ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ Л.Н. ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Студенттер мен жас ғалымдардың
«Ғылым және білім - 2014»
атты IX Халықаралық ғылыми конференциясының БАЯНДАМАЛАР ЖИНАҒЫ
СБОРНИК МАТЕРИАЛОВ
IX Международной научной конференции студентов и молодых ученых
«Наука и образование - 2014»
PROCEEDINGS
of the IX International Scientific Conference for students and young scholars
«Science and education - 2014»
2014 жыл 11 сәуір
Астана
УДК 001(063) ББК 72
Ғ 96
Ғ 96
«Ғылым және білім – 2014» атты студенттер мен жас ғалымдардың ІХ Халықаралық ғылыми конференциясы = ІХ Международная научная конференция студентов и молодых ученых «Наука и образование - 2014» = The IX International Scientific Conference for students and young scholars «Science and education - 2014».
– Астана: http://www.enu.kz/ru/nauka/nauka-i-obrazovanie/, 2014. – 5830 стр.
(қазақша, орысша, ағылшынша).
ISBN 978-9965-31-610-4
Жинаққа студенттердің, магистранттардың, докторанттардың және жас ғалымдардың жаратылыстану-техникалық және гуманитарлық ғылымдардың өзекті мәселелері бойынша баяндамалары енгізілген.
The proceedings are the papers of students, undergraduates, doctoral students and young researchers on topical issues of natural and technical sciences and humanities.
В сборник вошли доклады студентов, магистрантов, докторантов и молодых ученых по актуальным вопросам естественно-технических и гуманитарных наук.
УДК 001(063) ББК 72
ISBN 978-9965-31-610-4 © Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық
университеті, 2014
3780
Существуют достоверные различия по некоторым морфологическим и морфофизиологическим показателям между животными двух биотопов, что может служить предпосылкой для формирования двух отдельных популяций животных в разных условиях обитания парковой зоны парка «Дружбы народов».
Список использованной литературы
1. Черноусова Н.Ф., Толкачев О.В. Мелкие млекопитающие в трансформированных урбанизацией лесных экосистемах // Успехи современной биологии. ғ 9, 2012, С. 41-46.
2. Тихонова Г.Н. Распределение и численность мелких млекопитающих на незастроенных территориях малого города // Зоологический журнал. Т. 80, ғ 8, 2001, С. 997-1009.
3. Простаков Л.В., Еремина Н.М. Численность синантропных грызунов в условиях города Воронежа // Зоологический журнал. Т. 80, ғ 1, 2001, С. 118–121.
4. Тихонов И.А., Тихонова Г.Н., Богомолов П.Л., Суров А.В. Видовое разнообразие мелких млекопитающих как индикатор состояния парков и скверов // Животные в городе. Мат. 2-й конфренции, 2003, С. 19-23.
5. Черемних Н. Зміни щільності популяцій трьох видів мишиподібних гризунів в урбаністчиному градієнті // Фауна в антропогеному середовищі. – Луганськ, (Праці Теріологічної школи. ғ 8, 2006, С. 151-156.
6. Кряжимский Ф.В. Возрастная структура популяции полевок-экономок на разных фазах динамики их численности // Динамика популяционной структуры млекопитающих и амфибий. – Свердловск.: УНЦ АН СССР, 1982. – С. 3-8.
7. Мухачева С.В., Лукьянов А.О. Миграционная подвижность населения рыжей полевки (Clethrionomys glareolus, Shreber 1780) в градиенте техногенных факторов // Экология. ғ 1, 1997, С. 34-39.
8. Лукьянов О.А., Лукьянова Л.А. Миграционная активность рыжей полевки (Сletrionomus glareolus, Sheber 1780) в пессимальных и оптимальных местообитаниях // Экология – 1996, С.
206-208.
9. Animal dispersal. Small mammals as a model. – Ed by N.C. Stenseth and W.Z.J. Lidicer. – N.Y;
Tokyo; Melbourne; Madrid Chapman & Hull. – 1992, 365 p.
УДК 574.51
КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ МӘСЕЛЕCІ Бірназар Толғанай Бейсенқызы
birnazarik @mail.ru
Қазақстан, Қостанай, А.Байтұрсынов атындағы ҚМУ
аграрлы-биологиялық факультетінің экология мамандығы 2 курс студенті Ғылыми жетекшісі – С. Искендирова
Каспий теңізі (ескі тарихи атаулары: Каспи, Гиркан, Хазар, Хвалын т.б.) -Еуропа мен Азия аралығында орналасқан жершарындағы ең тұйық кӛл. Үлкендігіне қарап, оны теңіз деп атайды. Аты XVI ғасырдың аяғында осы теңіз жағасында қоныстанған Каспи тайпаларына байланысты қалыптасқан. Грузияда Каспи қаласы қазір де бар [1].
Каспий теңізінің жалпы ауданы 371 мың км2. Оның беті теңіз деңгейінен 28 м тӛмен жатыр. Теңіз солтүстіктен оңтүстікке қарай 1030 км, батыстан шығысқа дейін 196 – 435 км- ге созыла орналасқан. Теңіздің ендірек жері - 435 км, ал енсіз жері - 193 км. Каспий теңізінің жағалау сызығының ұзындығы - 7000 км. Оның суы 5 мемлекеттің жағалауын шайып жатыр.
Жағалау сызығының Қазақстан үлесіне - 29% (2340 км), Ресейге - 16%, Әзіржайбанға - 20%, Түркменстанға - 21%, Иран Ислам Республикасы - 14% тиеді [2].
3781
Каспий теңізіне 130-ға жуық ӛзендер мен ағынды сулар құяды. Олардың теңізге қүятын жиынтық ағыны жылына орташа есеппен 300 км3. Осы мӛлшердің 80%-ы Еділ ӛзені- нің, 5%-ы - Жайықтың үлесіне тиеді. Ағынның 10-11%- ын Батыс жағалаудағы ӛзендер Терек, Сулак, Самур, Кура және т.б. береді. Қалған 4-5%-ы Иран жағалауы ӛзендерінен келеді. Шығыс жағалауларда тұрақты ағын сулар жоқ [3].
Каспий теңізі қайраңында кең кӛлемде басталған бұрғылау жұмыстары теңізге қауіп тӛндіреді. Әлемнің әр түкпірінде болып жатқан экологиялық апаттардың ащы сабағынан оң қорытынды шығармасақ, Каспийдің келешегіне де қауіп тӛнеді. Қазір мұнда тек іздестіру шаралары ғана жүргізілуде. Осындай геологиялық жұмыстардың барысында-ақ бірнеше оқыс оқиғалар орын алды. Алдымен итбалықтардың, соңынан құстардың жаппай қырғынға ұшырауы теңіздің Қазақстандық бӛлігінде дабыл қағылар жағдайдың қазір-ақ қалыптасып келе жатқанын аңғарды. Ең сорақысы – сол апаттардың аяғы анықталмайды, себебі сараланбай қалған. "Қара алтынды‖ игеру жолында табиғатты құрбандыққа шалмау, қоршаған ортаны таза күйіде сақтау жолындағы шараларды қолға алатын кез жетті. Жалпы, адам мен табиғаттың байланысы ықылым замандарда қалыптасқан. Адамзат ӛзінің ӛмірлік қажеттілігін қоршаған ортадан алады. Бұл үлес қазір артып келеді. Бүгінде қоғам қажеттілігінің 80%-ы табиғи қорлардан алынады. Осы қарқын алдағы уақытта да сақталса, мұның арты табиғи ортаның азуына, яғни деградацияға апарып соқтырады. Бұл – табиғаты күрделі аймақта орналасқан Атырау облысы үшін ғана емес, барлық Қазақстан халқы мен дүние жүзіне үлкен қауіп.
Күн тәртібінде Каспий теңізінің су алып, су басып кеткен аймақтарындағы ұңғымаларды жою проблемасы тұр. Ұңғымаларды жою жӛнінде шұғыл шаралар Каспий теңізінің акваториясы үшін жағымсыз салдарларға әкеп соқтыруы мүмкін.
Аймақтың тағы да айтып кетер мәселесі қоршаған ортаны қорғау компоненттеріне жасалған толыққанды мемлекеттік мониторингтің жоқтығы болып табылады. Теңіз кӛлігінің кӛтеріңкі қарқынды қозғалысы нәтижесінде теңіз ортасына, оның флорасы мен фаунасына әсері ӛрши түседі, ол жағалаудағы аймақтарға және сулы ортаға экологиялық мониторинг жүргізуді талап етеді. Каспий теңізі жағалауының 1350 км бақылаусыз қалып отыр. Қазіргі уақытта құрғақ жүктерден басқа жылына 5 млн мұнайды тасу жүзеге асырылатын теңіз портының жұмысына тұрақты бақылау жетіспейді. Зертханалар мен инспекторлық құрамның кӛптігінен теңіз портының акваториында, сондай-ақ Каспий теңізінің қалған аумағындағы теңіз суының сапалы құрамына мемлекеттік бақылауды жүзеге асыратын жағдай жоқ.
Мұнай ӛндірісі еліміздің қазіргі дамуы үшін ең негізгі екендігіне сӛз жоқ. Басқаша айтқанда ол – Қазақстан экономикасының ең басты кӛзі. Осыдан он жыл бұрынғы сараптама- салыстыруларға қарағанда Қазақстан мұнайының негізгі қоры теңіз астында болып отыр.
Есепші экономистердің пайымдауынша қайраңның Қазақстан жақ бӛлігіндегі мұнайдың қоры бүкіл Қазақстандағы мұнай қорының тең жартысындай деп жорамалдаған болса, қазір шельфтегі мұнай қорының ондай болжамнан әлдеқайда кӛп екендігі анықталып отыр. Олай деліну себебі Батыс Қашағанды қазғанда теңізасты мұнай қоры 7 млрд тонна делінсе, Шығыс Қашағанды қазғанда оның мӛлшері 50 млрд-қа артып кетті. Қазіргі таңда 6 алаң зерттелуде.
Демек, жоғарыдағы кӛрсеткіштің әлі де еселей ӛсетіндігі сӛзсіз. Олай болса, бұл Каспий астын мұнай теңізі алып жатыр деген сӛз.
Теңіздің тайыз бӛлігі мен терең бӛліктеріндегі атқарылатын жұмыстардың ауқымы әрқилы болып келеді. Әсіресе оны сейсмикалық жұмыстартар кезінде ерекше назарда ұстау қажет. Жүз мың шаршы шақырым алаң зерттеліп шықты. Сол кезеңдердегі ақпарат ағымдарының хабарлауына жүгінсек, теңіз тіршілігінің жойылуы бастапқы кезден - ақ байқалған. Атырау экологтарының анықтамаларына қарағанда жер асты дүмпулерінен теңіз тіршіліктері үнемі зақымдалып отырған. Оның шындыны ретінде итбалық эпидемиясын былай қарастырмай тұрғанда, қазір балықтардың қырылуы жаппай етек алуда. Әрі оның кӛрініс бергеніне де бірнеше жылдың жүзі болды.
3782
Солтүстік теңіздердегі мұнай ӛндіру жолдарын Каспийге қолдана салуға болмайды.
Себебі екі жақтың тіршілігі әртүрлі. Ауа-райы мен табиғи ортасында да айырмашылықтар бар. Сондықтан Каспий астынан мұнай ӛңдіруге басқаша қарау керек. Экваториялық ӛзгешеліктерін де естен шығаруға болмайды. Бұл жерде Кариб ӛңіріндегі әдістерді қолдану да тиімсіз. Каспий астынан мұнай ӛңдірген кезде ӛзге теңіздердегі әдістерді пайдалану жайлы септігін бермесі хақ. Шетелдік компанияларға теңіз тіршілігінің жойылуы ешқандай әсер етпейді. Қазақстанның табиғаты олар үшін ешқандай маңыздылығын білдірмейді.
Ӛткен жылдың шілде айында БҰҰ-ның шешімімен бекіре тұқымдас балықтарды аулауға мараторий жарияланды. Қара уылдырықты экспорттауға да рұқсат етілмеді. «Атырау балық» бірлестігінің тоңазытқыш цехында 4 тонна уылдырық қалды. Ал сол уылдырықтың Америкадағы құны 14 млн доллар. 2002 жылдың 7 наурыз күні «Хабар» арнасында теңіз жағасындағы бес мемлекеттің уылдырықты экспорттау мӛлшері кӛрсетілді. Сонда Қазақстан 23,5 тонна уылдырық экспорттауға құқылы болып шықты. Бұрынғы кездерде сондай уылдырық бір самолетке тиеліп, шетелдерге жӛнелтіліп отырған.
Қазір теңіз тіршілігіне қатер тӛнуде. Балық қоры мүлдем азайды. Батыс, Шығыс Қашағанды қазу кезіндегі теңізге жіберілген лай су, ыстық фонтан, жер астынан атылған инертті газдар соның салдары. Теңіз тіршілігі қырғынға ұшырауда. Оны басшылық кӛрсе де кӛрмеген, білсе де білмегендей кейіп танытады. Әрине, мұнай керек, бірақ теңіз табиғаты құрыса, ол байлықтың құны кӛк тиын. Теңіз тіршілігі қалай болғанда да жойылуға тиісті емес.
Каспий теңізінде мұнай ӛндіру диаграммалары:
[1]
[2]
Каспий порттары бойынша жалпы мәлімет:
3783
[3]
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
1. Жалпы экология, Алматы: Дәуір, 2012. ISBN 978-601-7314-34-7 2. Биогеография, Алматы: Дәуір, 2012. ISBN 978 –601-217-354-3
3. Қазақстанның физикалық географиясы, Алматы: Атам.ра, 2008. ISBN 9965-34-809-Х
УДК 630:631.459.3
НЕКОТОРЫЕ ОСОБЕННОСТИ ЛЕСНЫХ НАСАЖДЕНИЙ
СТЕПНОЙ ЗОНЫ УКРАИНЫ, ОБУСЛАВЛИВАЮЩИЕ АККУМУЛЯЦИЮ ЭОЛОВО-ПОЧВЕННОГО МАТЕРИАЛА
Горбань Вадим Анатольевич [email protected]
Доцент Днепропетровского национального университета им. О. Гончара, Днепропетровск, Украина
Василенко Василина Евгеньевна [email protected]
Студентка Днепропетровского национального университета им. О. Гончара, Днепропетровск, Украина
Как известно, с точки зрения лесомелиоративной роли лесных насаждений в степи, наиболее важным показателем является их конструкция. Максимально эффективными в борьбе с таким неблагоприятным фактором степной среды, как ветровая эрозия почвенного покрова (дефляция) и пыльные бури, являются продуваемые и ажурные лесополосы [1, 2, 3].
Данные конструкции насаждений, как правило, обуславливают формирование полуосветленной, изредка полутеневой световой структуры (по А. Л. Бельгарду [4]), которые в условиях степи не отличаются высокой устойчивостью. В то же время насаждения плотной конструкции, которые отличаются меньшей эффективностью по сравнению с продуваемыми и ажурными [5, 6], формируют теневую световую структуру. Именно эти насаждения, как показывают исследования коллектива ученых Комплексной экспедиции Днепропетровского национального университета им. О. Гончара по исследованию лесов степной зоны [7–11], являются наиболее устойчивыми в условиях степи. Данные насаждения максимально
