پژوهشی در «اجازه‌نامه» یا «اذن نامه» در قلمرو هنر خوشنویسی

»همان نذا « ای »همان هزاجا «رد یشهوژپ

*

یسیونشوخ رنه ورملق رد

** و�ج ناور دحا .ناریا ،نارهت ،نارهت هاگشناد ،ابیز ياهرنه سیدرپ ،رنه شهوژپ یارتکد یوجشناد )91/3/7 :يیاهن شریذپ خیرات ،90/11/9 :هلاقم تفایرد خیرات(

هدیکچ طسوت »هزاجا« تساوخرد ی هویش .دزادرپ یم یسیونشوخ یتنس شزومآ رد یهد هزاجا و یناتس هزاجا مسر هب هلاقم نیا اب ،ار دوخ یاه هتخومآ مامت درگاش هک دوش یم یقلت درگاش تیحلاص نومزآ ناونع هب یسیونشوخ رد اه شزومآ مامتا زا سپ درگاش تمکح هب ادتبا راتشون نیا .دهدب یأر یسیونشوخ فیرش نف رد لیصحت زا وا تغارف هب داتسا ات ،دروآ یم مهارف یعقرم رد یتسدربز یدرگاش یارب هزاجا ندناتس ترورض .دنک یم ثحب فنص هب درگاش دورو و هزاجا بسک لاور ةراب رد هاگنآ ،هتخادرپ »هزاجا« بسک نآ تیمها .تسا مهم رایسب یطاطخ هشیپ زارحا یارب ،هدرک یرپس تقد اب یداتسا ات یدتبم زا ار یسیونشوخ یریگارف اه لاس هک ی هلسلس یرنه ةویش جورم ناونع هب دوخ داتسا تشادساپ رد دیاب »هزاجا« ندناتس زا سپ دبای رد هک دوش یم نادنچود یماگنه .تسا هدوب موسرم ییارآ باتک یاه هشیپ نافنصم و نادرمناوج فونص ،یناسنا مولع رد یهد »هزاجا« تنس .دشاب اشوک نیشیپ ناداتسا درگاش هب هزاجا ندرپس تمکح .دنک یم زاغآ ار یزودنا هبرجت و دبای یم ار دوخ داتسا اب ندش راکمه ی هزاجا ،هزاجا ندناتس اب درگاش »هزاجا«ندرپس ینعی شزومآ ی هقلح نیرخآ رد و دهن یم ریثأت تحت ار قاتشم درگاش و هدنهد هزاجا داتسا شنم ،یرنه ی هعماج .دنک یم دزشوگ یدرگاش ـداتسا شزومآ ماظن رد ار داتسا تمرح رادیاپ تنس یدیلک یاه هژاو .یدرگاش ـداتسا شزومآ ماظن ،درگاش ،داتسا ،هزاجا

یاه ییامنهار زا هلیسونیدب .دشاب يم ماجنا تسد رد نارهت هاگشناد يابیز ياهرنه سیدرپ رد هک دشاب يم هدنراگن يرتکد ي هلاسر زا هتفرگرب هلاقم نیا * ددرگ يم ينادردق دنژآ بوقعی رتکد یاقآ بانج ردقنارگ داتسا غیرد یب .E-mail: ravanjoo.ahmad@gmail.com ،021-66962593 :ربامن ، 09125496029 :نفلت **

سدقم یهجو و یونعم بادآ یاراد یسیونشوخ رنه هک اجنآ زا دیاب زین سیونشوخدنمرنه ،تسا دیجم للها ملاک ریرحت ی هطساو هب و دسرب لادتعا هب وا حور ات دوش هتسارآ یناــسفن تاکلم و تافص هب ساکعنا راو هنیآ وا طخ رد هدمآرد لادتعا هب هک وا یلااو شنم تیباذج ره هک تسا يبلط هلصوح و قیقد رایسب ياهرنه زا ،يسیونشوخ .دبای لیاسم نیرت مهم زا .تسا راشرس ينف و يرنه فیارظ زا ،نآ ي هشوگ و داتسا دزن یروضح شزومآ هب ناوت یم یسیونشوخ یتنس شزومآ هزات یاه هبرجت و اه هتخومآ یراوتسا یارب یپایپ و قیقد یاه قشم میبای يمرد ،يسیونشوخرنه شزومآ رد شهوژپ و قیقحت اب .درب مان دوخ نادرگاش و نایدتبم هب يسیونشوخ یریگارف رد ناداتسا هچنآ رد هک دراد ینایب و یــلمع ،فلکت يب ،يروضح لکــش هب ،دنزومآ يم انشآ یسیونشوخ شزومآ ییزج و یلک دنیارف اب ار زومآرنه نآ يط انشآ دوخ ملق تاکرح شیامن اب ار درگاش دراد شلات داتسا .دنک یم هنوگچ هک دنهد دای درگاش هب دنناوت یم اه هزومآ نیا دیدرت یب .دنک و تابیکرت ،تادرــفم ،فورح ریرحت هب و دریگب تــسد هب ملق دیاب لاور یراب .دروــخب طق و شارت دیاب هنوگچ مــلق .دزادرپب تلااــصتا ينف تاکن ،تسشن ره رد هک دوش یم هداهن انب هویش نیا رب شزومآ ،يهاگراک شزومآ ره مسر هب انب دبای يم لاقتنا درگاــش هب داتسا زا ي هسلج رد ،نآ ساسارب ات دوش يم هداهن درگاش ي هدهع هب يفیلکت روخارف هب داتسا .دوش هتفرگ یپ وا يارب شزومآ زا رگید یمسق ،رگید میهفت و شزومآ هب ،يیاناوت و دادعتسا ،يریگارف نازیم ،درگاش لاح تراظن ار وا ياه قــشم يریذپ تروص ي همانرب و ،درامگ يم تمه وا لیلحت و یریگ طلغ اب درگاش فعض ای توق هــسلج ره رد .دنک يم همادا میلعت ،وا یاه هتخومآ هب انب هزات قشمرس حرط و نیشیپ قشم تاییزج یهدارف نیح رد یسیونشوخ شزومآ یدنب تروص ات دبای یم

نوزفا ،یدرگاش رظنم زا .دشاب زین یلک یزیر حرط یاراد ،هدش باسح یا هبذج دنمهرف ِداتسا ِشنم یگرزب ،یسیونشوخ نونف نتخومآ رب لیصحت و لادتعا ،یتسار هار ،هدش نآ بوذجم زومآرنه هک دزاس یم .دنک یم هشیپ هدیمح تافص میظنت و هئارا ،يــسیونشوخ ياه سلاک رد روما نــیرت يلومعم زا طسوت هدش يدنب هقبط ياه بیکرت اب هدیچیپ هب هداــس زا قشمرس نیرمت ،ناداتسا طوطخ یرصب ی هعلاطم زا سپ درگاش ات ،تسا داتسا کی ،دوش هاگآ طخ تایفیک اب دناوتب ،قشمرس ره لقن و تــسرامم و راثآ بتارم يسیونشوخ ناداتــسا .دور رتارف مدق کی و ولج هب هلحرم »يدتبم« زا ار ندش سیونشوخ يارب نادرگاش تاجرد و یسیونشوخ ،يطاطخ نتخومآ و نادرگاش میلعت يارب »هزاجا« بسک و يداتسا ات .دنا هدرک میسقت هلحرم راهچ هب ار دوخ قوذ ،هریغ و هبیتک و هعطق و باتک ره تیفیک نییعت رد«

تاجرد و هتشاد يفاک نآ رد ار يصخش هقیلس يرواد و هتخانش مکاح هچنآ :لیصفت نیا هب ،ما هداد رارق ،هبترم راهچ رد ار طاطخ و بتاک ره رنه و »شوخ« ار رترب نآ زا و »طسوتم« تسا هدوب يسیونشوخ لقادح هب ما هتسناد راوشد رایسب ای لاحم ار نآ قوفام هچنآ و »يلاع« ار نآ زا رتارف .)26،1360،يلیاضف ؛3 ،1363،ينایب( »ما هدناوخ »زاتمم « یریگارف و تــسرامم هب ار درگاــش ،نیرمت هنوگ هــس اب داتــسا بسک یارب »یرـظن قشم« اب تسخن .دنـک یم توعد یسیونشوخ »یملق قــشم« اب نآ زا سپ ،طخ زا یرادید تذل و یرصب ی هبرـجت شرورپ هب »یلایخ قــشم« اب سپــس و یلمع تراهم داجیا یارــب .درامگ یم تمه ،درگاش رد یروآون و تیقلاخ

یناتس »هزاجا« � 1

مسارم اب یشزومآ ی هرود نایاپ و زاغآ یتنــس شزومآ یاه ماظن رد رد هچ یتنس شزومآ ماظن رد .دوش یم ظوحلم و دوهشم ییاه نییآ و ،یملاسا قوقحو هقف ،ملاک ،ثیدح لقن نوچ یناسنا مولع یاه هزوح یاه هشیپ و یرنه نونف و مولع شزومآ یاه هاگراک و بتاکم رد هچ و درگاــش دییأت و یقلاخا نومزآ اب وجرنه و هبلط ،وجــشناد دورو ،رازاب نونف یریگارف رب ییاناوت ظاحل هب وا شریذپ زین و ناداتــسا طــسوت ،درگاش یرنه و یملع غولب و اه شزومآ نایاپ رد و دش یم زاغآ هتشر فنص مه و راکمه ناونع هب دوخ ی هگرج رد ار وا نداد نذا اب ناداتسا ات دیسر یم نف ناداتسا حیشوت و ءاضما هب هیدییأت نیا .دنتفریذپ یم .دشاب درگاش لامک و سورد نایاپ رب ینلاعا ،نتشاد اور ،نداد يروتسد« ينعم هب لاعفا باب زا »هزاجا« هژاو ،ریرقت ،هبیتک رب زین و تسا يسک هب نداد هزیاج و هلص و نداد تصخر يسک هب دهد يملاع ،هیماما و تنس لها نایم رد هک يیهاوگ و ملپید .)1441 ،1371 ،نیعم( »دراد يوتف تیحلاص وا هک ناگرزب ثیداحا و تایاور لقن هزوح رد تــسخن »هزاجا« ي هژاو مولع مامت رد هدرتسگ روط هب .تفر راک هب ينید مولع شزومآ زین و نید هزاجا و نداد » هزاجا« مــسر اهرنه و نونف شزومآ يتح و يملاــسا درگاش هب داتسا زا هک يیاه شزومآ ي همه رد ات .دــش لوادتم نتفرگ هنیدم يلاها و مدرم يعرش يگدنز هک هیبسح روما زین و دش يم لقتنم

.دریگربرد ،داد يم ناماس ار يملاــسا نونف و مولع يریگارف هب هک نایوجرنه و نادرگاــش ي هتشر ناداتسا و خیاشم زا تراهم بــسک زا سپ ،دنتشاد لاغتــشا ملع لیصحت زا تغارف هلزنم هب هک دنتشاد يم تفایرد ار يبوتکم ،دوخ درگاش ندش داتسا هباثم هب رنه رد زین و نآ رد ندش دمآرس و هطوبرم و تیاور و ثیدح لقن هب اه همان هزاجا زا يمهم مسق زین و دش يم يقلت .دش يم طوبرم خویش و ناداتسا تابوتکم و بتک خاسنتسا ای ينف و يملع توافتم ياه هورگ هب همان هزاجا نوگانوگ ماسقا ور نیا زا نکر راهچ هک دنتشاد همان هزاجا يعون زین ناثدحم .دنوــش يم طوبرم

:تسا حرطم نآ رد حرش نیدب يناتس هزاجا و يهد هزاجا » هزاجا دروم ـ5 هزاجا ظفل ـ3 هدنریگ هزاجا ـ2 هدــنهد هزاجا ـ1«

.)2 ،1377،يوره لیام(

،ينید مولع هزوح رد هزاجا بسک هک تسا نیا تسا ملسم هچنآ ،درگاش ِيداتسا يهاوگ ،اهنآ خاسنتسا و يملع راثآ لقن و ثیدح لقن طباور تملاس رب يدهاش و يملع راثآ تحص يارب هشدخ يب يکردم لاور دانــسا نیا بوتکم عون .دوــش يم يقلت ملع لها نایم يگنهرف .دهد يم ناشن ار نونف و مولع يتنس شزومآ يلماکت ریــس و يقطنم

همدقم

هزاجا نایب هب هک یهافــش ی هزاجا :تــسا هدوب شور ود یاراد هزاجا « ی هزاجا رگید و ،هدــش افتکا نآ نتــشون نودب و یهافــش تروص هب ناوت يم دانــسا نیا يور زا .)281 ،1377 ،همینغ( »بوتکم ای ؛ررحم و يرنه و يرکف ياه هلحن ياه شزومآ تحص و يرکف ياه تنس هب يارب لیدب يب يهاوگ ار اهنآ و درب يپ مولع نیا رد هدش داجیا تاباعشنا ،ناملاع يملع رابتعا .تسناد يدرگاش داتسا شزومآ تنس يراوتسا نیرت مکحم زا و دیــسر يم توبث هب اه همان هزاجا نیا ذخا اب ناداتــسا .درک عوجر دانسا نیا هب ناوت يم ملع لها ياه هتخومآ تحص لیلاد تغارف دنس و کردم داتسا زا دوخ ياه هزومآ و میلاعت مامتا اب درگاش و دناتس يم ار داتسا اب ندش هشیپ مه ي هزاجا و دنک يم ذخا لیصحت زا طابترا و قازترا رابتعا ،دناتس يم ناداتسا ای داتسا زا هک يا هزاجا دنس اب نآ هب دامتعا اب نادرگاش و نیعجارم و دبای يم ار ناگ هشیپ مه اب يملع عفترم ار دوخ ياهزاین و دنیامن عوجر راکون داتسا هب دنناوت يم دنــس زا شزومآ ی هلحرم نیرخآ رد نآ یدوــجو تمکح ور نیا زا .دــننک تسا رادروخرب ییازسب تیمها

داتسا زا يناتس » هزاجا« تمکح � 2

تسا یتنس شزومآ ماظن یداینب ناکرا زا داتسا زا یناتس هزاجا تنس دوخ اب ار یدرگاش ـ داتسا شزومآ ی هویش یاه هناشن و راثآ ی همه هک دیکأت یشزومآ ماظن نیا رد یروحم داتسا رب هک درخب ِمــسر نیا .دراد درگاــش یاه هتخومآ و اه هتخودنا رب هک ینایاپ ی هطقن رب هولاع دراد و درگاش یرنه شنم یبایزاب یارب دوــش یم یزاغآ ی هطقن دراذگ یم و تساپون یداتسا هک یسک یرنه عیادب و اه تیقلاخ یارب یعورــش یتنس شزومآ ماظن هک ور نآ زا .دنک تیبثت ار دوخ یرنه هاگیاج دیاب مسر ،تسا زیمآ تمکح تاکن راشرس یــسیونشوخ شزومآ هژیو هب و یتنس شزومآ ی هقلح نیرخآ ،داتسا زا یهاوخ نذا بدا و یناتس هزاجا شرورپ و شزومآ تهج رد ،یونعم بادآ هب رظان و یدرگاش ـداتــسا .دیامن یم تیقفوم نیرق ار وا یهلا و یونعم تیبرت ،هدوب وج رنه یتنس يیاه يگژیو يواح ،يسیونشوخ رنه شزومآ رد »هزاجا« مــسر ـ ،درگاــش لیصحت زا تغارف ملاعا ي هلزنم هب اهنآ نیرت مهم هک تــسا نیا .دوش يم بوسحم ،دنادب حلاص داتسا هک يا هلحرم و هبترم ره رد ،دوش يم رازگرب ناداتسا و نادرگاش روضح اب يمسارم اب هارمه هک رما ردابتم نهذ هب ار يزورما مولع رد لیصحت زا تغارف کسانم و مسارم .دنک يم و نف ندناــسر ماجنا هــب ،داتــسا »یناتــس هزاــجا« مــسارم رد ياه تراهم يریگارف و نتخومآ ،نادرگاش و ؛ار نادرگاش ندرک هدیزرو و میلعت يیابیکش اب ،ار هفرح مب و ریز و داتسا زا ار يسیونشوخ ينف .دنریگ يم نشج ،يقاشم هب يراطخا ي هلزنم هب تسناوت يم ،داتسا يوس زا هرداص »هزاجا« ـ هک نانچ ،دشاب داتسا طسوت وا راک همادا يارب يطورش عضو و درگاش طرش نینچ داتسا ،م1775/ـه1198 لاس هب هزاجا دانــسا زا يکی رد و دنکن میسقت شخب ود هب ار دحاو يا هملک هکنآ طرــش هب« :دنک يم ترابع مرکا ربمایپ فیرش مان رکذ زا سپ هراومه ،دسیونن رطس ود رب دوخ نایاتمه زا رتلااب ربکت اب ار دوخ و دسیونب ار »ملس و هیلع للها يلص«

،1368،لمیش( »مدرک اطعا وا هب ار َبَتک ندز مقر ي هزاجا ،دهدن رارق يداتسا هویش و کبس رابت ،دش هتفگ هک نانچ »هزاجا« دنس رد ـ.)79 دیق ،هتفرگ وا زا قــشمرس و تــسا هدومن تمذلام وا دزن درگاــش هک

هدنهد همادا ،درگاش و دنام يم اجرب داتسا راوتسا هویش زا يدر و دوش يم هئارا نادیم هب اپ داتــسا ي هویــش اب ،سفن هزات و ناوج ًاضعب ،ریگیپ و ياه هویــش و اه کبــس نایم تباقر نادیم رد و دراذگ يم يرنه رــثا دنک يم مادنا ضرع ،هطوبرم ياهرنه رگید و يفاحص ای و يسیونشوخ نیدب .تسا دوخ ناداتسا هویش ندوب رادیاپ رب ناوترپ و هدنز يهاوگ و دنور رد فلس ناداتسا هرجش هب »هزاجا« دنس قیرط زا ناوت يم بیترت يارب ایوگ و ربتعم يربعم و دومن صحفت درگاــش هب هویش ندیــسر .تفای رما نیا رد شهوژپ هک تسا يرابتعا يکردم ي هلزنم هب ،درگاش يارب »هزاجا« دنس ـ بحاص دناوت يم نآ ي هطساو هب وا و تسا هدیسر نف ناداتسا دییأت هب

.دوش هشیپ و هفرح هب ار يدیدج دارفا ای و صخش داتسا يوس زا هزاجا دنــس رودص ـ روخرد خساپ نایضاقتم ياهاضاقت هب ات ،دنک يم هتسارآ يداتسا توسک اریذپ دوخ عمج رد ار يا هزات ناراکمه زین داتسا و دوش هداد بسانم و .دنشاب يگتخپ و يلماکت ریسم رد ربتعم يکرادم نوچمه »هزاجا« دانسا ـ و تاعادبا ثودح و يــخیرات ظاحل هب و يــسیونشوخ هلمج زا نونف و تلاوحت ينشور هب دناوت يم و تــسا تیمها زئاح رایــسب ،تاراکتبا ناشن ار نآ شزومآ و يسیونشوخ رد فطع طاقن و يجیردت تارییغت مسارم و هنایفوص ياه تنس زا هک ،يهد هزاجا و يناتس هزاجا مسر ـ.دهد و يقلاخا ي ههجو يرترب زا ناــشن ،تسا هدش ذخا نایتف نتسبرمک اب و دراد هبرجتاب ناتسوکشیپ و فنص ناگرزب تشادگرزب زیمآ مارتحا يوقت هار هب ار درگاش يهاوخدوخ زا زیهرپ و هیکزت و سفن تب يبوکرس مدقم ندوب ناسنا دنک يم دزشوگ وا هب و درب يم قح لباقم رد میلست و رب ار دوخ يناحور و يونعم ههجو هک دیاب .تسا ندوب سیونشوخ رب .داد حیجرت يدام هوجو و رتلااب يا هلحرم هب تسا يا هلحرم زا رذگ هاوگ ،»هزاجا« دنــس ـ و هبرجت بسک و يقاشم رب ندوزفا و شلات دیدشت رب يرتراوتسا لیلد

.رظن دروم رنه ای و يسیونشوخ رنه نتفرگ يدج ِيدنب ار وا هکلب ،دنک يمن ادج داتسا زا ار درگاش ،»هزاجا« دنــس ـ دبای روضح داتسا نادرگاش عمج رد هاگیب و هاگ ات ،دنک يم دوخ راگزومآ

.دزومایب داتسا زا ار يیاهن نف نآ رگم ات ،دربب هرهب داتسا تلاامک زا و يــسدق ثیدح ای هیلح ،ثیداحا ،نآرق تایآ اب ،»هزاجا« دنــس ـ نید ناگرزب و ادخ ملاک و مان زا تکرب و دوــش يم زاغآ ربمایپ تعن و يلاعت يراب هاگشیپ هب ،شیاین هارمه مه يیاهاعد نایم نیا رد .دریگ يم رت مهم و دراد يناحور و ينید ًلاماک يمسارم زا ناشن هک دوش يم میدقت نید هار و مسر و فراعتم هریاد زا هک دنک يم دزشوگ درگاش هب هک نیا دوخ رنه يارب و دنکن هدولآ ناهانگ و رئابک هب ار رنه و دوــشن جراخ رادساپ دوخ ،يبطاخم و يرتشم ره زا شیب و شیپ و دشاب لئاق سدقت .دشاب دوخ رنه راذگ تمرح و ينیزاوم هــشیپ و هفرح هک دیمهف ناوت يم اه همان توتف نتم زا ـ هک هزاجا بحاص صخش .تسا رادروخرب يزومر و رارــسا زا زین و دراد دیوگن مرحمان و ریغ هب رارسا دیاب ،تــسا هدمآرد ناداتسا توــسک هب ،نیسدقم هب ،هناــسانشرابت هرجــش هب نآ لصا هک ار هفرح نیزاوم و ار هفرح مب و ریز مامت و دراذگب مارتحا ،دسر يم ءایلوا و همئا و ناربمایپ نوتم رد هک نانچ نازومآون و نادرگاش هب شزومآ ماگنه هب و دسانشب

راد تناما و هتسیاش هک يدرگاــش هب ،لامک و مامت ،هدمآ اه همان توتف .دزومایب ،تسا يلدمه و دننز يم مقر داتسا نیدنچ ار »هزاجا«دنس کی يهاگ ـ ناشن عوضوم کی رد ار هــشیپ ناداتــسا و هفرح نابحاص زا يهورگ

.دنراد ناعذا دوخ مکحتسم يأر و فنص تیوقت رب هک ،دهد يم نمیا ار يرنه هعماج هک تسا نآ همان هزاجا رودص ياه تمکح زا ـ اطعا يمرگلد ،رنه ناگدنهاوخ و نایرتــشم و نابطاخم هب .دــنک يم نف نیا هب يداو نیا رد نلاهاان و نادراوان و ناطخ تــسس ات ،دنک يم .دنباین نلاوج لاجم و دننکن تردابم فیرش درگاش طــسوت ،رثا ِمیقرت زوجم هب رجنم ،»هزاجا«دنــس رودص ـ زا ؛دروآ يم هارمه هب ار داتــسا ترهش و يداصتقا رابتعا هک ،دوــش يم نلااعف و ناگدنشوک قنور و جاور ثعاب هک نیا فیرش مسر نیا تاکرب .دهاک يم ناداتسا يراک هزره و تلاطب زا و ددرگ يم هصرع نیا ينادرگاش دشر و يفرعم يارب ،نینچ نیا يکسانم و مسارم يیاپرب ـ راک هب طلسم و دنا هتخومآ ار هتشر کی نونف بلاغ ای شناد همه هک و زیگنا قوش ،نازومآون رد ،تسا يهلا يرنه هک يــسیونشوخ سدقم و دنزود يم مشچ دوخ هدنیآ ياهزور هب نآ ندید اب و تــسا ازفاورین يتنــس نونف هک يراگزور رد زین و ؛دننک يم نادنچود ار دوخ شلات يتنس ياهرنه هب دناوت يم اه نییآ هنوگ نیا ،دنا هداتفا قنور زا رهاظ هب روش اب و دنک جراخ ناش يگتخاس ياوزنا زا ار اهنآ و دهدب هرابود ناج و يتنس ياهرنه ندش هدنز زا رثأتم يرنه ياه نایرج ،رایسب قوش و ای يسیونشوخ رنه يریگیپ قاتــشم ار ناناوج زا يا هزات جوم ،يموب .دنک هتسباو ياهرنه و ناگتخومآ شناد زا يا هدع ،يیاپرب ره رد دناوت يم مــسارم نیا ـ نانآ يرنه همانراک و دــنک يفرعم يرنه هعماج هب ار نف نــیرحبتم ،داتسا ِناناوج ِندیسر غولب ِدح هب ِدادعت ِرامآ .دیامن رابرپ و نــشور ار يمهم شقن يرنه و يعامتجا ،يداصتقا شهوژپ و يسررب رد دناوت يم .دیامن افیا ار لوادتم يهافش تروص هب يناریا نادنمرنه نایم رد »هزاجا« رودص ـ درگاش راک هنومن لکش هب ،يبتک دنس هب لیدبت تردن هب و تــسا هدوب قشمرس و شزومآ يط رد داتسا .تسا هدش يم لدب داتــسا هیدییأت و يداتسا هب ار شدورو و درب يم يپ وا رحبت هب درگاش راثآ ندید و نداد و درگاش يرنه غولب اب داتسا ی »هزاجا«نییآ و تنــس .دیامن يم ملاعا و نادرگاش و ناداتسا رگید دزن ار درگاش يداتــسا ،اه شزومآ لیمکت اب ،يصاخ تافیرشت نودب ،يهافش و ورردور لکش هب ،درگاش ناراطق مه .دیامن يم نایب ينتورف و صلاخا هک دراد يتاکرب ،نادنمرنه هب »هزاجا« نداد مسارم ندش ينلع ـ ،يگنهرف ظاحل هب و دش دنهاوخ دنم هرهب نآ زا داتسا مه و درگاش مه ي هخرچ ،يداصتقا ظاحل هب و دوش يم داتسا هاگراک يلجت و يلاعت ثعاب و ریرحت و يرنه روما ماجنا ظاحل هب و دخرچ يم رت ناوترپ ينیرفآراک ناداتسا طسوت يا هژیو قنور و تعرس ،تاعقرم و تاعطق و بتک تباتک دوش يم لامعا روشک يسیونشوخ دنور و يطاطخ نایرج هب ،راک هزات نیا هب دادعتــسااب و ناوترپ ياه لــسن و ناناوج توعد ثعاب دوخ هک .تسا هصرع رنه ی هزاجا بسک رب هولاع درگاش داتسا زا یناتس هزاجا تنس رد ـ شزومآ اه لاس زا هک یونعم تاکلم بسک و یقلاخا دییأت هب ینیرفآ یدییأت رهم همان هزاجا نیا و دیآ یم لیان ،تسا هدرک لصاح داتسا دزن .تسا یداتسا و یگتخپ نیا رب

يسیونشوخ رد »همان هزاجا « � 3

ندناسر و داتــسا يوس زا يهد هزاجا مــسر دــش هتفگ هک نانچ ياه تقیرط رد و توتف فونص رد تقیقح رد يداتسا هبترم هب درگاش رازاب جایتحا عفر يارب نادراک يورین نیمأت شزومآ ظاحل زا هنایفوص هک مهم رایسب تنس نیا .تسا هدوب نازومآون و نادرگاش يتسرپرس و و يملع شیامزآ لابق رد هقف و ينید مولع شزومآ و يملع زکارم رد هژیو هتشر رد همانشناد نداد ای و ناحتما زا سپ درگاش شناد شجنس يارب همانشناد تفایرد و يملع هجرد نیقی هب رجنم دش يم لامعا دوخ هدنارذگ ار يملع جرادم رد رظندروم لحارم مامت درگاش هکنیا يهاوگ يصاخ تیساسح زا ًاضعب هک يملع ياه تیلوئسم و راک يارب و تسا تیلاعف زوجم وا هب هک دنس نیا اب دناوت يم و تــسا هدامآ ،دنرادروخرب دوخ راک هب داتــسا تمدخ رد يدرگاــش ی هرود زا رت ناوترپ ،دهد يم ينادرگاش .دنک مهارف يبتکم ،يرتفد ،يهاگراک دوخ يارب .دهد همادا و دوخ تیلاعف و شزومآ اب و دنک شریذپ دوخ داتسا قایس و کبس هب يورارف ون يهار دوخ نیشیپ ياه هزومآ رد راکتبا و يروآون و تیقلاخ ترهش هب نآ ي هطساو هب و دنک اپ و تسد يمسر و مسا و دیاشگب دوخ .دسرب ياه ماظن رد يملع تاجرد زارحا و همانشناد تفایرد هک دنامن هتفگان و يهد هزاجا مسر زا ًاقیقد اه هاگشناد و يملع زکارم ينونک يــشزومآ تسا هدش ذخا موسرم نونف و مولع يتنس شزومآ رد هک يناتس هزاجا دسر يمن يهدزاب و ماجنارس هب نآ نودب هرود ره رد يــشزومآ ماظن و و يهد هزاجا مسر يشزومآ ي هناماس دروخزاب .دنام يم دروخزاب نودب و هعماج طابترا و دنک يم حلاصا ار يشزومآ ماظن هک تسا يناتس هزاجا ار يشزومآ هناماس و هعماج رثأت و ریثأت و هدرک ظفح ار شزومآ ماظن اب .دیامن يم يقطنم و يعقاو نارو هشیپ و توتف فانصا رد »یناتــس هزاجا« مــسر و نییآ رد رد يدرمناوج نییآ هب نآ أــشنم هک يمسارم يط ناداتــسا ،رازاب توتف نارادمدرس و ناریپ و نابیقن يوس زا ،دسر يم ناتساب هرود تراهم و رحبت ات دندرک يم ذــخا »هزاجا« رازاب رو هــشیپ فانصا و هب مارآ مارآ و دننک يهاوگ فنص ناگرزب و ناداتسا طــسوت ار دوخ يیاه هزومآ يط و دیایبرد هفرح ناگ هتشکراک و ناداتــسا ي هگرج هفرح ناریپ و ناتوسک شیپ هب دیاب ،تــسا جرد اه همان توتف رد هک و ناگرزب و نارــبمایپ زا يکی هب هــشیپ و تعانص بــسانت هب هک .دشاب هفرح زومر و رارسا رادــساپ و دنک ادتقا دــسر يم نید ءایلوا ناداتسا و ناراکمه دزن فنص رد ار رو هشیپ رابتعا مه »همان هزاجا«

دزن يربتعم دنــس مه و دنک يم ظفح هزات نادرگاــش و نیــشیپ رازاب رد يداصتقا هوجو و يبساک يارب و دوش يم بوسحم بستحم .دوب دهاوخ يزاس عانقا دنس نایرتشم نایم داتسا ي هنانتورف یاضما و مقر اب راک رازاب رد اهرنه و نونف هتسار رد و دوش يم هتخانش وا هاگراک و داتــسا راک رثا ي هنادنمرنه تیئیــش و ًاعیرس ،رثا ندید اب تسد نیا زا يروما ناریگیپ و ناگربخ ،ناسانشرنه رثا ریز رد داتسا مقر اب و دنسانش يم زاب مه زا ار ناداتسا راک ياه هناشن .دنوش يم نئمطم دوخ تواضق هب يدامتم نایلاس يط ،ناریا رد يسیونشوخ لماکت و دشر ریس رد دنچ ره .تسا هدوبن موسرم یبتک يناتس» هزاجا« ،يهد» هزاجا« شور دراد دوجو نادرگاــش هب »يهافــش ي هزاجا« دوجو رب دنچ يدانــسا

روضح نآ رد دوخ ناراکمه و نادرگاــش هک يمسارم رد ناداتــسا و دنتشاد يم ناعذا ناشنادرگاش عمج ای درگاش يداتسا هب ،دنا هتــشاد و تفای يم نایاپ تافیرشت نودب يمسارم اب و يگداس نیمه هب راک و يا هفرح ياه تیلاعف هب ،هتشذگ رب نوزفا يقایتشا و روش اب نادرگاش و ناتسود ي هریاد داتــسا و تفای يم هلصیف راک و دنتخادرپ يم دوخ ی هویش راــشتنا هب و درک يم ظفح دوخ درگ هب نانچمه ار نیرحبتم .دش يم دنم هرهب نآ دیاوع زا و تخادرپ يم دوخ يا هفرح ناسیونشوخ نایم يناتس»هزاجا« مــسر هک درک ناعذا دیاب اما زا و تسا هدــش لدب لوادتم و رادیاپ تنــس کی لکــش هب ينامثع موادت اب نیشیپ قایس نامه اب نانچمه »اه هزاجا« نیا دانسا ،زابرید درگاــش لیصحت زا تغارف ي هلزنم هب و دوــش يم رداص هزورما هب ات يیاه هزاجا« .دوش يم بوسحم ،دنیب يم شزومآ هک يا هبترم ره رد میقرت تصخر عقاو رد دنداد يم ينامثع سیونشوخ ناداتسا هک مه هنرگو دش يم هداد يهتنم درگاش هب داتسا يوس زا هک دوب رثا )ءاضما(

و دراد يمن ملسم ار يزیچ ،رنه رد صوصخ هب يرابتعا روما هنوگ نیا رد اریز »دسرن يیاج هب يسک هلسلس زا« دنبشقن ناگجاوخ لوق هب يیاهنت هب ،هتشون رطس ره يــسیونشوخ صوصخ هب و رنه ي هصرع لها رب هاگن کی رد ار دوخ ي هدنروآدیدپ يــیاناوت دح و راک ي هــیام .)22 ،1383 ،رایتخب( »دزاس يم نایامن تخانش رادروخرب يیازسب تیمها زا يشزومآ دنس ظاحل هب »هزاجا« دانسا ي هویش و ناریپ و ناگفیلخ و داتــسا يملع رابت دانسا نیا رد .تــسا هزاجتسا ي هبترم زین و دنز يم ملق نآ رد درگاش هک يسیونشوخ رنه يلامکتسا ریس ناوت يم تاعلاطا نیا زا .دوش يم جرد درگاش طــسوت يراثآ و دوخ تیلاعف نایلاس يط ار درگاش تارییغت و يسیونشوخ رنه راک دناوت يم روکذم دانسا لیلحت و درک يسررب ،تسا هدومن میقرت هک ار ریذپ ناکما ار شهوژپ و دناسرب يرابرپ جیاتن هب ار يطاطخ رنه رد دقن .دیامن يسیونشوخ رنه شزومآ هویش رد هک هزاجتسا هنسح تنس رد و شزومآ زا يا هبترم ره رد سیونــشوخ ،تــسا موــسرم ينامثع دنک يم رکذ رثا نییاپ رد ار دوخ داتسا مان ،تشاد رارق هک يریگارف دوجو هراومه يتنــس ياهرنه شزومآ رد داتــسا هب مارتحا نیا و يهاوخدوخ اب هزرابم و سفن بیذهت و يقلاخا هوجو .تسا هتــشاد هب هراومه ،تــسا يهلا نایدا يلصا ياه هزومآ زا هــک سفن تــب و ]ناتوسکشیپ و داتسا هب[ مارتحا يادا نیا« .دوش يم دزشوگ درگاش دنتشاد رواب ًاتقیقح ينامثع ناسیونشوخ .تــشاد نوگانوگ لیلاد

خیش هب هک يا هلسلس .دنرنه نیا ناداتسا ي هلسلس زا يــشخب هک زا ناشن ،مقر رد داتسا مان رکذ .تــشگ يمزاب وا زا شیپ و للهادمح نیا اما .تسا هدرک هزاجا بسک سک مادک زا طاطخ هک تشاد نیا .دوب داتسا و درگاش يداع ي هطبار زا رت هدیچیپ و رتارف يزیچ هطبار ،دنیارف نیا رد لب ،دش يمن سیردت تراهم و نف اهنت ،هطبار نیا رد »دنتفرگ يمارف داتسا زا زین ار نتسیز هنایمدآ و هناملاع هار نادرگاش .)40 ،1379 ،توفص(

راب ،درگاش هب داتــسا يوــس زا »هزاجا« ندرپــس نایم نیا رد دوخ نادرگاش نایم رد هک درک يم يلوتسم داتسا رب ار تیلوئــسم راکتشپ و يریگارف اب يدارفا زین و هتخانش ار هدبز و دادعتسا اب دارفا موسر و تافراعت زا رود هب ،يهد هزاجا ماگنه ات ،دناسانشزاب ار رت لزان روخرد زوجم ،هتخپ و هدیسر درگاش هب هنادازآ ،فراعتم ریگاپو تسد ،هلحرم ره رد يقاشم و یریگارف دصقم ،درگاش يوس زا .دیامن ادها بسک ي هتسیاش ار وا داتسا هک تسا تراهم زا يدح هب ندیــسر .دنادب ناداتسا ي هگرج هب دورو اه شزومآ نایاپ رد زین و زوجم

درگاش هب »هزاجا« نداد يارب داتسا ناحتما � 4

ناسیونشوخ نایمرد نادرگاش هب داتــسا يهد هزاجا يتنس شور يا هحفص ای و رطــس نیدنچ درگاــش هک تــسا هنوگ نیدب ینامثع داتسا و دهد يم داتسا هب هزاجا بــسک روظنم هب ،هدرک يسیونشوخ .درگن يم ،درگاش تراهم يبایزرا دصق اب و هناــسانشراک هاگن اب ،راک هب داتسا و دریگ يم رارق شجنس دروم قیقد ي هجنس هب درگاش رثا هاگ نآ ای و هنامیکح تاملک ،ثیدح جرد اب ،رگید ناداتسا اب تروشم اب ًاضعب ادها دوخ درگاــش هب ار يــسیونشوخ »ي هزاجا« ،میرک نآرق زا يا هیآ تشون يمن ار دوخ مان زگره درگاش ،يسیونشوخ حول نیا رد .دنک يم هک يلکش هب ؛تفرگ يم هدهع هب داتــسا ار هزاجا رد يــسیون مان نیا و بیهذت ي هیلح هب هک عقرم ریز يلاخ ياضف و هدــش نییعت بلاق رد انب ،درگاش هب داتسا .دش يم يملق داتــسا طسوت ،دش يم هتسارآ مه هک ينوگانوگ ياه»هزاجا« ،درک يم يزومآ طخ نآ رد هک يحوطس هب بتارم يارب ناداتسا موسرم ياه هژاو .داد يم ،تسوا ي هبترم زا يکاح ،دَّوس « :زا دوب ترابع نادرگاش هب هزاجا ندرپس و يسیونشوخ شزومآ . »َرَّرَح ،مَقَر ،قَّمَن

ی همجرت .یدملاادماح ۀمان هزاجا -1 ریوصت یسوم خیش دوخ داتسا زا دناتس هزاجا :همان هزاجا دنوادخ هک فیضن دمحم نادرگاش زا ،یدملاا دماح .1338 هنس ،دناشوپب شبویع و دیاشخبب شناهانگ .)Khoshnevisi.org تیاس( :ذخام

هزاجا« ينعم هب »هبَتِکلا ِدوَب ُهتزاجا« هلمج نیرت مهم و نیرت شیب « ،مقر رانک رد .تــسا هدوب ،»دنک هدافتــسا ُهبتک ي هژاو زا وا مــهد يم :نوچ ار يفلتخم ياه هژاو ،هن ای دوب هزاجا بحاص هاوخ سیونــشوخ بسک زا شیپ يتح سیونشوخ .درب يم راک هب »َرَّرَح ،مَقَر ،قَّمَن ،دَّوس«

زا هدافتسا ،اهنت .دنک هدافتسا اه هژاو نیا مادک ره زا تسناوت يم ،هزاجا »دوبن زاجم ناگمه يارب ،ينامثع هیکرت رد مک تسد »ُهبتک« ي هژاو .)40 ،نامه(

اه لاس هب و تسین یناــسآ راک یسیونشوخ رد »هزاجا« بــسک درگاش ،تسا هدوب مسر هک نانچ .دراد زاین ریگ یپ شــشوک و شلات »هَدَوس« ترابع اب هک »دیوــست ی هزاجا« بــسک هب قفوم تــسخن ی هزاجا ذخا ات و دیسر یم »هَق َشم« ی هبترم هب سپس ،دش یم اضما .درک یم رمتسم شلات دش یم بوسحم یداتسا لداعم هک »هبتک«

یاه هبتر لداــعم ،زین ناریا ناــسیونشوخ نمجنا یدــنب هجرد رد زاتمم ،یلاع ،شوخ ،یدتبم« یاه هبترم ،دش هتفگ هک نانچ روکذم هرود ره رد .تسا هدش یحارط نایوجرنه شزومآ یارب »زاتمم قوف و رتلااب ی هبترم هب وجرنه ،سرد نایاپ ناحتما رد ندش هتفریذپ زا سپ .دنک یم یقرت ًاملسم ،دش يم »هبتک« ي هژاو »هزاجا« بسک هب قفوم هک يــسک يهاوگ ار نیا ،وا ي هتشون حول ریز رد داتسا و دوب هدمآ لئان يداتسا هب نتشون ي هزاجا نتفرگ اب« .تسویپ يم ناداتسا کلس هب وا و دومن يم .)87 ،1368 ،لمیش( »دیسر يم هبترم نیرتلااب هب ُهبَتَک هژاو و ناتوسکشیپ هب تبسن هنایفوص تامارتحا و تافیرشت رد هک نانچ داتسا زا هزاجا بسک زا سپ درگاش دوب نکمم ،تسا هدوب موسرم ناریپ هب اهنت ،تسا هتفرگن سرد وا زا هک زین دوخ مارتحا دروم داتسا زا ،دوخ ندناتس ،نایفوص زیمآ مارتحا هویش رد و دنک هزاجا بسک ،مارتحا ساپ رد هزاجا ِبدا حرط« .دنک يم يعادت ار رگید يخیــش زا کربت هقرخ »دوب دناوت هاقناخ ِيدیرم و يریپ بادآ زا ذوخأم تباتک و طخ ي هزوح .)194 ،1380 ،يوره لیام(

عاونا هب تسناوت يم ،درک يم زارحا ار »ُهبتک« ي هبترم هک يدرگاش هک يطوطخ لماش نیا اما .دیامن تباتک ،تــشاد يیاناوت هک طوطخ

.دش يمن ،دوب هدرواین دوخ عقرم رد و دناسیون يمن تراهم اب سیونشوخ

ی همجرت .یدنفا مناخ سیرباب یاقآ ۀمان هزاجا -2 ریوصت ساپس ،رگشیاشخب ی هدنشخب دنوادخ مان هب :همان هزاجا نتم هچنآ هب ار ناسنا تخومآ و ،دیرفآ ار ملق و حول هک ییادخ ربمایپ ،)ص(دمحم ترضح رب دنوادخ دورد و تسناد یمن رادافو نارای و نادناخ رب دورد و تسا رتاناد همه زا هک یا یما ی هعطق نیا ی هدنراگن هب مهد یم هزاجا ،نیا زا سپ .ناشیا ریز رد ار شمسا هک یدنفا مناخ سیرباب یاقآ بانج ،فیرش ناش قیفوت و رمع رب دنوادخ .دسیونب شا یسیونشوخ تاعطق ،دوخ فعض هب یایوگ و ریقف ،ناشیا داتسا نم و دیازفیب وا هک یدملاادماح داتسا نادرگاش زا ناشیا ملعم ماما نیسح دیاشخبب شیادخ هک متسه ،هدوب یدما فیضن نادرگاش زا مه زا ساپس اب ناربمایپ رورس تمرح هب نیمآ ،دناشوپب شبویع و .1424 بجر رد ،ارس ود دنوادخ .)Khoshnevisi.org(:ذخام

داتسا زا هزاجا تساوخرد ی هویش �5

یرطس دنچ ،دنک »هزاجا« بسک داتسا زا تساوخ یم هک یدرگاش ،هاوخلد یذغاک رب ،طخ ناحتما مکح هب ای و راک ی هنومن ناونع هب ار راد باعل و گنر ذغاک ی هدعاق هب و یشک لودج اب و هدش بیهذت بلغا رد ¹یا هیلح ای و ثیدح ای دیجم نآرق فیرش تایآ زا ،راکرپ تاعقرم راک هب ار دوخ ییاناوت و دادعتسا ی همه و تــشون یم )ص(ربمایپ تعن شیامن هب ار دوخ رحبت و یناد نف و تسد تردق دمآرس ات ،تفرگ یم دزن هب دراگنب نآ رب ار دوــخ مان هک نیا نودب ار نآ ،هاگ نآ و دراذــگب بسک ی هتــسیاش رگا .دنک تواضق وا ات دنک یم میدقت ،هدرب داتــسا نیا یارب یشک لودج رد هک ییاضف نآ نییاپ رد داتــسا ،دوب »هزاجا«

»هزاجا« ،تسا موسرم تاعقرم نیا تنس رد و تسا هدش ناشن روظنم ندرپس یارب ناداتسا هک یتارابع ًابلاغ .دراپس یم ًابتک شدرگاش هب ار یتارابع« .دنفورعم و هداس رایسب ،دنرب یم راک هب نادرگاش هب »هزاجا«

تزجا و تنذا« ،»...هــتباتکلا تحت هبتکلا عضوب تنذا« :لیبق نــیا زا ینزجأتسِا دقف« ،»...هحوللا هذه بتاکل تنذا « ،»...قمانل هبتکلا عضوب هزاجا درگاش هب هک تسا نآ نیبم همه هک ،»...هتزجاف مقرلا اذه شقان دوش یم هتشون ًاحیرص هکنآ ای ؛دنک هدافتسا »هبتک« ی هژاو زا مهد یم هحوللا هذه بتاکل تنذا« ،»هطوطخ تحت همــسا بتکی ناب هتنذا«

مهد یم هزاجا هکنآ یانعم هب »...هطوطخ تحت همسا بتکی نا )نلاف(

.)99 ،1385 ،فلخریم( »دراگنب شتباتک ریز ار دوخ مان )نلاف( درگاش یتنس شزومآ یروحم داتسا ساسا رب هک داتسا زا یناتس هزاجا تنس زا هک تسا یدیرم و دارم تنــس رب رگید یهاوگ ،تــسا هدش هداهن انب شزومآ ماظن رد .تسا هدیدرگ ذخا افرع ثاریم و فوصت یاه هلــسلس داتسا و تسا هدش یهن داتسا نودب شزومآ رب ،دش هتفگ هک نانچ یتنس و تسا هتشذگ ناداتسا و نیشیپ یاه هلسلس هب درگاش لصاو ی هقلح دنهن ندرگ نآ هب دیاب نادرگاش هک تسا هشیپ ساسا نامه هلــسلس یاه لسن هب اهدعب و دنریگ ناج شوگ هب ار نآ یشزومآ یاه تنــس و نیرت عیفر داتسا هاگیاج یناتس هزاجا تنس رد سپ .دنراپسب دوخ زا سپ بوسحم درگاــش یارب اه شزومآ زا تغارف و یزومآرنه یارب بصنم

:همان هزاجا نتم ی همجرت .یدنفا یاقآ ۀمان هزاجا -3 ریوصت هک ییادخ ساپس ،رگشیاشخب ی هدنشخب دنوادخ مان هب و دومرف اطع یهاگآ و ملع ناسنا هب ،دیرفآ ار ملق و حول زا هک یا یما ربمایپ ،)ص(دمحم ترضح رب دنوادخ دورد .ناشیا رادافو نارای و نادناخ رب دورد و تسا رتاناد همه ،وکین و کرابم ی هعطق نیا بتاک هب مهد یم هزاجا دعب اما شا یسیونشوخ ریز رد ار شمان هک یدنفا یاقآ بانج دنوادخ هک متسه ناشیا ملعم نیسح داتسا نم و .دراگنب .نیمآ ،ارم دیاشخبب .)Khoshnevisi.org( :ذخام

یونعم ی هلسلس و هقلح هکلب ،تسین یزومآ نف رد اهنت هزاجا .دوش یم ی هژیو نف و کبس لاصتا رب هولاع ،هزاجا و دنک یم نیمضت زین ار درگاش درگاش ،زین یونعم لزانم یط و یناحور ظاحل هب ،فلس ناداتسا هب هشیپ زین درگاش و دیامن یم لصتم نادنمرنه فیرش ی هیکز ی هلسلسرس هب ار ،رفاو شلات رب هولاع دیاب شیوخ رنه رد قیفوت و ندش سیونشوخ یارب دیتاسا ی هبیط حاورا هب ءاجتلا اب و هدش لسوتم ناگتشذگرد و ناگرزب هب یونعم رتلااب لزانم هب ات دنک یحور ییاناوت بسک ،ینهذ ظاحل هب هفرح زا دیاب هویش و هتــشر ره هک دنا هدوب نآ رب ناــسیونشوخ« .دبای جورع رد .دروخب دنویپ اه هلسلسرس هب ناراذگ ناینب و ناداتسا یاه لسن قیرط کلامم رد و تسا ²یمصعتسم توقای هلسلسرس نیا ،خسن طخ ی هنیمز رد و ؛نامثع ظفاح و ³یــسامآ هلادمح خیش ،شیپ نرق هــس ینامثع

5یدهشم یلعناطلس و ⁴یزیربت یلعریم هب هلسلس نیا ،قیلعتسن ی هتشر .دوش یم متخ ⁷ینسحلادامعریم هب دعب یاه هرود رد و ⁶یوره یلعریم و

10دیجملادبع شیورد هژیو هب و ⁹هناتسلگدیس و ⁸اعیفش ازریم ،هتسکش رد .)نامه( »دنراد یا هژیو هاگیاج ،ناداتسا ؛نادرگاش هب »هزاجا «یاطعا ی هنوگ هراونشج مــسارم رد یرلاات ای عماج دجسم رد یسیونشوخ رنه نارادتسود و نایوجرنه هب کی هب کی هزاجا ناهاوخ نایوجرنه هاگ نآ .دنیآ یم مه درگ هوکش اب ناتوسکشیپ و ناداتسا زا یکی سپس .دنوش یم هدناوخ ارف هنحص یور .دنوش یم توعد درگاش هب همان هزاجا یاطعا یارب رگید ناگرزب هارمه هب زومآرنه طخ هنومن ریز رد گرزب یا هزادنا رد هک ار همان هزاجا نتم دعب

یاه شــشوک حرــش اب و دنراذگ یم شیامن هب ،دنا هداهن ابیز یباق رد همان هزاجا باق هارمه هب ییایاده ،یقاــشم و یزومآرنه یارب وجرنه ،مسارم زا سپ .دوش یم ءاطعا وا هب ،تسا هدیسر داتــسا یاضما هب هک اپرب همان هزاجا مسارم رد هدننک تکرش نادرگاــش راثآ زا یهاگشیامن رانک رد ناشراثآ ندرازگ شیامن هب رثا رد نایوجرنه طاشن ات دوش یم .دوش لماک نف دیتاسا و ناگرزب راثآ

یشاب فاحص ی »همان هزاجا« -4 ریوصت .فاحص بلطملادبع هب )4 ،1380 ،یضیف( :ذخام

هجیتن

راوتسا یدرگاش ـداتسا شزومآ ی هیاپ رب هک یتنس شزومآ ماظن رد رد درگاش تیاده زین و یسیونشوخ شزومآ یارب داتسا شقن ،تــسا .تسا تیمها زئاح رایسب یناحور و یونعم تاکلم بسک و لیاذر کرت نتخومآ ی هدیدع لحارم یط اب زومآرنه ،شزومآ ی هلحرم نیرخآ رد قبط رب و هتخودنا اه هبرجت دوخ ناداتسا ای داتــسا زا هزاجا ندناتــسو ندرپس اب زین داتسا .دسر یم دوصقم هب یرو هــشیپ تنس یاهراجنه جنرتــسد لصاح هب ار شیوخ یاه هتخومآ مامت درگاــش هب »هزاجا«

ی هلزنم هب و زیمآ تمکح ینییآ ،»هزاجا« ندرپس .دراد یم میدقت دوخ و یقلاخا فراعم بسک و هار ی همادا دیاب هک تسا درگاش یلیصحتلا غراف

،دریگب یپ یشوک تخس و تمه اب ،هدنسبدوخ ار یا هفرح یاه هبرجت زین رحبتم و هتخس نادنمرنه ی هرمز رد ،هدش راک هزات یداتسا هک مه وا ات دوخ فنص و میلاعت ،داتسا تمرح رادساپ و دنک ملع دق ،هدش هتفریذپ .دشاب رد هشیر هک یدرگاش ـداتسا شزومآ ی هویش اب ار درگاش داتسا ات .دنک یم لئان یداتسا هب ار وا ،هداد میلعت دراد یقرش یتنس گنهرف رادیاپ ،تسا هدیسر وا هب فلس ناداتسا ی هلسلس زا هک دنمهرف دنور نیا

اه تشون یپ

.دوش یم هتفگ )ص(ربمایپ یایاجــس فیصوت رد یتلامج و راعــشا هب :هـیلح 1 یایلوا رگید ای و )ص(ملاسا ربمایپ شنم و کولس ،یرهاظ یاه یگژیو هک یناگژاو

.دنک یم ریوصت ار نید راوگرزب دنیوگ .دمآ ایند هب هیسامآ رد توقای للهادبع نیدلا لامج ،یمصعتــسم توقای 2 یبوخ هب ار هناگشش ملاقا .یــسابع ی هفیلخ رابرد رد یــشبح ای یمور دوب یا هدرب

.تسا لوهجم وا ی هربقم .درک تافو ق698 لاس رد .تشون یم مقر اب وا .دش هداز ق833 رد هیکرت ی هیــسامآ رهش رد ،یسامآ هلادمح خیــش 3 یمصعتسم توقای ی هویش زا یصاخ بولسا اب وا .درک یم تباتک خیشلا نب هلادمح عقرم و راموط اه هد و نآرق 47 هلادمح خیش .تفرگ ار باتکلا هلبق بقل و درک عورش .تشذگرد ق926 لاس رد یو .تسا هتشون زا سپ ناطاطخ زا یرایسب هب هک تسا قیلعتسن طخ عدبم وا ،یزیربت یلعریم 4

.داد راشتنا و شزومآ ار طخ نیا دوخ قیلعتسن طخ ناداتــسا و ناگرزب زا )ق 841 ـ926( ،یدهــشم یلعناطلــس 5 رد خرهاش ناطلس تموکح نامز وا تدلاو اب نامز مه ،دش هداز دهشم رد هک دوب »روطسلا طارص« ی هلاسر ،تسا »نیطاطخلا ناطلس« هب روهشم هک وا .دوب ناسارخ هدیدن داتسا دزن یسیونشوخ میلعت یلعناطلس .تسوا زا یسیونشوخ میلعت ی هراب رد یلعناطلس رهظا انلاوم نآ زا دعب دریگ یم هرهب رهظا انلاوم یاه قشمرس زا سپ ،دوب یندز لاثم یلعناطلس انلاوم راکتشپ ،دراپس یم دمحم یجاح ظفاح شدرگاش هب ار ی هناخباتک رد ، هدیبلط تاره ی هنطلسلاراد هب ار وا ازریم نیسح ناطلس ات تــسا دوخ رمع رتشیب وا .دبای یم لاغتشا باون ی هصاخ تباتک هب انلاوم و هداد اج هصاخ ریشیلع ریما وا ناگتخیهرف نامزلام دزن و تاره رد ارقیاب نیسح ناطلس رابرد رد ار .ن( .دوب رابرد نابتاک گرزب و دنارذگ دازهب نیدلا لامک و یماج نمحرلادبع ،ییاون )37-45 ،1389 ،دنژآ هب .ک رد ق881 لاس رد .تسا قیلعــتسن طخ ناگرزب و دیتاــسا زا :یوره یلعریم 6 .تفرگ طخ سرد یدهشم یلع ناطلس و دومحم نیدلا نــیز دزن و دش هداز تاره رد هیوفص تیامح رد .تشاد لاغتشا ارقیاب نیسح ناطلس ی هرود رد اــشنا ناوید رد درک یم صلــخت بتاک هب .دوب زین رعاش و یشنم یو .تشذــگرد ق951 رد و دمآ ،ینیسح یلع ،یناطــلس یلع ،بتاکلا یــلع ،یلعریــم ،یلعریــقف ،یلع یاه مان اب و .درک یم تباتک یناطلسلا بتاکلا یلع یورـه ینیــسح یلع ،بتاــکلا یلعریم نیوزق رد )ق1024ـ961(ینسحلا میهاربا نب کلملادامع ،ینــسحلادامعریم 7 کیب دوصقم عماج دجسم رد هک تسا قیلعتسن طخ ناداتسا و ناگرزب زا .دش هداز .تسا نوفدم

نرق مود ی همین(اعیفش هب فورعم ینیسح یوره عیفش دمحم :اعیفش ازریم 8 یناقلاط دیجملادبع شیورد داتسا ناشیا )یرجه مهدزاود نرق لوا ی همین و مهدزای

.تسا هدوب هتسکش طخ رد ،تاداسلا ماشتحا هب بقلم ،ناهفصا رد ق1274 دلوتم :هناتسلگربکا یلع دیس 9

.تشذگرد ش1319 لاس هبو دش میقم نارهت رد هک دوب دنمرنه و بیدا وا .تشذگرد ق1185رد و دش هداز ناقلاط رد ق1155رد :دیجملادبع شیورد 10 هدناسر لامک هب ار رنه نیا هک تسا قیلعتسن ی هتسکش طخ ناداتسا نیرت هتسجرب زا

.دورس یم رعش دیجم و شومخ صلخت اب و دوب زین رعاش وا .تسا

عبانم تسرهف

هن و تصش ش ،رنه هام باتک ،یسیونشوخ رد هزاجا دنس ،)1383( رفظم ،رایتخب .22 ص ،داتفه و .نارهت ،يملع تاراشتنا ،ناسیونشوخ راثآو لاوحا ،)1363( يدهم ،ينایب ،دازآ للهادسا :همجرت ،يملاسا گنهرف و يسیونشوخ ،)1368( يرام نآ ،لمیــش .دهشم ،يوضر سدق ناتسآ تاراشتنا و پاچ هسسؤم يسیونشوخ رد عونت و لوحت ،ملق رنه ،)1379( يلیلخ .د رصان و .ف .لیبن ،توفص

.نارهت ،گنراک رشن ،شاتهب مایپ :همجرت ،يملاسا .نارهت ،مود پاچ ،شورس تاراشتنا ،طخ میلعت ،)1360( للها بیبح ،يلیاضف .281ص ، 4،ش ،ناتسراهب همان ،یفاحص خیرات زا یگرب ،)1380( نسح ،یضیف للهارون :همجرت ،یملاــسا گرزب یاه هاگــشناد خیرات ،)1377( میحرلادبع ،همینغ .نارهت ،3چ ،نارهت هاگشناد تاراشتنا ،ییاسک ياه هخسن يداقتنا حیحصت و يزادرپ هخــسن خیرات ،)1380( بیجن ،يوره لیام

.نارهت ،يملاسا داشرا و گنهرف ترازو تاراشتنا و پاچ نامزاس ،يطخ .نارهت ،متشه چ ،ریبکریما تاراشتنا ،يسراف گنهرف ،)1371(دمحم ،نیعم ی هلجم ،هیکرت ناسیونشوخ نایم رد هزاجا نییآ ،)1385(لامکدیــس ،فلخریم . 97-101 صص ،4ش ،رنه ناتسلگ

زا »یناتس هزاجا« مسر .دسرب یگنهرف یانغ هب یرنه ی هعماج و دنامب تمرح رب نآ رد هک تسا یدرگاش ـداتسا شزومآ تنس ی همادا ،داتسا کبس هب داتسا شنم رب هولاع .دوش یم دیکأت وا تیروحم و داتسا نداهن نوچ نانچ ار درگاش و دوش یم ینایاش هجوت زین وا یقلاخا کولــس و داتسا ینعی دوخ یناحور ردپ هب ،دوــش یم هتخانــش ردپ هب هک دنزرف اوشیپ نودب و نتخومآ داتسا نودب اریز .دوش یم هتخانش هدنهد هزاجا هشیپ .تسا ناینب یب یراک و تنــس فلاخ نتخادرپ هــشیپ و راک هب راوتسا یدرگاش ـداتسا شزومآ تنس و داتسا دزن ندرک یدرگاــش هب .دنام یم یــسیونشوخ بتارموذ شزومآ زا هلحرم ره رد یناتــس هزاجا زاغآ یارب ار درگاش ،تسا رنه یتنس شزومآ لماک ًاتبسن ی هنومن هک ندرپس ات ار وا ،درگاش تیاده اب داتسا و دنک یم تیافک دعب ی هلحرم اب راک هزات داتسا ات .درب یم شیپ فنص هب دورو و ندش داتــسا ی هزاجا ی هعماج .دزادرپب نادرگاش شزومآ هب رفاو تمه و یزودنا هبرجت و تبغر رد یرگنزاب اب و رنه یتنــس شزومآ راکوزاــس ندومن مهارف اب یرنه هب یا هزات حور دناوت یم یسیونشوخ شزومآ یاه یتــساک و اهدوبمک و اه نییآ ندرک هدنز اــب هنومن یارب .دمدب لااو رنه نیا فیحن دــبلاک ی هعماج هب اپون ناداتسا یفرعم یاه شیامه و هزاجا ندرپس کسانم

هب ناوت یم و ددرگ یمزاب یتنــس یاهرنه هب یلاعت دیما و قنور یرنه نانآ و دنبای یم برق و جرا ناداتسا .تشاد مشچ نآ ی هعسوت و یقرت ،دشاب نانآ روخرد هک یحور نأش و یلاعت هب زیمآ مارتحا یطیحم رد زین یسیونشوخ یلااو رنه ِیریگارف ِی هراچ تلزع و اوزنا .دنوــش یم لیان ریگ سفن و یپایپ یاه قشم رد ،ندــش سیونشوخ رازبا هکلب .تسین .دسرب لد یافص و سفن هبدامتعا هب یراد نتــشیوخ اب درگاش ات تسا ار وا یداتسا و »هزاجا« ندرپــس ات هک هتخیهرف داتــسا ییامنهار زج اب سیونشوخ ناداتــسا .دــشیدنین یرگید لماع هب دنک یم یهارمه ،باوصان قیلاــس ندنکفا رود و دوخ ییازفا مه و یــیارگمه ،عاــمجا تنس نوچ ،یسیونشوخرنه زیگنا قوــش و یونعم بادآ ندرک هدنز اب طوطخ یاه هاگشیامن ییاپرب ،نآ مسارم ندرک گنر رپ ،»یناتس هزاجا«

و دشر یاه هزیگنا ،دنا هدش هزاجا ندناتس هب قفوم هک ییاپون ناداتــسا ناگدنهوژپ ور نیا زا .دنیامن داجیا نآ ناگدنهاوخ و ناناوج رد ار کرحت زا و یتنس یاهرنه للاحمضا هب ور طیارش و دنور ِدقن اب دنناوت یم رنه شقن لااو رنه نیا دشر و ندیشخب توق راکوزاس رب یسیونشوخ هلمج .دنیامن افیا یرثؤم