمج باختنا ۀرابرد هیرظن کــی هیبــش و يکی صاخــشا عفانم هاگره عقاورد .دننک يم لماعت و هحلاصم مه اــب هنوگچ عفانم رگا .دوش يم دیدپان يداصتقا ۀیرظن يــساسا و يلصا شخب رگید ،دوش هتــشادنپ دوخ شلات داصتقا هکنیا .تسین يداصتقا تیلاعف هب يزاین رگید ،دــشاب هباشم صاخشا ،دننک يم يراکمه و لماعت مه اب دارفا ًلاصا ارچ هک تسا هدرک فوطعم هلئسم نیا هب ار هتــشاد لماعت هب زاین و دنــشاب توافتم دارفا هک دنک يم ادیپ انعم تروص نیا رد اــهنت .)Buchanan and Tullock, 1999, p.4( دنشاب ،دننک يریگ میمصت هبناج کی تروص هب ًافرص ات دنا هدشن يحارط يعامتجا ياه ماظن و اهورین اهنآ بوچراچ رد دنناوتب دارفا ات دنا هدــش يحارط لیلد نیا هب اه ماظن نیا هکلب دارفا يتلادابم ياه تیلاعف دناوتب دیاب داصتقا .دننک هلدابم رگیدکی اب ار دوخ ياه هتــشاد )يسایس ماظن قیرط زا( يعمج ای و )يداصتقا ماظن قیرط زا( يصوصخ لکــش هب هک ار .)Marciano, 2009, p.55( دنک لیلحت ،دریذپ يم تروص ياتــسار رد ناناكوب فیرعت مــه و زنيبار فــیرعت مه هک تــسین يدیدرت هــتبلا نیا دودح رد طقف توافت و تسا هتفرگ رارق داصتقا ملع يــشور ۀنارگ هطلس ياه تسایس دارفا نآ رد هک تــسا يیاه هزوح ۀمه رب مکاح ًابیرقت زنيبار فیرعت .تــسا يرگ هطلــس نایم باختنا هب يعون هب دوخ فادها هب یبایتــسد يارب و دنتــسه هجاوم دوبمک اب رــشب ناناكوب فیرعت هک يیاه هزوح يلو .دننز يم تــسد روبزم عبانم زا فلتخم ياه هدافتــسا يداصتقا لیلحت يتنس ياه هزوح زا رت هدرتسگ رایسب هک لاح نیعرد ،دوش يم اهنآ لماــش رد يلماعت هاگره ؛تسا داصتقا زا زنيبار فیرعت لومش تحت ياه هزوح زا رتدودحم ،تــسا نآ رد هئوزورك هکنیا ،لاثم یارب ،بیترت نیا هب .دوب دهاوخن راک رد يداصتقا ،دــشابن نیب
هب يطبر ،درک یم میسقت دوخ فلتخم فادها نیب ار دودحم عبانم هنوگچ هداتفارود ۀریزج ناناكوب يداصتقا لیلحت ياضف هب ار نانیمطا دوــبن ،لماعت هب زاین عقاورد .درادن داــصتقا ،باختنا تیهام زا و دشاب نیعم ام باختنا هاگره تــسا دقتعم یو نیاربانب .دنک يم دراو .تشاد میهاوخن داصتقا ملع هب يزاین ،میشاب هتشاد نانیمطا و علاطا داصتقا رد یعوضوم ۀزوح زا یشور ۀزوح کيكفت .2 ،میهد لیلقت زنيبار فــیرعت هب يعون هب ار ناناكوب فــیرعت میــشاب زاجم رگا ،لاح ره هب ملع هک انعم نیا هب .تــسا يرــشب راتفر عقاورد داصتقا ملع عوضوم هک درک اعدا ناوت يم رد رــشب راتفر نییبت لابند هب ،صاخ لوصا و اه ضرف شیپ يــخرب زا هدافتــسا اب داصتقا رارق يعوضوم ۀزوح مادک رد باختنا تیعقوم نیا هکنیا یلو .تــسا فلتخم ياه تیعقوم يعامتجا و يسایس تلاکشم اب ندش ورب ور ماگنه رــشب دارفا .درادن تیمها ،تــسا هتفرگ .يداصتقا تلاکشم اب دروخرب ماگنه هک دننک يم باختنا و لیلحت هنوگ نامه توافتم ًلاماک ۀلئسم ود ،عوضوم ناونع هب داصتقا و ،شور ناونع هب داصتقا ،هجیتن رد ود نیا نیب دارفا تیرثکا ،دراوم بــلغا رد هکنیا .)Kirchgässner, op.cit, p.2( تــسا نآ و دراد يخیرات تلع کی ،دنتسین اهنآ نایم توافت هجوتم ای و دنوــش يمن لئاق يتوافت و دــشر )کیــسلاک( 21يــسایس داصتقا ملع بوچراچ نورد يداصتقا لیلحت شور هکنیا ریثأت لیلد هب ،نرق کی زا شیب ينعی متسیب نرق ۀمین ات مهدزون نرق زا .تــسا هتفای ومن نآ يلیلحت شور و داصتقا زا تبحص هاگره ،کیسلاکوئن و کیــسلاک داصتقا ياه هشیدنا Salzberger,( دش يم ردابتم نهذ هب -نآ فراعتم يانعم رد -يرازاب طباور و رازاب ،دش يم بصعت دیاش ای تداع يور زا هک ينانادداصتقا دنتسه زونه لیلد نیمه هب .)2008, p.25 هک تــسا ریگارف درکیور کی داصتقا هکنآ لاح .دنناد يم رازاب رد روصحم ار داصتقا ،يملع ،بیترت نیا هب .درب راک هب ار نآ قوقح هلمج زا يعامتجا موــلع ياه هنیمز رگید رد ناوت يم يتشگزاب هکلب ،تسین دیدج راک کی يناسنا مولع ياه هزوح رگید لیلحت رد داصتقا دربراک هدشن کیکفت رگیدکی زا زونه يعامتجا فلتخم مولع نآ رد هک تسا يا هرود هب هنارگایحا .)Kirchgässner, op.cit(دوب يعامتجا مولع رد لیلحت يارب يشور لوا ۀلهو رد يداصتقا لیلحت شور ،طیارش نیا اب ،شور و عوضوم ماغدا اب هکنیا حیضوت .تــسا نآ تاعوضوم زا يکی اهنت 22داصتقا و تــسا
:دیآ يم دیدپ ریز لودج حرش هب تلاح راهچ
21. Political Economy 22. Economy
يداصتقاریغ و يداصتقا لیلحت
،دنراد رضاح ۀتشون هب تبسن يعوضوم جورخ 4 و 3 ياه هرامش رد جردنم دراوم هک اجنآ زا ود نیا نایم زا .مینک يم فوــطعم 2 و 1 یاه هرامــش هب ًافرص ار دوخ هجوت اجنیا رد اــم يسررب يتنس داصتقا رد هک تسا يثحابم نامه ،هدش هراشا نآ هب 1 هرامــش رد هچنآ زین هب ًاقیقد درخ داصتقا ياه باتک رد راوناخ ياضاقت ينحنم يــسررب ،بیترت نیا هب .دوش يم رد هچنآ هکنآ لاح .تــسا يداصتقا عوضوم کی رد يداصتقا لیلحت شور دربراک ياــنعم يارب يداصتقا لیلحت شور نآ رد هک تسا يا هتشر نایم و دیدج درکیور ،هدمآ 3 ۀرامــش .کن( دور يم راک هب يسانش هعماج و تــسایس ،قوقح دننام يداصتقاریغ تاعوضوم نییبت .)194 ص ،نيشيپ ،نیول و وساروپاک ثعاب دراوم بلغا رد هک فیرظ و يــساسا رایسب ۀلئــسم کی هب تبــسن دیاب تیاهن رد هب داصتقا ،2 و 1 يانعم رد ،دش هراشا ًاحیولت هک روطنامه .داد رادشه ،دوش يم تــشادربءوس هب میهاوخ يم يداصتقا لیلحت شور زا هدافتسا اب عقاورد .تسا يرــشب راتفر 23نییبت لابند لابند هب حطس نیا رد ام .تسا هدرک زورب هنوگچ و ارچ راتفر نیا هک میهد خساپ لاؤــس نیا ،دوش يم ثحب قلاخا رد هک هنوگ نآ ار هدش يسررب تاعوضوم يدب ای و يبوخ هک میتسین نیا
23. Explain
و تــسین يراجنه ملع کی ،شور ناونع هب داصتقا ،يربو )سكام( نایب هب .مینک نــییعت ۀفسلف ای قلاخا هیبــش هکنآ ياج هب داصتقا رگید ترابع هب .تــسا 24يراذگ شزرا زا يراع نوچمه دنهد يم حیجرت نانادداصتقا انعم نیا رد .تسا يعیبط مولع هیبش ،دشاب يــسایس هب نارمع سدنهم .لقن و لمح راذگ تــسایس کی هن ،دنوش هتخانــش نارمع سدنهم کی ياه هدافتسا يارب ییاه لپ دناوت يم و دناد يم ار مکحتــسم لپ کی ياه يگژیو هجو نیرتهب درادن يرظن ،دوش هتخاس يلپ نینچ دیاب اجک و يک هک صوصخ نیا رد يلو ،دزاسب توافتم ثحابم هب یراجنه هغبص یعون اه هتشون یخرب رد هاگ ،نیادوجواب .)Little, 2011, p.227(
.25دزادنیب یهارمگ هب ار انشآان ۀدنناوخ تسا نکمم هک دوش یم هداد یداصتقا لیلحت
هجيتن
تاعلاطم ۀزوــح رد متــسیب نرق مود ۀمین رد قوــقح یداصتقا لــیلحت هک یــنامز زا ،اه باتک دادعت .دوش یم هدوزفا نآ ناراد فرط دادعت هب زور هبزور ،دش حرطم یا هتــشر نایم ،دنوش یم رشتنم و نیودت عوضوم نیا رد هلاس همه هک ییاه همان نایاپ و تایرــشن ،تلااقم یلیلحت یاه شور رگید نایم رد ار یبسانم هاگیاج یلیلحت شور نیا هک تسا نیا رگناشن نیا زا یکدنا نادنچ هن دادعت رد دسر یم رظن هب ،نیادوجواب .تــسا هداد صاصتخا دوخ هب نارگشهوژپ زا یخرب عقاورد .تسا هتفرگ تروص طلخ یداصتقا لیلحت و داصتقا نایم ،راثآ رارق هجوت دروم ،تــسا هدوب رظندم لصا رد هچنآ زا ریغ یــیانعم هب ار یداصتقا لــیلحت تسا هدش ثعاب ،نآ موهفم و یداصتقا لیلحت زا یتــسردان یاه تــشادرب نینچ .دنا هداد دودحم یقوقح دعاوق یداصتقا راثآ یسررب هب قوقح یداصتقا لیلحت ،دراوم یخرب رد هک هکنآ لاح .دوش حرطم یداصتقا لیلحت مان هب یقوقح دعاوق رب داصتقا راثآ یسررب ای ،دوش یانعم رد داصتقا هکلب ،تسین قوقح یداصتقا لیلحت ،اه یسررب لیبق نیا هک تسا نشور .تسا نآ فراعتم مهف کی زا یدنم هرهب ،زیچ ره زا شیب و شیپ ،قوقح یداصتقا لیلحت هب نتخادرپ یارب یداصتقا لیلحت ۀفسلف و انعم كرد اب .تسا ریذپان بانتجا یرما ،نآ موهفم و انعم زا حیحص یرایسب هب ناوت یم ،تــسا یداصتقا نابز هب یقوقح طباور و میهافم ،اهداهن نییبت انامه هک كرد اب ،لاثم یارب .تفگ خساپ ،تــسا هتفرگ تروص یلیلحت شور نیا هیلع هک ییاهاعدا زا هب ار تلادع ای تلادع هب ار یدمآراک دناوت یمن زگره یداصتقا لیلحت تفگ ناوت یم انعم نیا یداصتقا لیلحت هک درک اعدا ناوت یم هک تسانعم نیا حیحص كرد اب .دهد حیجرت یدمآراک لیلحت شور هکارچ ؛دنک در ار نآ ای عافد نیریــش گرم ای نینج طقــس قح زا دناوت یمن .تسین رادم شزرا و تسا ینییبت و یحاضیا رازبا کی ًافرص یداصتقا
24. Value-free
ۀیور هب رظان رتشیب ،تسا هتخادرپ قوقح یداصتقا لیلحت یفرعم هب هک ریز رثا زا یشخب ،لاثم یارب .25 رقاب همجرت ،دیفم و رصتخم ؛قوقح هفسلف )1389( دنومیر ،سکو :تسا یداصتقا لیلحت یراجنه
.81-85 صص ،لگنج :نارهت ،قوط ییاقآ ملسم و یراصنا
عبانم 1 .1386 ،نیعم تاراشتنا :نارهت ،نایناشاک دیمح همجرت ،يسيلگنا يسانش هشير گنهرف ،ناج ،وتیآ .
2 ،تسايس يداصتقا ليلحت ،میعزرس يلع رد ،»يداصتقا تسایس ياهداینب« ،زمیج ،ناناکوب .
.1389 ،هشیدنا راثآ :نارهت 3 داصتقا هدکشهوژپ تاراشتنا :نارهت ،داصتقا و قوقح يساسا داعبا و اه هفلؤم ،للهادی ،رگداد .
.1389 ،ملع رون تاراشتنا و سردم تیبرت هاگشناد 4 .1389 ،هشیدنا راثآ :نارهت ،تسايس يداصتقا ليلحت ،يلع ،میعزرس .
5 للهادبع دومحم همجرت ،يسايس يداصتقا ياه هيرظن ،نیول يپ دیوید و .يا زمیج ،وساروپاک .
.1387 ،ثلاث رشن :نارهت ،هداز 6 . ،اه يعیفش يداهدمحم همجرت ،يسديلقاان و يسديلقا ياههسدنه ،يج نیورام ،گربنیرگ
.1386 ،يهاگشناد رشن زکرم :نارهت ،مود پاچ 7 .4 هرامش ،1383 ،تمكح همان ،»يفسلف لیلحت« ،اضر ،هدازدمحم .
8 ،قوط ییاقآ ملسم و یراصنا رقاب همجرت ،ديفم و رصتخم ؛قوقح هفــسلف ،دنومیر ،سکو .
.1389 ،لگنج :نارهت
9. Beany, Michael, “Analysis”, in Stanford Encyclopedia of Philosophy, 2009, Available at: http://plato.stanford.edu/entries/analysis/.
10. Buchanan James M., “What Should Economists Do”, Southern Economic Jour- nal, 1964, Vol.30.
11. Buchanan, James and Yong J. Yoon, “Rationality as Prudence: Another Reason for Rules”, Constitutional Political Economy, 1999, Vol.10.
12. Buchanan, James, “What Should Economists Do”, Southern Economic Journal, 1964, Vol.30.
13. Buchanan, James, and Gordon Tullock, The Calculus of Consent– Logical Foun- dations of Constitutional Democracy, Ann Arbor: University of Michigan Press, 1999.
14. Buchanan, James, The Economics and the Ethics of Constitutional Order, Univer- sity of Michigan Press, 1991.
15. Concise Oxford English Dictionary, 11th Edition, Oxford: Oxford University Press, 2004.
16. Hirshleifer, Jack, “The Expanding Domain of Economics”, American Economic Review, 1985, Vol.75.
17. Kirchgässner, Gebhard, Homo Oeconomicus; the Economic Model of Behav- iour and Its Applications to Economics and Other Social Sciences, New York:
Springer, 2008.
18. Little, Daniel, “Philosophy of Economics”, in Sarkar, Sahorta and Jessica Pfeifer )eds.( The Philosophy of Science; An Encyclopedia, New York: Routledge, 2011.
19. Maki, Uskali, “Economics Imperialism: Concept and Constraints”, Philosophy of the Social Sciences, 2008, Vol.9, No.3.
20. Marciano, Alain, “Buchanan’s Constitutional Political Economy; Exchange v.
Choice in Economics and in Politics”, Constitutional Political Economy, 2009, Vol.20.
21. Medema, Steven G., “Chicago Law and Economics”, in Elgar Companion to the Chicago School of Economics, Edited by Ross B. Emmett, Cheltenham: Edward Elgar Publishing Limited, 2010.
22. Posner, Richard A., Economic Analysis of Law, New York: Aspen Publishers, 2003.
23. Salzberger, Eli M, “Law and Economics in the 21st Century”, in Thomas Eger, Claus Ott, Jochen Bigus and Georg von Wangenheim )eds.( Internationalisierung des Rechts und seine ökonomische Analyse )Internationalization of the Law and its Economic Analysis(, Deutscher Universitätsvlg, 2008.
24. Stelmach, Jerzy and Bartosz Brozek, Methods of Legal Reasoning, Dordrecht:
Springer, 2005.
25. Stigler, George, “Economics; the Imperial Science?”, Scandinavian Journal of Economics, 1984, Vol.86.
26. Yeager, Leland B., “Buchanan and Method”, Constitutional Political Economy, 1990, Vol.1, No.2.
