۱۷
رصع‌هنایم‌رد‌ناریا‌هعماج‌و‌گنهرف‌روطت‌تاریثات‌رب‌یلماــت یراگنراوید‌رب‌راجاق
)هاشنامرک‌هلودلا‌مراص‌ترامع‌یاه‌هراگنراوید‌هاوگ‌هب(
2یردیح‌نافرع،1*یراصنا‌اضردیمح .ناریا ،نارهت ،نارهت هاگشناد ،ابیز یاهرنه سیدرپ ،یرامعم هدکشناد رایداتسا ۱ .ناریا ،نارهت ،نارهت هاگشناد ،شیک یللملا نیب سیدرپ ،یرامعم دشرا سانشراک ۲ )۹6/۲/۱۷ :ییاهن شریذپ خیرات ،۹5/8/۱4 :هلاقم تفایرد خیرات(
هدیکچ و برغ اب طاــبترا .تــسا یراگنراوید بلاق رد هژــیو هب ،نارــیا رنه لوــحت راــصعا نــیرت مهم زا یــکی ،ناــیراجاق تــموکح نارود تسا لاوس نیا هب خساپ نتفای یپ رد یور شیپ شهوژپ .تــسا نارود نیا رنه هصخــشم ناــشیا رنه و گنهرف زا یرادربوگلا یاه هراگنراوید یــسررب اــب هلاقم ؟دیدرگ یــیاه هراگنراوید عوــن هچ شــیادیپ بــجوم ،راــجاق هــعماج رد هداد خر تارــییغت هــک زین و یدانسا هعلاطم و یخیرات شور هب ازجم شخب ود رد و دزادرپ یم عوضوم نیا لیلحت هب هاشنامرک رد هلودلا مراص ترامع رد یعامتجا تانایرج هعلاطم زا سپ هلاقم ،اتــسار نیا رد .دریگ یم یپ ار شــسرپ نیا خــساپ نتفای ،یلیلحت – یفیصوت شور .تخادرپ دهاوخ تلاوحت نیا یناوخزاب هب ،هلودلا مراص ترامع یاه هراگنراوید ددم هب ،نارود نآ یناریا هدش لوحتم هعماج ،ریواصت یواک او و یــسررب زا سپ و دیدرگ میــسقت یلک هورگ جنپ هب اه هراگنراوید نــیا رد دوجوم نــیماضم ،ثــحبم روــخارف هــب یخیرات بتک و اه همانرفس رد بلغا ار نآ ریس هک ،دنشاب یم یناریا هعماج رد تارییغت رگ تیاکح هنوگچ اهنآ هک دیدرگ صخشم و رهاظ رد اــهنت هک ،دنتــسه ییاپورا هتینردم اب یناریا تنــس دروخرب ریثات زا یــیامنزاب ،ریواصت نــیا .دوــمن هدهاــشم ناوــت یم .تسا هتفریذپ تروص ،ناییاپورا زا دیلقت هب اهراتفر و ششوپ رد رییغت لکش هب ،ییایور ِگنرف زا یروصت نوچمه
یدیلک‌یاه‌هژاو .ییارگ برغ ،راجاق رنه ،هلودلا مراص ترامع ،یراگنراوید
.E-mail: hransari@ut.ac.ir ،0۲۱-66۹۷۲08۳ :ربامن ،0۲۱-6640۹6۹6 :نفلت :لوئسم هدنسیون*
۲8 - ۱۷ تاحفص ۱۳۹۷ راهب ،۱ هرامش ،۲۳هرود یمسجت‌یاهرنه-ابیز‌یاهرنه‌هیرشن
۱8
۱۳۹۷ راهب ،۱ هرامش ،۲۳هرود یمسجت‌یاهرنه-ابیز‌یاهرنه‌هیرشن
و تاقافتا رــثا رب ،نایراجاق یرادــمامز نارود ندیــسر هنایم هب اــب یا هــهجاوم رد نارــیا هــعماج ،ناــهج حطــس رد هداد یور تلاوــحت ار دوخ ناــیم نیا رد هــک ،تفرگ رارــق یــیاپورا لود و برــغ اــب دــیدج رــیوصت و برــغ اــب هــهجاوم .تــفای یــناریح و یگتــشگ مگ ِیوــک رد ار دوخ دیاب هک هنییآ رد یرــیوصت ناــس هب ،مدرم رظن رد نآ بــیرفلد هاگدید نیا میلــست ار دوخ ناــشیا و دوب هدمآرد ،داد تــقباطم نآ اــب یــناریا ناــسنا ،یور نــیا زا .)۱۲۱،۱۳۹۳،یــساپسریم( دنتــسناد یم ،رکفت و شــنیب نودــب و دومن یــبرغ ناــسنا زا یرادرــبوگلا هــب عورــش ههجاوم«یلقن هب .داهن انب دیدج یوگلا نیا ساسا رب ار دوخ یگدنز ات دــش بجوم[ هک دوب نانچنآ هدزباتــش برغ اــب هدز باوــخ نایقرــش بادآ زا و هدز شــیوخ ینوگرگد هب تــسد لمات و گــنرد یب ]نایقرــش و یرلااــس مــسر و هار اــت ندیــشوپ و ندیــشون و ندروــخ بابــسا و رگید هک دندمآ شیوخ هــب هاگنآ و دندرک یبرغ ار هــمه یراد تــکلمم نیدب .)8۱،۱۳۹۱،تــجح( »برــغ یبرغ هــن و دندوب قرــش یقرــش هــن یاراد ناوت یم ار یــیاپورا گنهرف اب ناریا گنهرف ی هــهجاوم ،اــنبم هــجو .یــناریح هــجو و یــگدننکرادیب هــجو .تــسناد زــیامتم دــعب ود مولع و یژولونکت زا ،ار اــم هک دوب نیا برــغ اب هــهجاوم یــگدننکرادیب هک دوب لیلد نــیا هب نآ یناریح هجو و تخاــس علطم ناــهج دــیدج دیدج یوــگلا نــیا شرــیذپ یارــب یــشیاجنگ ،نارــیا یتنــس هــعماج یگناگدنچ و لزــلزت راــچد رورم هــب و دــنام او ناــیم نــیا رد و تــشادن .)40 ،۱۳۹0 ،یدابآ نوتاخ( دیدرگ یــتارییغت داــجیا ثــعاب ،مــهدزون نرــق رد هداد یور تلاوــحت و عوــنت ،نآ لــصحام هــک دــیدرگ یــناریا هــعماج تــفاب و راتخاــس رد دوب روــشک تایبدا و رنه ،گنهرف تــفاب رد یا هقباــس یب یــگناگدنچ یــعامتجا و یــگنهرف ی هــندب ،هرود نــیا رد .)Grabar, 2001, 183(
و یمدرم هندب شخب کی ،دش میسقت ازجم ًلاماک شخب ود هب هعماج یاه هنیمز رد و دومن یم راتفر هتشذگ قایس هب هک دوب هعماج یتنس شخب یرگید و داد یــم هــمادا ناگتــشذگ هار هب زین یرــنه فــلتخم هدید برغ اب ههجاوم رد ار دوخ هک دوب نارکفنشور و راجت ،نامک اح دنرادرب ماگ ندش یبرغ یاتسار رد ات دنتشاد یعس و هدومن فیرعت و
رنه هژیو هب نیمز برغم گنهرف فلتخم یاه هزراب زا اتسار نیا رد و رنه ات دــیدرگ بجوم تلاوحت نــیا .دنتــسج یم هرهب زــین یرــگراگن و یراگنراوید نآ عــبت هب و هدــش یرایــسب تاروطت راچد دوخ نــطب رد اب جــیردت هــب ،دوــب رادروــخرب نارــیا رــنه رد یــنغ یا هــشیر زا هــک زــین .دریگب دوــخ هب دیدج ییامیــس و هدــش هارمه هدمآ شــیپ تلاوــحت زا هک ،تــسا دوهــشم اه هراگنراوید رد یدــح هب تارییغت نــیا یــهاگ نآ هعماج تیعضو هعلاطم تهج رد یدانسا ناونع هب ناوت یم اهنآ اه هنومن نیا زا یکی یور رب هعلاطم اب هلاقم نیا .تــسج هرهب نارود ثحبم یسررب هب ،-هاــشنامرک هلودلا مراص ترامع یاه هراگنراوید - :هک تسا تلااوس نیا هب خساپ نتفای یپ رد و دزادرپ یم یور ِشیپ بجوم برغ اب ههجاوم تهج هب راجاق هــعماج رد هداد خر تارــییغت هــطبار و دــیدرگ هرود نآ رــنه رد یــیاه هراگنراوید عوــن هــچ شــیادیپ نآ گنهرف رد هداد خر یــعامتجا تلاوــحت اب اــه هراگنراوید لــباقتم
؟تسیچ هرود تــسخن ماگ رد هلاقم ،قیقحت نیا تلااوــس هب ییوگخــساپ یارب لیلحت و تخانش هب یدانــسا هعلاطم و یخیرات شور زا یریگ هرهب اب .دزادرپ یم راــجاق هرود نارــیا هــعماج رد دوــجوم تلاوــحت و طیارــش هدــش هتشاگن نوتم و اه همانرفــس هب عوجر اب امومع هک هعلاطم نــیاً رد هتفر راکب میهافم رییغت ،دریگ یم تروص هرود نیا طیارش نوماریپ رارق یواک او دروم برغ اب ناریا هعماج طابترا یپ رد ار رنه و گنهرف لوحت ،ک اــشوپ لوحت شخب هــس رد ار شیوخ یاه هتفای و دهد یم .دــشخب یم ناماــس و هــتفرگ یپ یراگــنراوید رد لوــحت و یــشاقن رد یــسررب هــب ،یــلیلحت – یــفیصوت یــشور اــب مود ماگ رد قــیقحت نــیا و تــخادرپ دــهاوخ هاــشنامرک هــلودلا مراص تراــمع یاــه هراگنراوید نآ هعماج تلاوــحت یاــپدر ،اــه هراگنراوید نــیا یدنب هتــسد نــمض طیارش اب ار اهنآ لباقتم هطبار و هداد رارق یسررب دروم اهنآ رد ار راگزور یاه هتفای و دهد یم رارق یواک او و لیلحت دروم یناریا هعماج دیدج .دراد یم هضرع رادومن و لوادج بلاق رد ار شهوژپ
همدقم
و‌هعماج‌رد‌تلاوــحت‌زاــغآ‌و‌برغ‌اــب‌طاــبترا.1 راجاق‌گنهرف
رصع ینعی ،راجاق زا شــیپ نارود هب ،اپورا و نارــیا تاطابترا ریــس شیازفا اب ،هاــش یلعحتف یرادمامز رــصع رد اما ،ددرگ یم زاــب یوــفص نماد ندش هدیشک و ییاپورا لود نایم رد یرگرامعتسا یاه تباقر یاهروــشک زا یرایــسب و ناریا ناــیم طباور ،نارــیا هــب تاــقافتا نــیا زا راذگ اــب .)۹۳8 ،۱۳88 ،ینایتــشآ( تــفای یا هژیو تــیمها یــیاپورا هدرتــسگ تاطابترا ببــس هب ،یرصان دهع ندیــسر ارــف و نارود نــیا حطس رد یتارییغت ،یبرغ گنهرف راشتنا نآ عبت هب و برغ اب یسایس ،اپورا هــب نایرابرد و هاــش یاه ترفاــسم .تــسویپ عوــقو هــب هــعماج لماوع یرایسب و یگنرف یارفس و راجت روضح ،گنرف ناگدرک لیصحت
و یزاــس یگنرف تیاور طــسب ببــس هک دندوب یتاقافتا هلمج زا ،رگید ،دنژآ( دــندیدرگ بجوم ار راــجاق رصع نارــیا رد ددجت یوــس هب لــین یاهروــشک رد یــهاوخددجت دــنیآرف ،دوــجو نــیا اــب اــما .)۷ ،۱۳85 هک دوب یدادیور اب زیامتم رایسب ،نیتلا یاکیرمآ و ییاقیرفآ ،ییایسآ نیا ی ههجاوم ابقاعتم و دوب هــتفرگ لکــش اپورا رد هتینردم ناونع ابً ناونع هب ناوــت یم اهنت ار اپورا زا یدــیلقت ِیزاــسون دنیآرف اب اهروــشک یهاوخددجت ریــس عقاو رد .)۹ ،۱۳84 ،وــلگبناهج( تــسناد دروــخرب
۱۹
رب راجاق رصع هنایم رد ناریا هعماج و گنهرف روطت تاریثات رب یلماــت یراگنراوید
،دوبن هعماج راتخاــس رد ]نیداینب[ رییغت لصحام ،اهروــشک نــیا رد رتشیب تردق بسک و یگدنام بقع ناربج قوش هب اهنت ناــشیا هکلب دنتــشادرب ماگ نآ یــیاپورا قایــس هــب یزاــسون هــب ریــس یاتــسار رد و ریثات ،نایم نیا رد .)۱۹6-۷ ،۱۳۹۳ ،ناــیفیرظ و یــجاح یوــسوم(
ناییاپورا زا ناشیا تشادرب هلحن و نایناریا نیب رد برغ یرکف ذوفن یــنعم یب لاــعفا هــچره« :دــنک یم فــیصوت نــینچ هنطلــسلا نیع ار بوــخ یاــه نوناق و عــیانص هــچره ،مــیا هتخومآ ،هدوــب اــه یگنرف اصع یبآم یگنرف زا .مــیا ه درکن هظحلام ً
ادبا هتــشاذگ رانک دنا هتــشاد ندیشوپ ندرگ لامتسد و نهاریپ ،نتــشاذگ کنیع ،نتفرگ تــسد تقو رد تسد و رــس ،ندز فرح دنتدنت ،ندیــشک راگیــس ،نتــسب و نآ رگید .میا هتفرگ داــی ار ندروخ رفاو بارــش و قرع ،ندنابنج مــلکت تیافک اهراک نــیمه تقیقح رد و مــیا هتفرگن داــی ار بوــخ یاــهزیچ .)۱ریوصت( )55۱-۲ ،۱۳۷4 ،هنطلسلا نیع( »دنک یم تــیفیک زا هــیلوا یتــشادرب ،هنطلــسلا نیع یاه هتــشون دــنچ رــه دنمزاین طاــبترا نیا تخانــش و هدوــب گنهرف ود نــیا ناــیم هــهجاوم یا هنومن ناوــت یم ار اه هتــشون نیا نکیل ،دــشاب یم رت قیمع یــتلامات یخیرات یاه یــسررب عقاو رد .دروآ رامــش هب ههجاوم نــیا یاــه هزراب زا هب رــصحنم ادــتبا رد برــغ اــب هــهجاوم هــک دــهد یم ناــشن یــبوخ هــب یاه هرود رد و هدوب نیمز برغم ندمت زا هیلوا و یرهاظ ییاه تشادرب هدیشک یرکف یاه ناینب و اه نامزاس ،اهداهن ِرت قیمع حوطس هب دعب اب طبترم یاه هزوح و رنه رب طابترا نیا یراذگریثات هوحن اذل .دوش یم .تسا شاکنک و وجتسج لباق یرهاظ حطس نیمه رد زین نآ برغ‌اب‌طابترا‌زا‌رثاتم،هعماج ِدارفا‌هاگیاج‌و‌ششوپ‌رد‌لوحت.1-1 داــجیا ،نارــیا هــعماج رــب برــغ اــب طاــبترا تارــیثات نــیلوا زا یــکی لوحت .دوب ناــنآ هاگیاج اب بــسانتم هعماج دارفا شــشوپ رد لوــحت
:دومن یسررب ناوت یم زیامتم هرود هس رد ار راجاق رصع ِششوپ رد
۱ییاپورا لود اب طابترا زا شیپ :تسخن هرود • رد یــیاپورا ناحایــس و ارفــس ،راــجت روــضح زا رــثاتم :مود هرود • ،یبیغ( ۲دوــب گنرف هــب فارــشا و نایعا یاهرفــس نــینچمه و نارــیا
.)548 ،۱۳84 ناــیم یــگنهرف داــضت و هطورــشم ناــیرج زا رــثاتم :موــس هرود •ً
ارــثک ا ِنارکفنــشور هورــگ و نوــیناحور زا لکــشتم یتنــس هورــگ ود .)۱۹5-8 ،۱۳۷۲ ،یهانپ تعیرش( ۳دوب هاوخ هطورشم
.تــسناد رصاعم دــیدج ِدــ ُم ورــشیپ و عدــبم دــیاب ار هاــش یــلعحتف نیا زا ،تــشادنپ یم یرورــض تردق ظفح تــهج ار ساــبل کبــس یو اب یمــشیربا یاه هچراپ زا لــماک تراهم اــب ناــشیا رظندروم هــسبلا ،ور دنب هنیــس اب و دنلب ییادر تروــص هــب هتــسجرب لگ و هداــس یاــه گنر ایشا و تارهاوج اب و دندش یم هتخود للجم ًلاماک یتروص هب نابسچ اــما .)۲رــیوصت( )Scarce, 2001, 108-109( دــندیدرگ یم نــیذآ اــهبنارگ زا رثاتم نایــشترا و نایرابرد ،هاــش سابل ،یرــصان نارود ندیــسرارف اــب ،دوخ ششوپ رد هاــش .)۳ریوصت( )Ibid, 111( درک رییغت ییاپورا یوگلا و هداس یاه سابل ،دوب ییاپورا یوگلا زا هتفرگرب هک یتارییغت زا یساتم یاه لاــش و زخ یاه تک مهزاب نکل ،درک یم نت هــب ار قرــب و قرز زا رود رت هداس هلاک نینچمه ؛دوب ناشیا ششوپ رد لمجت زا یدومن ،ییاپورا و یلمجت تارهاوج و داهن یم رس رب هرب ِتسوپ زا ،لبق ِنارود هب تبسن
4ک لاوپ .)Ibid, 113( تخیوآ یم شیوخ هسبلا رب ساملا یاه قاجنس و دم هک دنچ ره« :دراد یم زاربا نایناریا سابل و دم تارییغت فیصوت رد ناوت یم ابیرقت و دوش یم ینوگرگد و رییغت راچد تردن هب اه یقرش سابلً رد ییاه ینوگرگد شرــب و گنر ظاحل زا یــهاگ زاب ،تــشاگنا تــباث ار نآ رتــشیب سامت ،مــهدزون نرــق طــساوا رد صوــصخب ،دــهد یم خر اــهنآ یــششوک ماگنه نآ زا .تــسا هدراذگ اج هب ار دوــخ رــیثات ،ناــییاپورا اــب نیا هکلب تسا هدمآ لمع هب نایماظن سابل ندرک لکشلادحتم یارب یضعب بیترت نیا هب و هدوب رثوم زین نایماظن ریغ عضو و رس رد سامت »تــسا هتفای جاور یماظن تخر مان هب ،نارــیا رد یــیاپورا یاــه شرب زا .)۱0۳ ،۱۳6۱ ،ک لاوپ(
و ناطایخ روضح .دــش یمن نادرم سابل هب رصحنم تارییغت نیا هب ،هعماج رهاظ ِتارییغت جوم رد یوسنارف صخلااب ییاپورا ناحارط رد .)۲04 ،۱۳۹۳ ،نایفیرظ و یجاح یوسوم( دوبن ریثات یب نانز هژیو هاش نیدلارصان یاهرفــس ،5نانز هــسبلا نوماریپ هدمآ شیپ تاروطت دهاز( دوــب هدمآ شیپ تارــییغت رب لماوع نــیرترثوم زا یکی گــنرف هــب رد ار شــشوپ زا نــیون یــیوگلا هــک ،)6۱ ،۱۳8۹ ،نارــگید و یــنادهاز ناــیناریا هــسبلا فــیصوت رد 6هــیروم زــمیج .داد جاور ناــیناریا ناــیم ندراــش رفــس نامز زا نایناریا هماج« :دراد یم ناــیب مــهدزون نرــق رد شزرا رد هاگ چــیه هماج نیا .تــسا هتفای یرایــسب ینوگرگد نوــنکات ،شیپ زا شــیب کنیا و هدیــسر یمن ناکرــت هــماج یاــپ هــب یرادــیاپ و
.راجاق‌رصع‌یناریا‌هعماج‌لوحت‌زا‌یدومن،ییوک ام‌رادرس‌رصق‌فقس‌یشاقن-1ریوصت )1379،فیس(:ذخام
یــلعحتف‌یتنــس‌شــشوپ-2رــیوصت .یلعرهم‌داتسا‌رثا‌هاش https://fa.wikipedia.org((:ذخام
هاــش نــیدلارصان نــیون شــشوپ -3رــیوصت
عوــن‌رد‌هداد‌خر‌لوــحت‌هــک‌کــلملا‌لاــمک‌رــثا
.تسا‌دوهشم‌ناشیا‌ششوپ )https://fa.wikipedia.org(:ذخام
۲0
۱۳۹۷ راهب ،۱ هرامش ،۲۳هرود یمسجت‌یاهرنه-ابیز‌یاهرنه‌هیرشن
هماج تخود یاه هویــش .تــسا هدــش هتــساک نآ یرادیاپ و شزرا زا ریواصت و اه هتــشون اب ار زورــما یاــهدم هاگره هــک هدــش نوگرگد ناــنچ ،هــیروم( »مــسانش یمن ار مدرــم نآ رــگید ،مجنــسب نرــبول و ندراــش هدش داجیا تلاوحت زا هبنج کی اهنت ششوپ یراب .)۲۷۳-4 ،۱۳86 تکلمم یاه هزاورد ندــشزاب اب رورم هب و دوب ناریا دــیدج هــعماج رد ،ییاپورا عــماوج اب نارــیا هعماج ییانــشآ یــپ رد و اــه یگنرف یور هــب یعامتجا تلزنم و دارفا تساوخ رد زین یتارییغت ،رهاظ لوحت رب هولاع ،یبرغ نانز اب یناریا نانز ی ههجاوم رد هلمج نآ زا .دومن یور ناشیا داجیا هب جــیردت هب و دنتخادرپ ناــییاپورا اب دوــخ هــسیاقم هب ناــشیا ،اهدروخرب نیا بقاعتم و دندز تــسد دوخ راتفر و رهاظ رد یــتلاوحت و ناغمرا( دــیدرگ هــعماج و هداوــناخ راتخاــس رد لوــحت داــجیا ببــس کبــس رد زین یتارییغت ،اپورا اب طابترا نایرج رد .)۱۲ ،۱۳۹4 ،نارگید رد نابرطم راــنک رد یناوخزاوآ هــک دمآ دوجو هــب نانز یــگدنز قایــس و ندــشرهاظ و )۱۲-۱۷ ،۱۳88 ،هــیداحتا( نادرــم اــب طاــبترا ،یــنوردنا ندناوخ و لیصحت همادا ،دنتشاد روضح نادرم هک یسلاجم رد نانز هب و )۲۱ ،۱۳۹4 ،نارــگید و ناغمرا( تــسا تارییغت هــلمج نآ زا باــتک رد یرت گنررپ روضح ،یرابرد ریغ اــی یرابرد شامق زا هچ ،نانز رورــم .)۲۲۱ ،۱۳۹۲ ،مظان و این نسح( دنتفای هعماج یبرغ‌یاهوگلا‌زا‌یسات‌هب‌یشاقن‌و‌رنه‌لوحت.2-1 هــب رــصحنم یاــه یگژیو یاراد صــخا روــط هــب راــجاق هرود رــنه هعماج و گنهرف لاــح ی هدننکوگزاب ناــبز دناوت یم هک تــسا یدرــف نارود نــیا یاه یــشاقن ،دوــجوم تاــماهبا ماــمت اــب و دــشاب راــجاق .)۱08 ،۱۳۹4 ،نارگید و درــگناهج( تــسا نآ یخیرات تیعضو یایوگ یو تردق ،اهرنه زا تیامح هک دوب هتفایرد ار مهم نیا هاش یلعحتف همادا زین یو زا دــعب راصعا رد هــیور نیا و دیــشخب دــهاوخ مــیکحت ار یصاخ طیارش ،یرصان رصع رد ابقاعتم و )۹6 ،۱۳8۳ ،یلیلخ( تفایً یاه نایرج یریگ لکــش رد لوــحت ببــس هــک دــش داــجیا هــعماج رد بلاق رد ار یرــنه تانایرج نــیا هک ،دیدرگ یرــنه و یــگنهرف دــیدج :درمشرب لیذ روص هب ناوت یم ،یرگراگن
؛ارگ تنس نایرج • یتنــس رنه اب ییاپورا رنه قــیفلت رد یعــس هک یــطاقتلا ناــیرج •
؛تشاد ناریا رنه زا یریذپ ریثات و برغ ریثات تــحت یدایز دح ات ارگون ناــیرج •
؛دوب ناشیا .)4۷-8 ،۱۳۹0 ،یدابآ نوتاخ( هنایماع رنه و یمدرم نایرج • هــکلب ،دوــبن راــجاق صــتخم اــهنت هــناگیب یــشاقن زا یرــیذپریثات رــیثات یرــگید ِرــنه زا دوــخ راــثآ رد ناــیوفص ،مــه ناــشیا زا شــیپ یارگددجت نایرج ،نایم نیا رد .)Diba, 2001, 14( دــندوب هــتفریذپ یعــس و دوب ییاپورا رــنه ریثات تحت یا هدــنیازف نازــیم هــب ،یراــجاق نــیا عــبت هــب و تــشاد یــبرغ یــشاقن و رــنه اــب دوــخ یــنامه نــیا رد و راتخاــس رب هــک ،دــمآ دــیدپ رــنه رد یرایــسب تاروــطت ،یرــیذپریثات تلاوحت زا یــکی ؛تــشاد ریثات نارود نیا یاه یــشاقن رــب مــک اح حور هک دیدرگ رادــیدپ یرابرد یراگنرکیپ رد ،ثــحبم نیا نوماریپ مــهم هــب یدــنب نیذآ و یراگــن هدیکچ ،یراگــن تعیبط یاــه شور« نآ رد نیرت مهم .)۱5۱،۱۳۹۳،زابک اپ( »دندــش راگزاــس مهاب یناــشخرد روط
دبلاک رد صاخ دارفا ندیــشکریوصت هب رد یرابرد یراگنرکیپ یگژیو رد اما ؛)۱۱۲،۱۳۹4،نارگید و درگناهج( دوب صخــشم یاه بولــسا و راثآ داجیا رد دوجوم یگنر عونت و ساوسو و تفارظ مامت ،نارود نیا میسرت رد اج کی تروص هب ،تشاد جاور نیا زا شیپ ات هک یریوصت یصاخ هجوت طیحم یازــجا ریاــس هب رگید و تفای زکرمت یناــسنا مرف لآ هدیا یا هرهچ ،قایس نیدب .)8۷،۱۳86 ،یناغان یمیهاربا( ۷دشن صیاصخ و یدرف یاه یگژیو زا یقیفلت هک دش یم هتشادنپ ینامرآ و یا هنوگ هک تسور نیمه زا .دــشاب هدــش هتــشاگن شیپ زا یدادرارق یدرــف صــیاصخ یــخرب و هباــشم یاــه یگژیو اــب یزاــس تیصخش ،نارگید و درــگناهج( دوب مــک اح اه هراگن رتــشیب رد صخــش ره یارــب هب و تــشادن یناریا هــشیر ،هناــسانشابیز رایعم نیا اــما .)۱۲0،۱۳۹4 رکذ لباق هتکن .)85،۱۳86 ،یــناغان یمیهاربا( دوب یدیلقت یا هــنوگ هب صتخم اــهنت ،راثآ نیا رد هدوــمن خر تاروــطت هک تــسا نیا رــگید یرایــسب و شیامن مرف ،داعبا رییغت و دوبن اهنآ تروص و رــیواصت دوــخ )Grabar, 2001, 185-186(. تساهنآ هلمج زا رگید یرهاظ تارییغت موادت رد هک دریگ یم لکــش یراگنرکیپ و رنه رد ینایرج ناــس نیدب تخادرپ هویــش و عوــضوم باختنا و تــسین نیــشیپ یتنــس ناــیرج .دنیزگ یم رب دوخ یوگلا ناونع هب ار یبرغ یاه هنومن نآ‌دربراک‌و‌یراگنراوید‌رد‌لوحت.3-1 .دــشاب یم نارــیا رــنه رد یــنلاوط یا هقباــس یاراد یراگــنراوید تدملا لیوط تنــس وریپ هکلب ،دــندوبن یراگنراوید عدــبم اــهراجاق دیناــسر دوخ جوا هب ار رنه نیا هاــش یلعحتف ،هار نیا رد و دندوب نآ یراگنراوید رنه ،یملاسا یاهروشک رد امومع .)۳4-5 ،۱۳85 ،دنژآ(ً رد اهنت و دیدرگ یم یــسدنه یاه شقن هب دودحم یمومع نک اما رد یتیاور رــیواصت زا دودــحم رایــسب تروــص هــب یــصوصخ یاــه طیحم زا سپ و درــک رــییغت راــجاق رــصع رد هــیور نــیا اــما ،دنتــسج یم هرــهب یمومع یاــه طیحم رد یریوصت تاــیاور و رــیواصت روــهظ دهاــش نآ نیزگیاج ییاپورا رــنه ،یــشاقن تنــس رد رییغت بجوم هب هک مــیدوب نارود رد اه یراجح داجیا اب راجاق رصع رد یراگنراوید عورش .دیدرگ هب ار دوخ یاج دعب راودا رد رورــم هب و تفریذپ تروــص هاــش یلعحتف بلغا اه هراگنراوید تاعوضوم .)Diba, 2001, 5( داد یراوید یشاقن نوــچمه یــتاعوضوم ،دــش یم دودــحم صخــشم ثــحبم دــنچ هــب مــسارم و یتیاور ریواصت ،هــتوب و لگ ،ناــنز ،ناــیرابرد و هاــش رــیواصت ریواصت عون نیا هک دندقتعم ابید نوچمه نیققحم زا یخرب .یلزغت Diba, 2001,( دــشاب یم ناهاــش تردــق نتــشاذگ شــیامن هــب یارــب و تــسین قداص دراوم بلغا رد شرگن نیا ،رابارگ رــظنم زا نــکیل ،)5 ی هدننک سکعنم و هتــشاد اهراوید یور رب یــنییزت شقن امومع اــهنآً .)Grabar, 2001, 185-186( دنــشاب یم راجاق هرود یطاقتلا گنهرف هرود رد برــغ و نارــیا طابترا حطــس و تــیفیک زا غراــف رــیبدت رــه هــب هیارا هویــش و تاعوضوم ِرظنم ود زا ناوــت یم ار اــه هراگنراوید ،راــجاق یــسررب ،قیقحت نیا .دومن شواک ،اهنآ رد هدافتــسا دروم تاراکتبا و هب و درــیگ یم یــپ هــلودلا مراص تراــمع رد ار اــه هراگنراوید یــعوضوم .دزادرپ یمن اهنآ هیارا و ارجا هویش
۲۱
هلودلا‌مراص‌ترامع‌یاه‌هراگنراوید.2
،ناریا یرنه و یرــیوصت گنهرف زا یــمیظع شخب عطق روــط هــب رد و یــطیحم هاگتــساوخ رد هــک تــسا یا یمــسجت راثآ هــب صــتخم ،نارگید و داژــن یوــلع( دــنریگ یم لکــش یراــمعم یاــضف اــب لــماعت یمسجت راثآ نیا هاگ یلجت هک تسا یقطانم زا یکی هناخ و )6،۱۳8۹ ی هدنهد ناــشن ،هــناخ عون اــمومع .تــسا شــیوخ یاــضف نــطب ردً .دشاب یم نانک اس یعامتجا تیعقوم و یلام نکمت ،تیعضو عقاو هاشنامرک دابآ ضیف هلحم رد ،شهوژپ نیا رظن دروم ترامع ،راجاق رصع رد هاشنامرک مک اح گرزب رسپ ،هلودلا مراص نآ یناب و تسا هجوت اب ار 8هناخ تخاــس خیرات .دــشاب یم هلودلادامع ازریم یلقماما ناخاقآ و هاــش نیدلارصان رــیوصت دوــجو و نآ کــلام یــگدنز هرود هــب یلصا یانب .۹تــسناد یرصان هرود هــب قلعتم ناوــت یم ،مــظعاردص هب بوــسنم نآ زا شخب کی اهنت هزورما هک هدوب طایح تفه یاراد راتــشون نیا رد ثحب دروم ۱0ریواصت .تــسا یقاب هــناخ ساکع طاــیح یاضف و فقــس تمــسق رد هک دــنراد روــضح تمــسق نــیمه رد زــین ظاحل هب رــیواصت نــیا .۱۱دنا هدــش یراذــگ باق و یدــنب نیذآ ،نآ رــیز :)4ریوصت( دنوــش یم میــسقت لیذ شخب راهچ هب یریگرارق تیعقوم
.تسا ناگتشرف ریواصت و هتوب و لگ لماش هک فقس ریواصت • یاــه باق رد و گــنر کــت تروــص هــب هــک فقــس رــیز شــخب •
.دنا هدش میسرت لکشلادحتم هنوگ ود هــب اهنآ رد دوجوم رــیواصت هک یفقــس رــیز یاــه هچقاط • ییاه باق رد و یگنر ًلاماک تروص هــب( یچگ یاه باق نورد و ازــجم میــسقت )گنر کت تروــص هــب( ینوتــس نیب و )لگ شوــقن اــب یــیلاط .دنوش یم یگنج شیارآ و غرم و لگ ریوصت لماش قاتا ینایم یاه هچقاط • میــسقت لیذ شخب جنپ هب دوجوم ریواصت ،نوــمضم ظاحل هــب و
:)5ریوصت( دریگ یم رارق ثحب دروم ازجم روط هب کیره هک دندرگ یم
؛یگنرف کبس هب یرگشمار سلاجم و نانز یامیس •
؛)یناریا ریغ امومع(لاجر و هاش یامیس •ً
؛یتیاور یاه ناتساد ریواصت و یماظن شیارآ و گنج ریوصت •
؛ناگتشرف و تشهب ریوصت • .۱۲غرم و لگ ریواصت • یگنرف‌کبس‌هب‌یرگشمار‌سلاجم‌و‌نانز‌یامیس.1-2
یاول تحت تدــش هب نز یامیــس میــسرت ،هاــش یلعحتف رصع رد یامیس ندیشک ریوصت هب تسسگ ،راثآ نیا رد و دوب نآ یسنج هوق زا یا هرترپ رتمک ،نارود نیا رد اریز ،تسا هظحلام لباق تدش هب نز تیصخــش ای تیــسنج شیامن تهج هب اهنت هک تفای ناوت یم ار نز .)۱۱۲،۱۳۹۱ ،یدارــم یضاق و یدوجــس( دــشاب هدیدرگ حرط ناــشیا نادرم هباــشم نانز مادنا و هرهچ ،راــجاق رصع لــیاوا یاه یــشاقن رد زــیامتم رــگیدکی زا شــشوپ ِعوــن هلیــسو هــب اــهنت و دــیدرگ یم میــسرت ریواصت نــیا ،مــهدزون نرــق طــساوا رد و رورــم هــب نــکل ،دــندیدرگ یم یاه تفارظ ریواصت نــیا رد و داد یگنرف نز راــسخر هب ار دوــخ یاــج یراب .)Najmabadi, 2001, 89-92( درک یم ییامن دوخ رایــسب هنانز دیدرگ نیون یتیوه یاراد راب نیتسخن یارب یناریا نز ،نامز نیا رد یباجح مــه رگ ا و دــش هدیــشک رــیوصت هــب باــجح یب ییامیــس رد و ،نارگید و یسوط لضفا(۱۳دوب نآ نیــشیپ موهفم اب زیامتم ،تــشاد یارب هار ،یــناریا یراگنریوصت رد یــیاپورا رنه ذوــفن اــب .)5۷8،۱۳۹۲ تشادن ییاج ناریا رنه رد نیا زا شیپ ات هک یزیامتم ریواصت روضح ییاهوگلا و یلزغت سلاجم ریواصت هب ناوت یم هلمج نآ زا هک ،دش زاب .)۱48-۱۳۲،۱۳۹۳ ،زابک اپ( درک هراشا یحیسم رنه ریواصت هب هیبش دنا هدیدرگ حرط نانز نومضم اب ،ترامع نیا ریواصت مظعا شخب ناوت یم اه هراگنراوید نیا ِنانز هرترپ رد ار رکذلا قوف تاکن حوضو هب و یاهوم ای و یرــسور ،هلاک اب ناــنز ریواصت یــخرب رد .دوــمن هدهاــشم یهاگ و یــعمج تروص هب اــی اه هراگن کت بــلاق رد و شــشوپ نودــب ریواصت نیا نوــماریپ رکذ لباق هتکن .دنوــش یم هدید نادرــم راــنک رد مادنا مرــف و لیاتــسا ،شــشوپ ،اه تروص هباــشت مدع رد ناوــت یم ار ،ریواصت نــیا تــسا رکذ هــب مزلا .تــسناد۱4یناریا نز رــیواصت اــب اــهنآ ییاپورا رــنه زا یدیلقت یاه یــشاقن و ریواصت هــنومن هــب تهابــش یب لیم و یهاوخددجت حور ی هدنهد ناشن یبوخ هب مهزاب اما ،تسین رد نانز رــیواصت عاونا .تــسا رصع نیا هعماج زا یــشخب رد رــییغت هــب اهنآ یاه ششوپ و سلاجم عون ،هلودلا مراص ترامع یاه هراگنراوید .دنشاب یم یفرعم و یدنب هتسد لباق ،۱ لودج رد لاجر‌و‌هاش‌یامیس.2-2 هوکش شیامن زا یدومن ،هاش یامیــس ندیــشکریوصت هب هراومه
.یریگرارق‌ظاحل‌هب‌هلودلا‌مراص‌ترامع‌ینوردنا‌یاه‌هراگنراوید‌ییامناج-4ریوصت
.نیماضم‌قبط‌رب‌اه‌هراگنراوید‌ییامناج-5ریوصت رب راجاق رصع هنایم رد ناریا هعماج و گنهرف روطت تاریثات رب یلماــت
یراگنراوید
۲۲
۱۳۹۷ راهب ،۱ هرامش ،۲۳هرود یمسجت‌یاهرنه-ابیز‌یاهرنه‌هیرشن
فلتخم یاه هنوگ هــب ،خیرات راودا رتــشیب رد هک هدوب نارود للاــج و ادیپ یرتــشیب تیمها مهم نیا راجاق رصع رد اما ،تــسا هتفای یلجت یارب .تسب شقن .... و هکس ،سکع ،ربمت ،راوید رب هاش ریوصت و درک دنک یم دای ییاه یراوید یــشاقن زا ،۱۹64 لاــس رد نوــسنیبار لاثم ناواهب یتاپارتشار خاک رد شرسپ ۲۲ و هاش یلعحتف لیامش نآ رد هک هــب ،یرــصان رــصع رد .)Diba, 2006, 99( دــنا هدیدرگ حرــط یــلهد شیپ نارود فلاخ رب - داد خر هعماج حطس رد هک یتلاوحت بجوم زا هاــش ،-دوب هعماج نایم رد ییلااو هاگیاج یاراد هاــش یلعحتف هک و یسامح رکیپ کی رگید و درک لوفا دوخ نیدامن و یا هروطسا ماقم رت یعقاو و سوملم یا هنوگ هب ناشیا یامیس و ۱5تشادن یا هروطسا .)۹-۱08 ،۱۳۹۱ ،یدارــم یــضاق و یدوجــس( دــش هدیــشک ریوصت هب زا یکی زا ناوت یم یبوخ هب ار راجاق هرود رد شــشوپ نایم زیامت نیا و هاش نیدلارصان نآ رد هک تفایرد هلودلا مراص ترامع یاه یــشاقن
هیبــش یــششوپ اب( نیون ِزیامتم ًلاماک تبیه ود رد ریزو ناخاقآ ازریم .دنا هدمآرد ریوصت هب یتنس و )نایماظن شــیامن رد یعــس ،راــجاق تــموکح یاــه یگژیو هدــمع زا یــکی تــیوقت رد یعــس ،قــیرط نــیا زا هــک دوــب رــنه طــسوت راــبرد تردــق زا یراگــنریوصت هب ،روــظنم نیمه هــب و دنتــشاد شیوخ تیعورــشم و )۳0،۱۳8۱ ،نارــگید و روــلف( دندروآ یور روهــشم لاــجر و نیطلاــس رد ار هــعماج روهــشم لاجر زا یرایــسب رــیوصت ،هاــش ریوصت رــب هولاــع اه هراگن نیا ،یدراوم دودــعم رد نکل .دندرک یم شقن اــه هراگنراوید دهاش ترامع نیا رد هک ،دنداد یگنرف لاجر ریواصت هب ار دوخ یاج ریواصت بلغا هک تسا رکذ هب مزلا .میتسه زین ریواصت دودعم نیمه تیلم فرعم هــک یهلاک اب زــین یخرب و هدوــب یــماظن یــششوپ یاراد
.هلودلا‌مراص‌ترامع‌رد‌نانز‌ریواصت‌یواک او‌و‌لیلحت-1لودج
ناونع ریوصت
تاحیضوت
هنانز هرهچ کت خر هس تروص هب و یا هریاد یاه باق رد اه هراگن نیا
.دنا هدیدرگ شقن ییاپورا ییاه سابل و رس ششوپ اب
هنانز سلاجم و اه ششوپ اب نوگ انوگ عاونا رد هک هنانز سلاجم
.دنا هدش هدیشک ریوصت هب زیامتم تلااح
یلزغت سلاجم اب ینیشنمه و نادرم رانک رد درم روضح ،ریواصت نیا نوماریپ زراب هتکن
اب مه نادرم هتبلا و تسا زیامتم یاه طیحم رد نانز .دنا هدش ریوصت ییاپورا ًلاماک یششوپ
۲۳
لاجر هــب هک ریواصت زا هتــسد نــیا .دــنا هدیدرگ حرــط ،تــسا ناــشیا زا هتــسد نیا هب هعماج موــمع شیارگ رــگ تیاکح ،دزادرــپ یم یــگنرف لاجر و نایرابرد شیارگ ار اهنآ ناوتب رتشیب دیاــش هکلب ،تــسین دارفا رب ییوگلا نوچمه هک دروآ رامش هب نآ یاهدومن و یبرغ گنهرف هب .)۲لودج( ددنب یم شقن هناخ راوید و رد یتیاور‌و‌گنج‌ریوصت.3-2 هراوــمه ،یــگنج یاــه هاگودرا و یــماظن شــیارآ و گــنج رــیواصت هدوب یراگنراوید رما داجیا رد دربراکرپ و رظن دروم تاــعوضوم زا یــکی زین راــجاق رــصع رد .تــسا هتــشاد یــصاخ جاور نوــگ انوگ راــصعا رد و نوماریپ هیروم زمیج هک ییاج ات دوــش یم تفای روفو هب ریواصت نــیا ،تــشاد نارــهت رد هاــش یــلعحتف یصخــش هاگــتماقا رد هــک یــتاقلام یشاقن کی .تسا هدش یراک لاط و یشاقن گرزب ینلاس« :دسیون یم
هاــشداپ هک دروخ یم مــشچ هب نآ رد هیــسور و نارــیا گــنج زا گرزــب Diba,( »تــسا ییاــسانش لــباق و دوهــشم ًلاماک شدیفــس بــسا اــب یگنج شیارآ ،هلودلا مراــص ترامع رد دوجوم رــیوصت رد .)2006,99 دروم یــیاپورا یــشاقن یاــهولبات زا یرایــسب رد هــک هیــسور و هــسنارف اب هباــشم رایــسب نازابرــس شــشوپ .دوــش یم هدهاــشم ،هدوب لاــبقاً لاامتحا هک تسا ۱۹ و ۱8نرق رد تلم ود نیا نایماظن یلصا ششوپ هب هک نارود نــیا یلاتــسپ تراک رــیواصت اــی اــهولبات یوــگلا ساــسارب دروم ریواصت رگید شخب .دنا هتفای راتخاس ،دندش یم هدروآ تاغوس هثداح رگتیاور امومع هک تسا یتیاور ریواصت ،اه هراگنراوید رد لابقاً نیا ،ترامع نیا رد .تــسا ناریا یخیرات و یبدا بتک زا یناتــساد ای ینیماضم اب دیدج ییاه بلاق رد و هدیدرگ لوحتم زین ریواصت تسد
ناونع ریوصت
تاحیضوت
نایرابرد و هاش ناخاقآ ازریم و هاش نیدلارصان ،هرترپ نیا رد
یسررب رد مهم هتکن اما .دنا هدش ریوصت ریزو هک تسا ریزو و هاش ششوپ لباقت ،ریوصت نیا
یششوپ اب دیدج یتبیه رد هاش نیدلارصان شیاریپ و هسنارف نایماظن هسبلا هب هیبش و دوش یم هدید زیامتم هلاک و دیدج تروص
و یتنس یششوپ اب ناخاقآ ازریم لباقم رد هاش یلعحتف نارود نوچمه تروص شیاریپ
.تسا هدیدرگ میسرت
گنر کت تروص هب و هلاک اب هک یگنرف ریواصت رایسب ناشیا رس ششوپ ،دنا هدش میسرت .تسا کرت و سور ،یوسنارف یاه هلاک هیبش
اب و گنر کت تروص هب یگنرف لاجر ریواصت
شیاریپ و نایماظن هسبلا هب هیبش یششوپ .تسا یگنرف ًلاماک یلکش هب تروص
.هلودلا‌مراص‌ترامع‌رد‌دوجوم‌یگنرف‌لاجر‌و‌نایرابرد،هاش‌ریوصت‌یواک او‌و‌لیلحت-2لودج رب راجاق رصع هنایم رد ناریا هعماج و گنهرف روطت تاریثات رب یلماــت
یراگنراوید
۲4
۱۳۹۷ راهب ،۱ هرامش ،۲۳هرود یمسجت‌یاهرنه-ابیز‌یاهرنه‌هیرشن
و یگنرف بــلاق هک دنهد یم شــیامن ار ناراوــس زا یاه تــسد ،نــیون نیا میــسرت زا فده دــسر یم رظن هب و تــسا زیامت لــباق اــهنآ یــناریا .)۳ لودج( تسا هدوب یراگن هرظنم اهنت ،ریواصت هتشرف‌روص.4-2 بــلاق رد ،یــناریا رــنه رد زــین نارود نــیا زا شــیپ ،هتــشرف شــقن ود هب بــلغا ریواصت نــیا .دوــش یم هدــید یراــجح یــتح اــی و یــشاقن رد یبهذم رــیواصت .دندیدرگ یم حرــط یــبهذمریغ و یــبهذم تروــص یاه ههلا تروص هب یبهذمریغ ریواصت و دــندوب ییارگ سدقت تــمدخ زا یرثا رتمک و -۱6هــشوب ناگتشرف نوچمه - دندــش یم ریوصت قــشع هتــشرف شقن .)۱08،۱۳80 ،هــشاکع( دوــش یم هدید اهنآ رد یراکزیهرپ رصع رد اه هراگن یــشاک و اه هراگنراوید رد لابقا دروم ریواصت زا یکی زین :دومن یدنب هتسد ناوت یم لیذ عاونا رد ار ریواصت نیا و دندوب راجاق ،دنتشاد لاب ود هارمه هب راو ناسنا ًلاماک یمادنا هک یناگتشرف • هرکیپ ،مــینک فذح ناــشیا یامیــس زا ار اــه لاب رگ ا هــک یا هــنوگ هــب
؛دنام دهاوخ یاج هب هنانز یناسنا اه ناــسنا اب یتوافت چیه و دــنراد یناــسنا تبیه هک یناگتــشرف • لاب نودــب تروص هب اه هتــشرف زا هــنوگ اهنت ناگتــشرف نــیا .دــنرادن
؛دنتسه جاور راجاق هرود رد هک کچوک یاه لاب اب لاــسدرخ ناگتــشرف • تروص هب بلغا هک دنشاب یم هبرف تروص هب بلغا و دنتشاد یدایز
؛دندش یم هدیشک ریوصت هب یدعب هس یمجح رد یششوپ یاراد هک یلبق هنوگ فلاخرب هک لاــسدرخ ناگتــشرف • بلغا و دندش یم ریوصت نایرع ًلاماک تروص هب ،دنتسه هاگمرش تمسق
.)۹8-۹۹-۱۳8۹ ،نارگید و هدازرفص ( دنتسه یبرغ ًلاماک یتروص یاراد ینعی ،مراــهچ هتــسد زا ،تراــمع نــیا رد رــضاح ناگتــشرف رــیوصت فقــس رد هک دنــشاب یم ناــیرع و لاــب نودــب و راو ناــسنا یراــسخر اــب یرگید و هلاک اب یکی ،زیامتم ییاه ششوپ اب نانز رانک رد و هعومجم ریواصت دننام هــب( تــشهب زا ییایور یروصت تروــص هب رــس شــشوپ اب اهولبات رد ار ریواصت نیا زا یرایــسب هنومن .دنا هدیدرگ حرط )یحیــسم
.هلودلا‌مراص‌ترامع‌یتیاور‌ریواصت‌و‌یگنج‌شیارآ‌ریواصت‌یواک او‌و‌لیلحت-3لودج
ناونع ریوصت
تاحیضوت
یماظن رارقتسا و گنج ریواصت
هب یناوارف تهابش هک هیسور و هسنارف گنج شیارآ ریوصت .دراد عوضوم نیمه اب رصع نیا یاه یشاقن هنومن
یتیاور ریواصت
،دنشک یم شیامن هب ار ناراوس زا یهورگ هک ریواصت نیا رد نادرم زا یخرب نایم رد یراجاق یاه ششوپ دهاش ًلاماک و یگنرف ششوپ یاراد راضح یقاب لباقم رد .میتسه
.دنتسه ییاپورا
۲5
.هلودلا‌مراص‌ترامع‌فقس‌رد‌یگنرف‌تروص‌هب‌تشهب‌و‌هتشرف‌ریواصت‌یواک او‌و‌لیلحت-4لودج
ناونع ریوصت
تاحیضوت
هتشرف و ردام )کدوک(
ریواصت اب هباشم ییوگلا ناوت یم ار رضاح ریوصت یشاقن هنومن رد هک تسناد یحیسم یبهذم
.تسا هتشاد جاور اپورا هرود نیا نادنمرنه
هــب مــهدزون و مــهدجه نرــق رد یــیاپورا یاه لاتــسپ تراک و رــبمت و یاه ناغمرا زا رثاتم مه اه یشاقن نیا رثک ا هک تفای ناوت یم تلوهــس یاه لاتسپ تراک زا یرادرب یپک اب هک دسر یم رظن هب و دنا هدوب گنرف
.دنا هدیدرگ میسرت ینییزت یرصنع ناونع هب اهنت و ییاپورا
یــبرغ یاهروــشک ،مــهدجه نرــق رد ناــهج تلاوــحت زا رذــگ اــب یباتــش اهنآ دــشر و هعــسوت ریــس و دــنتفرگ دوــخ هــب دــیدج ییامیــس هب ار ناهج ،یژولونکت و مولع یاقل رد ،ببس نیمه هب ،تفای هدنیازف طابترا داجیا هب عورش اهروشک رثک ا نآ بقاعتم و دنروآرد دوخ هرطیس ندمت نیا هدهاــشم زا هدز تریح اهروــشک نیا اما .دندومن ناــشیا اب ییاپورا روهظون هعماج و گنهرف هتخابلد و هتفیرف هتساوخان ،دیدج ،دنتشاد ناشیا اب دوخ ینامه نیا رد یعس ،ددجت یایور رد و دندش هب مه و دندناماو شیوخ تنــس زا مه ،نایرج نیا رب ندــشراوس اب اما و دنتــشادن یرگید یدیاع ،ییاپورا هتینردم زا یحطــس یتــشادرب زج .نآ هن و دوب نیا هن رگید هک دیدرگ یا یگناگدنچ راچد ناشیا گنهرف ،نایرابرد و هاــش یزاــس یگنرف قوــش ببــس هــب زــین نارــیا هــعماج یارــما و ارفــس روــضح تــهج هــب و هتــشگزاب گــنرف زا ناگدرــک لیصحت تــسویپ یهاوخددجت جوم نیا هب قایتــشا اب ،دوخ نطب رد یــیاپورا یادر ور نــیا زا .درــک داــجیا هــعماج و گــنهرف ناــینب رد ار یــتلاوحت و
نادرمتلود .دوــمن دوخ یزاــساو هب عورــش و دروآرد هب شیوخ یتنــس سپ ،دنتــشادن ییایور ِگــنرف زــج یــیوگلا هار نــیا رد ،نیمزرــس نــیا هب ندــش کیدزن یارــب ار دوــخ ،روطت قوــش نــیمه لاــبند و راــچان هب یگتــشگرس زج یلصاح هک هتخادنا بیهم یجوم رد رظن دروم یوگلا رکنم ناوت یمن ،فاصوا نیا مامت اب اما .تشادن ناشیا یارب یناریح و رثاتم هک دیدرگ راجاق هــعماج هب موــسر و مولع ،یژولونکت یــخرب دورو تفرشیپ ببس روما یخرب رد و دندوب هتفرگ لکش تاطابترا نیمه زا رد و دنامن نونف و مولع هب صتخم اهنت روکذم تلاوحت .دیدرگ روــشک رنه رد ات دیدرگ بجوم و درک خوسر یناریا هعماج و رنه ،گنهرف حطس و لوفا ،دیلقت نوچمه یددعتم ناگژاو اب هک دهد خر یتارییغت راجاق تصرف تارییغت نیا ،راجاق نارود رد هتبلا .دوش یم هتخانش طاقتلا ای مدرم یلصا هندب اذل .دریگرب رد ار هعماج حوطس یمامت هک تفاین ار نآ
هجیتن
رب راجاق رصع هنایم رد ناریا هعماج و گنهرف روطت تاریثات رب یلماــت یراگنراوید
۲6
۱۳۹۷ راهب ،۱ هرامش ،۲۳هرود یمسجت‌یاهرنه-ابیز‌یاهرنه‌هیرشن
یرازگساپس
نوماریپ هعلاطم و یرادرب سکع هزاجا رودص تهج هب هاشنامرک ناتسا یرگشدرگ و یگنهرف ثاریم هرادا یراکمه زا دناد یم مزلا اجنیا رد .مییامن زاربا ار ینادردق و رکشت لامک ،هلودلا مراص ترامع ریواصت
.رنه‌و‌گنهرف‌رب‌یراذگریثات‌هوحن‌و‌برغ‌اب‌طابترا-6ریوصت
اه‌تشون‌یپ
هاش یلعحتف رصع ات یوفص نارود زا هک یتروص هب و یتنس ًلاماک بلاق رد ۱ .تشاد همادا یوــگلا زا رــثاتم هــک ناــنز و نادرــم دــعب ود رــه رد ک اــشوپ ِلوــحت زاغآرــس ۲ ییاپورا ناــیماظن یاه سابل نوــچ ییوگلا نادرم هــسبلا امومع .دوــب یــیاپوراً وگلا دنتشاد روضح ناریا رد هک یگنرف نانز هسبلا یاهوگلا زا زین نانز و تشاد .)548،۱۳84 ،یبیغ( دنتفرگ نارکفنشور ضوع رد و دنتــشاد داقتعا هعماج یتنــس بلاق هب نویناحور ۳ یوــسنارف یاهوگلا زا یدــیلقت اــمومع و هــسبلا رد لوــحت هــب هتــشگرب گــنرف زاً
.)۱۹8،۱۳۷۲ ،یهانپ تعیرش( دندوب لیامتم 4 Jakob Eduard Polak.
هب ناوت یم ار دوب هتفای رییغت اپورا اب طابترا زا رثاتم هک نانز سابل نیرت مهم 5 دش یم هدیشوپ نهاریپ زا دعب هک دوب یدنلب تک ای هنت مین(قلاخرا ،نهاریپ تروص .دوب زاــبولج و دــش یم هتخود راد هــسوبنس یاه نیتــسآ اب ســیفن یا هــچراپ زا و ،ییانف و یهلا ضیف زا لقن هب ،اکذ( دندیشوپ یم ور نانز و ابق ریز ار قلاخرا نادرم
،دقراچ ،یروت اــی کهلاک ،هجیلک ،یراولــش نماد ای ناــبنت و راولــش .)66،۱۳8۹ .)548-550،۱۳84 ،یــبیغ( دــیدرگ یم قلاطا شفک و روــچقاچ ،باــقن ،هدــنبور
6 James Justinian Morier.
هرهب یناوارف و هنادنمرنه رایسب تاییزج زا ،ناریا کیــسلاک رصع یــشاقن ۷ رد ریواصت زا هدافتسا اب ،راجاق نارود طساوا رد یراگنریوصت لباقم رد .درب یم یارب عیاقو و تایاور و نانز ،ماکح و هاش ریواصت زا و تفرگ قنور گرزب سایقم ناریا رنه رد ینلاوط یا هقبــس هک دندرک هدافتــسا دوخ رنه ندراذگ شیامن هب نیا یلصا لماع .تسناد ناریا رنه خیرات رد یتــسسگ ار نآ ناوت یم و تــشادن Grabar, 2001, 185-( تــسا ییاپورا تنس زا یریذپرثات ،یــشاقن نیون کبــس .)186 تروــص تاــقیقحت رــبانب ،ناگدــنراگن تادنتــسم رــب هولاــع ،روــکذم خــیرات 8
.ددرگ یم لقن هاشنامرک رهش یگنهرف ثاریم هرادا رد هتفریذپ
قلخ هب نانچمه و دندوب دنبیاپ شیوخ تنــس و گنهرف هب ،هعماج .)6ریوصت( دنتخادرپ یم دنمشزرا یراثآ دانــسا زا یــکی ،هاــشنامرک هــلودلا مراص تراــمع یاــه هراگنراوید هــعماج نــطب رد یزاــس یگنرف دــنور یــبوخ هــب هــک تــسا یرــیوصت یدبلاک رد نآ یاــهراوید یاــه هرترپ .دراذگ یم شــیامن هــب ار یــناریا ،نادرم و نانز راــسخر ،ریزو و هاــش نوچ ینیماضم اب ییاپورا رایــسب یــگنج شــیارآ و یــیاپورا یوــگلا اــب تــشهب یــلجت ،یــلزغت ســلاجم هک تــسا یتارییغت ریواصت نیا هژــیو تیمها نکل ،دــنا هدیدرگ حرــط ییامیــس رگید نز و هتفرگ تروص اهنآ یزادرپ تیصخــش تــیهام رد رد دیدج یتیوه و یگنرف ششوپ و سابل اب و درادن هتــسب و هدیــشوپ هب و دراد نت رــب یدیدج یادر هاــش .دبای یم روضح هنادرم ســلاجم یدامن تروــص هب هک هتفرگ رارــق دوخ ریزو اــب لباقت رد رــهاظ تــهج نادرــم .تــسا هدیدرگ میــسرت لوــمعم شــشوپ اــب و یــناریا تنــس زا
.دنراد نــت رــب یــماظن هــسبلا و یــگنرف هلاک و دــنرادن یــناریا شــیاریپ ناریا گنج عوضوم اب بلغا هاش یلعحتف نارود رد هک گنج ریوصت یاج ،دوب یلم یشیارگ رگ تیاکح و تفای یم یلجت اهراوید رب سور و ینییزت یــشقن اهنت هک هداد سور و هــسنارف یماظن شیارآ هب ار دوخ تایبدا رد هــشیر نیا زا شیپ ات هــک یتیاور ریواصت رد یــتح .تــشاد نیزگیاج دیدج ییانعم و هتفرگ تروص لوحت ،دنتــشاد نیمز ناریا ناــبز ،رــیواصت نــیا هــک تــشاد زارــبا ناوــت یم اــتیاهن .تــسا هدــیدرگً یرادمامز هــنایم رد نارــیا هعماج یرــهاظ تارــییغت جوــف زا یــیایوگ ناشیا هک ،دنراذگ یم شیامن هب ار برغ اب طابترا زا رثاتم و راجاق دهع ریس رد یعس ،دوخ یتنس یوگلا یاج هب یگنرف یوگلا ینیزگیاج اب .دنتشاد ییاپورا کبس هب ددجت یایور ققحت یوس هب
۲۷
یراوــید یــشاقن یاراد هــک یرایــسب هباــشم یاــه هنومن ،راــجاق رــصع رد ۹ ،ناهفصا ،نــیوزق ،دزی ،زاریــش ،نارهت دننام نوــگ انوگ یاهرهــش رد ار دنتــسه یاراد هــینبا نــیا رد دوــجوم رــیواصت رــثک ا نــکل ،تــفای ناوــت یم ....و ناــشاک .دنتسه یناریا یقایس ،نارود نیا رد نکل .تــسین تــسد رد یتاعلاطا راثآ نیا شاقن نوماریپ ۱0 روــضح راــید نــیا رد یهاــشنامرک مارــهب داتــسا نوــچمه یروهــشم ناــشاقن رگراگن هک اعدم نــیا نایب تابثا ربانب یلدتــسم لیلاد ناگدــنراگن اــما .دنتــشاد .دنتفاین ،تسا یسک هچ ریواصت نیا ،هتفر نیب زا نآ چگ ششوپ هک هناخ زا ییاه شخب رد هک تسا رکذ هب مزلا ۱۱ لیلاد هب دعب راودا رد لاامتحا هک میشاب یم هدش یشاقن تانییزت ریواصت دهاشً
.تــسین جارختــسا لباق اهنآ زا یــصاخ تاــعلاطا و هدــش هدناــشوپ صخــشمان هب ،ثحبم نیا رد قیقحت عوضوم اب ریوصت نیا طابترا مدع هب هــجوت اــب ۱۲
.دش دهاوخن یا هراشا ریوصت نیا .تفایرد ار ناوناب روضح زا یدیدج میهافم ناوت یم نانز نیا ریوصت رد ۱۳ هاگ .درگن یم هــنییآ رد یرــگید ای دوخ هــب هاگ ،تــسا راک ماــجنا لاــح رد یــهاگ ریغ نابز هب اــمومع ینتم هعلاطم ای تباتک تــلاح رد و هدرک نت رــب رــخاف ساــبلً دراد تسد رد یبارــش ماج ای دــشک یم راگیــس و دراد هنادرم یتــسژ هاگ .تــسا .)5۷8،۱۳۹۲ ،نارگید و یسوط لضفا(
ینامــشچ ،هبرف هن و رغلا هن ،تــسا هماقلا طــسوتم یــناریا نز« :ک لاوــپ ۱4 رد و ینامک اــهنآ ناوربا روــمخم و تــسم و لکــش یماداب ،هداــشگ تــشرد دراد تسا تــشپرپ و یطولب دنت گنر هب اه یوم .تــسا هتــسویپ مه هب ینیب یلااب .)۱55،۱۳6۱ ،ک لاوپ(
،)ناریا رد نــپاژ ترافــس ییارجا نــمجنا وــضع oshi Furukawa( اواکوروــف ۱5 هایس توهام زا یهلاک هاــش« :دراد یم نایب هاــش نیدلارصان یرهاظ فیصوت رد ،تــشاد رــس رب دوب شیلااب رب مه )یتنیز(ر َپ و هداد تنیز ار نآ یولج یــساملا هک و تــشاد گنر خرــس کیراب یزغم هک ییاپورا هایــس توهام زا یماظن یا هنتلااب تسیب دودح ،دوب هتسب هک یریشمش یمرچ فلاغرب .دوب هدیشوپ دیفس راولش شــش اب مه شا هنتلااب تــسار و پــچ یاه شود و هدــش هدناــشن ساــملا هــناد .)۲6۳-۲6۲،۱۳84 ،اواکوروف( »دوب هدش تنیز زبس و خرس گرزب رهوگ هعطق روهشم رایــسب یو ناگتشرف یــشاقن هک یوــسنارف شاقن هــشوب اوــسنارف ۱6
.تسا هدوب
عبانم‌تسرهف
ناتــسگنهرف ،لوا پاچ ،ناــهفصا یرگراگن بــتکم ،)۱۳85( بوــقعی ،دــنژآ .نارهت ،رنه ،مجنپ پاــچ ،ملاــسا زا دعب نارــیا خــیرات ،)۱۳88( لاــبقا ساــبع ،ینایتــشآ
.نارهت ،هاگن تاراشتنا هرود یــشاقن رد ناــسنا لکــش هوــلج ،)۱۳86( نیــسح ،یــناغان یــمیهاربا
.8۲-88 صص ،۹ هرامش ،رنه ناتسلگ ،راجاق خیرات رشن ،دندرک یرادهلاک هعنقم ریز هک ینانز ،)۱۳88( هروصنم ،هیداحتا
.نارهت ،ناریا ِفیرعتزاب ،)۱۳۹4( یناهبهب یناریا امه و نیسح ،هداز ناطلس ؛میرم ،ناغمرا ینایعا یاه هناخ ِراتخاــس و یــشاقن ِتانییزت رب نآ ریثأت و هداوناخ رد نز ِشقن
.۱۱-۲4 صص ،۳4 هرامش ،رظن غاب ،راجاق هرود رد نارهت ،)۱۳۹۲( یحلاــس ندلا و زاــنلگ ،یحلاــس ؛تاداــسلا تفع ،یــسوط لــضفا رد نز ،زاریــش یاه هناخ رد یراجاق نانز شوقن اب ییاه هراگن یــشاک ی هعلاطم
.5۷۷ -5۹4 صص ،4 هرامش ،رنه و گنهرف و نوتــسلهچ ،راــهدنق حــتف ،مود ساــبع هاــش ،)۱۳85( نــسوس ،یــیاباب
.۱0۲-۱۱۷ صص ،5 هرامش ،رنه ناتسلگ ،دنژآ بوقعی همجرت ،نآ یاه هراگنراوید ،نیمیس و نیرز رــشن ،زورما ات زابرید زا ناریا یــشاقن ،)۱۳۹۳( نیئور ،زابک اپ
.نارهت رــشن ،»نآ مدرم و نیمزرــس ،ناریا« نایناریا و ناریا ،)۱۳6۱( بوک ای ،ک لاوپ
.نارهت ،یمزراوخ .نارهت ،ین رشن ،هدنیآ و هتشذگ نیب ،)۱۳84( نیمار ،ولگبناهج ،)۱۳۹4( ناــیئاضرروپ یدــهم و رغصا یــلع ،یزاریــش ؛رــبک ا یــلع ،درــگناهج یراگــنرکیپ تبــسن و یراــجاق یرــگراگن رد یــنامرآ یراگــن عقاو هــیرظن نــییبت
.۱0۷-۱۲۲ صص ،۱6 هرامش ،رنه یایمیک ،نآ اب یرابرد ،نارهت هاگشناد ،یرامعم شزومآ رد تعدب و تنس ،)۱۳۹۱( یسیع ،تجح
.نارهت تاــبلاطم و راــجاق راــبرد ناــنز ،)۱۳۹۲( هــناحیر ،مــظان و دــمحم ،این نــسح صص ،۲۲ هرامــش ،ناتــسراهب مایپ ،دانــسا رب دــیک ات اــب یــعامتجا و یداــصتقا
.۲۲0-۲6۳ تنس شلاچ :راجاق نارود رد یشاقن و رعــش ،)۱۳۹0( هناــسفا ،یدابآ نوتاخ
.۳۹-55 صص ،۲ هرامش ،رصاعم یسراپ تایبدا ،هتینردم و ،دــنه و یــنامثع ،راــجاق رــنه رد برــغ هــب شــیارگ ،)۱۳8۳( رــصان ،یــلیلخ
.نارهت ،گنراک ،لوا پاچ ،مشش دلج ،یملاسا رنه هعومجم .نارهت ،مایخ رشن ،یشو هرف :مجرتم ،آوفلااید همانرفس ،)۱۳6۱( ناژ ،آوفلااید یــسررب ،)۱۳8۹( یناحور یلع و ارهز ،یوــسوم ؛دیعــس دیــس ،ینادهاز دهاز ،هعیش ناوناب ،راجاق هرود نانز :یدروم هعلاطم ،یناریا نانز یعمج یاه شنک
.5۷-۹4 صص ،۲۲ش تیطورــشم نامتفگ ریثأت ،)۱۳۹۱( زاــنهب ،یدارم یضاق و نازرــف ،یدوجــس ،۱ هرامــش ،تایبدا و رنه یــسانش هعماج ،راجاق هرود یرــیوصت یاــهراجنه رــب
.۹۳-۱۲۲ صص .نارهت ،شورس رشن ،چگ یور یشاقن ،)۱۳۷۹( یداه ،فیس رــشن ،ناریا سابل و اه ییاپورا ،)۱۳۷۲( نیدلا ماــسح دیــس ،یهانپ تعیرــش
.نارهت ،سموق ۀــسیاقم ،)۱۳۹4( یدمحا مارهب و رداــن ،یمطاف یوــسوم ؛همغن ،هدازرــفص ،راجاق یگنــس پاچ راثآ اب سناــسنر ییارآ باتک رد ناگتــشرف رــیوصت یــقیبطت
.۹۲-۱05 صص ،۳6 هرامش ،هرگن هزوح ،یــماهت اضرملاغ هــمجرت ،یملاــسا یرــگراگن ،)۱۳80( تورــث ،هــشاکع
.نارهت ،یرنه و رــغصا ؛مدــقم نایچــشفک ؛دــمحا ،ناــیلعدان ؛نــسحم دیــس ،داژــن یولع تانییزت حلاــطصا ود دربراک رد یــقیبطت هعلاطم ،)۱۳8۹( یزاریــش رــغصا یــلع
.5-۱8 صص ،۱5 هرامش ،هرگن ،یملاسا عبانم رد یراگنراوید و یرامعم تــسایس و رنه یاهدنویپ ،)۱۳۹0( مرک ا ،یرصان و ارهز ،یدنجریب هداز یلع ،8 هرامــش ،)ناتــسیس( یخیرات یاه شهوژپ ،نآ یاــهدمایپ و راــجاق رــصع رد
.85-۱0۲ صص دلج ،هنطلسلا نیع تارطاخ همانزور ،)۱۳۷4( ازریم نامرهق ،هنطلــسلا نیع
.نارهت ،ریطاسا رشن ،راشفا جریا و رولاس دوعسم ششوک هب .لوا .نارهت ،دنمریه ،یناریا ماوقا ک اشوپ خیرات ،)۱۳84( اسآرهم ،یبیغ ،راجاق هرود رد ناــشاقن و یــشاقن ،)۱۳8۱( رتیپ ،یکــسفوکلچ و مهلیو ،رولف .نارهت ،یدادغب نوسهاش لیا رشن ،راختفا میرم و دنژآ بوقعی همجرت و هداز بجر مشاه همجرت ،اواکوروف همانرفــس ،)۱۳84( یــشویوبون ،اواکوروف
.نارهت ،یگنهرف رخافم نمجنا ،اراوا هئ یجینیک راجاق هرود ک اشوپ و سابل یسررب ،)۱۳8۹( ارهز ،ییانف و میرم ،یهلا ضیف ،هرگن ،زیربت ناجیابرذآ هزوــم رد هرود نیا زا هدنام اــج هب ییانیم راثآ رــب یــنتبم
.5۷-۷۱ صص ،۱6 هرامش مساقلاوبا همجرت ،)مکی رفــس( هیروم زمیج همانرفــس ،)۱۳86( زمیج ،هیروم
.نارهت ،سوت رشن ،یرس جوــم رــیثات ،)۱۳۹۳( اــیور ،ناــیفیرظ و لوــسردیس ،یــجاح یوــسوم راجاق هرود یادتبا زا( نایناریا كاشوپ لوحت رب یزاسون نایرج و یهاوخددجت
.۱۹۳-۲۱۹ صص ،۱ هرامش ،یخیرات یسانش هعماج ،)لوا یولهپ هرود نایاپ ات هراــبرد یــثحب ،یــناریا هــتینردم رد یــلمات ،)۱۳۹۳( یــلع ،یــساپسریم للاــج هــمجرت ،نارــیا رد نویــسازینردم تــسایس و یرکفنــشور یاــه نامتفگ
.نارهت ،ون حرط ،نایلکوت Diba, Layla )2001(, Invested with life: wall painting and imagery be- fore the Qajars, Iranian Studies, 34)1-4(, pp.5-16.
Diba, Layla )2006(, A monumental battle painting of the Perso-Rus- sian wars, Artibus Asiae, No.66, pp.97-110.
Grabar, Oleg )2001(, Reflections on Qajar art and its significance, Iranian studies, 34)1- 4(, pp.183-186.
رب راجاق رصع هنایم رد ناریا هعماج و گنهرف روطت تاریثات رب یلماــت یراگنراوید
۲8
۱۳۹۷ راهب ،۱ هرامش ،۲۳هرود یمسجت‌یاهرنه-ابیز‌یاهرنه‌هیرشن
https://fa.wikipedia.org/
Najmabadi, A )2001(, Gendered transformations: beauty, love, and sexuality in Qajar Iran, Iranian Studies, 34 )1- 4(, pp. 89-102.
Scarce, Jennifer )2001(, The architecture and decoration of the Gu- listan palace: The aim achievements of Fath Ali Shah and Nasir Al-din Shah, Iranian studies, 34)1- 4(, pp.103-116.
