รายงานการวิจัย เรื่อง
การศึกษาแนวทางการอนุรักษทัศนียภาพของเมือง บริเวณเกาะรัตนโกสินทร
A STUDY OF THE CONSERVATION OF URBAN VISTA IN
“KOH RATTANAKOSIN” AREA
ธราดล เสารชัย
งานวิจัยนี้ ไดรับทุนอุดหนุนการวิจัยจากทบวงมหาวิทยาลัย
ปงบประมาณ ๒๕๔๕
คํานํา
จากการที่ผูวิจัยไดรวบรวมภาพถายสถาปตยกรรมในอดีตบริเวณเกาะรัตนโกสินทร เพื่อใช
ประกอบการศึกษาในประเด็นอื่นๆกอนหนานี้ เมื่อนําภาพกลับมาพิจารณาโดยละเอียด ทําใหเกิด ความสนใจในเนื้อหาสาระที่ไดรับจากภาพเกาเหลานี้ ภาพถายบางภาพถูกบันทึกมานานกวารอยป
หลายภาพมีความงดงามทางศิลปะ สถาปตยกรรม และภูมิทัศนของเมือง แสดงถึงวิถีชีวิต สภาพ- -สังคม เศรษฐกิจ และความสามารถในการสรางสรรคบานเมืองของผูคนในยุคสมัยนั้นๆ ที่สําคัญ ที่สุดคือ ภาพจํานวนมากไดแสดงใหเห็นความแตกตางจากสิ่งที่ปรากฏอยูในปจจุบัน และบางภาพ ไมปรากฏเคาโครงเดิมเหลืออยู
การวิจัยนี้ไดรับการสนับสนุนจากทุนอุดหนุนการวิจัยเพื่อพัฒนาสถาบันอุดมศึกษาเอกชน ทบวงมหาวิทยาลัย และทุนสนับสนุนงานวิจัย มหาวิทยาลัยศรีปทุม เพื่อทําการศึกษาทัศนียภาพของ เมืองในบริเวณเกาะรัตนโกสินทร จากหลักฐานทางประวัติศาสตรตางๆ อันไดแก ภาพถาย ภาพเขียน แผนที่ เอกสารในอดีตตางๆ เปรียบเทียบกับภาพถายและขอมูลทางกายภาพในปจจุบัน วิเคราะห
ความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น ตลอดจนคาดการณแนวโนมในอนาคต เพื่อนําไปสูการเสนอแนะแนวทาง ในการอนุรักษสําหรับผูเกี่ยวของเพื่อใหทัศนียภาพเมืองที่มีคุณคายังคงปรากฏอยูตลอดไป
จากผลการวิจัยนี้นาจะเปนประโยชนกับผูเกี่ยวของทุกฝายทั้งภาครัฐบาล และเอกชน ในแงมุมของการศึกษาทัศนียภาพเมืองจากมุมมองในอดีต รวมทั้งการนําเทคโนโลยีมาใชในการศึกษา ติดตาม ตรวจสอบ ทัศนียภาพของเมือง นอกจากนี้ในระหวางการรวบรวม และวิเคราะหขอมูลยังพบ ประเด็นอื่นๆที่มีคุณคา นาสนใจมากมาย เชน ประวัติศาสตรศิลปะ สถาปตยกรรม ผังเมือง วัฒนธรรม และการทองเที่ยว อันนาจะเปนประโยชนตอผูที่สนใจ หรืออยางนอยที่สุดก็คือการไดบันทึกทัศนียภาพ ของเมือง ณ ปจจุบันนี้ไวเพื่อเปนหลักฐานทางประวัติศาสตรใหคนรุนหลังไดศึกษาหาความรูตอไป
ธราดล เสารชัย
ก
กิตติกรรมประกาศ
ผูวิจัยขอขอบคุณทบวงมหาวิทยาลัย ที่ไดจัดสรรทุนอุดหนุนการวิจัยสําหรับดําเนินการวิจัย เรื่อง “การศึกษาแนวทางการอนุรักษทัศนียภาพเมืองบริเวณเกาะรัตนโกสินทร” และขอบคุณ คณาจารย เจาหนาที่สํานักวิจัย มหาวิทยาลัยศรีปทุม อาจารยธีรบูลย ฉลองมณีรัตน ผูอํานวยการ สํานักงานวิจัยชั้นสูงทางสถาปตยกรรม ในการประสานงาน และใหขอเสนอแนะที่เปนประโยชน
ในการสํารวจ บันทึกขอมูลภาคสนาม ผูวิจัยตองขอบคุณคณะผูชวยวิจัยอันประกอบไปดวย นักศึกษา และศิษยเกา คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวิทยาลัยศรีปทุมซึ่งมีรายนามดังตอไปนี้
นายสุรสิทธิ์ นาคสินธุ
นายสุทธิพงษ เอี่ยมละออ นายนพดล พิทักษกุลศิริ
นายอรรถพล อรามพงศ
นายศรายุทธ ปญญา นายณัฎฐชัย ฉวีนาค นายภาณุวัตร เลือดไทย นายทยุติ โสตถิสุพร นายประจักษ ศรีพิบูลย
งานวิจัยฉบับนี้ ตองใชเวลาสวนใหญในการ เก็บรวบรวมขอมูลจํานวนมาก ซึ่งผูวิจัยตอง ขอขอบคุณผูบริหาร เจาหนาที่จากหนวยงานตางๆที่ใหความอนุเคราะหขอมูลเหลานี้ อันไดแก
กองจดหมายเหตุแหงชาติ
สํานักผังเมือง กรุงเทพมหานคร สํานักงานเขตพระนคร
คณาจารย คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวิทยาลัยศิลปากร
พรอมทานผูทรงคุณวุฒิ ผูรวบรวมเอกสาร ภาพถาย แผนที่ในอดีต นักเขียนเรื่องราวทาง ประวัติศาสตรและหนวยงานตางๆที่ไดรวบรวมขอมูลเหลานี้ไวอันปรากฏนามไวแลวจากการอางอิงใน เอกสารการวิจัย
ในภาคเนื้อหาและงานผลิตเอกสารไดรับความอนุเคราะหตรวจสอบ ปรับปรุงจากคณาจารย
มหาวิทยาลัยศรีปทุมดังมีรายนามตอไปนี้
รองศาสตราจารย ดร.สุทธิพันธ สุจริตตานนท
ข
อาจารยจรรยา ผลประเสริฐ อาจารยรังสีเทพ สวรรดิสิงห
อาจารยฐิติวัฒน นงนุช อาจารยสละ แยมมีกลิ่น Mr. John K.D’Amato
ขอบพระคุณ ศาสตราจารย พล.ร.ต.สมภพ ภิรมย ศิลปนแหงชาติ ปูชนียบุคคลดาน
สถาปตยกรรมไทย อดีตคณบดี คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวิทยาลัยศรีปทุมและผูเชี่ยวชาญเรื่อง เมืองบางกอก ที่ไดใหขอคิดเห็นที่เปนประโยชน และผลักดันใหผูวิจัยเริ่มงานเขียนเชิงวิชาการมา โดยตลอด
ทายที่สุดขอบคุณ ผูชวยศาสตราจารย ศิริวรรณ และ ด.ญ.ปุณยากร เสารชัย สําหรับงานภาค เอกสาร ไว ณ โอกาสนี้
ธราดล เสารชัย
ค
หัวขอวิจัย : การศึกษาแนวทางการอนุรักษทัศนียภาพของเมือง บริเวณเกาะรัตนโกสินทร
ผูวิจัย : นายธราดล เสารชัย หนวยงาน : มหาวิทยาลัยศรีปทุม ปที่พิมพ : พ.ศ. ๒๕๔๖
บทคัดยอ
ทัศนียภาพของเมือง เปนองคประกอบสําคัญที่ทําใหภาพลักษณของเมืองมีความสงางาม แสดงใหผูคนที่ไดพบเห็นเกิดความประทับใจ ไดรับรูถึง ประวัติศาสตร ศิลปวัฒนธรรม วิถีชีวิตของ ชาวเมืองอันแตกตางจากเมืองอื่นๆ เกาะรัตนโกสินทรเปนพื้นที่ๆมีทัศนียภาพเมืองที่มีคุณคา และเปน ภาพลักษณของประเทศปรากฏอยูมากมาย แตในปจจุบันมีความเปลี่ยนแปลง และถูกรบกวนจาก ปจจัยแวดลอมตางๆ
การวิจัยนี้มีจุดมุงหมายเพื่อศึกษา วิเคราะหทัศนียภาพของเมือง ในบริเวณเกาะรัตนโกสินทร
จากภาพถายในอดีตเปรียบเทียบกับภาพถายปจจุบัน และคาดการณแนวโนมของทัศนียภาพเมืองที่
จะเกิดขึ้นในอนาคตดวยระบบคอมพิวเตอร ภายใตกรอบทางเศรษฐกิจ สังคม นโยบาย และกฎหมาย ในปจจุบัน เพื่อเสนอแนะแนวทางในการปองกัน รักษาทัศนียภาพเมืองที่มีคุณคาไวใหยั่งยืนตลอดไป
จากการศึกษาทัศนียภาพเมือง ณ สถานที่สําคัญ ๕๓ แหงพบวาการเปลี่ยนแปลงของ ทัศนียภาพเมืองในในบริเวณเกาะรัตนโกสินทรเกิดจากสาเหตุหลักสองประการคือ สาเหตุภายใน ที่เกิดจากเจาของสถานที่ และสาเหตุภายนอกจากที่เกิดจากเจาของสถานที่อื่นๆซึ่งอยูในขอบเขตของ การมองเห็น รวมทั้งสาธารณูปโภค สาธารณูปการของรัฐ และปจจัยธรรมชาติ โดยลักษณะการ เปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นไดแก การปรับปรุง ดัดแปลง ตอเติม การสูญหาย รื้อถอน การปรากฏอยู
เบื้องหลัง การแทรกอยูในระยะเดียวกัน การบดบัง และไมสามารถพบจุดถายภาพเดิม ตามลําดับ และจากการวิเคราะหแนวโนมในอนาคตโดยการสรางหุนจําลองดวยระบบคอมพิวเตอรพบวา มี
โอกาสที่จะเกิดการเปลี่ยนแปลงที่รบกวนทัศนียภาพของเมืองได
แนวความคิดหลักที่จะยุติการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นกับทัศนียภาพเมืองของเกาะรัตนโกสินทร
ไดแก การสรางความเขาใจ และตระหนักในความสําคัญของทัศนียภาพเมืองใหกับผูเกี่ยวของทุกฝาย แลวจึงปรับปรุงกระบวนการ วิธีการ กลไก และมาตรการตางๆในการรักษาทัศนียภาพเมืองอยางเปน ระบบ
คําสําคัญ : ๑. การออกแบบชุมชนเมือง ๒. การอนุรักษเมือง ๓. ทัศนียภาพเมือง ๔. รัตนโกสินทร
ง
Research Title : A Study of the Conservation of Urban Vista in “Koh Rattanakosin”
Area
Name of Researcher : Tharadol Sourachai Name of Institution : Sripatum University Year of Publication : B.E. 2546
ABSTRACT
The urban vista is the major element which creates the elegant images of the city, so that those who observe it feel appreciative, and have the perception of the history, culture, and life-style of its inhabitants, setting it apart from any other city. Koh Rattanakosin consists of valuable vistas and unique images of the country, but a variety of factors have rapidly changed the scenery.
The objective of this research was to study and analyze the urban vistas within the Koh Rattanakosin area by comparing past and present photographs, forecasting through the use of trends and tendencies look of the future vistas by using computer simulation systems within the scope of socio-economic, current policies, regulations and to propose guidelines to preserve these valuable urban vistas.
The result of the urban vista study of 53 important places shows that changes occur due to two main reasons: those alterations within and outside the important site. Most of those changes arise from the conversion and demolition of buildings, overlapping,
background insertion, hidden views, and loss of former photographic locations. The results of computer analysis predict that there could be more emerging damage done to the urban vistas.
The study offers solutions that may help discontinue trends of change to the urban vistas of Koh Rattanakosin. The solutions are to confer knowledge on and increase
awareness of all concerned parties, and involving the people in conservation effort.
Afterwards, the study recommends, there should be improvements in the processes,
mechanisms, and measurements for a systematic conservation of the valuable urban vistas.
Keywords: 1. Urban design 2. Urban conservation 3. Urban vista 4. Rattanakosin
สารบัญ
บทที่ หนา
๑. บทนํา ………. ๑
๑.๑ . ความสําคัญและที่มาของปญหา ………..………. ๑
๑.๒. วัตถุประสงคของการวิจัย ………..……… ๒
๑.๓. ขอบเขตของงานวิจัย ………. ๒
๑.๔. ประโยชนที่คาดวาจะไดรับจากการวิจัย ……….. ๒
๑.๕. วิธีดําเนินการวิจัย ……….. ๒
๑.๖. นิยามศัพท ……… ๔
๒. แนวความคิด ทฤษฎี และนโยบายที่เกี่ยวของ ……….. ๕ ๒.๑. ประวัติศาสตรกรุงรัตนโกสินทร ……….. ๕
๒.๒. ทัศนียภาพของเมือง ……….. ๒๗
๒.๓. การอนุรักษทัศนียภาพ ……….. ๒๘
๒.๔. นโยบาย กฎหมายที่เกี่ยวของ ……… ๔๘
๓. การศึกษาลักษณะทางกายภาพของพื้นที่ ……… ๕๔ ๓.๑. การเปลี่ยนแปลงทางกายภาพกรุงรัตนโกสินทร ………. ๕๔
๓.๒. การใชที่ดิน ……… ๖๓
๓.๓. เสนทางสัญจร ……… ๗๐
๓.๔. สถานที่สําคัญและโบราณสถาน ……… ๗๗
๓.๕. โครงการของรัฐและเอกชนที่มีผลกระทบตอทัศนียภาพในพื้นที่ ……….. ๑๑๒
๔. การวิเคราะหทัศนียภาพของพื้นที่ ……… ๑๑๖ ๔.๑. การวิเคราะหเพื่อกําหนดสถานที่ซึ่งมีศักยภาพเพื่อการอนุรักษ ……… ๑๑๖ ๔.๒. การวิเคราะหทัศนียภาพสําคัญในสถานที่ ……….. ๑๒๑
ฉ
สารบัญ (ตอ)
บทที่ หนา
๔.๓. การวิเคราะหมุมมองดวยการสรางหุนจําลองโดยคอมพิวเตอร ……… ๑๒๗
๔.๔. ปญหาผลกระทบตอทัศนียภาพ ………๑๒๘
๕. บทสรุปและขอเสนอแนะในการอนุรักษทัศนียภาพ………. ๑๓๑
๕.๑. สรุปผลการศึกษา ………. ๑๓๑
๕.๒. ขอเสนอแนะแนวความคิดตัวอยางๆในการ อนุรักษทัศนียภาพ ……….. ๑๓๑
บรรณานุกรม ……… ๑๔๑
ภาคผนวก ………. ๑๔๗
ภาคผนวก ก. สรุปสาระสําคัญจากกฎหมายที่เกี่ยวของ ……….. ๑๔๘ ภาคผนวก ข. การวิเคราะหความเปลี่ยนแปลงของทัศนียภาพเมืองจากภาพถาย ….. ๑๖๐ ประวัติยอผูวิจัย ………๒๑๕
ช
สารบัญตาราง
ตาราง หนา
๓.๑. การใชที่ดินประเภทกิจกรรม / การใชงาน ………. ๖๓ ๔.๑. การประเมินศักยภาพของสถานที่ ………. ๑๑๘
ซ
สารบัญภาพประกอบ
ภาพประกอบ หนา
๑.๑. แสดงขอบเขตของงานวิจัย ………..……….. ๓ ๒.๑. แผนที่ประเทศไทยบริเวณเมืองบางกอก ในสมัยกรุงศรีอยุธยา ……… ๘ ๒.๒. แผนที่ประเทศไทยแสดงการเดินทางของ เชอวาลิเอร เดอ โช มองต
ราชทูตฝรั่งเศสในสมัยสมเด็จพระนารายณมหาราช ………. ๙ ๒.๓. แผนที่ปอมเมืองธนบุรีครั้งรบกับฝรั่งเศส ในสมัยสมเด็จพระเพทราชา โดย
มองซิเออรวอลลันด เดสเวอรเกนส นายทหารรักษาปอมชาวฝรั่งเศสได
จัดทําไว ……….. ๑๑
๒.๔. แผนผังบางกอกสมัยกรุงธนบุรีเปนราชธานี ……… ๑๕ ๒.๕. แสดงตัวอยางการอนุรักษทัศนียภาพเมือง บริเวณเมืองลพบุรี ……… ๓๕ ๒.๖. แสดงตัวอยางการอนุรักษทัศนียภาพเมือง ในตางประเทศ ……… ๓๖ ๒.๗. แสดงตัวอยางแนวทางในการปรับปรุงรูปดานอาคารในยานประวัติศาสตร ……. ๔๐ ๒.๘. แสดงตัวอยางแนวทางในการออกแบบอาคารในยานประวัติศาสตร ……… ๔๑ ๒.๙. แสดงตัวอยางแนวทางในการปรับปรุงการใชอาคารในยานประวัติศาสตร …….. ๔๒ ๒.๑๐. แสดงตัวอยางแนวทางในการรักษาทัศนียภาพในชองมอง(Visual Corridor) …... ๔๓ ๒.๑๑. แสดงตัวอยางการใชแผนงาน โครงการ และกฎหมายในการควบคุม ………….. ๔๔ ๒.๑๒. แสดงการอนุรักษทัศนียภาพของเมืองดวยการกําหนดกระบวนการใน
การพัฒนาและการควบคุมเสนขอบฟา (Skyline) ……….. ๔๕ ๒.๑๓. แสดงการควบคุมอาคารภายใตกรอบที่กําหนดไว ……….. ๔๖ ๒.๑๔. แสดงการใชวิธีประชาสัมพันธเพื่อสรางแรงจูงใจและการมีสวนรวม ……… ๔๗ ๒.๑๕. แสดงตัวอยางบางสวนจากโครงการกรุงรัตนโกสินทร ………. ๕๑ ๒.๑๖. แสดงตัวอยางบางสวนจากโครงการกรุงรัตนโกสินทร ………. ๕๒ ๓.๑. แผนที่เกาะรัตนโกสินทร ในรัชกาลที่๒ พ.ศ.๒๓๖๗ ……… ๕๔ ๓.๒. แผนที่เกาะรัตนโกสินทร ในปพ.ศ.๒๔๓๙ ……….. ๕๕ ๓.๓. แผนที่เกาะรัตนโกสินทร ในปพ.ศ.๒๔๔๐ ……….. ๕๖
ฌ
สารบัญภาพประกอบ (ตอ)
ภาพประกอบ หนา
๓.๔. แผนที่เกาะรัตนโกสินทร ในปพ.ศ.๒๔๔๖ ……….. ๕๗ ๓.๕. แผนที่เกาะรัตนโกสินทร ในปพ.ศ.๒๔๕๓ ……….. ๕๘ ๓.๖. แผนที่เกาะรัตนโกสินทร ในปพ.ศ.๒๔๖๘ ……….. ๕๙ ๓.๗. แผนที่เกาะรัตนโกสินทร ในปพ.ศ.๒๕๑๗ ……….. ๖๐ ๓.๘. การขยายตัวของกรุงเทพมหานคร ………. ๖๑ ๓.๙. การใชประโยชนที่ดินในกรุงเทพมหานคร ……….. ๖๒ ๓.๑๐. ผังการใชที่ดินในเกาะรัตนโกสินทร ……… ๖๔ ๓.๑๑. เรือสินคาในแมน้ําเจาพระยา บริเวณปากคลองตลาดไปจรดถนนตก
สมัยรัชกาลที่ ๔ ……….. ๖๘
๓.๑๒. ยานอุตสาหกรรม โกดังสินคาที่รกราง ……… ๖๘ ๓.๑๓. แผนที่ตําแหนงถนนสายสําคัญ ………. ๗๔ ๓.๑๔. แผนที่แสดงตําแหนงสะพานสําคัญ ……….. ๗๕ ๓.๑๕. แผนที่แสดงตําแหนงคลองสายสําคัญ ………... ๗๖ ๓.๑๖. แผนที่แสดงตําแหนงศาสนสถานสําคัญ ………. ๑๐๙ ๓.๑๗. แผนที่แสดงตําแหนงวัง ปอม กําแพง ประตูเมือง และอนุสาวรียสําคัญ ………… ๑๑๐ ๓.๑๘. แผนที่แสดงตําแหนงสวนสาธารณะและสถานที่สําคัญ ……….. ๑๑๑ ๓.๑๙. อาคารสูงที่บริเวณ สะพานสมเด็จพระปนเกลา ………. ๑๑๓ ๓.๒๐. อาคารสูงยานประตูน้ํา ………..……… ๑๑๓ ๓.๒๑. อาคารสูงยานสี่พระยาคลองสาน ………. ๑๑๓ ๓.๒๒. โครงการของรัฐ และเอกชนที่มีผลกระทบตอทัศนียภาพเมืองในพื้นที่ ………….. ๑๑๔ ๓.๒๓. แสดงการใชประโยชนที่ดินตามกฎกระทรวง ฉบับที่ ๔๑๔
(ผังเมืองรวมกรุงเทพมหานคร) ……… ๑๑๕
ญ
สารบัญภาพประกอบ (ตอ)
ภาพประกอบ หนา
๔.๑. แสดงแผนที่กรุงเทพมหานคร ซึ่งสํารวจและเขียนขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๕ ชําระโดยสมเด็จกรมพระยาดํารงราชานุภาพ และแสดงแผนที่
กรุงเทพมหานครจากระบบ GIS ……….. ๑๒๔ ๔.๒. แสดงการเปรียบเทียบภาพถายในอดีตและปจจุบัน มุมมองที่๑ ………. ๑๒๕ ๔.๓. แสดงการเปรียบเทียบภาพถายในอดีตและปจจุบัน มุมมองที่๒ ………. ๑๒๖ ๔.๔. การสรางหุนจําลองดวยระบบคอมพิวเตอร ……… ๑๒๙ ๔.๕. การวิเคราะหการเปลี่ยนแปลงทัศนียภาพเมืองจากหุนจําลองคอมพิวเตอร ……. ๑๓๐ ๕.๑. แสดงแผนภูมิการปรับปรุงกระบวนการในการควบคุมทัศนียภาพเมือง ………… ๑๓๕ ๕.๒. แนวความคิดในการปรับปรุงกระบวนการ ปลูกสราง ดัดแปลงอาคาร ………… ๑๓๖ ๕.๓. แสดงแนวทางในการออกแบบอาคารหรือสิ่งกอสราง ………..………. ๑๓๗ ๕.๔. แสดงแนวความคิดในการควบคุมความสูงอาคาร ………. ๑๓๘ ๕.๕. แสดงแนวควบคุมมุมมองและชองมอง ……….. ๑๓๙ ๕.๖. แสดงการปรับปรุงพื้นที่เปดโลงเพื่อมุมมอง ……… ๑๔๐
บทที่ ๑ บทนํา
๑.๑. ความสําคัญและที่มาของปญหา
ทัศนียภาพของเมืองเปนองคประกอบสําคัญที่แสดงใหเห็นถึงลักษณะเดน และ ลักษณะเฉพาะของเมืองนั้นๆหรือที่เรียกโดยรวมวา “ภาพลักษณ” หรือ “จินตภาพของเมือง” (The Image of the City)
เมืองที่สวยงามในโลกลวนมีจินตภาพที่สวยงาม มีลักษณะเฉพาะอันชัดเจน แตกตางจาก เมืองอื่นๆ อันชวนใหระลึกถึงและจดจําไดงาย ซึ่งลวนเกิดจากทัศนียภาพที่สวยงามของเมืองนั้นเอง แตทัศนียภาพของเมืองที่มีความสําคัญทางประวัติศาสตรในประเทศไทยหลายแหงกําลังถูกทําลายไป จากบันทึกของหมอมหลวงปน มาลากุล เมื่อครั้งตามเสด็จพระราชดําเนินประพาสอยุธยาเมื่อ ป พ.ศ.๒๕๐๖ ไดทอดพระเนตรเห็นอาคารสมัยใหมหลังหนึ่งสรางขึ้นบนที่ซึ่งเคยเปนซากโบราณสถาน มีพระราชดํารัสวา “การกอสรางอาคารสมัยนี้ คงจะเปนเกียรติสําหรับผูสรางคนเดียว แตเรื่องโบราณ- -สถานนั้นเปนเกียรติของชาติ อิฐเกาๆแผนเดียวก็มีคา ควรจะชวยกันรักษาไว ถาขาดสุโขทัย อยุธยา และกรุงเทพแลว ประเทศไทยก็ไมมีความหมาย” (พิสิฐ เจริญวงศ ๒๕๔๒: ๒)
จากการเปลี่ยนแปลงทางสภาพเศรษฐกิจ สังคม และการขยายตัวของเมือง สงผลกระทบตอ ทัศนียภาพของเมืองในหลายบริเวณ ภาพงดงามที่ผูคนในเมืองเรียกกันวาวิว ทิวทัศน มีการ
เปลี่ยนแปลง มีแนวโนมที่สูญหายไปตามกาลเวลา ภาพรมรื่นสบายตาของธรรมชาติ ภาพที่ทําใหเกิด ความศรัทธาจากอาคารทางศาสนา โบราณสถาน และภาพที่คุนเคยของวิถีชีวิตแบบทองถิ่น ถูกบดบัง โอบลอม และถูกทําลายโดยโครงการกอสรางตางๆทั้งจากภาครัฐ และเอกชน หรือจากกลไกทางสังคม อื่นๆ
ทัศนียภาพของเมืองที่มีความสวยงามในประเทศนั้นมีอยูมากมายแตภาพสําคัญที่กลาวไดวา เปนภาพลักษณ (Images) ของประเทศที่ทําใหคนไทยและชาวตางชาติระลึกถึงนั้นสวนใหญตั้งอยูใน บริเวณที่เรียกวา “เกาะรัตนโกสินทร” และพื้นที่โดยรอบ ซึ่งลวนเปนภาพที่เกิดจากสถาปตยกรรมที่
เกิดขึ้นในสถานที่ตางๆอาทิเชน วัดวาอาราม วัง ถนน สะพาน คลอง รานคาตึกแถว ที่อยูอาศัย และ ชุมชนในอดีต
การวิจัยนี้มุงศึกษาโดยวิธีการทางวิทยาศาสตรเพื่อวิเคราะหการเปลี่ยนแปลง ทดสอบ
มาตรการในการอนุรักษทัศนียภาพเดิม และเสนอแนะวิธีการเพื่อรักษาทัศนียภาพที่มีคาของเมืองใหคง ความงาม และคุณคาอยูตลอดไป
๒
๑.๒. วัตถุประสงคของการวิจัย
๑.๒.๑. เพื่อกําหนดบริเวณที่ปรากฏทัศนียภาพที่มีศักยภาพ เพื่อการอนุรักษในขอบเขตพื้นที่ๆ ศึกษาบริเวณกรุงรัตนโกสินทร
๑.๒.๒. เพื่อแสดงแนวโนมในการเปลี่ยนแปลงของเมือง สถาปตยกรรม และปจจัยอื่นๆที่มี
ผลกระทบตอทัศนียภาพของเมืองในขอบเขตพื้นที่ๆศึกษา
๑.๒.๓. เพื่อเสนอแนะแนวทางในการปรับปรุงมาตรการตางๆที่เกี่ยวของ เพื่อการอนุรักษ
ทัศนียภาพสําคัญในขอบเขตพื้นที่ๆศึกษา ๑.๓. ขอบเขตของการวิจัย
การวิจัยนี้เปนการศึกษาเพื่อการอนุรักษทัศนียภาพเมืองในขอบเขตบริเวณเกาะรัตนโกสินทร
และฝงธนบุรีที่มีหลักฐานเชื่อวาเปนเขตเมืองบางกอกเดิม ประกอบการพิจารณาจากขอบเขตพื้นที่เพื่อ การอนุรักษในแผนงานของโครงการกรุงรัตนโกสินทร และคํานึงจากพื้นที่ซึ่งมีทัศนียภาพเมืองที่สําคัญ ปรากฏอยู การวิจัยนี้จึงกําหนดขอบเขตที่ศึกษาเพื่อการอนุรักษทัศนียภาพเมืองในบริเวณกรุงรัตนโก- -สินทรชั้นใน ชั้นนอกจรดแนวคลองรอบกรุง และพื้นที่กรุงธนบุรีเดิมจรดแนวคลองคูเมืองเดิม ดัง ภาพประกอบ ๑.๑.
๑.๔. ประโยชนที่คาดวาจะไดรับจากการวิจัย
๑.๔.๑. หนวยงานที่เกี่ยวของทั้งภาครัฐบาล และเอกชนไดตระหนักถึงปญหาการเปลี่ยนแปลงและ การสูญเสียทัศนียภาพที่มีคุณคา
๑.๔.๒. เปนประโยชนตอสถาปนิก นักออกแบบชุมชนเมือง นักผังเมือง และผูมีสวนรวมใน การพัฒนาเมือง ในการนําผลการวิจัยไปพิจารณาประกอบการดําเนินงานออกแบบ วางผัง และ จัดทําโครงการ แผนงานตางๆที่เกี่ยวของ
๑.๔.๓. แสดงกระบวนการตัวอยางในการทดลองเกี่ยวกับมุมมองที่มีผลกระทบกับงาน สถาปตย- -กรรมและทัศนียภาพของเมือง
๑.๔.๔. เปนแนวทางแกหนวยงานที่เกี่ยวของในการกําหนดมาตรการในการอนุรักษทัศนียภาพที่
มีคาของเมือง
๑.๕. วิธีดําเนินการวิจัย
๑.๕.๑. รวบรวมขอมูลทุติยภูมิที่เกี่ยวของกับทัศนียภาพของเมือง และตัวแปรที่มีผลกระทบตอ ทัศนียภาพของเมืองในพื้นที่กรุงรัตนโกสินทร อันไดแก ประวัติศาสตร ทัศนียภาพ ภาพถาย แนวความคิดในการอนุรักษ นโยบาย และกฎหมายที่เกี่ยวของ
๓
ภาพประอบ ๑.๑. แสดงขอบเขตของงานวิจัย
๔
๑.๕.๒. ศึกษา สํารวจลักษณะทางกายภาพโดยรวมของพื้นที่ศึกษาในปจจุบัน การเปลี่ยนแปลง ทั้งจากอดีตและแนวโนมในอนาคต
๑.๕.๓. ศึกษาสํารวจสถานที่ซึ่งมีทัศนียภาพสําคัญ และกําหนดบริเวณที่จะนํามาวิเคราะหเปน กรณีศึกษาตัวอยาง และสรางหุนจําลองเมืองบริเวณพื้นที่ศึกษาดวยคอมพิวเตอร เพื่อใชใน การวิเคราะห
๑.๕.๔. วิเคราะหทัศนียภาพของเมืองในบริเวณกรณีศึกษาตัวอยางดวยคอมพิวเตอร
๑.๕.๕. เสนอแนะแนวทางในการอนุรักษทัศนียภาพเมืองในพื้นที่ศึกษา ๑.๖. นิยามศัพท
“ทัศนียภาพเมือง” ในการวิจัยเรื่องนี้หมายถึง สิ่งที่มองเห็นจากผูคนทั่วไปตอองคประกอบ ทางกายภาพของเมืองที่ทําใหเกิดความรูสึกพึงพอใจ ประทับใจ กับการรับรูจากการที่ไดมองเห็นสิ่งนั้น หรือมีความหมายสั้นๆวา ภาพของเมืองที่มีสุนทรียภาพแหงเมืองนั้นๆ
นอกจากนี้เพื่อทําใหเกิดความเขาใจมากขึ้น จึงนําคํานิยามและแนวความคิดที่มีการขยาย- -ความไวแลวมาอธิบายประกอบดังนี้
“สุนทรียภาพ” (Aesthetic) หมายถึง “ความงามในธรรมชาติ หรืองานศิลปะที่แตละบุคคล สามารถเขาใจและรูสึกได, ความเขาใจและรูสึกของแตละบุคคลที่มีตอความงามในธรรมชาติหรือ งานศิลปะ” (ราชบัณฑิตยสถาน ๒๕๓๙: ๘๔๕)
Aesthetic means “Relating to the Appreciation of Beauty or Art…” (Collins Birmingham University 1992: 23)
จากคํากลาวขางตน สุนทรียภาพ จึงเปนคําอธิบายที่ดี ที่ใชอธิบายถึงความรูสึกที่ดีตอสิ่งที่
มองเห็น ทัศนียภาพของเมือง (Urban Vista) แตกตางจากความหมายของคําวา วิว ทิวทัศน (View) ของเมือง เนื่องจากทัศนียภาพของเมืองแสดงใหเกิดความสุนทรียภาพ (Aesthetic) ไดมากกวา โดยมี
ผูอธิบายคําจํากัดความไววา “ภาพที่มองเห็น-ทัศนภาพ เปนสิ่งที่ทําใหการรับรูของผูมองเห็นภาพ Viewer หรือ ทัศนากร หากเกิดการรับรู หรือเกิดความพอใจอาจเรียกไดวา Vista ภาพประทับใจ ภาพ สวยงาม หรือทัศนียภาพ” (บัณฑิต จุลาสัย ๒๕๔๒: ๒๑๐)
บทที่ ๒
แนวความคิด ทฤษฎี และนโยบายที่เกี่ยวของ
๒.๑. ประวัติศาสตร และการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพ กรุงรัตนโกสินทร
ที่ตั้งกรุงรัตนโกส ินทรแตเดิมเปนชุมชนและเมืองเกามาแตครั้งกรุงศรีอยุธยา เรียกกันวา
“บางกอก” ซึ่งปรากฏหลักฐานการตั้งถิ่นฐานที่มีมากอน พ.ศ. ๒๐๙๑ ตอมาในภายหลังไดมีการ ขุดคลองลัดแมน้ําเจาพระยา พื้นที่นี้จึงเริ่มมีความสําคัญขึ้นทั้งในดานยุทธศาสตร การคา และพัฒนา เปนเมืองตอมา ในสมัยอยุธยาเรียกชื่อวา “ธนบุรีศรีมหาสมุทร” ครั้นสิ้นกรุงศรีอยุธยาในป พ.ศ.๒๓๑๐ จึงสถาปนาเปนกรุงธนบุรี โดยสมเด็จพระเจากรุงธนบุรี(สิน)
ตอมาในปพ.ศ.๒๓๒๕ สมเด็จพระรามาธิบดีศรีสินทรมหาจักรีบรมนาท พระพุทธยอดฟาจุฬา- -โลกเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติแลวจึงยายพระนครมายังพื้นที่ผั่งตะวันออกของแมน้ําเจาพระยา สถาปนาพระนครขึ้นแลวพระราชทานนามวา “กรุงรัตนโกสินทรอินทอโยธยา” ซึ่งตอมามีการเปลี่ยน นามพระนครหลายครั้ง ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหามงกุฏพระจอมเกลาเจาอยูหัวจึง ทรงเปลี่ยนนามเปน “กรุงเทพมหานคร อมรรัตนโกสินทร มหินทรายุธยา มหาดิลกภพ นพรัตนราช- -ธานีบูรีรมย อุดมราชนิเวศมหาสถานอมรพิมานอวตารสถิต สักกทัตติยะ วิษณุกรรมประสิทธิ์” โดยมี
นามที่เรียกกันทั่วไปวา “กรุงรัตนโกสินทร”
ลักษณะทางสังคม และกายภาพของ กรุงรัตนโกสินทรมีการเปลี่ยนแปลง ตั้งแตกอน พ.ศ.
๒๐๙๑ เปนตนมา การจัดแบงชวงเวลาของการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพ จําแนกจากความ แตกตางที่ชัดเจนจะทําใหเกิดความเขาใจภาพรวมของกรุงรัตนโกสินทรมากขึ้น กอนนําเขาสูเนื้อหา ของการวิจัยในบทตอไป ซึ่งสามารถสรุปสาระสําคัญออกเปนชวงระยะเวลาตางๆ ดังนี้
๑. สมัยบางกอก (กอน พ.ศ. ๒๐๙๑)
๒. สมัยเมืองธนบุรีศรีมหาสมุทร (พ.ศ. ๒๐๙๑ - ๒๓๑๐) ๓. สมัยกรุงธนบุรี (พ.ศ. ๒๓๑๐ - ๒๓๒๕)
๔. สมัยกรุงรัตนโกสินทร (พ.ศ. ๒๓๒๕ - ปจจุบัน)
๒.๑.๑. สมัยบางกอก ( กอน พ.ศ. ๒๐๙๑)
ที่ตั้งกรุงรัตนโกสินทรนั้น แตเดิมเปนที่ตั้งของยานชุมชน ซึ่งคนในสมัยอยุธยาเรียกกัน วา “บางกอก” เปนเมืองดานสําคัญของกรุงศรีอยุธยา ตั้งอยูในบริเวณ โคงแมน้ําเจาพระยา ระหวางปากอาวไทยกอนเขาสูกรุงศรีอยุธยา
๖
จากหลักฐานเอกสารแผนที่ของชาวตางประเทศในสมัยอยุธยา มีการเขียนชื่อที่
แตกตางกัน เชน Bangkok Bancoc Bancock หรือ Bancok ในจดหมายเหตุการอนุรักษ
กรุงรัตนโกสินทร (กรมศิลปากร ๒๕๒๕: ๑๓) ไดอางถึงที่มาของคําวา “บางกอก” ตามขอทรง สันนิษฐานของสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานริศรานุวัดติวงศและสมเด็จพระ เจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ กลาวไวในสาสนสมเด็จ วา
“คําวา บาง คือ คลองตัน ทําขึ้นเพื่อนําน้ําในแมน้ําไปใชในที่ทํากิน บางกอกก็คงมี
ตนมะกอกอยูที่ปากบาง เดิมคงจะอยูปากคลองบางกอกนอย สวนปากคลอง
บางกอกใหญทางใตนั้นเดิมคงจะเปนบางหลวง ที่บริเวณนั้นจึงตั้งชื่อเปนตําบลบางกอก ไปดวยกันทั้งสิ้น”
ลักษณะทางกายภาพของชุมชุนบางกอก แตเดิมมีลักษณะ รูปรางมิไดเปนอยางที่
เห็นในปจจุบัน การเดินทางในแมน้ําเจาพระยาจากทิศเหนือลงสูทิศใตตองอออมผาน คลองบางกอกนอยมาสูปากคลองบางกอกใหญ ตอมาในสมัยกรุงศรีอยุธยาเปนราชธานี และ เปนศูนยกลางการคาสําคัญระหวาง เอเชีย ยุโรป และตะวันออกกลาง การเดินทางจากทะเล ปากอาวไทยมายังอยุธยา ตองใชเสนทางแมน้ําเจาพระยาซึ่งแตเดิมมีความคดเคี้ยวมาก กษัตริยอยุธยาหลายพระองค จึงทรงโปรดฯใหขุดคลองลัดขึ้นหลายเสนทาง สวนคลองลัด บริเวณชุมชนบางกอกนั้น โปรดใหขุดขึ้นในรัชสมัยสมเด็จพระไชยราชาธิราช (พ.ศ. ๒๐๓๗- ๒๐๘๙) ดังขอความที่ปรากฏในจดหมายเหตุการอนุรักษกรุงรัตนโกสินทร (กรมศิลปากร ๒๕๒๕: ๑) บรรยายไววา
“ลําน้ําเดิมซึ่งไหลจากสามเสนเขาคลองบางกอกนอย ตลิ่งชัน บางระมาดเลี้ยวออก คลองบางกอกใหญซึ่งเปนทางออมโคง หากไปดวยเรือแจวจะกินเวลาตั้งแตเชาจรดเย็น เมื่อมีคลองลัดขุดพาสายน้ําไปทางอื่นก็แคบลงและตื้นเขินจนกลายเปนคลองไป คือ เรียกวา คลองบางกอกนอย คลองตลิ่งชัน คลองบางระมาด และคลองบางกอกใหญใน ปจจุบัน สําหรับตําบลบางกอกซึ่งเคยอยูฝงตะวันออกของลําน้ําเจาพระยาเดิม ก็
กลายเปนพื้นที่ซึ่งมีแมน้ําไหลผานกลาง แตทั้งฝงตะวันตก และฝงตะวันออกก็ยังคงใชชื่อ รวมกันวา ‘บางกอก’ เชนเดิม”
จากหลักฐานทางประวัติศาสตร พบวาชุมชนบางกอกในชวงกอน ป พ.ศ. ๒๐๙๑ เปนลักษณะที่ราบลุม ทําสวนทํานาไดดี ดังขอความในบันทึกประวัติศาสตรราชวงศหยวน ใหม เลมที่ ๒๕๒ ซึ่งเรียบเรียงในราชวงศหมิง (กรมศิลปากร ๒๕๒๕: ๑๘) กลาววา
“หลอหู (อาณาจักรอยุธยา) อยูใตประเทศเซียน (อาณาจักรสุโขทัย) ลงมาอาณาเขตติด ริมทะเล คือทางทิศใตเปนอาวใหญ มีแมน้ําใหญสายหนึ่งไหลผานจากเซียนมาหลอหู
๗
แลวไหลออกทะเลทางทิศตะวันออกเฉียงใตของประเทศ ประเทศนี้ในฤดูรอนมีน้ําไหลทน จากอาวขุนเปนสีโคลน น้ําจะไหลเขาคลองเล็กคลองนอยทั่วพื้นที่จึงทํานาไดผลดีมาก ขาวราคาถูก”
นอกจากนี้จากหนังสือ ซิงเฉาเซิ่งเหลั่น (ทองดินแดนนานาชาติ) ซึ่งเปนหนังสือที่เขียน โดย ผูรวมขบวนมากับทูตจีน๑ ในระหวางป พ.ศ. ๑๙๕๐-๑๙๕๒ ไดบรรยายถึงลักษณะ บรรยากาศการทํามาหากินบริเวณอาณาจักรสยามสวนใน ซึ่งนาจะรวมถึงบางกอกไววา
“อาณาจักรแหงสยาม มีเนื้อที่โดยรอบหนึ่งพันลี้ ชั้นนอกเปนภูเขาสูง ๆ ต่ํา ๆ ลดหลั่นกัน ไป สวนชั้นในเปนแผนดินลึกกวางใหญ เรือกสวน ไรนาเปนที่ราบลุม และอุดมสมบูรณ
ดวยพืชพันธุธัญญาหาร ดินฟาอากาศมักจะรอนเปนสวนใหญ ชาวพื้นเมืองมีนิสัยแกรง กลา บึกบึน ... เกลาผมมวยทั้งหญิงทั้งชาย ใชผาบางโพกหัว ใสเสื้อแขนยาว คาดเอว ดวยผาขาวมาลาย” (ตวน ลี เซิง ๒๕๒๑: ๑๘๔)
ทัศนียภาพของบางกอกกอนยุคสมัยชวงนี้ยังไมปรากฏในประวัติศาสตรของ ชาวตะวันตก จากประวัติศาสตรทูตตะวันตกคนแรกที่เขามาถึงสยาม เมื่อป ค.ศ. ๑๕๑๑ (พ.ศ. ๒๐๕๔) และชื่อของสยามก็ยังไมปรากฏในแผนที่เอเชียตะวันออกเฉียงใตที่ทําโดย ชาวตะวันตก จนกระทั่ง ค.ศ. ๑๕๕๔ (พ.ศ. ๒๑๙๗) จากการตีพิมพของ Giovanni Ramusio และแผนที่โดย Van Linschoten ในป ค.ศ.๑๕๙๕ (พ.ศ.๒๑๙๘) (ธิดา สาระยา ๒๕๓๗:
๓๕๒-๓๕๓)
ดังนั้นจึงมีแตบันทึกทางประวัติศาสตรจากชาวจีน ดังกลาวมาแลวขางตน ที่ทําให
สามารถจินตนาการถึงภาพบรรยากาศในสมัยนั้นได
ทัศนียภาพ ในดานลักษณะทางภูมิทัศน และสถาปตยกรรมก็ไมปรากฏหลักฐานใด นอกจากเรื่องของศาลเจาซําปอกง๑ซึ่งจากหนังสือ สําเภาสยาม ไดกลาวเกี่ยวกับเรื่องนี้ไว
ดังนี้
“ในหนังสือ สํารวจยานทะเลตะวันออก และตะวันตกโดยจางเซี่ย เขียนในปลายราชวงศ
หมิง ซึ่งไดลมสลายไปกอนกรุงศรีอยุธยาแตกประมาณ ๑๒๐ ป แปลโดยตวนสี่เซิงระบุ
วา “ดานตรวจที่สองของประเทศสยามไดปลูกศาลเจาขึ้นศาลเจาหนึ่งใหชื่อวา ศาลเจา ซําปอกง ใชเปนที่สําหรับทําพิธีเซนไหวดวงวิญญาณขันทีแตฮั้ว(เปนไปไดไหมวาศาลนี้จะ อยูริมน้ําบริเวณกุฎีจีน)” (พิมพประไพ พิศาลบุตร ๒๕๔๔: ๔๖)
๑ราชวงศหมิง ในระหวางป พ.ศ. ๑๙๕๐-๑๙๕๒มีการจัดสงคณะทูตไปมาระหวางกัน คณะทูตจีนนําโดย “แตฮั้ว”หรือที่คนไทยรูจักในนาม วา “ซําปอกง” เปนขันทีประจําราชสํานักในแผนดินพระเจาจักรพรรดิ์หมิงเฉิ่งจู แตฮั้วมีชื่อเสียงในดานการเดินเรือทะเล เพื่อเจริญ
สัมพันธไมตรีกับนานาประเทศ แตฮั้วเดินทางมาเยือนสยามถึง ๒ครั้ง ซึ่งยังมีรองรอยทางประวัติศาสตรใหพบเห็นอยู
๘
จากบันทึกดังกลาวจะทําใหเห็นถึงลักษณะของบางกอกในยุคแรกมีลักษณะเดน สําคัญ คือ การทําสวน ไรนา ปอม คาย และ อาคารราชการ ที่ใชเปนดานเก็บภาษีมากอน ยุคกรุงศรีอยุธยารวมถึงนาจะมีแหลงชุมชน วัด ศาสนสถานตางๆ ที่ทําใหมีการสรางศาลเจา ขึ้นเพื่อคนในชุมชนบางกอก ไดรําลึกถึงความทรงจําในอดีตบางประการ
๒.๑.๒. สมัยเมืองธนบุรีศรีมหาสมุทร (พ.ศ. ๒๐๙๑ – ๒๓๑๐)
หลังจากการขุดคลองลัดแมน้ําเจาพระยาบริเวณชุมชนบางกอกแลว บางกอกจึงเริ่ม ทวีความสําคัญมากขึ้นทั้งในดานการคาและยุทธศาสตร จนไดรับการจัดตั้งเปนเมืองดาน เรียกวา “เมืองธนบุรีศรีมหาสมุทร” ปรากฏชื่อเปนครั้งแรกในพระราชพงศาวดาร รัชกาล สมเด็จพระมหาจักรพรรดิ (พ.ศ. ๒๐๙๑ – ๒๑๑๑) เปนที่ตั้งของดานภาษีแหงแรกเรียกวา
“ขนอนบางกอก” ซึ่งเรือทุกลําไมวาจะมาจากชาติใดก็ตามตองหยุดทอดสมอเพื่อตรวจสอบ จุดประสงคและสินคาที่บรรทุกมา เมื่อตรวจสอบจุดแรกนี้แลวอีก ๑ ไมล ก็จะถึงดานศุลกากร ที่สอง ซึ่งเรียกวา บานตะนาว (กรมศิลปากร ๒๕๒๒: ๑๖)
ภาพประกอบ ๒.๑. แผนที่ประเทศไทยบริเวณเมืองบางกอก ในสมัยกรุงศรีอยุธยาจาก Les Indes Orientales, où Sont Distingués Les Empires et Royaumes Quélles Contiennent, Tirées du Neptune Oriental Par Le’s Robert Géographe Ordinaire du Roy. Avec Privilege 1751 ที่มา: กรมศิลปากร ๒๕๒๒: ๑๐-๑๑
๙
ลักษณะภูมิประเทศของธนบุรีศรีมหาสมุทร ในระยะนี้เอกสารประวัติศาสตรฝายไทย มิไดกลาวถึงมากนัก แตบันทึกทางประวัติศาสตรของชาวตางประเทศ ไดกลาวถึงเรื่องของ ธนบุรีศรีมหาสมุทรไวหลายประเด็น
ตําแหนงที่ตั้งของเมืองธนบุรีศรีมหาสมุทร เริ่มปรากฏใหเห็นหลายครั้งจากนักเดิน- -ทางชาวตะวันตก (ดูภาพประกอบ ๒.๑.) แตยังคงใชชื่อเรียกวา “บางกอก”
นายเชอวาลิเอร เดอโชมองต (Chevalier de Chaumont ) ซึ่งเขามาเจริญพระราช- -ไมตรีใน พ.ศ. ๒๒๒๘ รัชสมัยสมเด็จพระนารายณมหาราช บันทึกจดหมายเหตุไววา
“เมืองบางกอกเปนหัวเมืองหนึ่งของแผนดินสยาม ตั้งอยูริมแมน้ําหางจากทะเล ๒๔ ไมล
เดินทางจากอยุธยามาบางกอก ทางเรือใชเวลาประมาณ ๑๒ ชั่วโมง….” (กรมศิลปากร ๒๕๒๒:๑๖)
ภาพประกอบ ๒.๒. แผนที่ประเทศไทยแสดงการเดินทางของ เชอวาลิเอร เดอ โช มองต ราชทูตฝรั่งเศสในสมัยสมเด็จพระนารายณมหาราช ที่มา:กรมศิลปากร ๒๕๒๒: ๑๗
