Q U A N H E K I N H T E L I E N X O - D U T C G I A I D O A N 1 9 2 2 - 1 9 4 1
• •
Khoa Licit
Lien Xo va Dure la hai quoc gia rong
Ion. co vai tro quan trong trong d d i song k i n h te, chinh t r i va ngoai giao cua chau A u cung nhu the g i d i . M o i quan he giua hai nude co mot lich su lau d d i v d i nhieu bien co thang tram, da co nhung tac dong to l d n den su phat trien cua quan he quoc te. Giai doan giua hai cuoc chien tranh the gidi (1919 -
1939) la t h d i k i nhay cam trong quan he cua hai cudng qudc. D d la luc Lien X d t r d thanh nha nude xa hdi chu nghTa dau tien tren the gidi va chiu sir bao vay, cd lap cua cac nude de qudc khac. Cdn v d i D u e la thdi gian day thu han va dau khd sau that bai trong Chien tranh thd gidi t h u Nhat (1914 - 1918). Hai cudng qudc da bi cac qudc gia khac gat ra khdi trat t u the g i d i m d i do A n h , Phap. M y lanh dao (trat t u Versailles - Washington).
Trong dieu kien kiet que v i chien tranh. bi bao vay, cd lap ve k i n h te. chinh t r i . nhung ca Lien X d va Due deu da cd nhung budc tien quan trong trong sir phat trien chung.
dac biet la ve k i n h te. D i e u dd da dat ra nhung van de can t i m hieu. Bai viet nay hi vong cd the ddng gdp them mdt sd kien giai cho su phat trien cua hai cudng qudc cung
T r a n N g o c D u n g
sir - Trw&ng Dai hoc Sir pham Hd Npi
n h u lam rd h o n m d i quan he k i n h te giua hai nude trong khoang t h d i gian dac biet nay.
1. N h i r n g n h a n to a n h h u o n g den q u a n he k i n h te L i e n X d - D u e giai doan 1 9 2 2 - 1941
Vi the dia - chinh tri la mdt nhan td co ban anh h u d n g den cac dac diem cua quan he k i n h te L i e n X d - Due. Day la hai qudc gia nam trong luc dia chau A u . v d i v i tri trung tam. mang t i n h chien luge cao trong su phat trien cua ca the g i d i . K h d n g chi trong giai doan giua hai cudc chien tranh the g i d i . v i tri dd m d i anh h u d n g den quan he cua hai nude.
N a m 1922. L i e n X d da t r d thanh mdt qudc gia v d cung rdng l d n b d i su thdng nhat cua Cdng hda xa h d i chu nghTa X d viet Lien bang N g a . U k r a i n a . Belarussia. Ngoai Kavkaz, A z e r b a i d j a n . A r m e n i a . Gruzia. Qua trinh m d rdng cua L i e n X d tiep tuc qua cac nam 1925 (Uzbekistan. T u r k m e n i a ) . 1929 (Tadjikistan). 1936 (Kazakhtan. K i r g i z i a ) va
1940 ( M o l d a v i a , L a t v i a . L i t v a . Estonia) v d i dien tich la 22.402.200 k m2 va la qudc gia rdng l d n nhat the g i d i . trai dai tren ca hai chau A u . A1. N u d e D u e cung cd v i t r i quan trgng k h d n g k e m . L a qudc gia l d n v d i dien
1 http: "vi.wikipedia.org wiki LienXo.
Quan lie kinh te'Jiien rJ6d -Dua. 5 7
tich la 357.050 k m , nude Due co v i t r i giap ranh v a i nhieu quoc gia nhir Dan M a c h , Ba Lan, Sec, A o , T h u y ST, Busingen, Phap, L u x e m b o u r g , B i , H a L a n , bien Baltic va bien Bac, cung n h u rat gan v a i L i e n X o2. V i t r i do khong chi co tac dong den chinh su phat trien cua hai quoc gia m a con anh h u o n g den m o i quan he giua hai nuoc b a i ca hai ddu muon thong qua v i t r i chien luoc do de phat huy anh h u d n g cua m i n h .
Lich sic quan he giua hai quoc gia cung co nhung tac dong sau sac den m o i quan he k i n h te X o - D u o N h i n lai su phat trien cua lich su, chung ta co the thay m o i quan he dac biet giua N g a va Pho3. T r o n g Chien tranh the g i d i t h u Nhat, du nam d hai ben chien tuyen, nhung N g a va Due la nhung quoc gia da k i ket nhung hiep udc ket thuc chien tranh sdm nhat. Ben canh van de chinh t r i , lanh tho thi m o i quan he kinh te van luon duoc cac ben quan tam trong Hiep udc hoa binh Brest - L i t o v s k k i ngay 3/3/1918. T r u d c do, trong t o i hau t h u 10 diem ngay 24/2/1918 cua phia Due cho N g a da co d i e m t h u 7 la m u o n "khoi phuc lai nhung hiep udc thuang mai giua hai nuac nam 1904" . Theo Hoa udc, Due da co duoc nhung phan lanh tho quan trong cua N g a ve ca chinh tri va k i n h te: 7 5 0 . 0 0 0 k m2, han 50
2 http://vi.wikipedia.org/wiki/DLrc.
3 Con duoc goi la Prussia - mot vuong quoc trong Lien hiep Due.
4 B.Ponomaryov, A.Gromyko, 1969, History of foreign policy 1917 - 1945, Progress Publishers.
Moscow, p. 71.
trieu dan, 1/3 chieu dai d u d n g sat, 7 0 % san l u o n g sat, 9 0 % san l u o n g than cua dat nude va 6 t i M a r k vang". Co the n o i , du trong bat c u hoan canh nao, L i e n X o (Nga) va Diic van luon coi trong m o i quan he v d i nhau va do do da dat nen tang cho quan he giua hai nude trong giai doan 1922 - 1941.
Nhan to khach quan t h u ba khong the khong de cap den chinh la tinh hinh qudc te giua hai cudc chien tranh. Sau chien tranh, mot trat t u the g i d i m d i duoc xac lap, nhung trat t u do lai thieu vang ca Due va Lien X o - nhung quoc gia v o n dT da la nhung cudng quoc co kha nang tham gia vao viec can bang can can luc l u o n g the g i d i . Trat t u nay da quy dinh m o i quan he d o i dau giua cac quoc gia t u ban v d i nude N g a X o viet (Tien X o ) va chong lai ca nude D u e bai tran. Lien X o bi 14 nude de quoc bao vay, co lap ve kinh te, chinh t r i va su phat trien cua Lien X o luon d trong t i n h trang d o i pho v d i am m u u chong pha cua ke thu. Con nude Due bi Phap, A n h ep buoc nhung khoan boi thudng chien p h i qua l d n , lam hao kiet sue san xuat va cung b i co lap ve k i n h te, chinh tri n h u L i e n X o . D i e u do vo h i n h chung da ddy hai quoc gia den v d i nhau trong muc dich t i m d u d n g thoat k h o i su co lap de phuc hung dat nude ve chinh t r i va k i n h te sau that gian chien tranh lau dai. N h u n g mat khac, cac nude t u ban khac cung m u 6 n l o i dung Due
5 Le Van Quang, 2001, Lich sic quan he qudc te tic 191" clen 1945, Giao due, Ha Noi, tr. 8.
58 NGHIEN CL7U CHAU AU • EUROPEAN STUDIES REVIEW N ° 0 4 (127).201 1
n h u mot ten h n h x u n g k i c h ehla thang m u i nhpn han thu ve phia nuoc N g a X o viet.
X u d c M y v a i hai ke hoach Dawes va Y o u n g eta dau t u nham k h d i phuc nen k i n h te nude Due. Chinh v i the. Due da eo dupe v i the kha dac biet trong quan he v d i L i e n X o noi ndng. quan he quoc te n o i chung.
Ben canh nhung nhan to khach quan tren. nhan to chu quan anh hudng sau sac nhat den quan he giua hai quoc gia chinh ta che do chinh t r i va c h i n h sach doi ngoai eua hai ben. hay noi each khac. do la su khac biet ve he t u t u o n g . D d i v d i D u e . nha nude Lien bang eua tang Idp quy toe Jongker. v d n d l khong eo nhidu tai nguydn thuan l g i cho su phat trien k i n h te da chon eon duong dung chien u a n h x d m c h i e m lanh thd nude khde de xac lap dia v i c u d n g quoc. N h u n g khoan bdi thudng "khong ihe chdp nhdn dugc ddi rdi bdi cu qudc gia nao' da khien nuoc Due thieu hut tram u o n g nhung dieu kien khdi phuc va phat trien k i n h te. L o n g r u tor. dan tpc b i ton hai ket hop v d i cudc khung hoang nghiem u o n g didn ra trong nude Due sau Chien tranh the g i d i t h u Nhat da day nhan d i n Due den thai do t h u dich va de dang chap nhan eon d u d n g phat x i t hoa chinh quydn. T u t u o n g eua v i Qudc u u d n g Hitler qua tac pham "Cuoc rranh ddu cua add tot'
' William.L.Shirer. 200". 5:r trdi day va suy tan CUJ Di chi :>;:: be L:ch su Due JUCC XJ. Tn thuc. Ha Noi. tr. IS.
Mein Kampf. Jsu :*jnh CUJ Jen tdi. xuat ban nam '. c23. trong thoi Adolf Hitler bj giam cam vi
la su tiep n o i truyen thdng quan phiet hieu chidn. la da t a m m d rdng banh t r u d n g . dac biet la sang phia D o n g va "neu can dat o chdu Au thi chi cd the chiem lay dat cua Nga' . D i e u do da anh h u d n g k h o n g nho den chinh sach cua D u e d o i v d i L i e n X d . Due
\ u a co the dimg eac nuoc t u ban khac de ddi choi v d i L i e n X o . vua eo the dung L i e n X d n h u mot tam chan h u u hieu u o n g cudc mac ca v d i cac quoc gia t u ban thang tran. Chinh v i vay, co the may t r o n g m d i quan he vdi L i e n X d . nuoc Due luon chua d u n g nipt thai dp l o i dung, nham khai thac dupe nhung nguon tai nguyen quan trong. tranh su cd lap eua eac quoc gia khac va cuoi cung v an la chuan bi cho mot muc dich to ldn la xam lupc dat dai. c h i n h phuc hoan toan Lien X d nham phuc v u cho su phat trien eua Due.
M d i quan he do ludn dupe Due coi la tam thoi de k h d i phuc dia v i va sue manh chu khong phai la quan he ddng m i n h lau dai.
D o i v d i L i e n X d . qudc gia xa hdi chu nghTa dau tidn tren the g i d i . ngay k h i m d i ra doi da hoan toan d d i lap v d i chu nghTa t u ban nen v d h i n h chung da b i bien thanh ke thu chung cua cac quoc gia t u ban. Mae du Lien X o da lien rue dua ra nhirng c h i n h sach ngoai giao hoa b i n h . hiru n g h i . dan chu v d i cac qudc gia t u ban nhung van k h d n g tranh khoi su bao vay. eo lap cua cac nude de qudc.
dao chinh. ba> to the gicn quan \a \ thuc he cua Dant Quoc xa Due.
s William.L.Shirer. sdd. tr. 144.
Quan lie Idtih teJUeu rJud -r£)ue.. 5 9
T r o n g hoan canh do, du biet ro am m u u l o i dung cua Due, song nhan thay ro kha nang.
han che cua m i n h , L i e n X o cung co nhu cau thiet lap quan he ngoai giao va quan he k i n h te v o i Due. Co the noi rang su khac biet che do chinh t r i , y thuc he t u tucmg la m o t nhan to tac dong sau sac den quan he k i n h te giua hai quoc gia, khien cho quan he nay luon ton tai nhung nghi nga va thu doan.
Cung v a i su khac biet ve he t u tudng thi lgi ich quoc gia cung la nhan to tac dong manh me den m o i quan he L i e n X o - Due bdi mot dieu hien nhien la bat ke quoc gia nao cung hanh dong v i quyen l g i cua m i n h . Nude Due sau chien tranh b i tan pha nang ne, bi cac nude xau xe: cat Alsace, Lorraine cho Phap, nhugng Eupen Malnedy va Moresnet cho B i , cat cho Ba Lan vung Pomerania va hanh lang chay ra bien, phai boi thudng 132 ti M a r k vang. T o n g chung.
Due da mat 1/8 dat dai, 1/2 dan so, 1/3 mo sat, 1/3 m o than, 2/5 san l u g n g gang, 1/3 san lugng thep, 1/7 dien tich trong t r o t9. Con nude Nga X o viet cung c h i u nhung thiet hai khong kem sau cuoc chien tranh, ma chi rieng giai doan 1918 - 1920 la 39 t i 45 trieu rup v a n g1 0. T r o n g m o i quan he v d i Due, Lien X o co the t i m thay mot nguon cung cap nhung kT thuat cao, n h u n g may moc hien dai cho cong cuoc khoi phuc va phat trien k i n h
9 Vu Duong Ninh (cb), 2006, Lich su quan he qudc te, tap 1, Giao due, Ha Noi, tr. 127, 128, 129.
1 0 Le Van Quang, sdd, tr. 30.
te. N g u g c l a i , nude Due co the tan dung nguon tai nguyen giau co, quan trgng cua doi tac trong qua trinh phuc hung nen cong nghiep dang tren da phat trien dau the k i X X . V a quan trgng han nua, m o i quan he nay con pha bo t u n g budc su co lap, bao vay ve ca k i n h te, chinh t r i cua cac cudng quoc khac.
N h u n g nhan to tren da cung tac dong den m o i quan he k i n h te L i e n X o - Due. quy dinh nhung dac d i e m rat rieng trong m o i quan he nay, vua mang tinh chat hgp tac. lgi dung lan nhau, lai vua chuan bi tam the cho mot su doi dau tat yeu se dien ra do nhung mau thuan ve he t u t u d n g .
2. T h u c t r a n g q u a n he k i n h te L i e n X o - D i i c g i a i d o a n 1922 - 1941
Ngay trong k h i Chien tranh the gidi t h i i Nhat chua ket thuc, D u e va nude Nga X o viet da k i ket hiep udc hoa binh, cham dirt chien tranh va thuc hien trao doi thuang m a i . Hiep udc ngay 27/8/1918 quy dinh vice Nga cung cap lA san l u g n g dau d B a k u va than da vung Donbas cho D u e va doi lai Nga dugc dem quan vao lanh tho Phan L a n " . Tu>
nhien k h i nude D u e that bai, chiu su phan x u cua n h u n g nude thang tran thi m d i quan he dd da bi gian doan. N h u n g cung chinh Due la qudc gia dau tien k i hiep udc lap lai quan he v d i nude N g a X d vidt v i "cd mpt luc luong manh han cd nguyen vong, y chi va quyet dinh ciia hat cu chinh phu hay giai cap
" B.Ponomaryov, A.Gromyko, sdd, tr. 97.
6 0 NGHIEN CUD CHAU AU - EUROPEAN STUDIES REVIEW N ° 0 4 (1 27).2011
thit dich nau, do la quan he kinh te the gidi . Truac sir co lap cua cac quoc gia thang tran va noi lo viec N g a se tham gia ctoi chia cat va boi t h u o n g chien tranh, B o truang Ngoai giao D u e Walter Rathenau da dat but k i Hiep uac Rapallo v a i Nga. N o i dung cua Hiep uac la dam bao muc dich cho sir phat trien m o i quan he k i n h te giua hai n u a c ' h Hiep uac tren co y nghTa dac biet quan trong doi v a i ca hai nuac, pha v a sir co lap trong quan he quoc te, "dd lam rung chuyen todn the gidi ve) gieing ddn chi mang vao hpi nghi Genoa" . Day vua la mot hiep uac thiet lap quan he ngoai giao, vua la mot hiep uac kinh te quan trong. Den nam 1925, cuoc gap ga giua dai dien hai quoc gia tai Rapallo da thong nhat "gid moi quan he than thien trong kit ca cdc vdn de chinh tri vd kinh te"15. C h i n h nhung hiep uac do da co tac dong manh me den su phat trien m o i quan he k i n h te hai ben.
': Truong Dang cao cap cua TWDCS Lien Xo, Lich su quan he quae te vd chinh sdeh ddi nguai cua Lien Xd, tap 1 (1870 - 1934). tr. 159.
1' Dieu 1 quy dinh viec hai ben khong doi boi thuang chien tranh. Dieu 3 quy dinh viec lap lai quan he kinh te song phuang. Dieu 4 nhac den nguyen tac tuan thu luat phap quoc te trong quan he thuang mai giua hai quoc gia. Dieu 5 quy dinh viec giup da nhau trong trao doi thuong mai tu nhan George.F.Kennan, 1960, Soviet foreign policy 1917 - 1941, Van Nostrand company, Inc, Princeton, New Jersey, p. 140, 141.
1 4 Le Van Quang, Sdd. tr. 3 1. Hpi nghi Genova (Italia) gom dai bieu 29 nuac ban ve nhung van de kinh te - tai chinh cua chau Au (van de na ciia Nga dugc chii y nhat).
1 5 I.N.Zemskov. I.F.Ivankin. 1981, Soviet foreign policy volume 1:1917 - 1945, Progress publishers,
Moscow, p. 225.
Xuat khau cua D i i c sang Lien X o nam 1922 tang 2 ldn so v a i nam 1921. tir 160.2 trieu rup len 367.1 trieu r u p1 6 va nhap khau tang 14 lan. X u a t khau k h i ga cua Lien Xo sang Dire giai doan 1924 - 1925 la 1.477 tan.
nam 1926 la 2.274 tan. 1927 - 1928 la 2.699 t a n1 7. Gia tri xuat khau cua Due sang Lien X o nam 1926 la 266 trieu M a r k , nam 1931
18 ' da len t a i 762 trieu . Quan he k i n h te giua
hai quoc gia da dat den sir phat trien m a i khi ma Dire va L i e n X o da t r a thanh nhirng ban hang l a n nhat va quan trong nhat ciia nhau.
N a m 1928, hang hoa cua Lien X o xuat sang Due chiem den 2 9 % gia tri hang xuat khau va nhap khau la 2 9 . 5 %1 9. N h u n g so lieu thong ke tren chinh la nhirng m i n h chung xac thirc, can ban cho m o i quan he kinh te nga\
cang chat che. hieu qua giua hai quoc gia.
Sang den giai doan 1929 - 1933. moi quan he nay da c h i u tac dong sau sac t u hau qua cua cuoc D a i suy thoai cua chu nghTa tu ban. N e n k i n h te D u e v o n phu thuoc qua nhieu vao v o n dau t u nuac ngoai da chiu mot hieu u n g k h u n g hoang trong hau het cac nganh cong nghiep. ngan hang. T h e m vao do, hang rao thue quan cua cac quoc gia khac
1 6 B.Ponomarvov. A.Gromyko, Sdd, tr. 182.
17
hnp://www.marxists.org/history/ussr/govemment/192 8/sufds/ch05.htm
18
http://www.marxists.org/history/ussr/government/fore ign_trade
19
http://www.marxists.org/history/ussr/governmentTore ign_trade
lluati lie kinh te Mieu (XJO -Due. 6 1
da lam kinh te Due bi co lap, thieu thi truang. N h u n g ngugc l a i . Lien X o khong chiu anh h u o n g cua k h u n g hoang va van dang trong qua trinh cong nghiep hoa nen nhu cau may moc, kT thuat va dieu kien ve thj truong van dam bao tot cho k i n h te Due.
Chinh v i vay. trong giai doan nay trao doi kinh te giua hai quoc gia lai cang phat trien hon.
Ngay 14/4/1931, mot hiep uoc kinh te m o i dugc k i sau chuyen tham cua phai doan cong nghiep Due sang L i e n X o , theo do Lien X o dau t u vao Due 300 trieu M a r k s2 0. Den ngay 15/7/1932, hai nuoc tiep tuc k i Hiep uoc T h u a n g mai, hoan thien qua trinh dau t u eua Lien X o va su trao d o i t h u o n g mai giua hai ben. Ket qua la chi tinh rieng nam 1931, xuat khau ciia Due vao Lien X o dat 762 trieu Marks, nhap khau dat 550 t r i e u2 1, tuc la da co sir phat trien han han so v o i giai doan truoc. T r o n g tong gia t r i nhap khau cua Due, nam 1930 Lien X o chiem t o i 23,7%, nam
1931 la 37,2% va nam 1932 dat 4 6 , 5 %2 2. S6 lieu tren vira cho thay sir phat trien manh me trong quan he k i n h te hai nuoc, vua the hien vai tro to Ion cua Lien X o trong hoan canh kinh te Due dang c h i u k h u n g hoang sau sac v a i gan 5 0 % gia t r i hang hoa nhap khau.
N g u g c lai, may moc ma Due san xuat ra ciing chu yeu ban cho L i e n X o v o i t i le 4 3 %
" B.Ponomaryov, A.Gromyko, sdd. tr. 284.
hup: Vavalon.law.yale.edu/20th_century/nsa619.asp
2 2 B.Ponomaryov, A.Gromyko, sdd, tr. 284.
tong gia t r i . N e u can cir vao nhung con so thong ke n h u tren va dat trong hoan canh lich su cu the t h i hai nuoc da tro thanh nhung ban hang chien luge, doi tac quan trgng eua nhau trong qua trinh phat trien kinh te, pha v o the co lap cua cac quoc gia khac.
N h u n g sau k h i Hitler len cam quven o Due nam 1933 va thuc hien phat xit hoa chinh quyen thi trao doi kinh te giua hat nuoc da co nhirng dau hieu suy giam nghiem trgng. Dieu do cho thay anh h u o n g to lan cua he t u t u o n g , chinh t r i trong quan he kinh te giua hai quoc gia. N a m 1935, hang xuat khau cua D u e sang L i e n X o chi con chiem 2,2%, nhap khau la 2,7% tong gia tri xuat nhap khau, tham chi den nam 1939 chi con 0 . 6 %2 3. T u y nhien, m o i quan he nay van khong b j cat dirt hoan toan v i l o i ich cua hai ben. Ngay 4/4/1935, hai nuac da k i mot hiep uac k i n h te v a i tong gia tri trao doi la 200 trieu M a r k s (thuc te dat 183 trieu), trong do 27 trieu M a r k s la Lien X o tra cho viec mua nhirng hang hoa dac b i e t2 4. V a chinh Goring2""1 da nhan manh v o i cac quan chirc 136 N g o a i giao Due la can phuc hoi nhanh chong trao doi mau d i c h v a i Lien X o . dac biet trong viec mua nguyen lieu chien tranh.
23
http://www.marxists.org/history/ussr/government tore igntrade
-4 http://avalon.law.yale.edu/20th century/nsa619.asp
2 5 Hermann Wilhelm Goring (1893 - 1946) la nhan vat thu hai trong Dang Qu6c xa Due, la lanh tu cua luc lugng SA, Bp truong Hang khong Dire, la n«uoi duy nhat mang quan ham Th6ng che" D6 che.
(Reichsmarschall des Grofideutschen Reiches).
' 6 2 NGHIEN CLfU CHAU AU - EUROPEAN STUDIES REVIEW N ° 0 4 (127).2 11
Do do. Hiep uac nam 1938 da dugc k i ket:
Dire tra 80 trieu M a r k s mua nguyen lieu truac do. 5 trieu tien n g va 183 trieu de mua hang hoa m a i- 6.
Ddn k h i buac vao Chien tranh the g i o i Hai. su thieu hut n g h i e m trong ve nguyen lieu chien tranh da buoc Due day manh h a n nua su trao doi v o i L i e n X o . Thang 5/1939.
Dt'rc can toi 165.000 tan mangan. 2 trieu tan dau. Con so do tang len la 260.000 tan mangan va 9.9 trieu tan dau vao thang 8/19392 7 va d u t r u cua Due chi con trong vai thang do su c u tuyet buon ban cua A n h , Phap. Dieu nay dan den mot he qua tat yeu la Hiep uoc T h u o n g m a i X o - Due ra dai ngay 19/8/1939. Theo do. Due tra tien cho viec nhap ve nguyen lieu, ngu coc. dau hoa; con Lien X o thi mua k h i tai chien tranh cua D u o Cu the. Hiep uoc quy d i n h viec L i e n X o xuat cho Due: 1 trieu tan l u o n g thuc (120 trieu Marks). 900.000 tan dau (115 trieu). 100.000 tan cotton (90 trieu). 500.000 tan phot pho, 100.000 tdn quang chrome. 500.000 tan quang sat. 300.000 tan sat k h 6 i . 2.400 k g platinum, metals va nguyen lieu khac . Tarn quan trong cua H i e p uoc T h u a n g mai da dugc ca hai ben n h i n nhan m o t each sau sac va n h u Stalin nhan manh: "Hiep uac thuang
26 http://avalon.law.yale.edu/20th_century/nsa619.asp 27
http://en.wikipedia.org/wiki/German_Soviet_Commer cial_Aszreement
28
http://en.wikipedia.org/wiki/German_Soviet_Commer cial_Agreement
mai cdn cpian trong han nhieu so voi hiep uac khong xdm luge"29. T u y nhien. tren thuc te hiep uoc nay da k h o n g dugc thuc hien tron ven do hoan canh cua chien tranh.
Den cuoi nam 1939. viec dam phan thuang mai hai ben van tiep tuc dugc duy tri nhung da co n h u n g thay doi nhat dinh. Stalin cho rang: "Lien Xd dd giup do cho Due rdt nhieu vd gay thii oan vi su giup do nay" 0 nen da d o i h o i nhirng k h i tai chien tranh nhu cong nghe tau chien L u t z o v . Seydlitz, Prinz Eugen. L i e n X o da k h o n g n h i n nhan day la mot hiep uac k i n h te dan thuan ma la sir giup do lan nhau. va m u o n hoc hoi k i thuat cua n g u o i D u e , dac biet trong van de vu trang. D e n ngay 11/2/1940, Hiep udc T h u o n g m a i m o i da dugc k i v o i tong gia tri trao doi la 650 trieu M a r k s . Cho den cuoi nam 1940, n h u n g trao d o i da dugc hoan tat, cho thay su coi trong cua ca hai nuoc den hiep uoc nay. T i n h chung den giua nam
1940. L i e n X o da c h i e m h o n 5 0 % gia tri nhap khau cua D u e , va den thang 6/1941 len toi 70%. T u y vay, m o i quan he nay da khong the keo dai do cang thang trong quan he
29
http://en.wikipedia.org/wiki/German_Soviet_Commer cial_Agreement
3 0 William.L.Shirer. sdd, tr. 655.
3 1 Theo Hiep uac nay, Lien Xo nhan dugc tuan duong ham nang Lutzov. ban ve tau thieT giap Bismarck, 30 may bay chien dau, nhieu mau dai bac, xe tang va may moc khac; con Due nhan dugc luong thuc, dau, va cac nguyen lieu chien tranh khac.
http://en.wikipedia.org/wiki/German_Soviet_Commer cia l_Agreement
Quan lie Id ah t e Jliea (Xjd -Due. 6 3
chi'nh t r i , quan sir giua hai nuac. Den ngay 22/6/1941, ddng t h a i v d i viec Due tan cong Lien X o , m o i quan he tren cung tan v d , cham dut mot m o i quan he dac biet trong giai doan giua hai cuoc chien tranh the g i d i .
3. H e q u a cua q u a n he k i n h te X o - D u e giai d o a n 1 9 2 2 - 1941
M o i quan he k i n h te giua hai quoc gia da trai qua nhung budc phat trien thang tram khac nhau tuy vao hoan canh lich su cung n h u anh h u d n g cua quan he chinh tri - doi ngoai. N g u g c lai, day cung la m o t mat quan trong trong quan he giua hai quoc gia, gop phan khong nho vao viec thiet lap m o i quan he hgp tac Lien X o va Due. M o i ben deu co nhung the manh rieng cua m i n h trong qua trinh hop tac va la sir bo sung can thiet cho nhu cau cua phia doi tac. N e u n h u nude Due rat can nhung tai nguyen khoang san va nguyen nhien lieu cho nen cong nghiep phat trien thi L i e n X o lai giau co ve mat nay. Con Lien X o dang trong qua trinh cong nghiep hoa dat nude, rat can k i thuat, may moc hien dai thi Due lai dap u n g dugc nhu cau do. V i vay, co the khang d i n h rang su hgp tac k i n h te da co nhung tac dong quan trgng den sir phat trien cua ca hai nude, tham chi co luc co the coi m o i quan he nay la "chien l u g e " k h i ma gia t r i trao doi dat den 5 0 % tong gia t r i xuat nhap khau cua ca hai nude. D i e u do da tao ra sir khac biet hoan toan trong tong the quan he t h u a n g mai the g i d i giua hai cuoc
chien tranh, tao ra cho ca L i e n X o va Due nhirng v i the m d i , thoat khoi su co lap cua cac quoc gia khac. Day la ITnh vuc noi bat nhat trong quan he chung giua hai nude va cung la m d i quan he cd hieu qua han han so v d i nhieu qudc gia khac trong cung giai doan nay. N h u n g dd cung la m d t m d i quan he giua hai qudc gia cd he t u t u d n g chinh t r i khac biet va ddi dau nhau. L i e n X d la dai dien cho luc l u g n g chu nghTa xa hdi tien bd cdn Due la de qudc hieu chien, phat xit cue ki phan ddng. D o dd, quan he giua hai nude van mang tinh chat l g i dung, dau tranh lan nhau de phuc v u l g i ich qudc gia ve nhu cau khdi phuc va phat trien k i n h te.
D d i v d i L i e n X d , trao ddi thuang mai da t r d thanh nhu cau buc thiet ngay t u k h i m d i budc vao qua trinh cdng nghiep hda nen kinh te. Lien X d t u thay rang can "bao dam trao doi hang hoa de cd the mua may moc cdn thiet cdng nhanh cdng tot cho ke hoach khdi phuc kinh te epide ddn"1'1. N h u n g hiep udc
k i n h te v d i D u e trong giai doan dau da t r d thanh ddng luc quan trgng thuc day sir phat trien cua nen k i n h te L i e n X d . N a m 1927. gia tri cdng nghiep chiem 4 2 % tdng gia tri san pham, G D P cung tang 1 1 % so v d i nam 1925.
K h d n g chi vay, L i e n X d cdn tao da de thiet lap quan he t h u a n g mai v d i nhidu quoc gia khac, dan den gia t r i ngoai t h u a n g tang t r u d n g nhanh.
-,: Truang Dang cao cap ciia TWDCS Lien Xo sdd tr 149.
6 4 NGHIEN CLfU CHAU AU - EUROPEAN STUDIES REVIEW N ° 0 4 (127).2011
N a m X u a t k h a u N h a p k h a u
(trieu rup) (trieu nip)
1926 2525 2400
1927 2600 2642
1928 2800 3322
1929 3219 3069
Nguon: Trudng Dang cao cap eua TWDCS Lien Xd, Lich sic quan he quoc te va chinh sdeh ddi ngoai eua Lien Xd, tap 1 (1870 - 1934). tr. 186.
Due (du chi la mot phan nho). Nga\ den khi
Trong hoan canh hi co lap ve m o i mat.
moi quan he vai Due da giup Tien Xo tiep tuc tranh bi hao vay moi phia. lai co mot ban hang quan trong cho nhung nhu cau can thiet de phat trien kinh te. Dac biet. trong cuoc Dai suy thoai cua chu nghTa tu ban. Lien Xo da co duoc nhiing thanh cong lan trong buon ban vai Due va cac quoc gia khac. da xay dung dugc 1.500 nha may mai va tang tai san co dinh cdng nghiep len 2.2 lan so vai
chien tranh the g i d i dien ra thi quan he do cung van dirge duy tri. vua dam bao cho
nhung nhu can can thiet cua Lien Xd. vua gdp phan vao viec tranh mdt cudc dung dd ngay lap tire va cd thdi gian chuan bi kT hon cho chien tranh trong khi nhieu qudc gia chau Au khac da that bai dudi siic manh
"chdp nhoang" cua phe phat xit.
Ddi vdi nude Due, tac done cua trao ddi
nam 1929. N a m 1937. san l u g n g cdng k i n h te v d i L i e n X d cung khdng kem phan nghiep tang 2.2 lan so vdi 1932. chiem ti le quan trgng. Trudc het. xet ve phuong dien
77,4% trong tdng san pham kinh te qudc quan he qudc te thi Due da cd mdt "ddng dan . T r o n g giai doan can ke chien tranh the
gidi. quan he do cung giup Lien Xd tich luy
minh". m d t tam la chan trong viec dau tranh vdi cac cudng qudc thang tran. Quan he kinh
hon nua nhirng k h i tai can thiet cho chien te cung n h u chinh t r i v d i L i e n X d da giup tranh tat yeu se dien ra. Thdng qua nhung Due gidm di mpt each ddng ke hdu qua eua
trao ddi ve ca khi tai chien tranh. Lien Xd da chinh sdeh cam vein ciia Anh, Phap. Ve mat cd su hieu biet hon ve kha nang quan sir cua
' Ngu\en Anh thai (cb). 2003, Lich sir the gidi hien dai. Giao due. Ha Noi. tr. 63.
chinh t r i , m d i quan he t h u o n g mai cung da gdp phan vao viec duy tri quan he binh
U.UJ(UI he kinh ti> Jlieit (XJO -Due. 6 5
t h u d n g ve mat chi'nh t r i - ngoai giao giua hai quoc gia. Due cung tranh dugc viec phai doi dau cung luc v d i nhieu ke thu va co thdi gian de cung co luc l u g n g , gay ra chien tranh v d i cac quoc gia Tay A u . V e p h u o n g dien k i n h te, cung v d i su dau t u v o n cua M y , trinh do
khoa hgc va to chuc cua nude Due thi nguon nguyen nhien lieu cua L i e n X o da tao ra su phat trien manh me cua nen kinh te hang dau chau A u nay. D i e u do dugc the hien cu the qua bang so lieu sau ve cac san pham chinh cua D u e (trieu tan).
N a m 1913 1924 1927
Than da 277 240 280
Thep 17 9,7 16,1
Potasse 11,5 8,1 11,1
Thuong thuyen 5.7 - 3,2
Nguon: R.H.TenBorck, Trdn Ddng (dich), 1972, Lich su Due qudc, Phu Qudc vu khanh ddc trach vdn hda, Sdi Gdn, tr. 545.
D u phai chiu nhieu thiet hai cung n h u boi t h u d n g chien tranh, nhung nen k i n h te Due da phat trien manh me, nhanh chong t r d lai v j the v o n co cua no trudc Chien tranh the g i d i t h u Nhat. N a m 1929, Due da tra n g dugc 11 t i M a r k s3 4. Dac biet, trong giai doan khung hoang 1929 - 1933, L i e n X o co the dugc coi la ban hang quan trgng nhat v d i tong gia t r i t h u o n g m a i chiem t d i 7 0 % nen thuong mai Due. N h u n g bang so lieu ve cac san pham ma Due nhap khau deu cho thay nhu cau to l d n ve l u o n g thuc cung n h u nguyen nhien lieu cho cong nghiep nang, cong nghiep quoc phong cua Due. Dac biet.
trong giai doan gan den chien tranh. Lien X o la noi cung cap nhurig mat hang toi quan trgng trong hoan canh khong co bat c u su trao doi nao khac. N h u n g bien phap chien tranh cudp boc cua D u e doi v d i cac quoc gia lang gieng cung k h o n g giup D u e dap ung du nhu cau chien tranh. H a n g hoa cua L i e n X o da giup D u e d u n g v u n g trudc su phong toa k i n h te cua A n h va hau n h u k h o n g co tro ngai nao trong qua t r i n h chien tranh ban dau d chau A u . Chung ta se thay ro hon vai tro cua L i e n X o k h i n h i n vao kho hang cua Due 3 thang sau k h i m o i quan he k i n h te giua hai nude cham dut (10/1941):
Le Van Quang, sdd, tr. 66.
6 6 NGHIEN CLMJ CHAU AU - EUROPEAN STUDIES REVIEW N ° 0 4 (127).2011
T o n g n h a p k h a u t i r L i e n X o
D y tru*
6/1941 (1000 t a n )
Du* tru* n e u k h o n g co n h a p k h a u t i r L i e n X o
(6/1941)
D y tru*
10/1941 (1.000
t a n )
D u tru* neu k h o n g co n h a p k h a u tu*
L i e n X o (10/1941)
Dau 912 1350 438 905 -7
Cao su 18.8 13.8 -4.9 12.1 -6.7
Mangan 189.5 205 15.5 170 -19.5
Luong thiec 1637.1 1381 -256.1 761 -876.1
Nguon: http://en. wikipedia.org/wiki/Gennan Soviet Commercial Agreement
N h u vay, m o i quan he k i n h te X o - Dire da co nhung anh hucmg tich cue, quan trong den m o i phuag dien k i n h te, chinh t r i , doi ngoai. Mac d i i k h o n g phai la m o i quan he dong m i n h chien luge ma chi la su l g i dung lan nhau trong hoan canh ca hai nuoc bi bao vay, co lap, nhung day co the coi la m o i quan he dac biet trong suot ca mot giai doan giua hai cuoc chien tranh. N e u so v o i cac m o i quan he k i n h te cua Lien X o hay Due v a i cac quoc gia khac deu khong co dugc n h u n g dac d i e m doc dao va tam anh h u o n g
n h u vay. D o vira la m o i quan he doi tac can thiet, vira la hai ke thu I o n luon san sang t i m each tieu diet lan nhau k h i co co h o i . Co the noi, quan he hgp tac giua hai nuoc tren ca p h u o n g dien k i n h te va c h i n h t r i da phan nao xoa d i nhung anh h u o n g bat l g i tir chinh sach cua A n h , Phap doi v o i hai nuoc. D u e va Lien X o da tirng buoc nang cao v i the cua m i n h tren t r u o n g quoc te, buoc cac c u o n g quoc khac phai cong nhan vai tro v o i viec lan luat m o i hai nuoc tham gia L i e n hiep quoc va giai quyet cac van de I o n cua the g i o i .
