توسعۀ اقتصادی‌ـ اجتماعی، قومیت و مشارکت سیاسی

(1)

يعامتجا تاقيقحت و تاعلاطم

نایرا در / هرود 2 ، ةرامش 4 ، ناتسمز 2932 : 172 - 137

يداصتقا هعسوت يسايس تكراشم و تيموق ،يعامتجا –

یداهرف دمحم یمظاک یلع

تفایرد خیرات :

51 / 51 / 92 شریذپ خیرات

: 5 / 6 / 99

هديکچ یداصتقا لماوع یسررب شهوژپ نیا فده ـ

تکراشم رب رثؤم یگنهرف و یعامتجا

تسا چولب و درُک ،کرُت ماوقا یتاباختنا .

درکیور ،قیقحت یامنهار یرظن بوچراچ

پیل بحاص تایرظن و نویسازیتارکومد رب یداصتقا ۀعسوت رثا لیلحت ۀرابرد تس نارظن

تسا راوتسا یسارکومد رب گنهرف رثا ۀرابرد لیج و ابرو و دنوملآ هلمجزا رصاعم .

نیا رد

صخاش زا رثأتم ناریا رد ماوقا ،شهوژپ للادتسا ساسارب اتسار نیاربانب ؛تسا ددعتم یاه

رظانت و یداصتقا و یگنهرف رصانع هب نامزمه هجوت زا ریزگان ،ماوقا زا عماج یلیلحت یارب تساهنآ لماعت و .

،هاگدید نیا زا یضرف شقن رد

هناروهتم رب رثؤم یداصتقا لماوع ،

رد تکراشم یم ریسفت و یناوخزاب یگنهرف لماوع وترپ رد ار تاباختنا

دنک .

شیامزآ رکفت رب قیقحت شور (

هدهاشم - تلاخد - هدهاشم ) تسا ینتبم .

ۀجیتن یانبمرب

کرت دزن یداصتقا ۀعسوت ،شهوژپ لماوع زا رثأتم اما ؛دراد طابترا تکراشم اب اهدرک و اه

هب یتوافتم یناعم ،یگنهرف یم دوخ

دریگ . اربانب هنیمز اب دیاب ار ماوقا تکراشم نی یموق یاه

دراو درک مهف و ریسفت نآ رد هدش .

چولب دزن ۀعسوت لماع و تکراشم نیب یطابترا اه

صخاش زا رثأتم رتشیب موق نیا شنک یوگلا هکلب ،دشن هدهاشم یداصتقا یگنهرف یاه

( یبهذم ) تسا . هجیتن یانبمرب یریگ

شهوژپ یم تسیاب هب تیمها گنهرف رد لیلحت لئاسم

یموق درک هجوت رتشیب ناریا .

هژاو ياه يديلك صخاش: رد تکراشم ،تیموق و موق ،یداصتقا لماوع ،یگنهرف یاه

تاباختنا .

ــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

. وضع تئیه ملع ی زار هاگشناد ی

هاشنامرک ( سون هدنی لوئسم )

، m.farhadei@gmail.com

. دشرا سانشراک هعماج

سانش

،ی kazemiali2010@yahoo.com

(2)

275 يعامتجا تاقيقحت و تاعلاطم ناریا رد

، هرود 5 ةرامش ، 4

، ز ناتسم 2935

عوضوم حرط و همدقم تلود روهظ هدیدپ و تلم ـ

یدنبزرم و تردق زکرمت هلمج زا نآ اب رظانتم یاه ،یسایس یاه

هزات لئاسم هب یا

یگنوگچ هک دروآ راب میمصت دنیآرف رد تکراشم و تردق یگدنکارپ

زا ،یزاس

یلکش ،ینیمزرس یاهورملق زا کی ره یگنهرف و یعامتجا طیارش هب هتسب و ؛دوب اهنآ نیرتمهم هب توافتم تفرگ دوخ

. هب هتسد تلاخد یگنوگچ و داعبا شواک روظنم یدنب

موهفم هب یلمورف یاه

« یسایس تکراشم »

دش هجوت نآ ثحابم ۀنماد و شنیزگ یارب تاباختنا رد تکرش و تسا ه

صخاش زا یکی یسایس ناربهر

دش تیبثت تسایس رد تکراشم رادیاپ یاه (

،لاد 79 : 3 .) رد

هتسد هب یسایس تکراشم رب رثؤم لماوع یوجتسج و یعامتجا ،یداصتقا یاهریغتم زا یا

تسا هدش هراشا یگنهرف .

گ ،یسایس تکراشم رد گنهرف تیمها هب هجوت اب هور

یدنب تاعامتجا هلمج زا یگنهرف یاه

تکراشم نییبت رد کیژولوئدیا یلماع ۀباثم هب نادب و نایب نآ عبت هب زین تیموق ریظن یتیوه دش هجوت یسایس (

،چیوشلم 002

: 3 .) هورگ زا یکی ،ماوقا ساسا نیا رب یدنب

یلمورف یاه

هدیدپ شقن رد هک تسا ار یسایس تکراشم موهفم یعامتجا یا

نآ داعبا و درک نوگرگد انعم ار

دیشخب . لود لیکشت اب نامزمه زین ناریا رد ت

- تابسانم رد یتیوه یعامتجا شقن رد ماوقا ،تلم

شقن هب یسایس تساهنآ نیرتزراب زا تاباختنا رد تکرش هک دنتخادرپ ینیرفآ

. لیلاد و للع

تمس و تاباختنا رد ماوقا تکرش

و نایرج باختنا یوس فلتخم یاه

تیولوا زا ،یسایس یاه

تسا هنیمز نیا رد یشهوژپ .

داصتقا لماوع رثا یسررب شهوژپ نیا فده ،سایق نیا رب ی

-

تسا ناریا رد ماوقا یتاباختنا راتفر رب یتیوه و یعامتجا .

تسایر تاباختنا ود رد ماوقا تکراشم نازیم روظنم نیا یارب اب مهد و مهن یروهمج

صخاش ۀعسوت حطس و یتیوه یاه دش یسررب اهنآ یداصتقا

. اجنآ هک یخرب فاکش یاه

یعامتجا ۀرابرد

یخرب ماوقا اب فاکش یبهذم هارمه هدش و نوگانوگ داعبا یعوضوم نینچ ،تسا

. لماوع یداصتقا - عامتجا ی راشم رب نآ رثا و س تک

،یسای ناهنپ ای مه رد راکشآ ۀ

رظن تای لماع ی مهم هدـش ضرف

تسا (ل پی

،تس 723 ول ؛

،سیئ 72 ؛

،ونردآ 790 ؛

،رنرل 791 لقن هدـش رد ،انـشیرک 001 : 4 - 9 ) یـخرب رـگید

داصتقا لماوع ی

- گنهرف ی ن ار زی لماع ی عت نیی هدننک رد س تکراشم یسای م ی دنناد ( دنوملآ و

،ابرو 729 ؛

،یاپ 722

رد

،تولیگ 009 : 07 - 0 .)

(3)

يداصتقا هعسوت -

يموق ،يعامتجا يسايس تكراشم و ت

279

هدیچیپ هعسوت و تکراشم نازیم نایم تبسن نیاربانب ؛دراد یا یگنهرف تاعوضوم ۀیاس رد یگتفای

تقداب شهوژپ ۀیلوا ضرف و یناوخزاب یتیوه و یم یسررب

دوش .

تسایر تاباختنا و ماوقا رظنراهظا تصرف هناگی ،یلم ۀرتسگ لیلد هب یروهمج

هورگ یدنب تسا یگنهرف یاه .

هداد نیاربانب دراد شهوژپ نیا فده اب یرتشیب بسانت نآ یاه

.

نورد و یلحم یاهریغتم تلاخد لیلد هب سلجم تاباختنا نیا یساسا ضرف لیلحت بات یهورگ

دن ار شهوژپ مهارف یارب هجیتنرد ؛درا

و مهن تاباختنا ود رد تکراشم نازیم ،هسیاقم ناکما ندرک

تسایر مهد دش یسررب یروهمج

. تاباختنا شهوژپ نیا زا هتفرگرب یرظن ینابم ساسارب

هرود دش یسررب و شنیزگ هدربمان یاه .

هب شنکاو مهن تاباختنا رد تکراشم ساسا نیا رب

تکراشم و تاحلاصا مود تلود لوصا لوا تلود هب شنکاو مهد تاباختنا رد

هب ییارگ رامش

یم دور . ود نیا ،یموق و یداصتقا تابسانم ۀرابرد تلود ود فادها نیب دوجوم توافت تلع هب

دنراد یرتشیب بسانت هسیاقم یارب شهوژپ یلیلحت فده اب هرود .

يسايس تكراشم ماظن یاهراکوزاس نیرتمهم زا یکی یسایس تکراشم س یاه

ساسا نیمه رب و رصاعم یسای

هعماج موهفم نیرتمهم تسا یسایس یسانش

. یقلت ،ثحب ۀنیمز هب هتسب تکراشم زا یتوافتم یاه

هب یسایس یم تسد

دیآ .

ار یسایس تکراشم ،نادنمشیدنا زا یهورگ

« یسایس ناربهر باختنا صوصخم

»

(

،یبمارکربآ 329

) هتسناد دنا . هدع هدرتسگ یتشادرب اب یا ،رت

« رد یسایس یاهدرگارف رد درف یریگ

یب زا فلتخم حوطس رد تفگ ،یسایس یتوافت

و تسشن رد تکرش ،یسایس یوگ ات یسایس یاه

یأر تردق بسک یارب شلات و بزح کی رد ماقم شریذپ و نداد

» (

،شار 399 : 3 ) زا ار

هنوگ هتسناد یسایس تکراشم یاه دنا

.

تیلاعف رد تکراشم یخرب ،رگید یهاگدید زا اه

ضارتعا ی ،تاباصتعا ،تارهاظت دننام زیمآ

شبنج و یلحم ماقم شریذپ و یمومع تاباختنا رد تکرش ات بزح رد تیوضع ،یعامتجا یاه

هنوگ ار یلم هتسناد یسایس تکراشم زا ییاه

دنا ( رتآ و

،ورت 004 : .)X

رد تکرش ساسا نیا رب

تیلاعف زا یکی تاباختنا همه و تسا یسایس تکراشم مهم یاه

نآ فیراعت ینعم نیا هب ار

هتفریذپ دنا . نیدب یرایتخا و هنابلطواد ،هناهاگآ یشنک یسایس تکراشم ،فیراعت قیفلت رد بیترت

میمصت رب میقتسمریغ ای میقتسم یراذگرثا روظنم هب ناربهر شنیزگ یارب و یسایس یاه

(4)

یم یبایزرا دوخ تشونرس هک دوش

« صخاش زا یکی و تسا یسارکومد یساسا یاه

یاهلااک

دراد رظندم ار یعمج یسایس

» (

،نیدراه 00 : 412 .)

هیرظن هنوگ ،فیراعت سایق اب زین یسایس تکراشم یاه زا کی ره و دراد یفلتخم یاه

بحاص صخاش یخرب دوخ یرکف روخشبآ بسانت هب نارظن مهم ار اه

هتسناد رت دنا

. رد

مهم یاهدرکیور یگژیو ،رت

دننام هتینردم اب بسانتم یاه و داوس حطس شیازفا ،ینیشنرهش

هدش یبایزرا یسایس تکراشم اب هتسبمه مهم لماوع زا یعمج طابترا لیاسو زا هدافتسا دنا

. نآ زا

رنرل یوگلا هب هلمج یم هراشا

لماع ار یقلاخا و یدام مکارت و ینیشنرهش شیازفا هک دوش

یم تکراشم دناد

(

،رنرل 791 : 90 .)

پیل تِس ینارکفتم رگید زا یداصتقا هاگیاپ تیمها رب ًاصخشم هک تسا

رد دارفا یعامتجا ـ

یم دیکأت اهنآ یسایس تکراشم نییعت دنک

. شهوژپ وا یتاعلاطم روحم ۀرابرد ینادیم یاه

یأر دننام یعامتجا یاهریغتم رب ،یسایس تکراشم نییبت یارب و تسا یتاباختنا تازرابم و یریگ

یعامتجا هاگیاپ -

ثم طابترا و یداصتقا دراد دیکأت اهنآ تب

. یاهدنیآرف رب رقف ِرثا ۀرابرد یو

یب و دیدرت هب رقف تسا دقتعم ،یسایس تکراشم یم رجنم یدامتعا

نیا هک دوش یرایسب ناینب ود

شناد هلمج زا لئاسم زا تسا یزودنا

. یداصتقا تاناکما زا یلقادح نیاربانب و لوپ ،یعامتجا ـ

یرورض یسایس تکراشم یارب یفاک نامز هبخن یسارکومد هب نآ نادقف هک تسا

رتیپموش ۀنایارگ

یم رجنم نیون ییارگرادتقا یعون و دوش

(

،انشیرک 001 : 4 .) شیپ یتح سیئول دننام یخرب رت

هتفر رقف دندقتعم و دنا

« یگدنز شور

3» یم کرد یتوافتم ۀنوگ هب ار ناهج ارقف ؛تسا و دننک

طیارش صاخ گنهرف یلسن زا هک دنراد ار دوخ

یم لقتنم رگید لسن هب دوش

( نامه .) للادتسا

نیا ا رطخ ار دارفا و تسا یگنهرف تلاوحت زا یخرب اب نامزمه یداصتقا ۀعسوت هک تس و ریذپ

یم تارییغت شریذپ ۀدامآ دنک

. شزرا یم رییغت شوختسد دارفا یاه و یگنهرف ۀصرع رد و دوش

تیولوا یسایس یم دیدپ ینیون یاه

یدازآ هجیتنرد ؛دیآ یقلت دنیاشوخ و بسانم یراتخمدوخ و

یم دوش . برغ و یطخ ار درکیور نیا یخرب یم هنایارگ

یم داقتنا نآ زا و دنناد دننک

(

،عیدب 392 :

1 .) یداصتقا هاگیاپ رب دیکأت و نآ یساسا للادتسا هب زین نارگید اما هدرک هجوت یعامتجا ـ

دنا .

1. Lerner 2. Lipset 3. way of life

(5)

272

داینب شهوژپ نیا رد سایس تکراشم یداصتقا یاه

دنیآرف رب نآ رثا و ی رظندم یعامتجا یاه

تسا . لیلقت هاگدید زا ریبعت نیا رصانع رثا رب یخرب دیکأت دوجواب یتح و تسین یداصتقا ،ییارگ

یداصتقا لماوع شقن ،یسایس تکراشم رد یگنهرف یم ار یعامتجا ـ

دنریذپ ( ابرو و

،لین 79

؛

دنوملآ و

،ابرو 729 .)

پیل هاگدید دییأت رد ،تس

داصتقا لماع تیمها رب زین ابرو و دنوملآ ی

- دیکأت یعامتجا

یم دننک . داصتقا هاگیاپ تیمها دوجو اب ی

- نآ یخرب ،یعامتجا رصانع ریاس اب لماعت رد ار

یم یبایزرا تیمهااب دننک

. نیا زا هب رد هصاخ و ور یم ماوقا ۀرابرد درکیور نیا یریگراک

تسیاب

توافت ت یاهریغتم و یطیحم یاه تفرگ رظنرد ار یعامتجا و یخیرا

(

،نمدیرف 000 .)

لیگ ( 000 ) پیل ۀیرظن رب اهداقتنا رورم اب شقن و هدرک هتسجرب ار گنهرف لماع ،تس

شزرا و یندم ۀعماج نآ یاه

تسا هدرک یسررب یسارکومد یاقب و شیادیپ رد ار .

نوتم رد

نامزمه روضح هک تسا یدعُبدنچ یدنیآرف نویسازیتارکمد ،رخأتم نآ لیلحت یارب ددعتم لماوع

تسا یرورض .

لداعتم لماوع رانک رد گنهرف لماع هب هجوت هب ،تکراشم یداصتقا ۀیرظن ندرک

تسا هدش رجنم یداصتقا .

یم رظنم نیا زا هب ار دنیآرف نیا رد لیخد یگنهرف رصانع ناوت

توافت درک قلاطا زین یموق یاه .

هورگ گنهرف تلاوحت لوصحم ،یموق یاه ی

- ت هشیر یخیرا هدیدپ ریاس هک دنتسه یراد

ار اه

یم رد دوخ گنر هب زین هاگیاج زا دوخ رادنپ و یموق یقلت ۀیاس رد ار لئاسم ینعی ؛دنروآ

رد ناش

یم ریسفت یلصا نایرج دننک

. نیا زا داصتقا ۀعسوت فرِص ور ی

- ریغتم اهنت ۀباثم هب ،یعامتجا

هتفرگ رظنرد ماوقا یسایس تکراشم رب رثؤم دوش

. رد زین هعسوت هب طوبرم رصانع ،هاگدید نیا زا

هدش ریسفت یموق تینهذ ۀیاس هب یموق یگژیو و

یم دوخ دنریگ . نمدیرف ( 000 ) هلمج زا

هب رد هک تسا ینادنمشیدنا داصتقا لماوع ریثأت ۀیرظن یریگراک

ی -

ِیسایس تکراشم رب یعامتجا

تیلقا صخاش ریاس رثا ،اهروشک یخرب یموق یاه داصتقا تیعضو ریسفت رد ار یموق یاه

ی -

تسا هتفرگ رظنرد یعامتجا .

یم هناروسج یضرف ماقم رد ۀرابرد طابترا نیا درک اعدا ناوت

میمعت زین نانآ یسایس تکراشم و ماوقا تیعضو تسا ریذپ

.

تيموق و موق هعماج کیسلاک نادنمشیدنا تیعبت یتفرعم ۀموظنم هب هتسب یسانش

م یاهدرکیور ،هدش هب یتوافت

هتشاد ماوقا دنا

.

(6)

هورگ سکرام یدنب

یب یعامتجا و یداصتقا یاهدشارف رد ار یموق یاه یم تیمها

و تسناد

هتسد نیا دوب دقتعم تفر دهاوخ نیب زا خیرات لوحت دنیآرف رد یدنب

( ،چیوشلم 002

: 2 .)

هورگ ،کیناگرا هب کیناکم زا هعماج لوحت نایرج رد دوب دقتعم زین میکرود ب

تیمها یموق یدن

داد دهاوخ تسد زا ار دوخ (

،نامه 1 .)

هنوگ ار نآ و درک هجوت تیموق هب ًاصخشم ،رِبِو اما هورگ زا یا

ۀعومجم ،یتلزنم یاه

هرصاحم یم یسایس جیسب یارب ییانبم و یعامتجا یهدنامزاس یعون ،یعامتجا ۀدش دناد

(

،نامه 9 .) این هب یعمج رواب تیموق ناینب ربو رظن زا زا یدهاوش هب هک تسا کرتشم ی

تهباشم تسا یکتم یگنهرف ای یکیزیف یاه (

نامه .)

یمرب یموق هورگ کی یارب یگژیو شش تیمسا ینوتنآ یاین ۀروطسا ،یعمج مان ؛درامش

،کرتشم خیرات ،کرتشم یموق هورگ یاضعا نایم رد کرتشم گنهرف

- نآ هک رگید زا ار اه

هورگ یم زیامتم اه دنک

- پ نینچمه یگتسبمه زا یعون هتبلا و صاخ ینیمزرس اب دنوی

. نیدب بیترت

هعماج رد مدرم زا یزیامتم بوچراچ ،یموق هورگ کی دنچ ای کی رد ًلاومعم هک تسا رتگرزب یا

یگژیو دراد توافت هعماج نآ زا هدربمان (

یدشرم

،هداز 397 : 00 .)

نوناک زا یکی زابرید زا ناریا ندمت ،تنوکس یلصا یاه

اس هدوب نوگانوگ ماوقا یدوبان و یز

تسا . بآ عونت و هقطنم رد هاگ یتح و ناریا نیمزرس بوچراچ رد ییاوه صاخ یا

دوجو ،

یتسپ و یدنلب هاگتنوکس نیب دایز ییایفارغج لصاوف نینچمه و اه هار دوبن و اه

راومه یطابترا یاه

ط لماوع هلمج زا ،ناریا فلتخم قطانم نانکاس یارب سرتسد رد و لکش رد هک دنتسه یعیب

یریگ

هتشاد ییازسب شقن نآ یعامتجا ۀدیچیپ راتخاس دنا

( یئاطلا ، 391: 14 .)

هعماج ناونع اب هراومه ناریا زا فاکش و ینوگانوگ اب یا

اب رایسب یعامتجا یاه

« راتخاس

کییازوم هنوگ » تسا هدش دای .

بآ عونت و مهرد و یایفارغج یگدنکارپ ،ییاوه لقا یگدیچیپ

یمی

(

،نایماهاربآ 399

؛ یدنوار ، 399 ) نآ زا یشان یگنهرف و ینابز و یموق ینوگانوگ (

،یدنوار

399

؛

،یدنواخیش 310

)

، ینتبم یریاشع یگدنز دودسم ۀفیاط و لیا رب

(

،نایماهاربآ

399

؛

،یدمحا 391

؛

،ناروف 399 )

، نید و بهذم ینوگانوگ (

،انیمور 314

؛

،نایماهاربآ 399

؛

بیز

،ملاکا 391 )

، توافت یداصتقا و یتاقبط یاه (

،ناروف 399

؛

،یئاطلا 391 ) و عونت لماوع زا

هب ناریا یگنهرف و یموق رّثکت یم رامش

دنور . ۀشقن رد ناریا روشک ینابز یگدنکارپ هدید

یم دوش .

(7)

277

هشقن 5 . ناریا رد ينابز يگدنكارپ

(8)

يموهفم بوچراچ فده زا رورم لصفم ثحابم رظن

،ی هنیمز یزاس یموهفم

،تایعدم یارب هیجوت

تاصتخم یلیلحت

،جیاتن هب فیرعت رد هتفرراک

میهافم و یاهزرم رد تقد تیمومع

رد نیا شهوژپ تسا . زا هاگدید

نیا

،شهوژپ موق

و تیموق هناگدنچ یفیرعت دراد

و هتسب هب هکنیا رد مادک ۀنیمز

،یسایس یگنهرف

و یخیرات هب راک

،دور یفیراعت م توافت دهاوخ تشاد . رب نیمه انبم نییعت یاهزرم قیقد کی موق

زین مزلتسم حیضوت رایعم هب هتفرراک تسا .

هنوگ موق ،قیقحت نیا یارب هورگ یا

تهج ساسا هک تسا یّلمورف یتیوه یدنب شنک و یریگ

هب یلم عیاقو رد یعمج تسایر تاباختنا هژیو

تسا یروهمج .

ساسح هچره ساسا نیا رب رت

رگنب یم یسررب لیلحت رد یرتشیب تایئزج ،می تیموق و دوش

ریثکت زین ناریا رد دوجوم یاه

یم دنوش . تکراشم هب طوبرم تاعلاطا نادقف اما ؛تسین سرتسد زا رود یفده نینچ هکنیا وگ

تیموق کیکفت هب تاباختنا رد ۀعسوت هب طوبرم تاعلاطا نادقف نینچمه ،یبهذم ای ینابز یاه

امتجا و یداصتقا زا یکی نیا ؛تسا شهوژپ نیا هار رس رب یعنام ناریا رد قیقد یع

تیدودحم یاه

تسا یموق لئاسم رد قیقحت .

یم ،عنام نیا لح یارب هک مینک میظنت دوجوم تاعلاطا یانبم رب ار قیقحت تایعدم تسیاب

ناکما قیقحت مه دشاب ربتعم یفاک ۀزادنا هب جیاتن مه و ریذپ

.

ُت موق هس ،انبم نیا رب و درُک ،کر

یم یسررب ار چولب زا دنترابع ماوقا نیا باختنا تلع ؛مینک

: اهنآ یعمج شنک و یموق تیوه

ۀعسوت و تاباختنا رد تکراشم هب طوبرم تاعلاطا هکنیا موس و تسا یموق تیوه زا رثأتم داصتقا ی - تسا دوجوم کیکفت هب اهنآ یعامتجا .

میسقت لیلد هب ققحم رد تاعلاطا یناتسا یدنب

یدنبزرم تسا ریزگان ،ناریا یدنبزرم اب ار یناتسا یاه

دریگب رظنرد ناسکی یموق یاه .

،هویش نیا

یم رانک لیلحت زا ار شهوژپ نیا ماوقا تیعمج زا یشخب اما ؛دراذگ

هب تایعدم یلصا شهوژپ

هشدخ یمن دراو یا دنک

. حرج نینچ ،یموق یگدنکارپ لیلد هب یاهراتفر فیرعت رد یلیدعتو

یعمج یسررب یاهرامآ و یموق فیراعت هچرگا نیاربانب تسا ریزگان ماوقا موق کی عماج هدش

یم و تسا عنام اما تسین یبایزرا تشاد نانیمطا ناوت

شور نیا رد قیقحت یبرجت و یرظن یاه

یم نیمأت دوش .

ناتسا رد درُک موق هدنکارپ ملایا و هاشنامرک ،یبرغ ناجیابرذآ ،ناتسدرک یاه

زج اما دنا

صخاش ریاس ینابز تافلاتخا کی ۀزاجا ،یتیوه یاه

یمن ار اهنآ ندرک هساک دهد

. رگید یوس زا

(9)

273

زا یکیکفت یاهرامآ ،یبرغ ناجیابرذآ و ناتسدرک یاهدرک نایم تیوه و نابز یناسمه دوجو اب کرُت تکراشم یداصتقا ۀعسوت یاهرامآ و یبرغ ناجیابرذآ یاهدُرک و اه

- سرتسد رد یعامتجا

ب ؛تسین هشدخ و جیاتن رییغت زا یریگشیپ یارب نیاربان یاهدرک ،لیلحت رابتعا ندشراد

ناجیابرذآ هدش هتفرگ رظن رد درُک موق ۀدنیامن ناتسدرک ناتسا و هتشاذگ رانک لیلحت زا یبرغ

تسا . برع و کرُت موق ۀرابرد نیمه هب زین یلامش ناسارخ و ناتسلگ نانامکرت و ناتسزوخ یاه

تسا تروص .

اورد تیدودحم عق نیا یاه

یسرتسد هک صخشم فیرعت اب ماوقا دش ثعاب ینینچ

دندش فذح لیلحت زا ،درادن دوجو اهنآ یکیکفت تاعلاطا هب .

نانچ یسراف هک بهاذم ریاس نانابز

( تیلقا یاه یبهذم فلتخم ) هدش مکح نیا لماش زین دنا

.

ناتسیس ناتسا و

ی ،نامدرم گنهرف و بهذم ساسارب زین ناتسچولب هدش هتفرگ رظن رد موق ک

یأر یوگلا اما تسا ناتسا نیا یموق تیوه زا یشخب چولب موق دنچره ؛تسا نیا لک یهد

دراد تیاکح نآ لک رد ریگارف صخاش کی زا ناتسا .

تسرد زین ناتسدرک ۀرابرد هجیتن نیمه

یدوجو اب ؛تسا ه اب اونمه یسایس تکراشم رد دنتسه هعیش نآ قرش نانکاس زا یشخب هک

تیو

یم راتفر ناتسا یموق دننک

. یمرب یلک یهاگدید تاحیضوت نیا زا لایس یرما یموق تیوه هک دیآ

یم رییغت نآ یاهرایعم ،لیلحت ۀنیمز هب هتسب و تسا دنک

.

تیلاعف ۀقباس ،ماوقا نیا باختنا یاهرایعم رگید زا لیلاد نیا ۀعومجم نینچمه تاکرحت و اه

یس تابسانم رد نآ دماسب و یموق شهوژپ هک تسا ناریا یگنهرف و یسا

دیؤم زین نیشیپ یاه

3تسنآ . نیدب داصتقا ۀعسوت تبسن یسررب هب دودحم و هنانتورف ،شهوژپ نیا فده بیترت ی

-

تسایر تاباختنا رد اهنآ یسایس تکراشم نازیم اب چولب و درُک ،کرُت موق هس یعامتجا یروهمج

تسا . یهفت ،ماوقا باختنا و فیرعت یاهرایعم دش م

. تاباختنا رد تکراشم اب زین یسایس تکراشم

تسایر دش دهاوخ هدیجنس یروهمج .

تسایر تاباختنا باختنا و نآ یلم دعُب لیلد هب یروهمج

. نایاش رکذ تسا نامفده فیرعت تیوه صلاخ درُک و نییعت یدنبزرم ییایفارغج اهنآ ن تسی ا و نی ا رد هتشون نـی

هراب اعدا یی درادن .

. ارب ی هنومن موق توافت ی س ناتسا نورد ناتسی

ناتـسچولبو رد

تاـباختنا سـلجم و تـباقر نورد یـهورگ راکـشآ

یم دوش اما رد ههجاوم اب هلئسم یا

،نلاک ا نی توافت م گنر اه ی دزاب .

3 . ر . ک : لیلحت نامتفگ تایرشن ییوجشناد موق یارگ روشک . ناسحا دنمشوه و یداهرف دمحم .

تنواعم یـگنهرف و

یعامتجا ترازو مولع . 317 .

(10)

تسایس رد رظن لامعا یارب رتشیب ناکما ،ییارجا هاگتسد سیئر اب رتشیب تبارق و یزکرم یاه

دراد یسایس تکراشم فادها .

داصتقا ۀعسوت ی

- عامتجا تلایهست و ییانبریز روما ،ینارمع تایلمع اب شهوژپ نیا رد ی

تسا هدش شجنس یمومع .

زاگ و قرب دننام یتاناکما بآ و

هب اهاتسور و اهرهش هب یناسر

غراف و وجشناد دادعت ،نفلت ذوفن بیرض ،راوناخ دادعت کیکفت یاضعا و باتک ،لیصحتلا

تخت ،هناخباتک ادهب زکارم ای یناتسرامیب یاه

هار ،یتیامح تامدخ ،یتش لنوت و لپ ،

خرن و یزاس

تسا هدش هسیاقم و یسررب یراکیب .

مهارف یارب هنیمز ،هسیاقم ناکما ندمآ

،دادعت و ناسمه یاه

هدش یسررب تقداب و یبناج تاعلاطا اب نآ شهاک ای شیازفا دنا

.

داصتقا ۀعسوت تهابش هب ،یرظن ینابم رب اکتا اب شهوژپ ۀیضرف ی

- عامتجا تکراشم و ی

تسا دقتعم ماوقا یسایس .

،یخیرات تیعقوم ،یگنهرف میهافم هب هجوت ،لیلحت هب ماوقا دورو

و صاخ یبهذم و ییایفارغج ...

ره کی رد ۀنیمز

،یسایس ناریا ار ریزگان یم دنک . هاگدید نیا زا

هنیمز ۀیاس رد یسایس تکراشم و یداصتقا ۀعسوت رظانت دش دهاوخ ریسفت یموق یاه

.

ر شو يسانش شور تامازلا ،شهوژپ یرظن تاموزلم و دنهباشم قیقحت عوضوم و شور نآ یتخانش

نییعت ار

یم دنک . شور ،تسا هنیزگ هس یسررب قیقحت نیا ساسا هک اجنآ زا هسیاقم رب نآ یسانش

راوتسا

تسا . شور رد هسیاقم دراد دربراک قیقحت فلتخم یاه

(

،پج 002 : 33 .)

فده هکنیا هب هجوت اب تیعضو ۀسیاقم شهوژپ نیا

و لبق یتاباختنا راتفر رد هدربمان یاه

هعسوت تارییغت زا دعب تروص ،تسا یا

شیامزآ زا یلکش رب نآ یدنب تسا قبطنم

. لیلد هب

و قیقحت یاهریغتم رب ققحم لرتنک نادقف تلاخد

نآ ،یعامتجا تارییغت رد نتشادن ار

هبش شیامزآ یم3

دنمان . تیعقوم رد ا یاه

رب ققحم و تسین مهارف یهاگشیامزآ طیارش هک یعامتج

کرحم دوجو شیامزآ قیقد حرط ناکما و درادن لرتنک اهنآ یفداصت باستنا و شیامزآ یاه

یم ،درادن حرط زا ناوت

هبش یاه تفرگ هرهب یشیامزآ (

لپمک و

،یلنتسا 723 : 34 .) ساسا نیا رب

هبش شور هب هسیاقم ،شهوژپ نیا شور سا یشیامزآ

ت . هنیزگ تشاد هجوت دیاب اما ۀباثم هب اه

یم هسیاقم ناشدوخ اب و فلتخم نامز ود رد ،لقتسم عوضوم دنوش

.

1. Comparison 2. Experiment 3. Quasi-Experiment

(11)

252

لکش 5 . شیامزآ رکف يانبم رب قيقحت شور يوگلا

هنوگ زا وگلا نیا یم لرتنک هورگ نودب هک تسا شیامزآ ۀیلوا یاه

یانبم رب طقف و دوش

ۀدهاشم تسا فلتخم نامز ود رد هنیزگ کی .

ینتبم شیامزآ لیصا یوگلا و لرتنک هورگ کی رب

یندومزآ یفداصت باستنا ،شیامزآ هورگ کی هلخادم و اه

تساهریغتم ریاس لرتنک هارمه هب .

اما

هدیدپ نوچ یم یسررب عوقو زا سپ یعامتجا یاه

نییعت هجیتنرد و اهریغتم لرتنک ناکما دنوش

و لرتنک هورگ درادن دوج

. هبش ار ینینچنیا یاهوگلا ساسا نیا رب یم شیامزآ

دنمان . قیقحت نیا رد

مهن تاباختنا رد هنیزگ ره یسایس تکراشم (

)t1

، هدید ( )O1

یم دوش . یداصتقا ۀعسوت (

)X

رد

یم هتفرگ رظن رد تلاخد لماع ،لاس راهچ تدم مهد رود رد اهنآ تکراشم نازیم سپس و دوش

تسایر تاباختنا ج

یروهم ( )t2

هدید ًاددجم (

)O2

یم دوش . شور رب هک شهوژپ یوگلا ساسارب

هبش یم هدومزآ شهوژپ ۀیضرف یرظن حطس رب هیکت اب و تسا راوتسا شیامزآ دوش

. ریداقم توافت

هب مود و لوا ۀدهاشم (

)X

یم بستنم تسا یداصتقا ۀعسوت هک دوش

. نیا زا لصاح ۀجیتن

اگتسد و یموهفم بوچراچ رد کینکت صخاش ساسارب قیقحت یرظن ه

و هدش ریسفت یموق یاه

یم انعم دوش .

جیاتن ليلحت داصتقا تفرشیپ نییعت یارب اهنآ ۀسیاقم و دوجوم یاهرامآ یسررب هب دورو زا شیپ ی

- یعامتجا

ناتسا یگنهرف و هب یرورض یتاکن هب هجوت ،هدربمان یاه

یم رظن دسر .

صخاش یخرب رامآ ؛لوا عجرم ود یوس زا اه

تسا هدش نایب تروص ود هب .

رییغت زین یهاگ

هزادنا رایعم یریگ

مقر ،صخاش کی ۀدش تسا هدرک دیلوت یقطنمریغ یاه

. نیا زا رد ام عجرم ور

ناتسا یرامآ ۀمانلاس هلاقم نیا ناتسا تیریدم نامزاس هک تساه

یم دیلوت اه دنک

. اهرامآ نیا ؛مود

هدش هداس ،هسیاقم ناکما یارب ب یتح و دنا

تسا هدرک یروآدرگ هدنراگن ار اهنآ زا یخر .

رد

صخاش یسررب هدرک شلات اه

دروم دراوم باختنا یارب نآ تادیکأت و یرظن بوچراچ زا هک میا

مینک هدافتسا یسررب .

صخاش نیاربانب سوملم نادنورهش یارب هک دراد تیولوا ییاه

تسا رت .

O1 X ^O²

t2

t1

(12)

یم هسیاقم شدوخ اب ناتسا ره رد اهرامآ نیا ؛موس وش

ناتسا ۀسیاقم ناکما نیاربانب ،د مه اب اه

درادن دوجو .

ناتسا ۀسیاقم یارب هک لیلد نیا هب لوا و یبسن تیزم ،تعسو ،تیعمج یناسمه اه

صخاش ریاس ناتسا ۀرابرد هک تسا زاین اه

،لوا لیلد ساسارب مود ،تسین نینچ هدربمان یاه

هب یاهرامآ ۀسیاقم تسد

ناتسا ریاس اب هدمآ ناکما اه

تسین ریذپ .

طسوتم اب رامآ نیا ۀسیاقم

ناتسا نیا مدرم اریز ،دوب دهاوخن اشگهار مه یروشک تواضق رایعم ار دوخ ناتسا تارییغت اه

یم رارق دنهد . نیا زا صخاش یکیدزن یارب شلات دوجواب ور یسررب یاه

ناتسا ۀدش ًلاماک ،اه

رب دنتسین قبطنم مه .

اش ۀسیاقم طقف شهوژپ فده نیاربانب صخ

ۀرود ود رد ناتسا ره یاه

تسایر تاباختنا رد تکراشم نازیم اب نآ تبسن یسررب و شدوخ اب ،هدربمان هرود یروهمج

یاه

تسا مهد و مهن .

نیا تسا یبرجت شهوژپ و

اب هویش یاه ماع و صاخ ۀرابرد رگید ره

موق رد

روشک هب یسررب تقد دهاوخ

دش .

صخاش ادتبا روظنم نیا یارب ه ۀعسوت یاه

اس رد ناتسا ر ل

یاه 314 و 319 بلاق رد ار

یم یبایزرا ،لودج یم شیامزآ هناگادج ناتسا ره ۀرابرد ار هیضرف ره سپس ؛مینک

مینک . نایاپ رد

هجیتن و هنیزگ رد ار ماوقا ییادج و کارتشا طاقن ،شهوژپ یریگ هب هدربمان یاه

میهاوخ تسد

دروآ .

ناتسدرك یا رد درُک موق عجرم ناتسدرک تسا شهوژپ ن

. لها اهنآ رتشیب و درُک ،ناتسا نیا نانکاس ۀمه

دنتسه ننست .

لودج 5 . داصتقا ۀعسوت تاصتخم ي

- لاس کيکفت هب ناتسدرك ناتسا يعامتجا

هدش یسررب عوضوم یسررب لاس

314 319

یناسرزاگ دادعت

یاهرهش یناسرزاگ هدش

2

دادعت یاهاتسور یناسرزاگ هدش 4

09

عت داد باعشنا 17 49

07 49

دادعت فرصم هدننک 31930

99270

فرصم زاگ ( نویلیم رتم بعکم ) 919

90

دادعت هاگراک یاه یتعنص هب

کیکفت دادعت رگراک عمج

17 73

0 - 47 رفن 94

91

90 - 77 رفن 0

7

00 رفن و رتشیب 9

2

(13)

259

لودج همادا 5

. يداصتقا ۀعسوت تاصتخم -

تجا لاس کيکفت هب ناتسدرك ناتسا يعام

هدش یسررب عوضوم یسررب لاس

314 319

دادعت نایوجشناد و

غراف نلایصحتلا قطانم

یرهش دادعت

لک وجشناد 4743

7924

دادعت لک غراف نلایصحتلا 90120

99949

یوجشناد قوف ملپید 109

70 0

غراف لیصحتلا قوف ملپید 3009

4 9

وجشناد ی سناسیل 9942

7 30

غراف لیصحتلا سناسیل 4223

1091

یوجشناد قوف سناسیل 001

30

غراف لیصحتلا قوف سناسیل 993

93

یوجشناد ارتکد و قوف ارتکد 99

74

غراف لیصحتلا ارتکد و قوف ارتکد 929

2

دادعت تاسسؤم ینامرد و تاناکما یکشزپ عمج

هسسؤم 4

9

ادعت د تخت 19

29

دادعت هناخ یاه تشادهب ییاتسور 20

2 9

دادعت زروهب هناخ یاه تشادهب ییاتسور 722

712

یاهاتسور رادروخرب 0 0

003

هاگشیامزآ 40

47

هناخوراد 0

30

یراگنوترپ 9

34

یشخبناوت 43

49

دادعت هناخباتک یمومع

39 31

نوناک شرورپ 3

4

اد هاگشن 1

9

دادعت باتک یمومع

4 43 9 324 9

نوناک شرورپ 9407

7091

هاگشناد 0 373

3192

دادعت تاسیسأت یشزرو نیمز

4 9

نلاس 99

92

رختسا 9

3

تسیپ 0

هناخروز 3

3

(14)

لودج همادا 5

. يداصتقا ۀعسوت تاصتخم -

لاس کيکفت هب ناتسدرك ناتسا يعامتجا

م هدش یسررب عوضو یسررب لاس

314 319

بآ و بلاضاف راوناخ

یاراد بآ یتشادهب 47742

70401

راوناخ یاراد متسیس عفد بلاضاف 9 10

99 99

قرب ییاتسور دادعت

یاتسور یاراد قرب 93

110

دادعت دارفا تحت ششوپ 799

2121

هار و لمح و لقن دادعت

لنوت 0

0

لپ یز ر 0 رتم 371

249

لپ 0 ات 0 رتم 93

91

0 رتم هب لااب 9

97

دادعت هناخرادهار

تامدخ یتیامح هتیمک دادما تارفن

تحت ششوپ تامدخ ینامرد 1 7

420 3

دادعت نایوجددم ( یمئاد ) 99999

12279

دادعت نایوجددم ( یدروم ) 1 9

1111

تامدخ یشزومآ یگنهرف ( م درو ) 1

0429

یاطعا ماو ییافکدوخ ( دروم ) 9 9

3 7

یاطعا ماو ضرق هنسحلا ( دروم ) 3913

2479

خرن یراکیب نانز

رهش /

1 /

3

نادرم رهش /

4 3 /

نانز اتسور /

9 /

1

نادرم اتسور /

3 /

بیرض ذوفن نفلت نفلت

تباث 3 7230

4 1019

نفلت هارمه 13041

397929

لودج ساسارب زا ،

291 ،ناتسدرک ناتسا یاتسور 09

زا و اتسور 33

هدزای ،نآ رهش

دنراد زاگ فرصم ناکما رهش .

لاس رد یاه 19 - 314 دادعت 1 زاگ اتسور هدش یناسر

رد ،دنا

تدم نیمه 9

ناشن هک تسا هدش هدوزفا زاگ هب زهجم یاهرهش هب زین رهش هب هژیو هجوت ۀدنهد

سرزاگ تسا تدم نیا رد اهاتسور هب ینا .

،هدربمان لاس هس رد نینچمه 4

نآ دشر نیرتشیب هک دش سیسأت ناتسدرک ناتسا رد هاگراک

هاگراک ۀرابرد یاه

47 - 0 تسا هدوب رگراک رفن .

هاگراک دادعت لباقم رد زا شیب اب یاه

90 رگراک

تسا هتفای شهاک .

(15)

252

دودح زا وجشناد دادعت 9

لاس رد رفن رازه 14

هب 7 لاس رد رفن دصناپ و رازه 19

هدیسر

تسا . غراف دادعت دشر تسا هتشاد ار دنور نیمه ًابیرقت زین لیصحتلا

. شیازفا نیرتشیب

غراف و نایوجشناد تسا هدوب سناسیل عطقم رد نلایصحتلا

. ۀرود رد صخاش نیا دشر

یسررب تسا هتشاد میلام یتعرس هدش .

،تدم نیا رد نینچمه 3

دهب ۀناخ دش سیسأت ناتسا نیا رد ییاتسور تشا .

یاهاتسور اما

تسا هتفای شهاک یتشادهب تامدخ لماش .

نیا رد زین ناتسا صصختم و یمومع کشزپ دادعت

تسا هتفای شهاک تدم .

باتک و هناخباتک دادعت تسا هتشاد شهاک هرود نیا رد ناتسا یاه

. دننام یتاسیسأت دادعت اما

پ و رختسا ،نلاس ،شزرو نیمز شیپ اب بسانتم و میلام یدشر اب تسی

ینیب هجاوم هرود نیا رد اه

تسا هدوب .

هلول دودح زا یتشادهب بآ یشک 90

لاس رد رازه 14

زا شیب هب 99

تدم نیا رد و تسا هدیسر 9

تسا هدش هدوزفا هدربمان رامآ هب زین رگید راوناخ رازه .

نینچمه

تدم نیا رد 3

اوناخ رازه هدش هفاضا بلاضاف یتشادهب عفد تازیهجت ناگدنراد هب ر

دنا .

هس ۀرود رد کیدزن ،هلاس

هب 90 قرب اتسور زا و دندش یناسر

919 ییاتسور تیعمج رازه

دودح ناتسا

و 2 لاس رد رازه 19

هدوب قرب هکبش زا رادروخرب دنا

.

تدم نیا رد ینعی 4

قرب بحاص ییاتسور رازه هدش

دنا . لمح و هار تامدخ رامآ ناشن لقنو

یم تدم نیا رد دهد 49

زا رتمک لپ 0

،رتم 9 لپ 0 - 0 و رتم 9 لپ 0 ناتسا رد لااب هب رتم

تسا هدش ثادحا .

،دادما ۀتیمک ینامرد و یتشادهب تامدخ صخاش رد 9

لاس رد رفن رازه یسررب یاه

زا ،هدش

هدش جراخ ینامرد ۀمیب لومش ا ؛دنا

کیدزن نایوجددم دادعت ام هب

هتشاد شیازفا رفن رازه

تسا . ییافکدوخ ماو تخادرپ اما رتمک داهن نیا یگنهرف تامدخ 4

ضرق ماو و ربارب ود هنسحلا

تسا هدش ربارب .

لاس رد رهش نکاس نانز یراکیب خرن 19

9 اتسور رد و دصرد 9

تسا هتشاد شهاک دصرد .

نادرم یراکیب خرن لاس نیمه رد دودح اتسور و رهش

تسا هتفای شهاک دصرد .

کیدزن هب 7

و تباث نفلت رازه 300

تسا هدش راذگاو هدربمان لاس هس رد هارمه نفلت رازه .

(16)

صخاش ،رامآ ساسارب لاس نیب ۀرود رد ،ناتسدرک ناتسا رد هدربمان یاه

یاه 19 - 14 شیبامک

دنتشاد دشر .

د رد ،ناتسا نیا رد یتاباختنا تکراشم ۀرابرد تسایر تاباختنا لوا رو

یروهمج

ناتسدرک مدرم تکراشم ،مهن 3

/ 39 روشک نیگنایم هک یلاحرد ؛تسا هدوب دصرد 92

هدوب دصرد

تسا . تکرش عومجم زا ،ناتسدرک ناتسا رد ناگدننک

1 ،یبورک هب دصرد 3

،نیعم هب دصرد

4 ،یمشاه هب دصرد

و فابیلاق هب دصرد 9

یدمحا هب دصرد اد یأر داژن

دند . مود رود رد

هب تکراشم دصرد ،مهن تاباختنا 4

تفای شهاک دصرد (

نیگنایم روشک 99 دصرد ) هک 47

یدمحا هب دصرد و داژن

4 دنداد یأر یمشاه هب دصرد .

7 یب زین ارآ دصرد دش ملاعا رابتعا

.

تسایر تاباختنا رد مهد یروهمج

94 یأر طیارش نیدجاو دصرد یاپ ناتسدرک رد نداد

قودنص مهن تاباختنا لوا رود هب تبسن هک دنتفر اه 9

تسا هتشاد شیازفا دصرد .

نیگنایم

روشک رد تکراشم 14

دش شرازگ دصرد .

یأر عومجم زا ،ناگدنهد

9 یدمحا هب دصرد ،داژن

4 ،یوسوم هب دصرد 3

و یبورک هب دصرد دنداد یأر ییاضر هب زین دصرد

. ۀیضرف نیاربانب

درک ناتسا ۀرابرد شهوژپ رد تکراشم شیازفا ثعاب ناتسا رد هعسوت نازیم و تسا تسرد ناتس

تسا هدش تاباختنا .

تساوخرد ،رامآ هب دامتعا تروص رد ساسا نیا رب و یداصتقا ۀعسوت اب ناتسدرک یموق یاه

یم لداعتم یعامتجا دوش

. حلاصا یاهدزمان زا ناتسا نیا زاوشیپ دوجو اب ۀعسوت ،مهن رود بلط

صخاش اصتقا یاه تیولوا رییغت هب ید

تسا هدیماجنا نانآ یاه .

ینیزگیاج یارب ییانبم اما

تساوخ مکح نیا و درادن دوجو یبرجت ای یرظن ظاحل هب یگنهرف و یسایس اب یداصتقا یاه

تسا دنمزاین هناگادج یشهوژپ هب تابثا ای در یارب .

يقرش ناجیابرذآ ناجیابرذآ ناتسا زا یکی زین یقرش

ناک و یموق یاه هب ناریا رد کرُت موق زکرمت نو

یم رامش دیآ .

تاکرحت یموق

نیا ناتسا رب داینب نابز و گنهرف کرت راوتسا تسا . نانکاس یبهذم ظاحل هب اما

هلصاف رظن نیا زا و دنتسه هعیش ناتسا نیا فاکش نیاربانب ؛دنرادن یزکرم تموکح اب یا

ینتبم یعامتجا یبهذم هن و تسا یموق توافت رب

.