а) содержиться в шиповника – қалақайда да бар ә) возникают боли – қатты ауырады
б) при его недостаток - ол көп болса в) могут возникнут - болған емес
г) повреждаются слизистые оболочки - шырышты қабықтары жарақаттанады 10. Көп нүктенің орнына қойылатын сөзді көрсетіңіз.
Витаминдер ... құрамында болады.
а) өсімдіктермен ә) өсімдіктерге б) жануарларда в) тағамдардың г) өсімдіктерін
10. Негізгі әдебиеттер:
1. Зайсанбаев Т.Қ., Канленова Б.Н.. Мемлекеттік тілді меңгереміз (ҚДС факультетінің орыс бөлімі студенттеріне арналған оқу құралы) Алматы, 2012 ж. 120-123 бб.
2. Доскеева Б.Ж. Қазақ тілі (медициналық оқу орындарына арналған), Алматы, 2002 ж., 198-200 бб.
Қосымша әдебиеттер:
1. Доскеева Б.Ж. Қазақ тілі. Жалғастырушы топтарға арналған. Алматы, 2002 ж.
2. Ш.Бектұров, А.Бектұрова Қазақ тілі для начинающих. Алматы, 1995.ж.
3. Б. Құлмағамбетова. Ж.Елемисова «Қазақ тілін үйренушілерге көмек» А.1995.
ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАРҒА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР
№29 тақырып: Лексикалық: Емдеу – сақтандыру мекемелерінің түрлері Грамматикалық: Сөздіктану. Терминтану.
2012 ж.
Кафедра мәжілісінде талқыланды
Хаттама №____, «_____»____________2012ж.
«Бекітемін»
Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент С.Қ.Суатай
1.Тақырыбы:
Лексикалық: Емдеу – сақтандыру мекемелерінің түрлері Грамматикалық: Сөздіктану. Терминтану.
2.Мақсаты: Студенттерге емдеу-сауықтыру мекемелерінің қандай түрлері бар екенін айтып беру, мәтінді оқыту, аударту және мәтін бойынша сұрақ қою арқылы олардың сөздік қорын молайту.
Сөздік дегеннің не екені, олардың қандай түрлері болатыны және терминдер туралы түсінік беру Міндеті:
1. Білім құзырлылығы бойынша – жаңа сөздерді, сөз тіркестерін, синтаксистік оралымдарды, қазақ тіліндегі етістердің қолданылу ерекшеліктерін меңгерту. Тақырыпқа қатысты терминдерді, кәсіби сөздерді игерту.
2. Дағды құзырлылығы бойынша – мәтін бойынша қойылған сұрақтарға жауап бере білуге, мәтінді қысқаша мазмұндай алуға, мәтіндегі сөздер мен сөз тіркестерін пайдалана отырып, өз ойларын жеткізе алуға дағдыландыру.
3. Коммуникативтік құзырлылық бойынша – мәтіндегі сөздер мен сөз тіркестерін, синтаксистік оралымдарды, грамматикалық тәсілдерді игертіп, оны сөйлеу барысында да, ғылыми мәтіндермен жұмыс істеуде де пайдалана алуға үйрету.
4. Өзін-өзі дамыту құзырлылығы бойынша – алған білімдерін кәсіби міндетін атқару кезінде қолдана алу үшін студенттің өзін-өзі дамытуына, өзінің білімін тексеруіне мүмкіндік жасау.
4. Негізгі ұғымдар:
Грамматикалық тақырып бойынша:
Сөздік және олардың түрлері, сөздік жасаудағы ұстанымдар, термин және олардың жасалауы, терминдер және кәсіби сөздер.
Лексикалық тақырып бойынша:
Емдеу-сақтандыру мекемелері, емдеу-сақтандыру мекемелерінің ауруханалар мен емханалардан айырмашылығы, емдеу сақтандыру мекемелеріне жасалатын емдер, азық-түліктің зиянсыздығы, базарларды жоспарлау, жабық баспаналар.
5.Сабақты өткізу жоспары (уақыты, мннуты):
Ұйымдастыру кезеңі – 5 мин.
Үй тапсырмасын сұрау – 30 мин.
Өткен сабақты қорыту – 15 мин.
Жаңа грамматикалық тақырыпты түсіндіру – 15 мин
Грамматикалық тақырып бойынша жұмыс түрлері – 10 мин.
Жаңа сөздермен жұмыс – 10 мин.
Мәтінмен жұмыс – 15 мин
Жаңа тақырыпты бекіту – 25 мин.
Бақылау жұмыстары – 15 мин.
Үйге тапсырма беру – 3 мин
Студенттің білімін бағалау – 7 мин.
6. Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері: аударма жұмысы, жаттығу жұмыстары, жағдаяттық тапсырма, мәтінмен жұмыс.
7. Көрнекі құралдар: Емдеу-сауықтыру мекемелері туралы суреттер, плакаттар, үлестірмелі карточкалар.
8. Тапсырмалар:
1-тапсырма. Мәтінді аударыңыздар.
Курорттарда санаторлық-курорттық ұйымдар – курорттардың, емдік-сауықтыру орындарының территорияларында да, олардан тыс жерлерде де орналасуы мүмкін, емдік және сауықтыру жұмыстарын табиғи емдік факторларды пайдалану арқылы жүргізетін әр түрлі меншік және ведомстволық қатыстылық формасындағы кәсіпорындар мен мекемелер жұмыс істейді.
Бұлар – санаторийлар, емдеу пансионаттары, курорттық емханалар, емдік жағажайлар, минерал сулардың галереялары мен бюветтері, ванналық ғимараттар, радонмен емдеу орындары, балшықпен емдеу орындары, солярийлер, аэрарийлер және емдік жүзуге арналған бассейндер.
Климаттық емдеу курорттарында сауықтыру демалысына арналған демалыс үйлері, пансионаттар, турбазалар бар. Оларда ағзаның функционалдық жағдайын түзету, жұмысқа қабілеттілігін жылдам қалпына келтіру және шынықтыру үшін климаттың әр түрлі элементтерін қолданады.
Барлық санаторлық-курорттық мекемелердің емдік-профилактикалық жұмыстарын ұйымдық-әдістемілік тұрғыдан қамтамасыз етуді, олардың меншік формасына қарамастан, санаторлық-курорттық көмек көрсету құқығына лицензия беретін Мемлекеттік денсаулық бақылау жүзеге асырады.
Курорттағы (шипажайдағы) емдік-профилактикалық мекемелердің негізгі типі - санато- рий (лат. sanare - «айықтыру, сауықтыру») – табиғи емдік физикалық факторларды жасанды факторлармен, емдік дене шынықтырумен, емдік тамақтанумен және басқа жолдармен үйлестіре отырып қолдану арқылы арнайы ұйымдастырылған режим жағдайында емдеуге, алдын алуға және медициналық сауықтыруға арналған емдік-профилактикалық мекеме. Аурулар асқынып кеткен кезде, сондай-ақ физикалық факторлардың әсерін күшейту және науқастарға контрасттық табиғи зонаға көшудің әсер етуінің алдын алу үшін санаторийдегі дәрі-дәрмекпен емдеу және төсекте жату режимі қолданылуы мүмкін.
2-тапсырма. Мәтінді аударыңыздар.
Типы лечебно-профилактических учреждений
Станция скорой помощи - лечебное учреждение, оказывающее экстренную и неотложную медицинскую помощью населению путем выезда машины скорой медицинской помощи с бригадой в составе врача, фельдшера, водителя.
Медико-санитарная часть — лечебно-профилактическое учреждение, работающее при промышленных предприятиях для медицинского обслуживания рабочих. В состав медико- санитарной части могут входить поликлиника, стационар, здравпункт и профилакторий.
Травматологический пункт - лечебно-профилактическое учреждение, оказывающее экстренную помощь пациентам с травмами любого происхождения, а также осуществляющее дальнейшее их наблюдение и лечение.
Поликлиника — лечебно-профилактическое учреждение, оказывающее медицинскую помощь не нуждающимся в госпитализации пациентам (не требуется постоянный врачебный контроль общего состояния). Для поликлиник характерен принцип территориальности в оказании медицинской помощи (помощь оказывается пациентам, проживающим на закрепленной за поликлиникой территории). В поликлинике имеются врачебные кабинеты по основным специальностям (терапия, хирургия, гинекология, неврология, глазные болезни), диагностические кабинеты (рентгеновский, функциональной диагностики), лечебные кабинеты (физиотерапевтический, лечебной физкультуры, процедурные).
Диспансер — лечебно-профилактические учреждения, осуществляющее систематическое наблюдение и лечение больных с определенным заболеванием, а также профилактику указанного заболевания. По контингенту пациентов диспансеры делятся на туберкулёзные, кожно-
венерологические, онкологические, психо-неврологические,
эндокринологические,наркологические и кардиологические.
3-тапсырма. Мәтінді қазақ тіліне аударыңыздар.
Термин (лат. terminus 'граница, предел, конец') – это специальное слово или словосочетание,
области профессиональных знаний. Терминология (как совокупность терминов) составляет автономный сектор любого национального языка, тесно связанный с профессиональной деятельностью. Термины каждой отрасли науки, техники, производства формируют свои системы, определяемые, в первую очередь, понятийными связями профессионального знания при стремлении выразить эти связи языковыми средствами.
9. Бақылау жұмыстары.
Дағды құзырлылығы бойынша:
4-тапсырма. Мәтінді аударыңыздар.
Типы лечебно-профилактических учреждений
Станция скорой помощи - лечебное учреждение, оказывающее экстренную и неотложную медицинскую помощью населению путем выезда машины скорой медицинской помощи с бригадой в составе врача, фельдшера, водителя.
Медико-санитарная часть — лечебно-профилактическое учреждение, работающее при промышленных предприятиях для медицинского обслуживания рабочих. В состав медико- санитарной части могут входить поликлиника, стационар, здравпункт и профилакторий.
Травматологический пункт - лечебно-профилактическое учреждение, оказывающее экстренную помощь пациентам с травмами любого происхождения, а также осуществляющее дальнейшее их наблюдение и лечение.
Поликлиника — лечебно-профилактическое учреждение, оказывающее медицинскую помощь не нуждающимся в госпитализации пациентам (не требуется постоянный врачебный контроль общего состояния). Для поликлиник характерен принцип территориальности в оказании медицинской помощи (помощь оказывается пациентам, проживающим на закрепленной за поликлиникой территории). В поликлинике имеются врачебные кабинеты по основным специальностям (терапия, хирургия, гинекология, неврология, глазные болезни), диагностические кабинеты (рентгеновский, функциональной диагностики), лечебные кабинеты (физиотерапевтический, лечебной физкультуры, процедурные).
Диспансер — лечебно-профилактические учреждения, осуществляющее систематическое наблюдение и лечение больных с определенным заболеванием, а также профилактику указанного заболевания. По контингенту пациентов диспансеры делятся на туберкулёзные, кожно-
венерологические, онкологические, психо-неврологические,
эндокринологические,наркологические и кардиологические.
Коммуникативтік құзырлылық бойынша:
5-тапсырма. Мәтінді аударыңыздар.
Қандай терминологиялық сөздіктерді білесіздер?
«Түсіндірме сөздік» деген не?
«Аударма сөздіктер» қалай жасалады?
Өзін-өзі дамыту құзырлылығы бойынша:
Жағдаяттық тапсырма: Буын ауыруымен (тұз жиналу, артроз, артрит т.б) ауыратын адамдарға шипажайға баруға кеңес беріңіз. Қазақстанда мұндай ауруларды емдейтін қандай шипажайлар бар және олар қай жерлерде орналасқанын нуқастарға түсіндіріңіз.
Жағдаяттық тапсырма: Асқазан-ішек жолдарының ауыруымен келген науқасты қабылдап отырсыз. Оған диагноз (нақтама) қойып, ауруханаға жіберіңіз. Өзіңіздің қандай іс-әрекеттер жасайтыныңзды түсіндіріп беріңіз.
Білім құзырлылығы бойынша:
6-тапсырма. Мәтінді қазақ тіліне аударыңыздар.
Термин (лат. terminus 'граница, предел, конец') – это специальное слово или словосочетание, принятое в определенной профессиональной сфере и употребляемое в особых условиях. Термин
представляет собой словесное обозначение понятия, входящего в систему понятий определенной области профессиональных знаний. Терминология (как совокупность терминов) составляет автономный сектор любого национального языка, тесно связанный с профессиональной деятельностью. Термины каждой отрасли науки, техники, производства формируют свои системы, определяемые, в первую очередь, понятийными связями профессионального знания при стремлении выразить эти связи языковыми средствами.
7-тапсырма. Мәтінді орыс тіліне аударыңыздар:
Тіл - қоғам өміріндегі құбылыстарға, өзгерістерге сай жаңару, жандану сияқты даму процесін бастан өткізетін тірі организм іспетті. Әсіресе, ғылыми техникалық прогрестің барынша қарқынды даму сатысына көшкен бүгінгі таңда тіліміздің терминологиялық жүйесінде күн сайын жаңа түсінік, ұғым арқалаған сөздер туындап отырады. Бұндай сөздер баспасөз, радио, теледидар тілінен, әр алуан ғылым салаларының сараланған терминологиялық жүйесінен байқалады. Яғни өмірдің өзіндегідей тілде де даму процесі үздіксіз жүріп жатады. Жаңадан жасалған терминдер
«тағдыры» не болмақ? Олар қолданысқа ене ме, жоқ әлде тасада қалып қоя ма? Тіліміздің терминологиялық лексика қабатының дамуына қосқан үлесі бар ма? Қоғамдағы терминдердің қызметі қандай? деген ыңғайдағы сұрақтар жаңадан көрініс тауып отырған термин төңірегінде үнемі туындап отырады. Олардың әрбірі қоғам тарапынан қолдауды, тілдік тұрғыдан жүйелеуді қажет етеді. Сондықтан да термин жасау, қалыптастыру, терминологияны жүйелеу, реттеу жұмыстарын дұрыс жолға қою, жалпы ғылыми-техникалық терминологияның даму бағытын белгілеу – бүгінгі күннің кезек күттірмейтін өзекті мәселелері болып табылады.
Ал термин жасау, жасалған терминдерді қалыптастыру – үнемі қадағалап, реттеп отыруды қажет ететін өте жауапты жұмыс. Олай болмаған жағдайда терминологиядағы жүйеліліктің, реттіліктің бұзылары сөзсіз, терминологиямыздағы бірізділіктің сақталмай әр автордың өзінше термин жасап, термин қолдану жұмысының әлсіздігінен, өкілетті орындардың өз қызметін тиісті деңгейде атқара алмай отыруынан деп білген жөн.
10. Негізгі әдебиеттер:
Қосымша әдебиеттер:
1. Доскеева Б.Ж. Қазақ тілі. Жалғастырушы топтарға арналған. Алматы, 2002 ж.
2. Ш.Бектұров, А.Бектұрова Қазақ тілі для начинающих. Алматы, 1995.ж.
3. Б. Құлмағамбетова. Ж.Елемисова «Қазақ тілін үйренушілерге көмек» А.1995.
ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАРҒА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР
№30 тақырып: Аралық бақылау
2012 ж.
Кафедра мәжілісінде талқыланды
Хаттама №____, «_____»____________2012ж.
«Бекітемін»
Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент С.Қ.Суатай
1.Тақырыбы:
Аралық бақылау
2.Мақсаты: Өтілген материалдарды қайталау арқылы студенттердің алған білімдерін бекіту, бағалау және кеткен кемшіліктерді түзету. Лексикалық материалдарды қайталау арқылы олардың сөздік қорларының қаншалықты дәрежеде толыққанан анықтау, ал грамматикалық материалдарды қайталау арқылы өз ойларын дұрыс жеткізе білуге дағдыландыру. Студенттердің оқы жылының басындағы және аяғындағы білім деңгейлері қандай деңгейге көтерілгенін бағалау.
3.Міндеті:
1. Білім құзырлылығы бойынша – жаңа сөздерді, сөз тіркестерін, синтаксистік оралымдарды, қазақ тіліндегі етістердің қолданылу ерекшеліктерін меңгерту. Тақырыпқа қатысты терминдерді, кәсіби сөздерді игерту.
2. Дағды құзырлылығы бойынша – мәтін бойынша қойылған сұрақтарға жауап бере білуге, мәтінді қысқаша мазмұндай алуға, мәтіндегі сөздер мен сөз тіркестерін пайдалана отырып, өз ойларын жеткізе алуға дағдыландыру.
3. Коммуникативтік құзырлылық бойынша – мәтндегі сөздер мен сөз тіркестерін, синтаксистік оралымдарды, грамматикалық тәсілдерді игертіп, оны сөйлеу барысында да, ғылыми мәтіндермен жұмыс істеуде де пайдалана алуға үйрету.
4. Өзін-өзі дамыту құзырлылығы бойынша – алған білімдерін кәсіби міндетін атқару кезінде қолдана алу үшін студенттің өзін-өзі дамытуына, өзінің білімін тексеруіне мүмкіндік жасау.
4. Негізгі ұғымдар:
Грамматикалық тақырып бойынша:
Жай сөйлем, жай сөйлемнің түрлері, салалас құрмалас сөйлемдердің жасалуы, сабақтас құрмалас сөйлемнің түрлері, тиянақты және тиянақсыз баяндауыштар, сөйлемнің бағыныңқы және басыңқы сыңары, сөздік және термин жасау ұстанымдары.
Лексикалық тақырып бойынша:
Улы заттар, жұқпалы ауру, микробтардың өсіп-өнуі, өсіп-өнуін тежеу, кеңінен қолданылады, тірі ағза, табиғатты қорғау, тиімді пайдалану,
5.Сабақты өткізу жоспары (уақыты, мннуты):
Ұйымдастыру кезеңі – 5 мин.
Грамматикалық материалдарды сұрау – 45 мин.
Лексикалық материалдарды сұрау – 50 мин.
Тест тапсырмалары – 40 мин.
Студенттің білімін бағалау –10 мин.
6. Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері: аударма жұмысы, жаттығу жұмыстары, жағдаяттық тапсырма, мәтінмен жұмыс.
7 Көрнекі құралдар: Тіс протездері, тіс аурулары туралы фотосуреттер, слайдтар, плакаттар. Жай және құрмалас сөйлемдер туралы кестелер
8. Тапсырмалар:
I нұсқа
1-тапсырма. Сөйлемдерді көшіріп жазып, сөйлемнің түріне байланысты керекті тыныс белгілерін қойыңыздар.
1. Бізді тәрбиелеп өсірген халқымызға көп алғыс айтамыз. 2. Сізді біз ұстазымыз деп санаймыз. 3.
Қазақстан – көп ұлтты мемлекет. 4. Бұлбұлсыз бау-бақша мен саябақтардың сәні бола ма. 5.
Бирмада жаңа жылды қарсы алу өте қызық. 6. Сендерге кітапты кім берді. 7.Маған бұл роман
керемет ұнады. 8.Ойпырмай, мынау бір керемет қой. 9.Бүгін сағат екіде өзімнің отбасылық дәрігеріме барамын. 10.Қап, ұят болды-ау.
2-тапсырма. Сөйлемдерді аударыңыздар. Олардың түрлерін анықтаңыздар.
1.Адам ағзасында жас ерекшеліктеріне байланысты өзгерістер болып тұрады. 2.Қазір сабақ қайсы дәрісханада болады? 3.Наурыз мейрамы құтты болсын, қымбатты достар! 4.Көп білгілерің келсе, көп оқыңдар. 5.Мектепті қай жылы бітірдіңіздер? 6.Ертең сағат екіде келіңіз. 7.Кеше Сәулені көрдің бе? 8.Бәрекелді, өте дұрыс айттың! 9.Сағат неше болды? 10.Орталық кітапхана сабаққа дайындалуға өте қолайлы. 11.Біздің елімізге қош келдіңіздер!
1-жаттығу. Сөйлемдерді аяқтаңыздар.
1.Сабақ аяқталды да, ... . 2.Биыл күн суық болды және ... . 3.Мен үйге екі рет хат жаздым, бірақ ... . 4.Қаңтар айында біресе қар жауды, біресе ... . 5.Сүт тағамдары тез бұзылады, сондықтан ... .
3-тапсырма. Мәтінді аударыңыздар
Өзіңізді нашар сезініп, ауыз қуысында аппақ түсті кішкентай жаралардың пайда болғанын байқасаңыз, сіз стоматит ауруына шалдықтыңыз. Стоматит ауруы біртіндеп пайда болып, алдын алмаса, жедел қарқынмен асқынып кетеді. Алдымен ауыз қуысы, тіл, таңдай, еріндердің үстіне аппақ жаралар шыға бастайды. Кейін аузы ашылып, ауа, су, тағам тиген сайын аши түседі.
4-тапсырма. Мәтінді аударыңыздар.
Темекі тарту ағзаға зор зиян келтіреді. Никотин – қан тамырларын күрт тарылтатын және қан қысымын арттыратын (гиертония) өте күшті у. Ол жүрек-қан тамырлару ауруларының, созылмалы бронхиттің және өкпе обырының (рак) дамуына әсер етеді, зат алмасу мен ас қорытудың бұзылуына апарып соғады. Никотин миға зиянды әсер етеді жад пен зейінді нашарлатады, адамның жасына жетпей қартаюына себепші болады. Темекі тарту, әсіресе жас кезде өте қауіпті.
Темекі тарту – жаман әдет. Мұндай әдеттен арылу қажет. Темекі тартуды бірден қою керек.
Бұл – ерік күшін қатты сынау. Темекі тартуды қойған адамның көңіл-күйі, жады, тәбеті жақсы болады.
Сөздік жад - память
күрт тарылтады - резко снижает себепші болады - станет причиной
зейін - разум, рассудок әдет - привычка
арылу - избавится 1. Сөйлемді аяқтайтын сөз тіркесін
көрсетіңіз.
Өкпенің үздіксіз қабынуы ... ... төмендетеді . а) қорғаныстан қабілетін
ә) қорғаныс қабілетін б) қорғанысқа қабілетін в) қорғаныстың қабілетін г) қорғаныс пен қабілетін
2. Берілген сөйлемнің қандай құрмалас