:لوئسم هدنسيون*
یقیقح حلاف نیگن
E-mail: [email protected]
Analysis the Trend of Changes in Agricultural Development among Provinces
GHASEM RAMEZANPOUR NARGESI1, NEGIN FALLAH HAGHIGHI2*, GHOLAMHOSSEIN ABDOLLAHZADEH3, ZEINAB SHARIFI4
1, Associate Professor, Research Group of Innovation and Entrepreneurship, Department of Technology Development Studies (DTDS), Iranian Research Organization for Science and
Technology (IROST), Tehran, Iran
2, Assistant Professor, Research Group of Innovation and Entrepreneurship, Department of Technology Development Studies (DTDS), Iranian Research Organization for Science and
Technology (IROST), Tehran, Iran
3, n, Faculty of Associate Professor, Department of Agricultural Extension and Educatio
Agricultural Management, Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Gorgan, Iran
4,Ph.D holder in Agricultural Development, Department of Rural Development Management, Faculty of Agriculture, Yasouj University, Yasouj, Iran.
(Received: Sep. 28, 2021- Accepted: Dec. 19, 2021) ABSTRACT
Planning for spatial agricultural development and formulating future scenarios for regional development in the agricultural sector requires understanding the trend of changes in agricultural development differences among provinces. Therefore, the present study aimed to analyze the trend of changes in agricultural development among provinces. In this regard, by compiling 49 indicators of agricultural development and using data from the two periods of 2011 and 2019, the trend of agricultural development in 31 provinces was evaluated. The methodology of this research is based on combining a set of individual indicators in the final composite indicator based on weighting by principal component analysis method and calculating the deviation from the optimal value. Finally, ArcGIS10.2 software were applied to level the provinces. The results showed that in both 2011 and 2019, the provinces of Gilan, Fars, Isfahan, Khorasan Razavi and Tehran were ranked at the first 5 provinces, while in 2011, Semnan, Zanjan, Kurdistan, Hormozgan and Bushehr provincesand in 2019, Bushehr, Chaharmahal and Bakhtiari, Ilam, Hormozgan and Kohgiluyeh and Boyer-Ahmad provinces were in the last ranks, respectively. In addition, agricultural development in most provinces has decreased in 2019 compared to 2011. Based on the findings of leveling the provinces three levels of agricultural development including low, medium and high were identified. Hence, the agricultural sector and its development should be taken more into consideration by policy makers, planners and those in charge of the country's development, particularly in provinces with a low level of development.
Keywords: Agricultural Development Indicator, Composite Indicator, Trend of Development, Leveling, Inequality of Development.
Extended Abstract Objectives
The agricultural sector plays a dominant role in the economy of any country to strengthen its economy, as well as the main driver of agricultural-related industries. The role of agriculture in the economy of a country or region reflects its structure and level of development. Balanced management and planning of agricultural development requires recognizing inequalities and adopting a regional approach and decentralization in order to properly manage the facilities. In Iran, agricultural spatial and national growth imbalances are highlighted in five year development plan of Iran government as weaknesses which Iran's economy and its agricultural structure need to overcome the weaknesses in order to ensure continued sustainable economic and agricultural progress. In other words, recognizing the pattern of spatial development as an integral part of
spatial planning can be very effective in the process of planning, targeting and implementing interventions to manage spatial imbalances in agricultural development. Furthermore, investigating the trend of changes in agricultural development makes it possible to to gain a future perspective and make an accurate assessment of the current situation. Therefore, the present study aimed to analyze the trend of changes in agricultural development among provinces in Iran.
Methods
The methodology of this research is based on combining a set of individual indicators in the final composite indicator based on weighting by principal component analysis method and calculating the deviation from the optimal value. In this study, 49 indicators based on criteria such as: relation to the research topic, ease of measurement capability and access to their latest information for all study areas and lack of relationship between indicators and natural and physical diversity of areas were selected. Then, based on the type of available information (results of agricultural census in 2011 and 2019 and results of agricultural statistical yearbooks of provinces in 2014), the indicators were calculated. In this study, in order to validate, the indicators developed in the previous stage were judged by 4 experts in the field of management, economics and agricultural extension, and after removing a number of indicators and changes in their details, the validity was confirmed and their appropriateness for evaluating agricultural development was determined.
Finally, GIS techniques were used to level the provinces. In this way, the composite indicator obtained from the previous steps was classified into three levels of development applying ArcGIS10.2 software.
Results
The results of the composite indicator of agricultural development and ranking of provinces in 2011 showed that the provinces of Gilan, Fars, Isfahan, Khorasan Razavi and Tehran are ranked 1 to 5 and the provinces of Semnan, Zanjan, Kurdistan, Hormozgan and Bushehr are ranked 27 to 31, respectively. Furthermore, in 2019, the provinces including Gilan, Isfahan, Tehran, Khorasan Razavi and Fars ranked the first to fifth, respectively, and Bushehr, Chaharmahal and Bakhtiari, Ilam, Hormozgan and Kohgiluyeh and Boyer-Ahmad located in the last ranks in terms of composite indicator of agricultural development, respectively. The graph of the composite indicator of agricultural development in 2011 and 2019 revealed that although in three provinces including Kurdistan, Tehran and Qom, agricultural development has increased in 2019 compared to 2011, agricultural development in other provinces has decreased in the mentioned period. The results of leveling different provinces based on the composite indicator of agricultural development in 2011 showed that 16 provinces were at the low level of agricultural development, 11 provinces were at the medium level and only 4 provinces were at the high level of agricultural development. In 2019, 10 provinces were at the low level of agricultural development, 13 provinces were at the medium level and 8 provinces were at the high level of agricultural development.
Discussion
In general, the findings of this study revealed that in both 2011 and 2019, the provinces of Gilan, Fars, Isfahan, Khorasan Razavi and Tehran were developed, while Bushehr province was identified as underdeveloped. In addition, the agricultural development of most provinces has reduced from 2011 to 2019. This decrease can be due to the occurrence of floods in 2019 and also the closure of horticultural and agricultural production units during the mentioned 8 years for various reasons such as the lack of market, the lack of capital, mismanagement, bank debts, bankruptcy, etc. In addition, three levels of agricultural development including low, medium and high were identified. In both 2011 and 2019, the provinces of Gilan, Fars, Isfahan, Khorasan Razavi were at the highest level of agricultural development whereas the provinces of South Khorasan, Semnan, Hamedan, Zanjan, Ilam, Chaharmahal and Bakhtiari, Kohgiluyeh and Boyer- Ahmad, Bushehr, Hormozgan and Sistan and Baluchestan were identified at a low level of agricultural development. Hence, the agricultural sector and its development should be taken more into consideration by policy makers, planners and those in charge of the country's development, particularly in provinces with a low level of development.
ناتسا نیب رد یزرواشک هعسوت تارییغت دنور لیلحت اه
ناضمر مساق یسگرن روپ
حلاف نیگن ،1
یقیقح
2* للهادبع نیسحملاغ ،
3هداز یفیرش بنیز ،
4
1 هورگ رایشناد ، ،ینیرفآراک و یروآون
یروانف تاعلاطم هدكشهوژپ ژپ نامزاس ،نیون یاه
شهو و یملع یاه
ناریا ،نارهت ،ناریا یتعنص
2 هورگ رایداتسا ، ،ینیرفآراک و یروآون
یروانف تاعلاطم هدكشهوژپ شهوژپ نامزاس ،نیون یاه
و یملع یاه
ناریا ،نارهت ،ناریا یتعنص
3 هورگ رایشناد ، جیورت
و شزومآ
،یزرواشک هدكشناد
تیریدم
،یزرواشک هاگشناد
مولع یزرواشک و
عبانم
بط یعی
،ناگرگ
،ناگرگ ناریا
4 شناد ، هتخومآ ارتکد هعسوت
،یزرواشک هورگ
تیریدم هعسوت
،ییاتسور هدكشناد
،یزرواشک هاگشناد
،جوسای
،جوسای ناریا
:تفایرد خیرات(
6 / 7 / 1411 - :بیوصت خیرات 22
/ 9 / 1411 )
هدیکچ
همانرب یشیامآ یزیر هعسوت
هقطنم هعسوت هدنیآ یاهویرانس نیودت و یزرواشک شخب رد یا
مزلتسم ،یزرواشک توافت رد تارییغت دنور تخانش
ناتسا نیب یزرواشک هعسوت یاه .تسا اه
زا ناتسا نیب رد یزرواشک هعسوت تارییغت دنور لیلحت فده اب رضاح شهوژپ ،ور نیا اه
نیودت اب روظنم نیا هب .دش ماجنا 49
هداد زا هدافتسا اب و یزرواشک هعسوت صخاش ود یاه
هرود ینامز 1391 و 1392 رد یزرواشک هعسوت دنور 31
شور .دش یبایزرا ناتسا نیا یسانش
هعومجم بیکرت رب ینتبم قیقحت صخاش زا یا
رب ینتبم ییاهن یبیکرت صخاش رد یدارفنا یاه
نزو هفلؤم لیلحت شور هب یهد ،تیاهن رد .تسا هنیهب رادقم زا فارحنا هبساحم و یلصا یاه
حطس روظنم هب یدنب
ناتسا مرن زا اه رازفا
ArcGIS10.2
ود ره رد داد ناشن جیاتن .دش هدافتسا
هرود 1391 و 1392 ناتسا ، ناتسا جنپ نارهت و یوضر ناسارخ ،ناهفصا ،سراف ،نلایگ یاه
لاس رد هک یلاح رد ،دندوب لوا 1391
ناتسا بیترت هب ، ،ناتسدرک ،ناجنز ،نانمس یاه
لاس رد و رهشوب و ناگزمره 1392
ا ناتس و ناگزمره ،ملایا ،یرایتخب و لاحمراهچ ،رهشوب یاه
دمحاریوب و هیولیگهک هبتر رد
یزرواشک هعسوت ،نینچمه .دندوب رخآ یاه ناتسا بلغا رد
اه
لاس رد 1392 لاس هب تبسن 1391
حطس جیاتن ساسا رب .تسا هدوب رتمک ناتسا یدنب
هس اه
سانش لااب و طسوتم ،نییاپ یزرواشک هعسوت حطس شخب هعسوت تسا مزلا ،نیاربانب .دش ییا
هب یزرواشک ناتسا رد صوصخ
تسایس رتشیب هجوت دروم نییاپ هعسوت حطس اب یاه ،نارازگ
همانرب .دریگ رارق روشک هعسوت نایلوتم و نازیر
هژاو :یدیلک یاه حطس ،هعسوت دنور ،یبیکرت صخاش ،یزرواشک هعسوت صخاش
،یدنب
.هعسوت یرباربان
همدقم
شخب يزرواشک شقن
داصتقا رد یمهم رد ياهروشک
هعسوت لاح ناونع هب و دراد
کرحم یلصا عيانص طبترم
اب يزرواشک یم هتخانش
( دوش
Hena et al., 2019
هب .) نیمأت اب يزرواشک شخب ،هعسوت هیلوا لحارم رد هژيو
شخب رياس زاین دروم يراک يورین و هيامرس شقن اه
وت یخيرات دنور رد ورشیپ تسا هدرک افيا اهروشک هعس
(
Lukhmanova et al., 2019
زا دعب ،ساسا نيا رب .)
ناونع هب يزرواشک شخب هراومه ،زبس بلاقنا نارود شیپ شخب رياس يداصتقا هعسوت هدنرب رد اه
رسارس
ناهج همانرب تيولوا رد هتفرگ رارق اهروشک هعسوت ياه
( تسا
Karanisa et al., 2021
واشک ،ناريا رد .) مهس يزر
5 / 14 مهس و یلخاد صلاخان دیلوت رد يدصرد 9
/ 24
( دراد یياذغ تینما و لاغتشا رد يدصرد
Rohani et al.,
هک تسا هدش ببس يزرواشک شخب تیمها .)2021
تسایس فده هراومه شخب نيا دشر يرازگ
و اه
همانرب يزير ( دشاب نلاک ياه
Shakeri Bostan abad &
Salehi Komroudi, 2020
.) نيا دشر اب هک يروط هب
داجيا رب نوزفا ،شخب يارب لاغتشا
تیعمج هب ور
للاقتسا بسک ،شيازفا يداصتقا
و یيافکدوخ ،یسایس
دیلوت ،يدربهار تلاوصحم رد داوم
هیلوا يارب شخب
،تعنص یشخب لداعت و
نزاوت هقطنم
،يا عيانص دشر
هيامرس بذج ،تادراو شهاک ،تارداص شيازفا ،طبترم ،یجراخ نیب یگتسباو شهاک دیلوت زا تيامح و یللملا
یم ار یلخاد ( دش روصتم ناوت
Salimi & Mansouri,
2013; Assadzadeh et al., 2015; Norozi et al.,
.)2018
شخب رد تدمدنلب رادياپ هعسوت کي همزلا ،یفرط زا هبنج هب هجوت يزرواشک تسا هعسوت ینامز و یناکم ياه
دحاو اي قطانم هیلک ات هرود رد کي یيایفارغج ياه
ياه
يزرواشک هعسوت بهاوم زا دنناوتب فلتخم ینامز هرهب ( دنوش دنم
Abdollahzade et al., 2013
،نینچمه .)
تيريدم همانرب و يزير نزاوتم مزلتسم ،يزرواشک هعسوت
تخانش يرباربان اه یياضف و ذاخّتا درکيور هقطنم يا و
هب یيادززکرمت روظنم
تياده بسانم هيامرس ،تاناکما اه
یناسنا يورین و نيدب .تسا
یم قيرط تخانش اب ناوت
هيامرس و تاناکما زیهجت ،هدش لصاح يراذگ
ار هدنيآ ياه
شهاک تهج رد هلصاف
نیب یحاون و قطانم روشک
تياده
درک و زا یکي فادها هعسوت رادياپ هک یياضف تلادع انامه
قّقحم ار ،تسا ( درک
Tavakkoli, 2014
د .) ،تقیقح ر
يزرواشک یياضف هعسوت هب
ناونع هعسوت ساسا و هياپ
يزرواشک و
يوگلا بسانم و اب عبانم یبايزرا يارب تیمها
همانرب ،دیلوت يزير
و دروم عبانم نيا رتهب تيريدم
هدافتسا رارق یم ( دریگ
Abdollahzadeh et al., 2012
.)
و تهابش ،يزرواشک یياضف هعسوت شجنس دنيآرف رد توافت صخاش کیکفت هب یيایفارغج ياهدحاو ياه ياه
یم رارق هسياقم دروم فلتخم ناکما ،نياربانب .دریگ
اب یيایفارغج ياهدحاو اي قطانم هسياقم هعسوت هتفاي یم مهارف تلاح نيرت يارب عوضوم نيا .دوش
میظنت يارجا و حرط اه و تسایس ياه فلتخم هقطنم يا
صخشم و تسایس ندرک
ارب هعسوت ياه یبایتسد ي
هب
دوس رثکادح لصاح
زا تیلاعف يرورض يزرواشک ياه
( تسا
Aazami et al., 2018
.)
نزاوت دوبن هک تسا یلاح رد نيا یشيامآ هعسوت رد
شخب يزرواشک رد
همانرب هعسوت جنپ هلاس تلود ناريا
هب ناونع طاقن فعض حرطم هدش هجوت هک تسا مزلا و
هب فعض نيا ليدعت تهج يرتشیب ظنم
رو یبایتسد هب
تفرشیپ رمتسم
شخب رد يزرواشک
هب .دریگ تروص
یياسانش ،نخس رگيد توافت
ياه هعسوت شخب یياضف
يزرواشک هب
ناونع یشخب یيادج ريذپان زا همانرب يزير
،یياضف یم دناوت رد دنيآرف همانرب يزير و فده و يراذگ
يارجا تلاخادم يارب
دوبن تيريدم لداعت
یياضف رد
شک هعسوت يزروا
رایسب رثؤم ( دشاب
Abdollahzadeh et
al., 2012
لیلحت فده اب رضاح هعلاطم ،روظنم نيا هب .)
توافت تارییغت دنور نیب رد يزرواشک هعسوت ياه
ناتسا هداد هسياقم اب اه ینامز هرود ود ياه
1594 و
1591 .تسا هدش ماجنا
تاعلاطم یسررب هب ناريا لخاد و جراخ رد یفلتخم
توافت ه حطس يا هعسوت
ناتسا نیب رد يزرواشک و اه
ناتسرهش ناتسا کي نورد ياه
هتخادرپ همادا رد هک دنا
.تسا هدش هراشا اهنآ زا یخرب هب
Karami
و
Rastegari
( هعلاطم رد )2018
لیلحت هب ،يا حطس
هعسوت يزرواشک
ناريا اب هب يریگراک هکبش
.دنتخادرپ یعونصم یبصع
هتفاي ب نآ زا یکاح اه ناتسا هک دو
ياه
،ناهفصا
،نارهت
ناردنزام هب بیترت هبتر ياه
،لوا مود و موس ناتسا و ياه
،یبونج ناسارخ ناتسیس
ناتسچولب و و
رهشوب هبتر ياه
29 ، 54 و 51 هتفرگ هجیتن ،تياهن رد .دندرک بسک ار
یبسن يرباربان هک دش هعسوت
يزرواشک رد
نیب
ناتسا ياه دروم هعلاطم دوجو .تشاد
ousavi
و M
Sadigh
( زین )2015
نییعت هب حطس
هعسوت یگتفاي
يزرواشک ناتسا
ياه صخاش زا هدافتسا اب روشک یبیکرت
و کینکت لیلحت هفلؤم ياه یلصا يايوگ جياتن .دنتخادرپ
هک دوب نآ لباق فاکش
هظحلام يا نیب ناتسا ياه روشک
حطس رظن زا هعسوت
يزرواشک دوجو
دراد و ناتسا ياه
،سراف ناردنزام نيرتهب یبرغ ناجيابرذآ و
هبتر و
ناتسا ناگزمره ،مق ياه و
رهشوب نيرتمک هبتر ار رد
هعسوت يزرواشک دنتشاد
. Tavakkoli
( هب )2014
هعسوت شجنس يزرواشک یگتفاي
ناتسا ياه اب ناريا
هدافتسا زا لیلحت یلماع و .دنتخادرپ يددع یمونوسکات
هب جياتن ساسا رب گ رد ،هدمآ تسد
ناتسا هور ،نگمه ياه
نارهت و يرایتخب و لاحمراهچ ،ناهفصا ،ناردنزام هبتر ناتسا و مراهچ ات لوا ياه ناسارخ ،نيوزق ياه
هبتر رد ناتسچولب و ناتسیس و ناتسزوخ ،یبونج ياه
27 ات 29 هعسوت زین تاعلاطم یخرب .دنتفرگ ياج
ناتسرهش حطس رد ار يزرواشک ناتسا نورد ياه
درک هسياقم یم ،تاعلاطم هلمج نآ زا هک دن
نيا هب ناوت
.درک هراشا دراوم
Saeidirad
( ناراکمه و )2020
هب
صخاش یيایفارغج فاکش لیلحت يزرواشک هعسوت ياه
ناتسا رد ناتسرل
رن زا هدافتسا اب م
رازفا
ArcGIS10.2
و
هرهب يریگ زا لدم سیسپات و لیلحت هشوخ .دنتخادرپ يا
قیقحت جياتن ناشن
نهد هد فاکش و هلصاف ديدش يرباربان و
قیمع ناتسرهش نیب ياه
ناتسا يروط هب تسا هدوب هک
یياهن بيرض هعسوت
هتفاي نيرت )زردوگیلا( ناتسرهش 13
هعسوت مک زا رتشیب ربارب هتفاي
نيرت )ناکشمور( ناتسرهش
هدوب .تسا
Karami
( ناراکمه و اب یشهوژپ رد )2019
هب ۀکبش يریگراک یبصع
یعونصم و
حطس هبGIS
يدنب
يزرواشک هعسوت ناتسرهش رد
ياه ناتسا سراف
ناشن جياتن .دنتخادرپ داد
هک ناتسرهش ياه
زاریش و
ۀبتر تشدورم لوا
و مود هب ار هداد صاصتخا دوخ رد ،دنا
ناتسرهش هک یلاح نيرز ياه
تشد و هبتر درملا 21
و
29 ماجنا تاعلاطم رياس زا ،نینچمه .دندرک بسک ار
فرگ ناتسرهش حطس رد یلخاد هت ناتسا نورد ياه
یم تاعلاطم هب ناوت
Aazami
( ناراکمه و ،)2018
Assadzadeh
( ناراکمه و )2015
،
Mullayi Hashjin
و
Mullaee Pardeh
( )،2014 Salimi
و
Mansouri
( ،)2013 Barghi
( ناراکمه و و )2011
Jamshidi
( وجو تاعلاطم نيا همه رد .درک هراشا )2011
فاکش د و
يرباربان ناتسرهش نیب
اه رد هنیمز هعسوت حطس
.تسا هدش هدهاشم يزرواشک
Rumanovská
( ناراکمه و یسررب هب )2021
يرباربان هقطنم ياه .دنتخادرپ یکاولسا يزرواشک رد يا
هيزجت و لیلحت هعومجم يا زا صخاش ياه يدیلوت و يداصتقا
ناشن داد هک هب ياج یيارگمه دروم
راظتنا
هعسوت يزرواشک رد
قطانم هناگادج
،یکاولسا قطانم
رد
هرود یسررب دروم ارگاو
فلاخرب هک دندوب شلات
هيداحتا
اپورا يارب نیمضت یيارگمه قطانم
تحت تسایس
ماجسنا هقطنم يا 2414 - 2424 هدوب .تسا
Baig
و
Salam
( هعلاطم هب )2019
يرباربان ياه هقطنم يا رد
هعسوت يزرواشک رد
شخب ع هرگیل رد هرود ینامز
2417 - 2411 يايوگ جياتن و دنتخادرپ
دوجو
يرباربان ياه هقطنم يا دايز رد حطس هعسوت يزرواشک رد
هقطنم هعلاطم دروم .دوب
( Jena
هعلاطم رد )2014
يا هب
هزادنا يریگ حوطس هعسوت يزرواشک رد
تلايا اشيدوا
هتفاي .تخادرپ ياه
ناشن هعلاطم داد
هک تفه هقطنم زا
54 هقطنم اشيدوا تحت قطانم ناونع هعسوت
هتفاین
هقبط يدنب
،دندش هک ناشن دوجو هدنهد تافلاتخا
هقطنم يا يدايز رد حوطس فلتخم هعسوت يزرواشک
.تسا هدوب
Patil
( يرباربان یسررب هب )2013
هقطنم ياه
يا رد يزرواشک هعسوت رد
داد ناشن جياتن .تخادرپ دنه
هک نیب رد 14 ناتسهد رد ناتسهد کي ،هعلاطم دروم
شش و طسوتم هعسوت ناتسهد هس ،لااب هعسوت حطس نیياپ هعسوت اب رگيد ناتسهد .دندش یياسانش
و Xu
ناراکمه ( )2006
رد یبسن تيزم یبايزرا اب ،دوخ هعلاطم
هقطنم هب ،يزرواشک قطانم يزرواشک رادياپ هعسوت يدنب
لاطم نيا جياتن ساسا رب .دنتخادرپ نیچ رد لک ،هع
و )لوا حطس( يزرواشک هعسوت هقطنم هن هب روشک 22
ريز میسقت )مود حطس( هقطنم لوا حطس قطانم .دش
تهج رد قطانم رگيد يارب یيامنهار و وگلا رگنایب .تسا هدوب يزرواشک رادياپ تيريدم و هعسوت هب ندیسر و قطانم رگيد هعسوت حطس رگنایب زین مود حطس قطانم هناشن اکش زا يا ياهرایعم هب یبایتسد رد قطانم نيا ف
.تسا هدوب يزرواشک رادياپ هعسوت یساسا عمج يدنب ینابم يرظن و تایبدا شهوژپ يايوگ
هجوت نارگشهوژپ هب
يزرواشک هعسوت هب ،تسا
يروط هک
نونکات هطبار رد هعسوت ثحابم اب
،يزرواشک تاعلاطم
یفلتخم ماجنا
هتفرگ رتمک رد ،دوجو نيا اب .تسا
پ رد يزرواشک هعسوت تارییغت دنور یسررب هب یشهوژ
ناتسا نیب هک تسا یلاح رد نيا .تسا هدش هتخادرپ اه
ناتسا نیب رد یتارییغت نینچ دنور یسررب ناکما ،اه
يامنرود میسرت و يزرواشک هعسوت هدنيآ
یبايزرا قیقد
رذگ يارب تیعضو زا
یم مهارف ار دوجوم زا .دنک
،ور نيا
اب رضاح شهوژپ توافت تارییغت دنور لیلحت فده
ياه
ناتسا نیب رد يزرواشک هعسوت .تسا هدش ماجنا اه
شور و داوم اه
شور صخاش تخاس رب ینتبم قیقحت نيا یسانش صخاش سایقم فلاتخا عفر زا هدافتسا اب هعسوت یبیکرت
نزو ،نیگنایم رب میسقت شور هب لیلحت شور هب یهد
هفلؤم صخاش قیفلت و یلصا ياه کي رد يدارفنا ياه
.تسا ريز حرش هب یياهن یبیکرت صخاش رگا ] [Xij هداد سيرتام نآ رد هک دشاب اه
=i
1 ، 2 . ،
. . ناتسا دادعت(n
و )اه =j
1 ، 2 . . . ، صخاش دادعت(k
)اه
صخاش هکنيا هب هجوت اب .تسا یفلتخم ياهدحاو اه
و نیگنایم رب میسقت شور هب دنراد ريز هطبار قيرط زا
( دندش سایقم فلاتخا عفر
Kalantari, 2013
.)
( 1 )
i ij
ij X
Z ] X [
نيارد هلداعم : ] [Zij عفر ريداقم=
فلاتخا سایقم
هدش ،
Xij
رادقم =
صخاش رد i
ناتسا j
و Xi
=
یگنایم ن صخاش سيرتام هب هجوت اب سپس .تسا i
] [Zij یم صخاش ره رادقم نيرتهب ناوت یياسانش ار 1
ار نآ و درک ]
[Zoj هعسوت يوگلا .درک يراذگمان زا 2
( دش هبساحم ريز هطبار قيرط
Bhatia and Rai, 2004;
Abdollahzadeh et al., 2012
.)
21
1
2 * )
(
j
k
j
oj ij
i Z Z W
C )2(
نآ رد هک Ci
،هعسوت يوگلا = Zoj
ديا رادقم لا
صخاش و تسا ما j
Wj
صخاش هب هتفاي صاصتخا نزو
رط زا هک تسا ماj
هفلوم لیلحت کینکت قي هب یلصا ياه
روظنم نيا هب .تسا هدمآ تسد ريداقم دياب
قلطم ردق
صاخ رادرب سيرتام صاخ رادقم نيرتشیب هب طوبرم
ب یگتسبمه ه
نزو ناونع ( ددرگ ظاحل
Kalantari,
1 . صخاش رد هب هراشا صخاش ره رادقم نيرتشیب یفنم و تبثم ياه
ب .دراد صخاش ره رادقم نيرتمک و نيرته 2. Pattern of Development
نوچ قیقحت نيا رد هک تسا يروآداي هب مزلا .)2013
صخاش همه نيرتهب نياربانب ،دندوب تبثم ياه
رادقم
گرزب هبساحم قيرط زا صخاش زا کي ره رد ددع نيرت
نوتس صخاش .تسا هدش ظاحل درادناتسا سيرتام ياه
يزرواشک هعسوت یبیکرت Is
هبساحم ريز هطبار قيرط زا
.تسا هدش ( 5 )
C
Is Ci
رادقم هطبار نيا رد هب ريز هطبار قيرط زا C
تسد
.تسا هدمآ Si
C
C 3 )4(
هطبار نيا رد نیگنایم ربارب C
Ci
و Si
زین
ردق ره .تسا نآ رایعم فارحنا Is
کيدزن رفص هب رت
هعسوت هناشن دشاب کي هب ردق ره و رتشیب یگتفاي
کيدزن يانعم هب دشاب رت هعسوت
تسا رتمک یگتفاي
(
Kalantari, 2013
.)
اب طبترم تایبدا رورم اب تسخن شهوژپ نيا رد ( يزاس صخاش
Kalantari, 2013
هقطنم هعسوت و )
( يزرواشک
Abdollahzadeh et al., 2012;
Abdollahzadeh et al., 2013
هیلوا تسرهف ) زا يا
صخاش رد هک یلحارم هب هجوت اب و دندش باختنا اه
ا سپس .دندش شيلااپ ؛تسا هدش حيرشت هماد 49
صخاش عوضوم اب طابترا ؛دننام ياهرایعم ساسا رب
هزادنا تیلباق یناسآ ،شهوژپ ديدج هب یسرتسد و يریگ
-
و هعلاطم دروم قطانم یمامت يارب اهنآ تاعلاطا نيرت صخاش طابترا دوبن قطانم یکيزیف و یعیبط عونت اب اه
سا رب ،سپس .دندش باختنا سرتسد رد تاعلاطا عون سا
لاس يزرواشک يرامشرس جياتن(
1594 و 1591 جياتن و
همانلاس ناتسا يزرواشک يرامآ ياه لاس رد اه
1595 ،)
صخاش ( لودج .دندش هبساحم اه 1
صخاش ) دروم ياه
نزو هارمه هب شهوژپ نيا رد هدافتسا هدش جارختسا ياه
هفلوم لیلحت شور زا یم ناشن یلصا ياه
.دهد
لودج 1 - صخاش اهنآ یبسن نزو و شهوژپ رد هدافتسا دروم ياه
فيدر صخاش يزرواشک هعسوت ياه نزو
هفلوم ياه
یلصا فيدر صخاش
يزرواشک هعسوت ياه هفلوم نزو
ياه یلصا
1 یبآ مدنگ راتکه رد درکلمع 472
/ 4 یضارا لک هب هدش همیب یعارز یضارا دصرد 27
یعارز 241
/ 4
2 که رد درکلمع یبآ وج رات
397 / 4 27 هدش همیب یغاب یضارا دصرد 444
/ 4
5 يا هفولع ترذ راتکه رد درکلمع 431
/ 4 کینیلک دادعت 21
هب ناتسا یکشزپهایگ ياه
کینیلک لک روشک یکشزپهایگ ياه
153 / 4
4 تابوبح راتکه رد درکلمع 115
/ 4 29 شخب رد یماد ینامرد لاعف زکارم دادعت
ارم لک هب ناتسا یصوصخ ینامرد لاعف زک
روشک یصوصخ شخب رد یماد 111
/ 4
3 یتعنص تلاوصحم راتکه رد درکلمع 417
/ 4 ماد دادعت 54
هيام ياه لک هب ناتسا هدش یبوک
ماد دادعت هيام ياه روشک هدش یبوک 711
/ 4
7 تاجيزبس راتکه رد درکلمع 277
/ 4 51 رد روتکارت دادعت 144
یعارز نیمز راتکه 193
/ 4
7 درکلمع يزیلاج تلاوصحم راتکه رد 225
/ 4 رد تلاغ نيابمک دادعت 52
144 نیمز راتکه
یعارز 457
/ 4
1 هناخلگ تلاوصحم راتکه رد درکلمع يا
442 / 4 55 رد نکرهن دادعت 144
یعارز نیمز راتکه 554
/ 4
9 یغاب تلاوصحم راتکه رد درکلمع 572
/ 4 54 رد شکزرم دادعت 144
یعارز نیمز راتکه 494
/ 4
واگ سار دص ره يازا هب واگ ریش دیلوت رادقم 14 هدش یشود ریش 349
/ 4 رد یملق نهآواگ دادعت 53
144 نیمز راتکه
یعارز 143
/ 4
دص ره يازا هب دنفسوگ ریش دیلوت رادقم 11 هدش یشود ریش دنفسوگ سار 473
/ 4 رد یتظافح زروکاخ دادعت 57
144 نیمز راتکه
یعارز 222
/ 4
دیلوت رادقم 12 زب سار دص ره يازا هب زب ریش
هدش یشود ریش 431
/ 4 رد کسيد دادعت 57
144 یعارز نیمز راتکه 257
/ 4
دیلوت لک هب ناتسا يرورپ يزبآ دیلوت نازیم 15 روشک يرورپ يزبآ 451
/ 4 رد رلول دادعت 51
144 یعارز نیمز راتکه 397
/ 4
14 ودنک ره دیلوت طسوتم 417
/ 4 طخ میقتسم تشاک دادعت 59
رد راک ی 144
یعارز نیمز راتکه 174
/ 4
دیلوت لک هب ناتسا زمرق تشوگ دیلوت رادقم 13 روشک زمرق تشوگ a(
) 7
27 / 4 b( ) 4
4 رد راد سنلا يروتکارت تشپ شاپمس دادعت
144 یعارز نیمز راتکه c(
) 57
2 / 4
ریش دیلوت لک هب ناتسا ریش دیلوت رادقم 17 195 روشک
/ 4 رد خرچ ود رليرت دادعت 41
144 راتکه نیمز
یعارز 435
/ 4
لک هب ناتسا غرم تشوگ دیلوت رادقم 17 روشک غرم تشوگدیلوت 732
/ 4 رد خرچ راهچ رليرت دادعت 42
144 نیمز راتکه
یعارز 541
/ 4
دیلوت لک هب ناتسا غرم مخت دیلوت رادقم 11 روشک غرم مخت 744
/ 4 رد ژویفيرتناس شاپدوک دادعت 45
144 راتکه
یعارز نیمز 447
/ 4
19 ن شزومآ زور رف ناتسا يزرواشک یتراهم ياه
شزومآ زور رفن لک هب يزرواشک یتراهم ياه
روشک 329
/ 4 44 رد يروتوم یتشپ شاپمس دادعت 144
راتکه
یعارز نیمز 437
/ 4
24 لاغتشا حطس یلیمکت و یليدبت عيانص یياز
قوف عيانص لاغتشا لک هب يزرواشک شخب ناتسا رد 744
/ 4 43 مومس شورف نازیم یضارا راتکه رازه رد
یغاب و یعارز 411
/ 4
یغاب هورگ یليدبت عيانص يدیلوت دحاو دادعت 21 هب 1444 يدیلوت یغاب تلاوصحم نت 145
/ 4 يازا هب يزرواشک ینواعت دادعت 47
14444 هرهب
رادرب 113
/ 4
هورگ یليدبت عيانص يدیلوت دحاو دادعت 22 هب یعارز 1444 يدیلوت یعارز تلاوصحم نت 237
/ 4 يازا هب یياتسور ینواعت دادعت 47
14444 هرهب
رادرب 149
/ 4
دادعت هب هيامرس نازیم 25 عيانص يدیلوت دحاو
یغاب هورگ یليدبت 174
/ 4 تکرش هيامرس يدصرد مهس 41
ینواعت ياه
هيامرس لک زا يزرواشک هتفرگ تروص يراذگ
252 / 4
دادعت هب هيامرس نازیم 24 عيانص يدیلوت دحاو
يدبت یعارز هورگ یل 343
/ 4 تکرش ياضعا دادعت هب هيامرس رادقم 49
ياه
یياتسور ینواعت 271
/ 4
حرط هدش ارجا حطس دصرد 23 تحت يرایبآ ياه
هدش ارجا حطس لک هب راشف 344
/ 4
صخاش ،یجنسرابتعا روظنم هب شهوژپ نيا رد ياه
تواضق ضرعم رد ،لبق هلحرم رد هدش نيودت 4
زا رفن
شراک جيورت و داصتقا ،تيريدم هنیمز رد صصختم ناسان
صخاش زا يدادعت و تفرگ رارق ،يزرواشک دننام اه
دصرد و ميد تلاوصحم راتکه رد درکلمع یضارا
یبآ
صخاش نيا هکنيا هب هجوت اب هک یعارز عونت اب طبترم اه
ناسنا تيريدم لصاح هعسوت رگناشن و هدوب یعیبط هدوبن هن رد .دندش فذح ،دنا تایئزج رد یتارییغت اب ،تيا
صخاش رابتعا حطس ،اهنآ يارب اهنآ تبسانم و نییعت اه
.ديدرگ صخشم يزرواشک هعسوت یبايزرا حطس روظنم هب ،تياهن رد ناتسا يدنب
رازفا مرن زا اه
ArcGIS10.2
صخاش هک بیترت نيا هب .دش هدافتسا
هدافتسا اب یلبق لحارم زا هدمآ تسد هب یبیکرت زا
مرن
رازفا
ArcGIS10.2
هقبط هعسوت زا حطس هس رد دش يدنب
.
رازفا مرن رد
ArcGIS10.2
ماجنا يارب فلتخم شور جنپ
هقبط رد هک دراد دوجو ضراوع تافص عون هب هتسب ،يدنب
هقبط شور زا قیقحت نيا هناتسآ دح نییعت و يدنب
ياه
و دش هدافتسا یعیبط تسکش رب ینتبم هقبط ره عسوت یبیکرت صخاش هقبط هس هب ناتسا يزرواشک ه
( دش میسقت شور
Natural Breaks
.) ره هناتسآ دح
عت عقاو رد هقبط یی
ن ا هدننک ي ن ضراوع هک تسا تلاح
اي ن هقبط ب ی رتش ي ن فرط زا و دنراد ار تهابش ی
تاقبط
نی ز ب ی رتش ي ن اب ار توافت ي
دک ي رگ م ناشن ی رد .دنهد
عقاو
، تاقبط عقوم رد ی ت ی دمه زا ي رگ م هلصاف ی گ ی دنر و
هقبط دنب ي م ی ک دنوش ه ب ی رتش ي ن اب ار توافت و فلاتخا
ي دک ي رگ دنراد (
Abdollahzade & Sharifzadeh, 2012
)
.
ثحب و جیاتن
هبتر و يزرواشک هعسوت یبیکرت صخاش جياتن يدنب
ناتسا لاس رد اه ياه
1594 و 1591 لودج رد 2
ناشن
نامه .تسا هدش هداد یم هدهاشم هک روط
اس رد دوش ل
1594 ناتسا ناسارخ ،ناهفصا ،سراف ،نلایگ ياه
یبیکرت صخاش اب بیترت هب نارهت و يوضر 7724
/ 4 ،
7112 / 4 ، 7144 / 4 ، 7253 / 4 و 7354 / 4 هبتر ياه 1 ات 3
بسک يزرواشک هعسوت یبیکرت صخاش ظاحل زا ار ناتسا هک یلاح رد دندرک ،ناتسدرک ،ناجنز ،نانمس ياه
ه یبیکرت صخاش اب بیترت هب رهشوب و ناگزمر 1743
/ 4 ،
1754 / 4 ، 1157 / 4 ، 1144 / 4 ، 1944 / 4 هبتر رد ياه 27
ات 51 لاس جياتن .دنتفرگ رارق 1591
تسا نآ زا یکاح
هب هک ناتسا بیترت نارهت ،ناهفصا ،نلایگ ياه
ناسارخ ،
یبیکرت صخاش اب سراف و يوضر 7249
/ 4 ، 7217 / 4 ،
7473 / 4 ، 7312 / 4 ، 7774 / 4 مجنپ ات لوا هاگياج رد
بیترت هب ،لباقم رد .دنتشاد رارق يزرواشک هعسوت ناتسا ناگزمره ،ملايا ،يرایتخب و لاحمراهچ ،رهشوب ياه
و دمحاريوب و هيولیگهک یبیکرت صخاش اب
1929 / 4 ،
1934 / 4 ، 1933 / 4 ، 9444 / 4 و 9474 / 4 هبتر رد ياه
رارق يزرواشک هعسوت یبیکرت صخاش ظاحل زا رخآ گ لاس ود ره رد نلایگ ناتسا ،نخس رگيد هب .دنتفر
1594 و 1591 هدرک ظفح ار دوخ لوا هبتر هاگياج
ناتسا رگيد ،تسا هبتر ياه
زا رتمک 3 ناش هبتر اهنت
لاس رد نانچمه یلو ،هدرک رییغت یکدنا 1591
هبتر
زا رتمک 3 هتشاد ار ناتسا بیکرت ،لباقم رد .دنا اب ياه
هبتر اس رد رخآ ياه ل
1591 لاس هب تبسن 1594
ات
ناتسا اهنت ،عقاو رد .تسا هدرک رییغت يدايز دودح هبتر رد روکذم لاس ود ره رد رهشوب تسا هدوب رخآ ياه
لاس رد هتبلا هک 1591
لاس اب هسياقم رد يرتهب هبتر
1594 بيرض ،تسا رکذ هب مزلا .تسا هدرک بسک
زا تارییغت 4714
/ 4 لاس رد 1594 هب 4751 / 4 رد لاس
1591 یيزج شيازفا نيا هچرگا .تسا هتفاي شيازفا دروم هزاب رد هک تسا نآ زا یکاح شيازفا نيا ،هدوب شيازفا هکلب هتفاین شهاک اهنت هن يرباربان دنور یسررب .تسا هتشاد زین یيزج
لودج 2 - هبتر و يزرواشک هعسوت یبیکرت صخاش جياتن ناتسا يدنب
لاس رد اه ياه
1594 و 1591
0931 0931
ناتسا یبيکرت صخاش
هبتر یبيکرت صخاش
هبتر
یقرش ناجيابرذآ 795
/ 4 1
791 / 4 7
یبرغ ناجيابرذآ 771
/ 4 7
134 / 4 13
لیبدرا 157
/ 4 11
177 / 4 24
ناهفصا 714
/ 4 5
721 / 4 2
زربلا 127
/ 4 13
155 / 4 11
ملايا 177
/ 4 27
193 / 4 29
رهشوب 194
/ 4 51
192 / 4 27
ارهت 735 ن
/ 4 3
747 / 4 5
يرایتخب و لاحمراهچ 151
/ 4 17
193 / 4 21
یبونج ناسارخ 175
/ 4 24
177 / 4 19
يوضر ناسارخ 725
/ 4 4
731 / 4 4
یلامش ناسارخ 131
/ 4 21
113 / 4 23
ناتسزوخ 124
/ 4 14
159 / 4 12
ناجنز 175
/ 4 21
114 / 4 24
نانمس 174
/ 4 27
174 / 4 22
ناتسچولب و ناتسیس 133
/ 4 22
174 / 4 25
سراف 711
/ 4 2
777 / 4 3
نيوزق 122
/ 4 15
152 / 4 14
مق 134
/ 4 24
151 / 4 9
ناتسدرک 115
/ 4 29
172 / 4 17
نامرک 114
/ 4 11
159 / 4 15
هاشنامرک 154
/ 4 17
171 / 4 21
دمحاريوب و هيولیگهک 174
/ 4 23
947 / 4 51
ناتسلگ 794
/ 4 9
142 / 4 1
نلایگ 772
/ 4 1
724 / 4 1
ناتسرل 139
/ 4 25
111 / 4 27
ناردنزام 777
/ 4 7
777 / 4 7
يزکرم 151
/ 4 19
172 / 4 11
ناگزمره 114
/ 4 54
944 / 4 54
نادمه 124
/ 4 12
135 / 4 17
دزي 145
/ 4 14
147 / 4 14
تارییغت بيرض 471
/ 4 475
/ 4
لاس زا يزرواشک هعسوت توافت رتهب کرد روظنم هب 1594 هب 1591 صخاش رد روکذم لاس ود یبیکرت
رادومن 1 نامه .تسا هدش هدیشک ريوصت هب هک روط
یم هدهاشم ناتسا بلغا رد دوش
یبیکرت صخاش اه
لاس رد يزرواشک هعسوت 1591
لاس زا رتلااب 1594
هچ ره هکنيا هب هجوت اب .تسا يزرواشک یبیکرت صخاش
،دوش رتشیب شهاک يانعم هب
.تسا یگتفاي هعسوت
نياربانب ، ناتسا هدمع يزرواشک هعسوت لاس رد اه
1591
لاس هب تبسن 1594
.تسا هتفاي شهاک هس رد ،هتبلا
هعسوت یبیکرت صخاش مق و نارهت ،ناتسدرک ناتسا لاس رد يزرواشک
1591 نیياپ یکدنا لاس زا رت
1594
ناتسا هس نيا رد ،رگيد نایب هب .تسا هدوب صخاش
ود ود نیب هلصاف رد يزرواشک هعسوت دروم ینامز هر
صخاش هب یهاگن .تسا هتفاي شيازفا هعلاطم ياه
لاس ود یط رد يزرواشک 1594
و 1591 هدوب نآ ايوگ
صخاش بلغا هک تسا لاس رد يزرواشک ياه
1591
لاس هب تبسن 1594
هتفاي شهاک هب دنا
هک يروط
صخاش بلغا نیگنایم لاس رد اه
1591 دودح رد 34
لاس دصرد 1594
.تسا هدوب
رادومن 1 - شک هعسوت یبیکرت صخاش ناتسا يزروا
لاس رد اه ياه
1594 و 1591
لکش 1 - حطس هشقن لاس رد ناريا يزرواشک هعسوت يدنب
1594
حطس جياتن ناتسا يدنب
ساسا رب فلتخم ياه
هعسوت یبیکرت صخاش يزرواشک
لاس رد 1594
رد
لکش 1 نامه .تسا هدش هدیشک ريوصت هب هک هنوگ
یم هدهاشم هک يزرواشک هعسوت نیياپ حطس رد دوش
صخاش رادقم نیب نآ یبیکرت
194 / 4 - 127 / 4 یم ،دشاب
17 بونج ،بونج رد بلغا هک دنتشاد رارق ناتسا حطس رد .دنراد رارق روشک برغ و زکرم ،قرش ،یقرش صخاش هک يزرواشک هعسوت طسوتم
نیب یبیکرت
127 / 4 - 723 / 4 یم ،دشاب 11 ناتسا لماش ناتسا ياه
،ناردنزام ،ناتسلگ ،یبرغ ناجيابرذآ و یقرش ناجيابرذآ زربلا ،نارهت نامرک و دزي ،ناتسرل ،ناتسزوخ ،نيوزق ،
صخاش اب يزرواشک هعسوت يلااب حطس رد .دنتشاد رارق نیب یبیکرت 724
/ 4 - 772 / 4 لماش اهنت 4
،نلایگ ناتسا
.دوب يوضر ناسارخ و ناهفصا ،سراف
لکش 2 - حطس هشقن لاس رد ناريا يزرواشک هعسوت يدنب
1591
لکش رد 2
حطس جياتن ناتسا يدنب
رب فلتخم ياه
هعسوت یبیکرت صخاش ساسا يزرواشک
لاس رد 1591
حطس رد ،روکذم لکش ساسا رب .تسا هدش هداد ناشن صخاش رادقم اب يزرواشک هعسوت نیياپ یبیکرت
947 / 4 - 179 / 4 ، 14 ،نانمس ،یبونج ناسارخ ناتسا
و هيولیگهک ،يرایتخب و لاحمراهچ ،ملايا ،ناجنز ،نادمه ،رهشوب ،دمحاريوب رارق ناتسچولب و ناتسیس و ناگزمره
صخاش اب يزرواشک هعسوت طسوتم حطس رد .دنتشاد یبیکرت 171 / 4 - 145 / 4 ، 15 یخرب هک دنراد رارق ناتسا
ناتسا رد .دنتشاد رارق یبرغ لامش و یبرغ ،قرش ياه
یبیکرت صخاش اب يزرواشک هعسوت يلااب حطس 142
/ 4 -
723 / 4 هفصا ،سراف ،نلایگ ناتسا تشه لماش ،نا
ناجيابرذآ و نارهت ،ناردنزام ،ناتسلگ ،يوضر ناسارخ .دندوب یقرش هجیتن اهداهنشیپ و يریگ هبتر و يزرواشک هعسوت یبیکرت صخاش جياتن يدنب
ناتسا لاس رد اه 1594
ناتسا هک داد ناشن ،نلایگ ياه
هبتر نارهت و يوضر ناسارخ ،ناهفصا ،سراف ياه
1 ات 3 ناتسا و
اجنز ،نانمس ياه و ناگزمره ،ناتسدرک ،ن
هبتر رد بیترت هب رهشوب ياه
27 ات 51 .دنتفرگ رارق
لاس رد نینچمه 1591
هب ناتسا بیترت ،نلایگ ياه
نارهت ،ناهفصا لوا هاگياج رد سراف و يوضر ناسارخ ،
ناتسا بیترت هب و مجنپ ات و لاحمراهچ ،رهشوب ياه
و ناگزمره ،ملايا ،يرایتخب دمحاريوب و هيولیگهک
رد
هبتر يزرواشک هعسوت یبیکرت صخاش ظاحل زا رخآ ياه ره رد نلایگ ناتسا جياتن ساسا رب ،نياربانب .دنتفرگ رارق
لاس ود 1594 و 1591 یقاب دوخ لوا هبتر هاگياج رد
ناتسا راهچ و ،تسا هدنام لاس ود ره رد زین رگيد
بیکرت ،لباقم رد .دندش یياسانش هتفاي هعسوت ناتسا ر اب ياه هبت لاس رد رخآ ياه 1591
لاس هب تبسن
1594 رهشوب ناتسا اهنت و تسا توافتم يدايز دودح ات
هبتر رد روکذم لاس ود ره رد مزلا .تسا هدوب رخآ ياه
تاعلاطم رد تسا رکذ هب
Karami
و
Rastegari
( )2018
و
Tavakkoli
( ناتسا زین )2014
زا نارهت و ناهفصا ياه
ر ،يزرواشک هعسوت ظاحل زا رتمک هبت
3 .دنتشاد
هتفاي نيا ،نینچمه جياتن اب اه
Karami
و
Rastegari
