هدکشناد یناسنا مولع و تایبدا ی
یعیبط یایفارغج یشزومآ هوگر
نایاپ هجرد تفایرد یارب همان دشرا یسانشراک ی
هتشر رد ی همانرب شیارگ یژولوفروموئژوردیه یطیحم یزیر
:ناونع
هنهپ یدنب س رطخ بلای
ربآ هضوح رد زی
روق ی اچ ی میئاروگ لدم زا هدافتسا اب
ANP
و GIS
رگشهوژپ
یکماداب یدهم
داتسا منهار ا
یددم لیقع رتکد
سا ات د واشم ر
یرغصا دایص رتکد
زییاپ 1398
أ
یکماداب:یگداوناخ مان یدهم:مان
)همان نایاپ ناونع :
هنهپ یدنب س رطخ بلای ربآ هضوح رد زی
روق ی اچ ی میئاروگ لدم زا هدافتسا اب وANP
GIS
داتسا امنهار : یددم لیقع:رتکد
رواشم داتسا یرغصا دایص رتکد
دشرا یسانشراک:یلیصحت عطقم یعیبط یایفارغج:هتشر
یطیحم یزیر همانرب رد یژولوفروموعژوردیه:شیارگ یلیبدرا ققحم:هاگشناد یناسنا مولع:هدکشناد خیرات
:عافد 04 / 10 / 98
:تاحفص دادعت 118
ص
:هدیکچ بلایس برخم هلمج زا اه ناوارف و نیرت
هنهپ ،هطبار نیا رد .دنتسه یعیبط یایلاب نیرت شور زا یکی بلایس رطخ یدنب
یاه
یم رامش هب بلایس تارثا شهاک و تیریدم هنیمز رد دمآراک هنهپ و یناکم یبایزرا هب قیقحت نیا رد .دیآ
یدنب دادخر رطخ
یروق زیخبآ هضوح حطس رد لیس ،هطبار نیا رد .دش هتخادرپ لیبدرا ناتسا رد عقاو یاچ
10 راک هب لیس دادخر رب رثوم رایعم
نیمز یاهدنزاس ،نیمز حطس بدحت ،بیش تهج ،بیش ،عافترا :زادنترابع اهرایعم نیا .دش هتسب ،یشکهز مکارت ،یسانش
( ینحنم هرامش اربآ زا هلصاف ،)CN
نزو اب نیمز بیش ریغتم ،نایم نیا رد .یهایگ ششوپ و یضارا یربراک ،هه 26
/ 0
هدمع شقن )هکبش لیلحت دنیارف لدم زا جرختسم(
هنهپ ییاسانش رد یا یم افیا بلایس رطخرپ یاه
و قیفلت تهج .دنک
یور مه هیلا یراذگ هنهپ هشقن هیهت فده اب روکذم یعوضوم یاه
لدم ود زا بلایس رطخ یدنب لیلحت دنیارف و یزاف قطنم
هکبش ANP( یا
( ییایفارغج تاعلاطا متسیس رتسب رد ) هنهپ .دمآ لمع هب هدافتسا )GIS
زیخبآ هضوح بلایس رطخ یدنب
یروق دودح رد هک داد ناشن یاچ 18
سلاک رد یتاعلاطم زیخبآ هضوح تحاسم زا دصرد عقاو دایز رایسب و دایز رطخ اب یاه
هدش د بلایس رطخ .دنا هرد رتسب ر
نییاپ یضارا و یلصا یاه لیبق زا یکیرتموفروموئژ لیلاد هب هعلاطم دروم هضوح تسد
لکش تشد هعسوت و یریگ باناور تکرح عیرس گنهآ و نیمز حطس ندوب رعقم ،نییاپ یبسن عافترا ،یبلایس یاه
یاه
یم رادروخرب ییلااب دادخر لیسناتپ زا تسدلااب ناکم ،هولاعب .دشاب
م ینیزگ تشد رد ینوکسم قطان نییاپ یبلایس یاه
تسد
هنهپ نیا رد بلایس عوقو رطخ هضوح .تسا هداد شیازفا ار اه
لدم ،یزاف قطنم ،بلایس :یدیلک ناگژاو ،ANP
یروق ،GIS یاچ
2
لوا لصف
قیقحت تایلک
1 - 1 - همدقم
3
لیس رد هرمز نآ هتسد زا ثداوح یعیبط یم بوسحم
دوش هک هراومه هب ناونع یایلاب یعیبط دادملق
هدش تسا یلو نیا نارحب ار دیابن کی یلاب یعیبط و ینامسآ یفرعم
درک هکلب دیاب نآ ار راتفر یعیبط
طیحم یقلت دومن هک رد رتسب مظن تعیبط و
بوچراچ نیناوق
مکاح رب ماظن تقلخ خر یم دهد . -بحاص
نارظن
،یملع لیس ار کی راتفر یعیبط طیحم هتسناد هک اب ریس یلماکت تعیبط دنویپ
ینتسسگان دراد
و
ناسنا دیاب اب تخانش و
هعلاطم قیقد راتفر نیا
،هدیدپ یرورض تسا
هک هار یاه هلباقم و هجاوم اب نآ ار
دسانشب ات
زا زورب تاراسخ و
تافلت یشان زا نآ یریگولج لمعب
،دروآ هولاعب دیاب هدافتسا هنیهب
زا نآ هب
ناونع کی تبهوم یهلا ار دم رظن رارق .دهد
هعلاطم رامآ و تاعلاطا تراسخ
یاه یشان زا عوقو بلایس رد ناریا و
،ناهج رگنایب یگدرتسگ تامدص
یشان زا بلایس هب عبانم
،یعیبط یناسنا
و یداصتقا قطانم
فلتخم تسا
. راهم نایغط و بلایس مزلتسم
ییانشآ بولطم
هب هوحن درکلمع متسیس
کیژولوردیه هقطنم
تسا (
،تشمار 1375
.) رضاح شهوژپ رد
یروق زیخبآ هضوح حطس رد بلایس عوقو رطخ یم رارق یبایزرا دروم یاچ
.دریگ
1 - 2 - هلأسم نایب یم هتفگ لیسم ای هناخدور کی یبد کانرطخ شیازفا هب بلایس س زا رشب خیرات رد هدیدپ نیا .دوش
هقبا ی
نایز زا یکی و تسا رادروخرب یدایز برخم و نیرتروآ
یم رامش هب یعیبط ثداوح نیرت یاهرهش .دیآ
ناسآ یسرتسد هب هجوت اب لاومعم یمیدق هرانک رد بآ هب رت
هناخدور ی هتفرگ لکش اه
لیلد نیمه هب ؛دنا
هناخدور نایغط زا یم یتافلت و تاراسخ لمحتم و هدیدرگ رثاتم اه
دنوش ،یروفغ و سدقم یظفاح(
1388 :
57 یم قافتا ینامز بلایس .) هناخدور زا بآ هک دنتفا
لاناک و اهرابیوج ،اه نایب هب ،ددرگ جراخ بآ یاه
یم یدادخر نینچ دهاش یماگنه .دیامن کرت ار دوخ یعیبط یارجم رگید ای لاناک تیفرظ هک میشاب
تشد دراو و دشاب هدش رپ بآ زا لاماک هناخدور یاه
دنراد تنوکس نآ رد مدرم هک یقطانم و یبلایس
بلایس .ددرگ هار یمامت اه
نابایخ( لقن و لمح یاه هارگرزب ،اه
،یحیرفت تاناکما ،)یمومع رباعم و اه
یم رثاتم ار هریغ و یتعنص ،یراجت ،یچوت( دنزاس
1392 : 43 دتفیب قافتا ینیگنس یگدنراب هک یماگنه .)
اد هب دناوتن بآ نیا یمامت و متسیس دراو بآ زا یدایز مجح ،دنک ذوفن کاخ لخ
یم یشکهز یاه و ددرگ
4
لاناک یم زیربل ار یبآ یاه یمن هک یدازام و هفاضا مجح .دزاس
تشد هب ،دوش یشکهز دناوت یبلایس یاه
یم دراو یدنلب و یتسپ و یفارگوپوت زا و دوش
یم رثاتم هناخدور رواجم هقطنم یاه هب اهدادیور نیا .دوش
روص هقطنم یمیلقا تانایرج هب هتسباو و مظنمان ت یم قافتا یلحم و یا
بلایس ،بلایس عون نیا هب .دنتفا
هناخدور یم قلاطا یا ،یچوت( ددرگ
1392 : 43 و عیرس دادیور و یناهگان دادخر کی لیس ،عقاورد .)
یم رامش هب برخم یم هک دیآ
د یپ رد ار اهرهش بیرخت لیبق زا رگناریو ضراوع دناوت همه .دشاب هتشا
یم رارق رطخ ضرعم رد لیس عوقو رثا رد مدرم زا یرایسب لام و ناج ،ایند فلتخم طاقن رد هلاس رب .دریگ
نامزاس رامآ ساسا رد ههد کی رد دحتم للم یصصخت یاه
130 بلایس عوقو دروم رب نوزفا گرزب یاه
64103 و یناسنا تافلت رفن
06 / 9 حم یداصتقا تراسخ رلاد درایلیم لاس رد .تسا هدروآ راب هب سوس
یاه
تشد رد فلتخم عیانص و اهرهش هعسوت ،ریخا هرانک رد صخلااب ،یبلایس یاه
هناخدور هیشاح و اه اه
اتسار نیا رد هک ،دنریگ رارق بلایس رطخ ضرعم رد ،هیحان رد دوجوم نکاما و نینکاس ات هدیدرگ بجوم اکلام ،نانیشنرهش یارب یدایز تلاکشم و لئاسم نیمز ن
هاگراک و عیانص و یعارز یاه هیشاح یاه
هناخدور یم داجیا لیس دادخر یط رد اه ،راودیما( دوش
1392 : 181 .) ،لیلد نیمه هب بلایس
اه لوط رد
جیار خیرات گرم ،نیرت
هنیزهرپ و نیرتراب نیرت
هرطاخم رد
نایم ثداوخ یعیبط
یم بوسحم دنوش
. رطخ
دادخر لایس ب نامز یط ،تسا هتفای شیازفا
هب صوصخ اهروشک زا یرایسب هک ینامز زا
هناورپ و اه
زوجم یاه تخاس و تشد رد زاس رداص ار یبلایس ىاه
دندومن دشر یتح و نیا رد ینوکسم و یراجت
ار قطانم یریخ( دندومن قیوشت
،ناراکمه و هداز 1393
.)
اپ و اهروتکاف ییاسانش بلایس تارثا اب هزرابم و لرتنک رد یدایز تیمها زا نآ رب راذگریثات یاهرتمار
همانرب هنوگ ره زا لبق رگید نایب هب .تسا رادروخرب یم ،بلایس لرتنک روظنمهب یزیر
راتفر تسیاب
،یتاونق( درک کرد یبوخ هب ار نآ یاهدنیارف 1382
: 174 - 182 ،عقاورد .) بلایس دادخر بوانت و هزادنا
یددعتم لماوع هب هتسباو هقطنم ره رد هصخشم .تسا
،بیش ،لکش :دننام زیخبآ هضوح یکیزیف یاه
ههاربآ هکبش یدنلب و یتسپ و یا
یگژیو اب هارمه نیمز یاه و هریخذ ،شراب :لیبقزا یکیژولوردیه یاه
تیلاعف زا یشان تامادقا و یریذپذوفن و لخلخت ،قرعت و ریخبت ،یبلااچ و یباگرب تافلت رد یناسنا یاه
5
بلایس دیدشت و عوقو .دنراد تکراشم نآ زا لصاح تاراسخ و تافلت نازیم شیازفا و شهاک ای و
هقبط و لماوع نیا ییاسانش هقطنم ره رد اهنآ یدنب
شهاک و بلایس راهم هیلوا و یساسا لوصا زا ،یا
یم رامش هب نآ تارطاخم ،یوضر( دور
1387 : 75 .) عوقو رد راذگریثات و نوگانوگ للع هب هجوت اب ،ورنیازا
یم ،بلایس شور لامعا اب ناوت
لیس زا یرایسب زورب زا ،یلمع و یملع یاهراکهار و تامادقا ،اه اه
لیس رد و هدومن یریگولج لیبق زا عونتم تامادقا ماجنا اب ،درک یریگولج اهنآ دادخر زا ناوتن هک ییاه
هنهپ هنهپ یارب بسانتم یربراک نییعت نآ بقاعتم و بلایس رطخ یدنب لیس یاه
گ تافلت و تاراسخ ،ری
،ناراکمه و دنو ینیز( داد شهاک ار نآ زا یشان 1385
: 14 - 1 ،هنیمز نیا رد .) هشقن
هنهپ یاه رطخ یدنب
بلایس تیهام صوصخ رد ار یدنمدوس تاعلاطا بلایس مهارف یبلایس تشد یضارا رب نآ تارثا و اه
یم س رطخ عقاوم رد بسانم یاهرادشه رودص ناکما هجیتن رد .دزاس و دادما تایلمع لیهست و بلای
یم مهارف ار تاجن هنهپ رد .دنزاس
لرتنک روظنم هب بلایس رطخ یدنب رب تراظن و
،یضارا هعسوت و یربراک
هنهپ هب یبلایس تشد هقطنم یریذپرطخ اب ییاه
هقبط فلتخم یاه یم یدنب
هنهپ .ددرگ روظنم هب یدنب
تسا یارب بلایس هب یریذپرطخ نازیم ندومن صخشم فده اب یحاون ییاسانش ،یلامتحا ناگدننک هداف
تیدودحم لامعا و لیس همیب هنهپ رد یربراک یرابجا یاه
هب مزلا تردق تسا مزلا و تسا ریذپرطخ یاه
تیدودحم لامعا روظنم ،هدازیلو( دشاب هتشاد دوجو نآ زا یشان یاه
1386 : 169 - 153 .) هنهپ هشقن یدنب
یم بلایس رطخ ا ناونع هب دناوت
همانرب رد دمآراک یرازب نینچمه ،رهش یتآ هعسوت و دشر ریسم یزیر
تخاسریز هعسوت نآ رد هک یقطانم تخانش یم یرورض بلایس یشکهز و هیلخت یاه
هدافتسا دروم دشاب
میمصت لیلحت ،هطبار نیا رد .دریگ رارق ( هرایعمدنچ یریگ
تهج زاین دروم کینکت و شور ،)MCDA
لئاسم لیلحت و هیزجت میمصت اب طبترم هدیچیپ
هداد لماش بلغا هک ،ار یریگ لباقریغ یاهرایعم و اه
هسیاقم یم ایهم ،دنا ،ناراکمه و یحلاص( دزاس
1392 : 179 - 188 .) ،اتسار نیا رد هزورما
هرهب یریگ مولع زا
دج ی د و هب ی هژ نکت ی کـ یجنسرود (
)RS
و هناماس فارغج تاعلاطا ی
ا ( یی هب )GIS
همانرب ر ی ناز کمک م ی دنک
زرا ات ی با ی رس ی ع ی سناتپ زا ی ل بط تارطخ ی
ـع ی زا هلمج ـس ی ل اذـل و دنـشاب هتـشاد ناـمز لقادـح رد ار
واـصت ی ر هراوهام یا س و ی متس فارغج تاعلاطا ی
ا یی روظنم هب اسانش
یی قطانم س ی ل خ ی
،ز عت یی ن هرتسگ ی
6
س ی
،ل هنهپ س قطانم یدنب ی
ل گ ی ر و نیمخت تاراسخ
سو حطس رد هدراو ی
ع ی یم هدافتسا و هکشورب( دوش
،ناراکمه 1385
.)
یروق زیخبآ هضوح حطس رد بلایس عوقو رطخ ،رضاح شهوژپ رد یم رارق یسررب دروم یاچ
.دریگ اب
همین یمیلقا طیارش تیمکاح ،دایز تعسو هب هجوت هاگتنوکس دوجو و کشخ
یم ،هقطنم رد رامشرپ یاه -
هنهپ و یبایزرا تیمها هب ناوت رطخ یدنب
یروق زیربآ هضوح حطس رد بلایس رما نیا .درب یپ یاچ
هاگتنوکس دوجو اب هطبار رد اصوصخم عبانم تظافح و هدرتسگ یزرواشک یضارا دوجو ،دایز یناسنا یاه
یم رادروخرب یهجوت لباق تیمها زا کاخ و بآ هنهپ ،نیاربانب .دشاب
هضوح حطس رد بلایس رطخ یدنب
ماگ زا یکی یتاعلاطم ساسا یاه
بلایس رطخ اب هلباقم و شهاک اب هطبار رد یتیریدم تامادقا هنیمز رد ی
یم .دشاب
1 - 3 - لاؤس شهوژپ یاه
؟دنراد یاچ یروق زیربآ هضوح رد بلایس عوقو رب ار ریثات نیرتشیب یلماوع هچ - تمسق هچ - یروق زیربآ هضوح زا ییاه
لیس رطخ زا یاچ یم رادروخرب یرتشیب یریگ
؟دنشاب
1 - 4 - هیضرف شهوژپ یاه
مهم بیش - لیس رطخ رب رثوم لماع نیرت
یم یاچ یروق زیربآ هضوح حطس رد یریگ .دشاب
تمسق - نییاپ یاه یروق زیربآ هضوح یلصا ههاربآ فارطا و تسد
لیس رطخ یراد یاچ یریگ
یم یرتلااب .دنشاب
1 - 5 - شهوژپ فادها
مهم قیقحت فادها نیرت تشاد نایب ریز حرش هب ناوت یم ار
:
هنهپ - لدم زا هدافتسا اب یاچ یروق زیربآ هضوح رد بلایس رطخ یدنب وANP
GIS
مهم نییعت و ییاسانش - یاچ یروق زیربآ هضوح رد بلایس عوقو رب رثوم یاهریغتم نیرت
7
ضرعم رد قطانم ییاسانش و یاچ یروق هضوح حطس رد بلایس عوقو رطخ لیسناتپ یدنب هنهپ - بلایس
1 - 6 - هوژپ تیّمها و ترورض ش
بلایس هلاس همه ناربج و ناوارف تاراسخ و تافلت روشک رانک و هشوگ رد اه
یم راب هب ار یریذپان ره .دنروآ
یم تسد زا ار دوخ ناج بلایس هطساو هب رفن نیدنچ هلاس بآ دراو نیریش بآ بعکمرتم نارازه .دنهد
-
یم رده و هدش روش یاه یتایح شزرا زا نآ هرطق ره هک یلاح رد .دنور
هلاس همه .تسا رادروخرب
نویلیم بلایس طسوت دنمشزرا و زیخلصاح کاخ نت اه هچایرد و اهایرد دراو ،اه
یم اه هک یلاح رد ،دندرگ
یتناس ره لیکشت یارب یرایسب .تسا مزلا نامز لاس دص دنچ هاگ و ههد دنچ ام روشک طیارش رد نآ رتم
همانرب زا هب روشک ییانبریز و ینارمع یاه
ا هطساو شخب هلاس همه و تسا هتفرگ رارق ریثات تحت هلاسم نی
لباق یبارخ یزاسزاب فرص روشک هجدوب زا یتفگنه و هجوت یم هدیدپ نیا زا یشان یاه
،راودیما( ددرگ
1392 : 182 .)
یبایزرا یم ناشن اه ای و بوانت شیازفا ،ناهج حطس رد بلایس تاراسخ و تافلت شیازفا تلع هک دنهد
نایغط یگرزب اه
تشد یضارا زا هدافتسا دیدشت هکلب ،تسا هدوبن هدوب هلاسم نیا یلصا تلع یبلایس یاه
نیمز زا هدافتسا شیازفا رگید نایب هب .تسا لیس یاه
هناخدور میرح و رواجم ریگ یم ار اه
یلصا تسیاب
لکش رد یساسا و یلصا بلایس یریگ
نیازا .تسناد برخم یاه همانرب نیودت ور
فده اب عماج یا و راهم
هرهب و لرتنک بلایس داجیا رد رثوم لماوع یمامت اب بسانتم یتیریدم تامادقا لامعا اب بولطم یرادرب
-
هقطنم یاه یم ادیپ ترورض یا
،یوضر( دنک 1387
: 90 ،عقاو رد .) لحاوس رد ینوکسم قطانم هعسوت
هناخدور تشد یشاوح و رتسب ،اه هصخشم هب هجوت و کرد نودب یبلایس یاه
یاه و یکیژولوردیه
هناخدور یکیمانید تمسق و اه
هضوح تسدلااب یاه تاراسخ و لیس هرطاخم شیازفا ببس هک زیخبآ یاه
یم نآ زا یشان ییانبریز و یلام ،یناج یم هجاوم لکشم اب ار هعسوت ،ددرگ
،یتعارز و رابکبس یجرف( دنک
1387 : 24-31 ،بلایس اب ههجاوم یتیریدم یاهدرکیور زا یکی .) هنهپ
هشقن .تسا لیس یدنب هنهپ یاه
-
بلایس تیهام صوصخ رد ار یدنمدوس تاعلاطا ،بلایس یدنب تشد یضارا رب نآ تارثا ،اه
یبلایس یاه
8
هناخدور میرح نییعت و یم مهارف اه
،ناراکمه و یدابق( دزاس 1395
: 351 - 363 ماگ زا ،نیاربانب .) یاه
بلایس زا یشان برخم تارثا شهاک تهج رد یساسا لیس یحاون ییاسانش ،
هجرد و ریگ یحاون نیا یدنب
یم لیس رطخ نازیم ساسا رب هوحن صوصخ رد ناوتب هلصاح جیاتن هب هجوت اب ات دشاب
یضارا زا هدافتسا ی
یربراک و ،یدیلوت و یتامدخ یزرواشک ،اهاتسور و اهرهش یتآ هنیهب هعسوت لیبق زا نوگانوگ یاه
خ و هدومن ذاختا بسانم تامیمصت هعسوت و دشر اب .داد لیلقت ار لیس عوقو زا یشان تافلت و تاراس
یژولونکت شور ،نیون یاه
هشقن هیهت دوجوم یاهدرکیور و اه هنهپ یاه
و هئارا طیحم و بلایس رطخ یدنب
هشقن نیا شیامن هرهب مزلتسم اه
یم یرتدمآراک یاهرازبا زا یریگ لدم فرط کی زا .دشاب
یتایضایر یاه
شیپ و نیون قیقد لیلحت روظنم هب یدایز تاناکما هتفر
یم رارق ناربراک رایتخا رد ار بلایس نایرج رت دنهد
متسیس رگید فرط زا و ( ییایفارغج تاعلاطا یاه
تیلباق )GIS
هشقن دیلوت روظنم هب یدایز یاه یاه
هنهپ یم ناربراک رایتخا رد اهنآ یرصب شیامن و لیس یدنب ،ناراکمه و یوسوم( دنراذگ
1395 : 79 - 98 .)
رارق یبایزرا دروم بلایس عقو رطخ رظن زا لیبدرا ناتسا رد عقاو یاچ یروق زیخبآ هضوح ،قیقحت نیا رد یم یسایس هدودحم رد هضوح نیا مظعا شخب .دریگ -
زین هضوح زا یکچوک تمسق و رین ناتسرهش یرادا
زا یکی هضوح نیا .تسا هدش عقاو لیبدرا ناتسرهش هدودحم رد هضوحریز
هرق زیربآ هضوح یاه یم وس
-
یروق هناخدور و دشاب نلایگ یاتسور یبیرقت هدودحم رد یاچ
رد عقاو( هد 6
رهش قرش لامش یرتمولیک
هرق هناخدور هب )لیبدرا یم یهتنم وس
.دوش ارغج تیعقوم هب هجوت اب یگدرتسگ ،ندوب یناتسهوک ،ییایف
نومنخر ،دایز یفارگوپوت بیش اب یضارا دایز ،کدنا یریذپذوفن اب ای ذوفن لباقریغ یاهدنزاس هجوت لباق
اوه هدوت و کشخ همین میلقا لیس لیسناتپ زا هضوح نیا ،هقطنم رب راذگریثات یاه
رادروخرب ییلااب یزیخ
یم بلایس .ددرگ بجوم ار یدیدش تاراسخ دناوت یم هک دشاب ییاناوت هعلاطم دروم زیربآ هضوح رد اه
شیاسرف رد دیدش یاه
تمسق یم اراد ار هضوح ینایم و تسدلااب یاه بلایس زا یشان شیاسرف .دنشاب
اه
نییاپ تمس هب ار تابوسر زا یدایز مجح ،هقطنم بوغرم یزرواشک یضارا بیرخت و ندرب نیب زا رب هولاع یم لقتنم هضوح تسد هاگتنوکس ،نیا رب هولاع .دننک
هضوح نیا هدودحم رد یدایز کچوک و گرزب یاه
تسم هدش رق یم یرورض ار هضوح نیا حطس رد بلایس عوقو یبایزرا هک دنا
،قیقحت نیا رد .دزاس
9
لیس رطخ رب رثوم فلتخم یاهریغتم یم رارق یسررب دروم یتاعلاطم هضوح حطس یریگ
اهریغتم نیا .دریگ
لدم یریگراکب اب هنهپ هشقن و هدش بیکرت ییایفارغج تاعلاطا متسیس کی بلاق رد و ANP
یدنب رطخ
.دش دهاوخ لصاح هضوح حطس رد بلایس تامیمصت ناوت یم هضوح نیا رد بلایس رطخ یدنب هنهپ اب
.دومن ذاختا بلایس تارطخ شهاک روظنم هب ار بسانم
مود لصف
شهوژپ هنیشیپ و یرظن ینابم
10
2 - 1 - لیس موهفم یم قلاطا یمیظع نایرج هب بلایس رتسبو یللملا نیب گنهرف رد هک ار فارطا یضارا ،هدمآ لااب هک ددرگ
یم باقرغ تسین بآ ریز رد لومعم روط هب ،شگ( دیامن
1377 : 5 هب ییانثتسا دیدش نایرج کی لیس .)
یم رامش رثکادح لومعم روط هب .دوش جراخ و هدیدرگ زیربل هناخدور یعیبط رتسب زا تسا نکمم هک دیآ
نایغط ای بلایس ار لاس یط رد یتادهاشم یبد یم هنلااس
،یبیطخ یتایب و یدهاز( دنیوگ 1387
: 138 .)
،عقاو هب هناخدور بآ زا یزارت ره ای هدومن دراو تراسخ دارفا یلام تاناکما هب هک ار یبآ نایرج هنوگ ره
یم بلایس دریگ ارف ار لیسم فارطا یضارا نآ نایغط ماگنه هک ،تسویمرتون( دنمان
1364 : 225 .)
هناخدور ر رد ابلاغ اه یم هبرجت ار یموادم تلاوحت و رییغت دوخ یعیبط لماکت و نیوکت دنو
رظنم زا .دننک
هناخدور لماکت لحارم زا یشخب ،ریسم یاتسار و یسدنه تایصوصخ رد ینوگرگد ،یژولوفروم هب اه
یم یقلت رادیاپ طیارش یرارقرب و ییاهن لداعت هب ندیسر روظنم یاهدنیارف وزج لیس دادخر .ددرگ
م یعیبط یم بوسحم یمه
لکش رد هک دوش هناخدور یهد
یراتفر یاهوگلا رد لداعت و نزاوت یرارقرب و اه
هدمع شقن زا اهنآ ،یوضر( دنتسه رادروخرب یا
1387 : 90 بلایس ،نیاربانب .) و کیمانید کفنیلا وزج اه
هناخدور یارجم ییایوپ یم رامش هب اه
( دنیآ
Wohl, 2000: 3
.)
2 - 2 - بلایس عاونا
لایس ب یم اشنم ساسا رب ار اه هقبط ریز حرش هب ناوت
.دومن یدنب
2 - 2 - 1 - لیس هناخدور یاه یا
11
هتفه ای اهزور( ینلاوط ًاتبسن هرود کی هجیتن لیس عون نیا یلک روط هب ناراب دیدش شراب تدمزارد ای )اه
هنهپ رد یمز حطس رد دوجوم فرب بوذ اب ناراب شراب زین تاقوا یهاگ .تسا عیسو یاه و هدش بیکرت ن
یم لیس بجوم جیردت هب هضوح حطس کاخ ،نآ ذوفن و تدم ینلاوط شراب هجیتنرد تاقوا یخرب .دوش
یم عابشا یم لیس بجوم شراب موادت و هدش مک بآ هریخذ یارب کاخ شیاجنگ تلاح نیا رد ،دوش
دوش
یم خر ینامز لیس هباشم طیارش کی رد(
یم خی نیمز هک دهد یمن شراب بآ و دنز
ذوفن کاخ رد دناوت
تشد رد .)دنک هرد و یبلایس یاه
هدرتسگ قطانم ،زاب و عیسو یاه یم رارق لیس ریثات تحت یرت
اما .دنریگ
هرد رد لیس ضرعم رد یکیراب راون طقف گنت یاه یم رارق کانلوه ًابلاغ یاه
هرد نینچ رد ،دنریگ ییاه
سا رتلااب رایسب نایرج تعرس و هتفای شیازفا بآ قمع ،ناراکمه و سکوف( ت
1396 : 380 - 382 .)
2 - 2 - 2 - لیس هظحل یاه یا
همین ای کشخ قطانم رد لیس عون نیا هناخدور رد و کشخ
هرود و یلحم یاه هضوح بلغا هک یا
یا
یم یور دنراد بیشرپ و کچوک و هدش داجیا دودحم هقطنم کی رد ناراب دیدش شراب هجیتنرد اهنآ .دهد
ک یماگنه لومعم روط هب یم دوجو هب دشاب بآ ذوفن تعرس زا شیب یگدنراب تدش ه
لیس .دنیآ یاه
هظحل نایاپ هناخدور ههاربآ هدودحم زا ینافوط جوم کی روبع اب بلغا و هتشاد عیرس رایسب عورش کی یا
یم شیپ .دنبای لیس ینیب
هظحل یاه عوقو نامز و هدوب دودحم نآ ییاضف ورملق اریز تسا لکشم رایسب یا
زین نآ ،ناراکمه و سکوف( دنراد بیرخت یارب یدایز رایسب لیسناتپ اهنآ نکیل .تسا هاتوک رایسب 1396
:
380-382 .)
2 - 2 - 3 - اهدس تسکش زا یشان لیس
لیس عوقو هب رجنم زین اهدس تسکش هظحل یاه
یم یناهگان و یا زا شیب ،لاثم ناونع هب .دوش
2200 رفن
لاس رد نوتسناج لیس عوقو هجیتنرد 1889
کروف یمیدق دس ،هعقاو نیا رد .دنتخاب ناج ایناولیسنپ رد
دودح و دش هتسکش ناراب نیگنس شراب هجیتنرد یبونج 20
تعرس اب بآ نت نویلیم 40
تعاس رد لیام
لاس رد .درک روبع رهش زا 1963
نیمز کی تکرح هجیتنرد نزخم کی هب نآ ندش دراو و گرزب شزغل
همین لیس جوم دس کی رپ اسا
هچایرد یمانوس( درک داجیا ار یمیظع ی دس هراوید یور زا جوم نیا .)یا
هظحل لیس اما ،درب رد هب ملاس ناج روکذم دس دادیور نیا رد دنچ ره .درک روبع ایلاتیا لامش رد تنویاو -
زا شیب گرم بجوم تسد نییاپ رد و هدش لقتنم دس تشپ هب هدش داجیا یا 3000
و سکوف( دش رفن
،ناراکمه 1396
: 380 - 382 .)
2 - 2 - 4 - خی هچایرد نایغط زا یشان لیس هتسب
12
هچایرد دمجنم و هدش لیکشت یتفرخی یاهدس ای یخی یاهدس تشپ رد هک یلاچخی رواجم قطانم یاه
یم ،دنتسه هاگتنوکس یارب یگرزب رطخ دنناوت
یتفرخی دس تسکش .دنوش بوسحم دوخ تسد نییاپ یاه
یم دمجنم یخی دس ای س هب دناوت
هچایرد بوذ زا یشان دس نایغط( دوش رجنم کیفورتساتاک یراجفنا لی
لیس نیا .)یلاچخی زا یدایز مجح لاومعم و هدوب هیناث رد بعکمرتم رازه دنچ زا شیب یبد یاراد بلغا اه
بوسر یم لقتنم دوخ هارمه هب ار یتفرخی یاه لاس کیفورتساتاک لیس عوقو .دننک
1725 هک دش بجوم
1500 ات 2000 و سکوف( دنوش هتشک ورپ روشک یاکنلاب ارلیدروک رد شاکنآ یاتسور یلاها زا رفن
،ناراکمه 1396
: 380 - 382 .)
2 - 3 - بلایس رب رثوم لماوع
مهم زا یدادعت ،شخب نیا رد یم نییبت بلایس دیدشت ای و عوقو رد رثوم یاهروتکاف نیرت
.دنوش
2 - 3 - 1 - یمیلقا لماوع
ناراب شراب سا ،دیدش یاه
یسا یم رامش هب لیس دادخر لماع نیرت ،یبیطخ یتایب و یدهاز( دور
1387 :
139 بلایس زا یرایسب اشنم .) ناراب میظع یاه
یم بوسحم ییاه تدش اب ییاهرابگر تروص هب هک دوش
بوانت ،ینلاوط اتبسن موادت ،دایز یم قافتا هضوح عیسو حطس رد ای و موادم یاه
اهرابگر نیا عوقو .دنتفا
ش هب ،یوضر( دنتسه یسانشاوه لماوع عبات لاومعم و هدوب هتسباو هقطنم رب مکاح یمیلقا طیار 1387
:
79 .دراد دوجو یکیدزن یگتسبمه ییاوه و بآ لماوع و هضوح ره فلتخم تایصوصخ نیب نیاربانب .) زا
و سدقم یظفاح( تسا هقطنم رد نآ تایصوصخ و شراب نازیم ییاوه و بآ تاصخشم نیرترثوم هلمج ،یروفغ 1388
: 59 .)
تلاح هب هک یوج تلاوزن هیلک هب یم نیمز حطس هب گرگت و فرب ،ناراب هلمج زا فلتخم یاه
شراب دنسر
یم قلاطا .تسا هدش یسررب بلایس اب نآ هطبار و شراب فلتخم تاصاصتخا ،ثحبم نیا همادا رد .ددرگ
- یم لصاح اهربا ریطقت رثا رد شراب :شراب عون هب هتسب .ددرگ
هب تسا نکمم شراب ،طیحم ترارح هجرد
رتمک فرب مرف هب شراب تلاح رد بلایس عوقو لامتحا .دشاب نیبانیب تلاح ای و گرگت ،فرب ،ناراب تروص فرب بوذ ثعاب ناراب شراب یهاگ .دوب دهاوخ رتشیب گرگت و و هدش هضوح عفترم قطانم رد دوجوم یاه
رب ،ناراب ییامرگ تیفرظ ندوب لااب تلع هب ف
یم داجیا یبیهم بلایس و هدش بوذ تعرس هب اه .دوش
،یروفغ و سدقم یظفاح(
1388 : 59 و 60 .)
13
- یم ییایفارغج نیعم هقطنم رد لاس یط رد شراب یگدنکارپ ناراب میژر زا روظنم :ناراب میژر اب .دشاب
یم ار بلایس یبیرقت نامز ،هقطنم کی رد یگدنراب میژر یسررب لاثم .دومن نییعت ناوت
رد تسا نکمم
هقطنم یا 2000 یلیم زا رتمک نیعم هام راهچ یط یلو ،دوش لزان ناراب لاس کی یط رد رتم 5
% نیا
یم بیترت نیدب ،دتفا قافتا شراب داد دهاوخن خر هقطنم رد یبلایس هام راهچ نیا یط رد هک تفگ ناوت
،یروفغ و سدقم یظفاح(
1388 : 61 :)
:شراب رادقم زا یشان بآ عافترا
یم یگدنراب رادقم ار یگدنراب تدم لوط رد شراب بسح رب هک دنمان
یلیم یتناس ،رتم یم فیرعت چنیا ای و رتم
.دوش یم رادقم نیا ای و یگدنراب کی زا لصاح بآ عافترا دناوت
یاراد و هدش بوسحم یفداصت ریغتم کی ،اهنآ زا کی ره ،هولاع هب دشاب هنلااس ای و هناهام ،هنازور عافترا یم یرامآ نیناوق ساسارب هک دنتسه صخشم عوقو سناکرف دنوش عقاو لیلحت و هیزجت دروم دنناوت
،یودهم(
1374 : 74 .)
- یم نامز دحاو رد شراب رادقم زا ترابع شراب تدش :شراب تدش یلیم بسح رب هک دشاب
تعاس رد رتم
یلیم ای و یم هبساحم زور رد رتم
تسآ شراب تدش ،هضوح ره یارب .دوش هنا
رتشیب تدش هک دراد دوجو یا
یم بلایس عوقو ثعاب نآ زا یم هبساحم هقطنم کی رد تدمدنلب تاعلاطم رثا رد یدح تدش .دوش
ددرگ
،یودهم(
1374 : 74 .)
یم هدیمان شراب تدم ،یگدنراب همتاخ و عورش نیب ینامز هلصاف :شراب تدم و سدقم یظفاح( دوش
،یروفغ 1388
: 62 .) اهرابگر دروم رد یگدنراب و
هقیقد دنچ دح رد و هاتوک یگدنراب تدم ،تفرمه یاه
یم یگدنراب رد یلو دشاب ههبج یاه
هنابش ود یکی ات تعاس دنچ یناتسهوک و یا یم لوط یزور
.دشک
یم نآ یرامآ یسررب ناراب ذغاک یور زا دناوت
تیمها زا نآ هعلاطم ،نیا دوجو اب .دریگ تروص اهراگن
اب هسیاقم رد یرتمک ،یودهم( تسا رادروخرب یگدنراب تدش و رادقم
1374 : 74 .)
2 - 3 - 2 - هضوح لماوع یا
مرفدنل هکنیا هب هجوت اب هناخدور یاه
ینلاوط دنیارف کی زا یشان یا هجیتن رد یشکهز هضوح لماکت تدم
-
بآ تیلاعف ی یم هک تسا یهیدب ،دنتسه یراج یاه
نیب یلباقتم و هیوس ود طباور تسیاب یاهرتماراپ
میمعت رد یدایز تیمها زا لباقتم طباور نیا ییاسانش .دشاب رارقرب قلعم راب و یبد و یکیرتموفروم هقطنم شیپ و یا ینیب
هداد جارختسا رد و تسا رادروخرب اه هناخدور یارب یکیژولوردیه یاه
یاراد هک ییاه
هداد هزادنا یاه یم رارق هدافتسا دروم دنتسین هدش یریگ
نریگ مهم .د رد یکیرتموفروم یاهرتماراپ نیرت
یگژیو اب هطبار و لوط ،زیخبآ هضوح بیش طسوتم ،عافترا طسوتم ،تحاسم :زادنترابع یکیژولوردیه یاه
14
( یلصا ههاربآ بیش
Zavoianu, 1985: 201
عطقم رد بلایس فارگوردیه لکش ،صوصخ نیا رد .)
هضوح یجورخ رد ای و هناخدور زا یصخشم غت ،زیخبآ ی
موادت و مجح ،ممیزکام یبد ،نایرج هدب تاریی
یم هئارا ار بلایس هصخشم زا یددعتم لماوع عبات فارگوردیه نیا هزادنا و لکش .دهد
تسا هضوح یاه
،یوضر(
1387 : 75 مهم زا یخرب همادا رد .) شنکاو رب رثوم یرتموفروم لماوع نیرت
یکیژولوردیه یاه
هضوح یم رارق یسررب دروم زیخبآ یاه .دریگ
2 - 3 - 2 - 1 - هضوح تحاسم
یگژیو زا سپ هضوح تحاسم ،یمیلقا یاه
یم رامش هب یرگید یساسا رصنع زیخبآ ی هناخدور یبد هک دیآ
( دراد یگتسب نآ هب
Zavoianu, 1985: 201
رادروخرب یرایسب یکیژولوردیه تیمها زا هضوح تحاسم .)
دومنبآ تدش هزادنا میقتسم روط هب لماع نیا اریز تسا یم رثاتم ار نآ جوا نایرج و طسوتم مجح و
-
هضوح زا هتفای شیاسرف بوسر نازیم نینچمه .دزاس یم نآ هب هتسباو زیخبآ ی
هب هجوت اب ،عقاو رد .دشاب
هصخشم زا کی ره هکنیا هضوح یاه
مهم تحاسم ،تسا یگتسبمه یاراد هضوح تحاسم اب زیخبآ ی نیرت
وح یاهدنیآرف و مرف فیصوت رد رتماراپ هض
یم رامش هب زیخبآ ی ( دیآ
Garde, 2006: 19
یم .) تفگ ناوت
( هیاپ نامز ،دشاب رتگرزب زیربآ هضوح تحاسم هچره tb
یم ادیپ شیازفا )فارگوردیه( دومنبآ رد ) .دنک
ربارب هضوح ود رد رابگر کی زا لصاح بلایس مجح اما دنشاب یتوافتم تحاسم یاراد هضوح ود رگا لاح رادقم ،دشاب نایب هب .دوب دهاوخ رتشیب ،رتمک تحاسم اب هضوح یارب بلایس هنیشیب ای نایرج رثکادح
زا هضوح حطس هزادنا اب هضوح ره حطس زا عبرم رتمولیک رد بعکمرتم هب رثکادح نایرج تدش رگید هطبار ،مود ج ،ییامجن( تسا رادروخرب سوکعم ی 1369
: 15 باناور صوصخ رد ،عقاورد .) زا یشان یاه
خر هضوح ،اهرابگر داد توافتم یاهراتفر کچوک یاه
هضوح اب هسیاقم رد یرت گرزب یاه
یم ناشن رت .دنهد
هضوح رد هب تبسن یرتشیب تیمها زا فارگوردیه لکش نییعت رد یحطس تانایرج شقن کچوک یاه
باناور و یرابیوج تانایرج هضوح نینچ رد لیلد نیمه هب .تسا رادروخرب اه
ارا یربراک ،ییاه تدش و یض
جوا عوقو رد شراب بلایس یاه
مهم شقن اه کیپ زورب یارب هیاپ نامز .دنراد یرت
رد فارگوردیه یاه
هضوح هضوح هب تبسن گرزب یاه گرزب ،کچوک یاه
یم رت ،یبیطخ یتایب و یدهاز( دشاب 1387
: 157 )
لکش(
2 - 1 .)
2 - 3 - 2 - 2 - هضوح طیحم
15
م قلاطا بآ میسقت طخ لوط هب هضوح طیحم ی
هضوح زا ار هضوح هک ددرگ یم ادج رواجم یاه
.دنک
هزادنا لیام ای رتمولیک بسح رب هضوح طیحم یم یریگ
،هدازیلع( دوش 1383
: 456 ای سیراضت هجرد .)
هنادند هنادند نآ هیشاح یشیاسرف و ینامتخاس طیارش و لوحت هلحرم و هجرد رب تللاد هضوح طیحم یا
یم رامش هب یلک روط هب .دیآ
نییعت ریثات یاراد هضوح طیحم هدننک
و یشکهز هکبش تفاب ،لکش رب یا
یم زیخبآ هضوح متسیس یژرنا نایرج رد یرظن تاظحلام زا یخرب ،قنوا( دشاب
1375 : 37 .)
2 - 3 - 2 - 3 - زیخبآ هضوح لکش
هصخشم هضوح لکش یاه
بق زا هضوح کیژولوردیه لی
م رثاتم ار فارگوردیه لکش ی
دزاس لکش(
2 - 1 .)
ی ک یم داجیا ار رادیاپ اما نییاپ جوا کی ،لااب باعشنا تبسن ندوب اراد اب لیوط کیراب هضوح یلاح رد دنک
هضوح هک هریاد و درگ یاه
یم داجیا ار زیت فارگوردیه کی نییاپ باعشنا تبسن اب یا ( دننک
Garde,
2006: 21
یّمک و هضوح لکش .) بلایس یسررب رد ،نآ یزاس
شیب تیمها یاراد اه هضوح رد .تسا یرت
-
ینلاوط ریسم نامز یط رد دیاب بآ ،لیوط و هدیشک یاه ییاهتنا زا ات دیامیپب ار یرت
تمسق هب هطقن نیرت
هضوح رد اما دسرب هضوح یجورخ هریاد و درگ یاه
ههاربآ هیلک رد بآ ریسم لوط ،یا هب ندیسر یارب اه
یم ناسکی یجورخ شخب هب ندیسر نامز نیاربانب .دشاب
فارگوردیه .تسا ربارب زین یجورخ نینچ یاه
هضوح یم ییلااب کیپ یاراد ییاه هضوح نیا رد اریز دشاب
بلایس عوقو ،اه یرتلااب یگرزب و یناوارف زا اه
هوحن یتح و یرتموفروم یاهرتماراپ بلغا .تسا رادروخرب لکش ی
بلایس ییاجباج نامز و یریگ هب اه
هضوح رد .تسا هتسباو هضوح لکش ه
هریاد یا بلایس ،یا
عیرس اه هضوح زا رت
لیکشت هدیشک و لیوط یاه
یم یم تکرح و دنوش بلایس ،نیا رب هولاع .دننک
هضوح رد اه یوق درگ زیخبآ یاه
و شیاس تردق و رت
هضوح لوحت نامز و رتشیب زین اهنآ لمح تیفرظ عیرس اه
یم رت ،یبیطخ یتایب و یدهاز( دشاب 1387
:
53 نیا زا .) ،ور
یگژیو رد تارثا لیلد هب زیربآ لکش یم یسررب و هعلاطم نآ کیژولوردیه یاه
نیدب .دوش
نایرج تیاده زکرمت نامز رب یراذگرثا اب زیخبآ هضوح لکش ،هک بیترت هخاش طسوت یحطس یاه
یاه
یم رثوم نآ یبد تدش و دومنبآ لکش رد یلصا هناخدور ای و ههاربآ هب یعرف و تیریدم نامزاس( دشاب
ب ،اهرایعم نیودت و ینف روما رتفد ،روشک یزیر همانر 1375
: 4 .)
16
لکش 2 - 1 - هضوح لکش و هزادنا رثا ،مود ج ،ییامجن( هضوح بلایس دومنبآ رد زیخبآ ی
1369 : 16 )
17
Title and Author:
.
Zonation of Flood Hazard in Qurichay Catchment Using ANP Model and GIS
Mehdi.badamaki Supervisor:……….D.R.A-
madadei
Graduation date 22 Sep 2019
Number of pages 115
Abstract
Floods are among the most devastating and abundant natural disasters. In this regard, flood risk zoning is one of the effective methods in flood management and mitigation. In this study, the spatial and zoning risk of flooding in the Ghorichay watershed located in Ardabil province was assessed. In this regard, 10 criteria affecting the occurrence of floods were applied. These criteria are: altitude, slope, slope direction, ground surface convexity, geological formations, drainage density, curve number (CN), distance from waterway, land use and vegetation.
Meanwhile, the land slope variable with a weight of 0.26 (derived from the network analysis process model) plays a major role in identifying high-risk flood zones. In order to integrate and superimpose the mentioned thematic layers with the aim of preparing a flood risk zoning map, two models of fuzzy logic and network analysis process (ANP) in the context of Geographic Information System (GIS) were used. Flood risk zoning of Qorychay watershed showed that about 18% of the study watershed area is located in high and very high risk classes. Flood risk in the bed of main valleys and downstream lands of the study basin due to geomorphometric reasons such as formation and development of floodplains, low relative height, concave surface and rapid flow of upstream runoff from the potential of the event Has a high. In addition, the relocation of residential areas in the floodplains downstream of the basin has increased the risk of flooding in these areas.
Keywords: flood, fuzzy logic, ANP model, GIS, teapot
18
University of Mohaghegh Ardabili
Faculty of Humanities Department of Natural Geography
Thesis is approved for the degree of M.A.
in Hydrogeomorphology
Zonation of Flood Hazard in Qurichay Catchment Using ANP Model and GIS
By
Mehdi.badamaki Supervisor Aghil Madadi (Ph. D)
Advisors:
Sayyad Asghari (Ph. D) (22 Sep 2019)
