I Diin dan Khoa hoc va Cong nghe
THUC DAY Dl D O N G XA HOi NGUON NHAN LUC KH&CN CHAT V[JOHG CAO DAM BAO TUAN HOAN CHAT XAM
PGS.TS Oao Thanh Tracing Trudng Dai hoc Khoa hoc Xa h6i va N h a n van, Dai hoc Q u o c gia H a Noi
Chinh sach doi vdi nguon nhan life khoa hpc va cong nghe (KM&CN) chat IUdng cao hien nay thUdng hifdng vao IUc lupng lao dpng tai cho, vdi cac bien phap quan ly hanh chinh. Dieu nay se lam gia tang rao can tam ly, su Ung phd cua IUc IUdng lao dpng vdi cac hoat dpng quan ly cija td chUc. Chinh vi vay, can phai cd mot triet ly chinh sach i<hac, dd ia thuc day di dpng xa hpi nguon nhan iUc KH&CN chat IUdng cao theo hudng dam bao tuan hoan chat xam.
Dl long xa hgi ngufin nhan luic KH&CN chitiiTdngcao
"Di dgng xa hoi" la mot thuat ngO xa hoi hoc diing d l chT sa thay ddi cua mot hay nhieu ca the giOa cac ddn vj cua he thong, tang ldp xa hpi. sa thay do! co the la di Ien hoac di xuong giOa cac nhom khac nhau trong xa hoi, nhOng dia vi xa hoi, Sii chuyen dich ta mot dia vi nay den mot dia «i khac trong CO cau td chac. Hien taong di dong xa hpi ngay cang trd nen phd bien va tao ra nhOng bien ddi to Idn trong ddi sdng KH&CN, phuc vu muc tieu phat then cua tang qudc gia trong bdi canh toan cau hda va hpi nhap quoc te hien nay
Trong bdi canh Viet Nam dang ngay cang hdi nhap mot each s L rong vao cac san chdi Chung Z khu vac cang nha cua the g i ^ nha WTO, CPTPP, APECva gan day nhat la AEC, cac s6 lieu
thong ke ve di dgng xa hpi cua nhan lac KH&CN cho thay, ngay trong khu vUc ASEAN, Viet Nam nam trong nhom cac nadc co so liJdng nhan lac di dpng chay ra nadc ngoai nhieu va ft nhan IUc KH&CN di dpng den, trong khi do nhom cac nUdc tiep nhan nhan IUc KH&CN nhieu nhat gom Singapore (52,9%), Malaysia (61,2%) vaThai Lan (96,2%) [1].
De nang cao nang lac canh tranh chat xam, quan ly hieu qua luong chat xam va dac biet tranh rOi vao "bay" thieu hut nguon nhan luc KH&CN chat lUdng cao trong tUdng lai, viec nghien cau ra soat, nhan dien cac bat cap, rao can trong quan ly di dong xa hpi cilia nhan luc KH&CN, dong thai de xuat giai phap chfnh sach quan ly di dong xa hoi cua nguon nhan liJc KH&CN cua Viet Nam trong boi canh hpi nhap quoc te la can thiet hdn bao gid het.
Co nhieu loai hinh di dpng
nguon nhan lUc KH&CN ch^t IUdng cao: Di ddng ngang (bao gom di dpng nganh dao tao, di dong kem dl cU, di dpng khdng kem di cu); Di dong doc (bao gom sU phat then theo chieu sau qua trinh tU dao tao, nang cao nang luc cua nguon nhan (Uc KH&CN chat IUdng cao, su bien ddi ve mat dia vi hanh chfnh trong khoa hoc cua nguon nhan lUc KH&CN chat luong cao); Di dong chuyen doi la sa dich chuyen ve vj the ciia cac nhom nhan lUc KH&CN khac nhau trade nhQng bien ddi kinh te, dac biet ia trong cuoc Cach mang cong nghiep 4.0 va Di ddng ca cau la siJ dich chuyen ve co cau nghe nghiep cija nguon nhan IUc KH&CN chat IUdng cao trade nhQng bien ddi cd cau xa hpi trong boi canh hpi nhap quoc te.
Di dpng nguon nhan luc KH&CN chat lUOng cao co vai tre -c cijng quan trpng. Trade het, day la mot kenh nham tang cadng truyen ba
zsliieAHpeV
Dien dan Khoa hgc va Cong nghe I
tri thac va cong nghe. Di dpng xa hpi nguon nhan lac KH&CN chat IUdng cao lien quan den viec di dpng ca tri thufc an va tri thufc hien.
Luong di dpng nay co tac dpng manh me den nhOng ndi ma tri thufc hien da co va dang dupc stf dung, day cijng la mot each thQc quan trong de chuyen giao tri thCfc an. Tha hai, viec di dpng xa hpi nguon nhan lac KH&CN chat ladng cao se tao dieu kien thuan ldi cho qua trinh ddi mdi. SU di dpng cua nguon nhan IUc KH&CN chat IUdng cao ta cac vien nghien cau, trudng dai hpc, doanh nghiep la sii di dpng dac biet, rat hQu fch.
Sa tadng tac giOa nhan IUc mdi va nhan luc cu xay ra khi mot nhan lac chuyen sang mot td chac mdi vdi nhiUng y tudng mdi dadc trao ddi, dam phan vdi nhiJng ngudi cu, ngUdc lai nhOng ngudi mdi vdi nhCfng y tudng khac nhau cd the hpc hdi dupc each thac hoat dpng cua td chac va thi'ch nghi vdi nhOng dieu kien mdi cua td chac nay. Day cung la each thUc de phat trien tinh than kinh thUdng (entrepreneurship) giQa ba td chCfc nay. Tuy nhien, xet d mot sd khfa canh thi di dpng nguon nhan lUc KH&CN chat ladng cao cung cd nhiJng mat tieu cL/c va han che nhat djnh. Dd la chi phf dau tu cho dao tao nhan IUc cua td chac se khong dUdc bij dap, td chUc se gap rat nhieu khd khan trong hoat dpng, giam bdt nhieu gia tri vd hinh cung nhu cac mang ladi lien ket da cd...
Danh gis tac ddng va nhan dien cac vdn de chinh sach
Trong nhQng nam gan day, Viet Nam da ban hanh mot so van ban lien quan den chfnh sach thu hut nhan tai, nhan luc chat
lUdng cao trong Imh vUc KH&CN nhU: Quy dmh ve thu hut ca nhan hoat dpng KH&CN la ngudi Viet Nam d nadc ngoai va chuyen gia nUdc ngoai tham gia hoat dpng KH&CN tai Vi§t Nam; Quy dinh ve vi§c silf dung, trong dung ca nhan hoat dpng KH&CN; De an dao tao giang vien c6 trinh dp tien sy cho cac trUdng dai hpc, cao dang giai doan 2010-2020... Tuy nhien trong thuc te, cac chfnh sach tren chua phat huy dUdc tac dung hoac cdn thieu hut, bat cap, dan den dpi ngu can bp khoa hpc 6 nude ta cdn chua dap Cfng dupc yeu cau cua s\J phat trien dat nude; phan bo nhan lac va cd cau trinh dp cdn chua hdp ly theo vung, mien va Imh vUc hoat dpng;
chaa thu hut dUdc ddng dao lac lUdng trf thac, chuyen gia khoa hpc Viet Nam d nUdc ngoai; thieu cac tap the khoa hoc manh, cac td chQc KH&CN dat trinh dp quoc te...
"Di dpng xa hdi" la mot dac diem tat yeu cua nguon nhan lUc KH&CN, dan den tinh trang chay mau chat xam ngay cang trd nen nghiem trpng. TU danh gia tac dpng cua cac chinh sach cho thay: (1) Thieu cac chinh sach dieu kien hd trd, dam bao moi tradng lam viec va phat huy nang lac (de giU chan nhan lac tai nang hay thu hut dUpc nhan 10*0 tai nang tdi lam viec); (2) Thieu chfnh sach ve "tao luong di dpng"
nhan lUc KH&CN chat lupng cao phat then cac nganh, ITnh vac uu tien.
Cac trudng dai hpc va cac vien nghien cQu con thieu cac chfnh sach tang cUdng nang IUc hdi nhap quoc te cho nhan IUc khoa hpc, tao moi trUdng trao ddi
hpc thuat de thu hut cac chuyen gia nUdc ngoai tdi hpc tap, lam viec, nghien cUu, gan vdi muc tieu "chuyen giao tri thQc" giQa chuyen gia vdi nhan lac khoa hpc chat IUdng cao tai chd. Thieu cac chfnh sach hQu hieu ve "trao ddi chuyen gia", mdi cac chuyen gia Viet Nam dang cdng tac tai nude ngoai ve tu van, xay dung cac nhdm nghien cUu manh, cac trung tam nghien cau xuat sac de giup tao moi trudng hpc thuat chuyen nghiep, tiep can va phat trien cac y tudng nghien cau.
Trong bdi canh hpi nh§p qudc te ve KH&CN va nhQng tac ddng manh me cua cuoc Cach mang cdng nghiep 4.0, nhan IQC KH&CN chat IUdng cao cd them nhieu cd hpi di ddng xa hpi, thdng qua viec di dpng trUc tiep hoac gian tiep nhd cac cdng cu ky thuat so. Cuoc canh tranh ve ngudn nhan IUc ngay cang trd nen gay gat, cac quoc gia dang phat trien phai ddi mat vdi tinh trang chay mau chat xam. Qua trinh dao tao trong nadc chua du dap Qng nhu cau nang cao trinh do quoc te hda, chuan hda ngudn nhan IUc, kem theo qua trinh di dong xa hpi khdng gan vdi tai dau tu chat xam cua cac nhdm nhan luc KH&CN chat lupng cao dang dat Viet Nam trudc thach thUc thay ddi.
Khung chinh sach ve auan iy nguon nhan lut KH&CH chdt li/dng cao
Chi'nh sach quan ly di dpng xa hdi ddi vdi nguon nhan lUc KH&CN chat IUdng cao la mot loai chfnh sach nham dam bao nguon IUc phat trien cua td chuc, bao gdm ca viec thu hut nhan [Qc, dao tao, boi dudng nang cao nang IQc, tao dieu kien phat trien
KHOAHOC ,, So 4 nam 2020 6 N G NGHE VlS I m
29
I Diin dan Khoa hgc va Cong nghe
cho ngudn nhan lac KH&CN chat ladng cao. Sa khac biet d day la ngudn nhan lac KH&CN chat ladng cao mang dac diem; lao dpng khoa hoc la lao ddng bang tri tue, vai tro ca nhan cua nha khoa hpc co tinh chat quyet djnh nang suat lao dpng KH&CN; tinh ke thaa va tmh cong ddng trong hoat dpng KH&CN; tinh riji ro cao trong hoat dpng khoa hpc; tinh mdi, khdng lap lai trong nghien ciru khoa hpc... [2]. Chinh vi vay, tinh tat yeu ve di dpng xa hpi cua ngudn nhan liic KH&CN chat ladng cao ddi hoi qua trinh quan ly di dpng xa hpi can dam bao, thuc day hien tadng nay thay vi han che bang cac cong cu hanh chinh, nham dam bao viec tuan hoan chat xam, tang cadng chat lapng ngudn nhan IUc phuc vu mijc tieu phat trien he thdng (td chac). Nha vay, chinh sach quan ly di dpng xa hoi ddi vdi ngudn nhan lac KH&CN chat lapng cao la tap hpp cac bien phap cua chu the quan ly nham dam bao tuan hoan chSt xam' thong qua thuc day, khuyen khfch di dpng xa hpi cua'ngudn nhan lac K|i&CN chat ladng cao giOa cac td chile, cac nganh, cac qudc gia.
Triet ly cua cac chinh sach hien nay chinh la danh gia chat lapng ngudn nhan lac KH&CN chat ladng cao thong qua lac lapng iao dpng tai chd. Cac bien
•Khai mem tuan hoan chai xam duoc sO
^Z „To nhiing nam 90 cia the ky truoc
* " 9 " f ^ S c di CU hai chieu cua nhan luc ae mc ta »'«= J "^ j „ „hat xam duoc dmh
" ' l ^ ^ S r C r c t o nhan IUC CO kynang nghia la bu o . ^^^ ^^^^
djn nhOng no » " ^ ™ 7 j ^ ^ j , „i8m chi
* ' ' » ' • ' " ^ " Tan uc S o <==odichu,ln hien lUOng * > " ' " " ' " „ ' „ g,a d l iam .lec r S : n u S T g 5 ^ c s a u ' m o , , h O , g i a „ dinh cud nuac ngoai.
^ i S ^ r . ^ r ^^ •-'" '* " - " - - '^= K H . C N C * . .U,n, cao Khung
mlu chinh sach
Chinh sach quSn 1^ lao aang tai cho bang thi^t che h^iih
chmh Chfnh sach thuc d^y dl apng xa
hpi aSm b&o tuan hoan chat xam
Kien tao xa hgi
Triet ly
HequE diem
He khai ni#m
- Hanh chmh hoa khoa hoc trong to chile KH&CN.
- Bien che hoa nguon nhan IUc trong to chac KH&CN - To chCc KH&CN dang cilng.
Quan ly nguon nhan liJc chat ii/dng cao tgi chfi bSng thi^t che hanh chi'nh -Thu hilt nhan IUc KH&CN chat iUOng cao ve lam viec.
- T5ng luong, dai ngo d l giO Chan ngadi tai.
- TuyIn dung nhan \\Jc theo b&ng cap. kinh nghiem, quan - De xuat nganh dao tao mdi phai CO nguon nhan iuc cd hQu CO chuyen mon va di/dc dao tao diing chuyen nganh
- Quan ly nguon nhan IUc.
- Chay ch^txam.
- Phi bien che hoa nguon lUC, lU chu v^ nhan lUc trong to chUc KH&CN.
- To chile KH&CN dang mem, dang So.
Quan ly d\ d5ng xa hpi CLia nguon nhan luc chit lifong cao trong va ngoai to chile, dSm b^o tuan hoan chat xam.
- Tao "vung trung" thu hut nhan lyc KH&CN ch^t lUdng cao dau vao.
- Dinh hudng "tao luong di d6ng" cho cac nguon nhan li/c KH&CN, mdi life IUdng da di ddng tai dau tU chat xam cho cac hoat dong KH&CN tai to chile ngu6n/qu6c gia nguon.
- Hinh thanh cac phUdng thilc quan [y lao ddng mdi thdng qua blockchain.
- Tuyen dung theo kinh nghiem di ddng xa hpi.
- Md nganh dao tao theo nhu cau xa hdi vdi ngu3n nhSn luc di dpng tU cac nganh hen quan.
Kinh nghidm di ddng xa hoi - Dl ddng xa hdi.
- Tuan hoan ch3t xam.
phap quan iy hanh chfnh doi vdi di dong xa hoi nguon nhan lac KH&CN chat lUdng cao se lam gia tang rao can tam ly, siJ Lfng pho cCia luc IUdng lao dpng nay vdi cac hoat dong quan ly cua td chifc. Trong boi canh Cuoc each mang cong nghiep 4.0, cac to chifc ao (vitual organizations) trong Imh VLTC KH&CN ngay cang trd nen pho bien. Doi vdi loai hinh to chifc dac biet nay, rat it chfnh sach de cap tdi va co the ton tai 6 cac dang: cac nhom nghien cifu, mang ludi nghien cifu gom cac nhan iLfc KH&CN chat liidng cao.
Theo xu hudng nay, triet ly quan ly lao dgng tai chd cung khong con phu hop, cd the xem xet triet ly "Thuc day di dong xa hpi dcim
bao tuan hoan chat xam" trong qua trinh hoach djnh chinh sach quan ly di dpng xa hpi cOa nguon nhan IUc KH&CN chat iUdng cao, de CO the tao ra nhUng bien doi sau sac khdng chl trong cdng dong khoa hpc, ma con gop phan tai cau true cac mo hinh to chUc KH&CN .^
U\ LIEU THAM KHAO
[1] UN DESA (2013), Ca sd dQ lieu loan cau fvJigralion.
[2] Dao Thanh Truting (2016), Di dgng xa hoi cua nhan luc KH&CN trong boi canh hoi nhap, Nxb The gidi.
aolKHOAHPC
