N g h i e n ciiu G i a d i n h v a G i d i
So' 6 - 2 0 1 1
Mpt so each tiep can ly thuyet
ve moi quan lie vo chong trong gia dinh
Tran Thj Van Nudng
Vien Gia dinh va Gidi
Ldi Toa soan: Bai viet de cap den mot chu de khong m6i nhUng luon can thiet do'i v6i nhiing ngiidi nghien ciiu noi chung va nghien ciiu ve gia dinh noi rieng - do la each tiep can ly thuyet trong cac nghien ciiu xa hoi hoc, cu the ci day la each tiep can ly thuyet trong nghien ciiu moi quan he vci chong. Mac dii cac each tiep can ly thuyet trong nghien cilu gia dinh da dUde nhieu tai lieu de cap den, tuy nhien do tinh tan man ciia eac noi dung ly thuyet da diide gi6i thieu nen viee ap dung chung trong nhieu nghien ciiu con han che. Trong bai viet nay, tae gia chii trong gidi thieu mot so'each tiep can cac trUdng phai ly thuyet 16n nh\i ehiic nang cau true, xung dot, trao doi xa hoi va lUa chon hdp ly, ly thuyet kieh va ly thuyet nii quyen. Tac gia hy vong bai viet co the hiiu ich cho ban doc trong viec phan tich va ly giai nhieu tinh huong xay ra trong quan he vd chong hien nay va gop phan thiie day sU quan tam nhieu hdn den viee ap dung ly thuyet vao nghien cilu khoa hoe.
Tvf khoa: Mo'i quan he vd chong; Gia dinh; Caeh tiep can ly thuyet.
Dat van de
Mdi quan he vg chong nam trong mang lu6i cac quan he gia dinh. Do la mpt trong nhirng true quan he ca ban va quan trpng trong gia dinh, song song vdi cac true quan he khac nhu quan he cha me con cai, quan he
4 Nghien cijru Gia dinh va Gidi. Quyen 21, so 6, tr. 3-15
anh/chi cm... Vai n;ini gfin day, trong hoi canh cong nghiep hoa, hien dai lu'ia chit nude, t lui dc gia dinh va cac quan he gia dinh dupe tap trung ntzhirii ci'ru qua nhieu cong trinh xa hpi hpc. Mac dii cac each tiep cSn ly iliuNci trong nghien cu'u gia dinh da dirpc nhidu tai lieu de cap den, tuy nhien do linh tan man ciui cac npi dung ly thuyet lien quan den moi quan he vo chong da dupc gic')i thifu nen vice ap dung cac ly thuyet de ly giai cho chu cle nghien cu'u con nhieu han che (1). Chinh bdi nhu'ng ly do tren hai \ id nay muon liinh bay mot so each tiep can ly thuydt co the hiru ich cho \iee phan tich \';i ly giai nhieu tinh hudng xay ra trong quan he vp chong hien nay.
Mdi quan he \ o chdng bi chi phdi bdi nhieu yeu td khac ttr xa hpi va nen \;ui hda na\ sdng. Quan diem xa hpi hpc ve hdn nhan va gia dinh ddi hdi phai nhin hdn nhAn va ddi sd'ng jzia dinh nhu la nhung kien tao xa hpi
\a tim xem nhu'ng nhan id xa hdi chi phdi hdn nhan \a ddi sdng gia dinh cua cac ca nhan nhu the nao, du i^ng nhidu ngudi coi dd la nhiimg dieu rieng tu \ a tu do (Mai Huy Bi'ch, 2011). Mat khac, mdt sd tac gia cung phu nhan \iec coi hdn nhan gia dinh la mdt the thdng nhat, nhan manh rang trong quan he vp chdng, ngudi chdng va ngudi vp la hai ca the dpc lap, co hai gia dinh trong mdi gia dinh: gia dinh trong con mat ciia ngudi vp va gia dinh trong con mat ciia ngudi chdng (Bernard Jessie, 1972: dan theo Vu Manh Lpi, 2000). Theo Anthony Gidden, trong \ ice nghien ciiu con ngudi, su da dang ve ly thuyet giup chung ta ininh khdi giao dieu. Hanh vi con ngudi rat phiirc tap \'a nhieu chieu canh \a rat khd cd khii nang rang mdt quan didm ly thuyet cd the bao trum tat ca cac khia canh cua nd. Cung bdi vay, su dung each tiep can ly thu)'et se giup tim hieu \'a ly giai mdt each day dii nhat ve mdi quan he vp chdng trong gia dinh hien na\
(Anthony Giddens, 1999). Bai \iet se khdng trinh bay cu the' timg ly thuyet ciia cac nha nghien ciru rieng biet ma di theo tirng each tiep can ciia cae trudng phai ly thuyet tieu bieu, phu hop vdi ndi dung nghien euu de phan tich.
1. Caeh tiep can churc nang - cau true
Day la mdt trong nhirng each tiep can ly thuyet dupc sir dung pho bien nhat trong eac nghien ciiru xa hdi hpc gia dinh hien nay. Caeh tiep can nay cho ehung ta mdt eai nhin kha id rang \e hoat ddng ciia gia dinh, mdi lien he eiia gia dinh vdi xa hdi, mdi lien he giira cac thanh vien trong gia dinh vdi nhau, dac biet la quan he "'chdc ndng" giira vp va chong trong mdt
"ca'/Y tnie" la gia dinh hoac/va xa hdi.
T r a n Thj V a n NUring 5
Co ngudn gde tir cac nganh khoa hpc tu nhien, thuyet chiic nang - cau true eoi xa hdi tucfng tu nhu mdt co the', bao gdm nhieu co quan, nhieu bp phan. Hoat dpng cua co the' phu thupc vao su' phdi hpp nhip nhang giira cac bp phan, co quan vdi nhau. Theo dd, gia dinh dupc coi la mdt dan vi quan trpng thuc hien nhuiig chii'c nang co ban \'a then chdt ddi vdi xa hdi va ngupc lai van hda \a td chirc \a hdi anh hudng den ddi sd'ng gia dinh.
Nhu \a>' \iec phan tich mdi quan he vp chdng trong gia dinh theo each tiep can ehiifc nang la di tim cau tii ldi cho cac cau hdi co ban sau:
Trong gia dinh. chifc ndng ciia ngifdi chong Id gi? Chirc ndng ciia ngudi vg Id gi:^ Tra ldi cho cau hdi nay la de cap de'n nhirng ddng gdp ciia ngudi
\ a va ngudi chdng cho xiec duy tri gia dinh va xa hpi. Nghien cuu chirc nang cua vp \a chdng trong gia dinh la \an de eo ban ciia xa hdi hpc gia dinh tir xua de'n nay, \'a la mpt \an de ludn mdi bdi xa hdi khdng ngufng van dpng \a bien ddi, nhat la trong bdi canh toan cau hda hien nay, khi gia dinh dang phai ddi mat vdi khdng it thaeh thirc anh hudng de'n su ben vimg (Le Ngpc van, 2011).
Quan he chifc ndng gida vo\ chong vdi edc thdnh vien khdc trong gia dinh nhu the'ndo? Ngoai mdi quan he giira vp va chdng, mdi quan he giiia cha me vdi con cai cung cd nhieu van de can nghien ciiu, cu the cd nhirng mdi quan he tir trudc tdi nay da dupc tap trung nghien ciiu nhu quan he me chdng nang dau; quan he cha me vdi con cai trudng thanh hoac chua trudng thanh. TTieo thuyet chirc nang cau triic, trong mdi kieu loai gia dinh, mdi thanh vien dam nhan nhirng chii'c nang rieng biet de dam bao cho su van hanh nhip nhang cua eac kieu loai hinh gia dinh dd.
Cac tac gia dai bieu cho trudng phai chirc nang cau true phai ke de'n la George Murdock; Talcott Parsons va Merton.
a) H. Spencer va E. Durkheim la nhirng ngudi dat nen mdng cho trudng phai CO ca'u chirc nang luan kha ndi tie'ng trong xa hdi hpc. H. Spencer di sau vao tim hidu ve co cau xa hpi va cac thiet chexa hpi, trong dd, theo dng thiet che gia dinh va ddng hp xuat hien de thda man nhu cau co ban ciia mpi loai: nhu cau tai san xuat, tire la duy tri ndi gidng. Ngoai ra xa hpi nao ciing can phai cd thiet che gia dinh de kiem soat hoat dpng sinh de tinh due, quan he giira phu nu va nam gidi va nudi day con cai (Pham Tat Dong va Le Ngpc Himg, 2006). E. Durkheim thi cho rang khi giai thich cac hien tupng xa hdi ta can phan biet nguyen nhan gay ra hien tupng dd va chiic nang ma hien tupng dd thuc hien. Nhu vay theo quan diem chiic nang luan cd the khang dinh ve mdi lien he ciia ca nhan vdi nhau va vdi
6 Nghien cUu Gia dinh wi Gidi. Quyen 21, so 6, tr. 3-15
xa hpi, cung nhu vay, trong ddi sdng gia dinh de hieu dupc ve ngudi vp hoac ngudi ciidiig thi can xem xet quan he giiTa hp vdi nhau va vdi cac thanh \'ien khac niia. Do dd, c;ic nghien ciiru dupc tien hanh nham kiem nghiem lai ly thuyet va tni Idi cau li(')i cho mdt bp phan gidi tre hiSn nay, lieu c(') phai ddi song gia dinh ciia hp hoan toan la su lira chpn ca nhan, ricMig tu, khong bi chi phd'i bdi yeu td bfin ngoai nao khac? Va neu la dpc lap rieng lu thi moi quan he dd cd the ton tai lau dai va hoat ddng tdt theo diing chirc nang ma nd dam nhan hay khdng?
b) Vao khoang nira sau ciia the ky XX, T. Parsons dupc coi la dai dien tieu bieu nhat ciia thuydt chiirc nang cau triic. Ly thuyet cua dng ra ddi khi Xii hdi cdng nghiep hien dai dang phat tridn manh me a phucmg Tay. Do dd chii de ve ticii hda xa hdi va bien ddi xa hdi dupc 1. Parsons danh nhieu sir quan tam. Ong cho rang xa hpi cdng nghiep hien dai lam dao ldn trat tu ciia xa hdi truydn thdng, do dd gia dinh cung cd nhidu thay ddi. Xa hpi hien dai mang tdi thd che tien hda mdi bang each chuyen biet hda vao it chiirc nang hom. Gia dinh khdng cdn thuc hien nhidu ehirc nang nhu trudc nira, thay vao dd nhu'ng chirc nang ciia gia dinh dupc chuyen giao dan dan cho xa hdi. Vi du nhidu nha tie va nha trudng tu thue cd chat lupng td't ra ddi se ganh bdt cho gia dinh viec xa hpi hda giao due tre em. Cac thanh vien ciia gia dinh tham gia vao tat ca cac chiirc nang tren nhung khdng phai mang tu each la thanh vien gia dinh ma vdi tu each ciia nhirng ca nhan lam viec cho xa hdi.
Nhirng phan tich quan trpng ciia T. Parsons cd thd ap dung dd ly giai nhirng su kien trong nghien ciiu vd quan he vp chdng nga\ na\. bdi dng nhan manh den nhirng chiirc nang quan trpng cdn lai ciia gia dinh khi xa hdi di vao chuyen biet hda. Theo dng, du xa hdi ed tien hda \a chuyen mdn hda den dau van cdn hai chii'c nang chung cho gia dinh d mpi xa hpi dd la
"xa hpi hda so cap ddi vdi tie em va dn dinh nhan each ngudi ldn" (Mai Huy Bich, 2011). Cac nghien cihi tam ly hpc da chi ra giai doan xa hpi hda tie em quan trpng nha't va anh hirdng den nhan each ca cupc ddi sau nay la giai doan tu 0 den 5 tudi. Nhu vay ngudi cha va ngudi me trong giai doan nay can dam nhan tdt chiirc nang ciia minh tham chi hom ca nhirng giai doan khac. T. Parsons cung nhan manh den chiic nang "dn dinh nhan each ngudi ldn" dd la quan he hdn nhan va an ninh vd tinh cam ma cap vp chdng danh cho nhau. Ong danh gia chiic nang nay dac biet quan trpng d xa hdi cdng nghiep hien dai phucmg Tay, vi gia dinh phan ldn cd dpc vdi mang ludi than tpc (dng ciing gpi dd la gia dinh hat nhan biet lap). Khi thieu vang di ndn an ninh ma mang ludi than tpc trudc day mang lai, cap
T r a n Thi V a n NUdng 7
Vp chdng cang can su hd trp tinh cam ciia nhau. Day la mdt luan didm quan trpng can cho nghien ciiu xa hpi Viet Nam dang trong qua trinh cdng nghiep hda, hien dai hda manh me. Cd thd gia dinh ning xa hpi nay cd mdt sd net tuomg ddng vdi xa hdi cdng nghidp ma T. Parsons phan tich, bdi gia dinh Viet Nam dang cd xu hudng hat nhan hda (Le Ngpc Van, 2011) va them nira la phong trao di cu manh me (Nguydn Thi Phuong Thao, 2011) lam hp dan dan taeh xa khdi mang ludi than tpc. Do xay dd dam bao su bdn viimg ciia gia dinh \'a su dn dinh xa hpi nhu Parsons nha'n manh thi cac cap vp chdng cang can su hd tip tinh cam ciia nhau. Vi vay nghien ciiu vd hoat ddng ciia cac kieu loai gia dinh nay giiip chiing ta mpt lan nira kiem nghiem ly thuyet.
Ly thuyet chii'c nang eiia Parsons dac biet nhan manh den su phan cdng lao ddng theo gidi trong gia dinh de dam bao hoat dpng ed hieu qua vdi tu each la mdt he thdng xa hpi. Sir phan cdng nay cd hieu qua nhat khi nam va nir thue hien diing vai trd ciia minh: chdng di lam kiem sd'ng, tao ra thu nhap, \a vp d nha cham sde eon cai, lo viec nha. Ngudi chdng ddng vai trd
"cdng cu" kiem tidn nudi sd'ng gia dinh, anh ta phai nd luc de thanh dat, va ludn phai ddi mat vdi nhirng canh tranh, lo toan, cam dd trong cupc sd'ng. Bdi \ay ngudi phu nir, ngudi vp phai thuc hien tdt vai trd "tinh cam"
cua minh: cham sde con cai, lo viee gia dinh va la chd dua tinh cam an toan, la "ben dd binh yen" cho nam gidi trd vd sau mdi gid lam viec.
Nhiing luan didm tren cua Parsons cd y nghia nham duy tri sir dn dinh cua gia dinh va xa hdi. Tuy vay, luan diem nay cdn bdc Id han che ddi vdi su binh dang gidi. Thif nhdt, Parsons nha'n manh den he thdng xa hdi vT md, dng chi quan tam den viee tdn tai gia dinh de duy tri trat tu xa hpi, dn dinh xa hdi. Cac quan diem ciia Parsons chua nha'n manh den tinh ea nhan, yeu td tinh cam trong mdi con ngudi. Mpi triet ly hanh dpng theo quan diem cua Parsons hudng de'n khdng xua't phat tur viec muu cau hanh phiic cua mdi ngudi ma chi nham mang lai lpi ich cho xa hdi. Thif hai, he thdng xa hdi dn dinh ma Parsons dd cap tdi thuc su la mdt bat lpi vdi nhidu phu nii. Bdi de nham duy tri trat tu dd, nhidu phu nir phai hi sinh sir nghiep ciia minh de lam td't vai trd "tinh cam" Hp cung ludn phai the hien la nhirng ngudi vp nhu mi, hidn thao bat chap ngudi chdng cu xir nhu the nao. Su ap dat vai trd "cdng cu" hoan toan len ddi vai nam gidi lam eho hp bi ganh nang tm cdt de nang trong khi nhidu nam gidi khdng dii kha nang, khdng san sang hoac khdng mong mudn thuc hien vai trd tru cdt (Tran Thi Minh Diic, 2005) dd la han che thd ba trong quan diem ciia Parsons. Thuc td xa hdi hien nay xua't hien nhidu trudng hpp gia dinh cd sur dao ngupc vai
8 Nghien ciiru Gia d i n h va Gidi. Quyen 2 1 , so 6, tr. 3-15
trd giua \'p \'l\ chdng so vc'ri truyen thdng, vi du ngUdi chdng d nha lo viec quan xuyen gia dinh vii cham s()c con cai, cdn ngudi vp ra ngoai kiem tidn.
Dd (lirpc coi la nipt su iiieii diii chii'c nang de thich nghi vdi mdi trudng mdi. nhu vay theo each tiep can chiirc niing cau true chiing ta can tim hieu su phan cdng nay t;ic dong tich cue hay tieu cue tdi quan hd vp chdng, ca'u true gia dinh va \a iioi hien lai.
2. Caeh tiep can xung dot
Da so c;ic cudc hdn nhan dupe xSy dung \'a phat tnen tren ca sd tinh Neu. linh NCU l.i mot yeu to quan trpng trong hdn nhan va gia dinh hidn dai. nhirng xung ddt \ a quydn lire ciing la hai yeu to het sure ca ban tdn tai Uong do. Tuy nhien xung clot khdng phai bao gid cung la tdi te, dd la bd phan tu nhien ciia ddi song gia dinh. Cac nghien cuu xa hpi hpc d nude ta gan cla\ thudng sir dung each tiep can xung dpt de ly giai mpt sd va'n de cua gia dinh nhu: quydn quyet dinh ciia ngudi vp \'a ngudi chdng trong gia dinh; sir phan chia quyen lire giii'a vp \a chdng trong gia dinh; thu nhap cua \ p \ a chdng; bao lire gia dinh hay tham chi ca van dd vd giao tiep va ddi sdng tinh due vp chdng.
Xa hpi hpc gia dinh van dung each tidp can xung dot de tim hidu xung dpt Xii ngudn gdc ciia chiing trong ddi sd'ng vp chdng. Cac dai dien tieu bieu dupc dd cap tdi theo each tidp can xung dpi la M. Weber, T Parsons
\a K. Marx, mac du cd thd ly thuyet xung dpt khdng phai la ly thuyet ndi bat nhat ciia cac nha khoa hpc nay.
Dd dang nhan thay vp \a chdng la hai ca the ridng bidt tu hap lai vdi nhau, khac nhau ve tinh each, sd thfch, each sd'ng, gia tri vii muc dich. Bdi
\ a\ lai ydu xay ra nhurng bat ddng du nhd ha> ldn. Ngoai ra. cac xung dot cdn dupc ciic nha khoa hpc ly giai nhu sau.
M. Weber la mdt trong nhirng nha khoa hpc cd ddng gdp to ldn irong viec nghidn ci'ru ve quyen lire. Theo dng. quydn luc la kha nang ma mpt ngudi hanh dpng Uong mdi quan he xa hdi se cd mpt \'i tri d^ thuc hidn y chl mong mudn ciia minh bat chap su chdng ddi (Pham Tat Dong va Ld Ngpc Hung. 2000). 1. Parsons bd sung them quydn luc cdn la cae ngudn luc nhu tidn bac, ddng thdi eung la nang luc ciia xa hdi trong vide thdng qua phap luat dd giir gin an ninh, chdng lai ke thii. Tuy vay Weber ciing khang dinh, quydn luc khdng chi cd ngudn gdc tir kinh te ma cd tii nhieu ydu td phi kinh te khac niira nhu gia dinh, hpc van, tdn giao, uy tin... Theo each tidp can xung dot, yeu td quan trpng la quyen luc. Vp, chdng va cac thanh vien trong gia dinh deu cd quyen luc d mpt miic dp nao dd ma manh
Tran Thj Van Niitfng 9
yeu d cac linh vuc khac nhau. Ca nhan, nhdm nao cd nhidu quydn lire nhai thi thang trong cude xung dot.
Da cd nhidu tranh luan vd ngudn gdc ciia quydn lire trong cac nha khoa hpc theo each tiep can xung ddt: i. Marx nhin ngudn gdc ciia quydn lire d che dp tu him, che dp tu hiru \ e tu lieu san xuat. ii, Parsons cho ling ngudn gdc cua quydn lure nam d cac \i the ciia mpt cau true xa hpi, tii'c la neu ehung ta ed sir hop phap, su chinh dang thi chiing la cd quydn lire, iii, Bd sung vao quan didm ciia Marx. Weber nhan manh de'n cac ydu td phi kinh td (hpc \'an. uy tin, sac dep... ) la mdt trong cac ydu id tao nen quydn lire.
Nhu \a>' cd the tha\' quydn luc, cac gia tri \a cac \'ai trd xa hdi cd mdi quan he vdi nhau, chung klidng gid'ng nhau \ a cd nhu'ng tac dpng dpc lap tao nen su khac biet trong nhan thiic \a hanh \ i ciia mdi ca nhan.
Ap dung vao \iee nghien cim mdi quan he vp chdng Irong gia dinh, quan didm ly thuyet xung dpi phat huy dupe nhidu didm manh nhu vide ly giai ngudn gdc ciia nhumg mau thuan vp chdng qua quan he quydn lire giira hp Uong gia dinh. Nhidu nghidn euu da chiimg minh dupc lidn bac la mpt ngudn quydn luc manh me \a la co sd kinh td cho quydn luc qua cac phat hidn vd tuomg quan thu nhap giira vp va chdng, ngudi chdng ed thu nhap cao hom thi cd quydn quydt dinh cac van dd quan trpng nhidu hom vp (Tran Thi Van Anh va Ld Ngpc Himg, 2000). Tuy vay vd van dd nay, ly thuyet xung dot eiing chua the phat huy tdi da sire manh ciia minh de ed thd ly giai vd su ddng gdp thu nhap vao kinh te gia dinh ngay mpt tang ciia phu nir nhung thuc chat quydn lire va \'i the ciia hp van chua dupc eai thidn dang ke trong gia dinh.
Mdt khia canh nira can luu y khi ap dung ly thuyet xung dot vao phan tieh mdi quan he giira vp va chdng trong gia dinh hien nay dd la ydu td tinh hop phap, tinh chinh danh ciia quydn lire. Nhu Parsons ndi d trdn, ngudn gdc ciia quydn lire nam d cac vi thd'xa hpi, nghia la ngudi dan dng cd vi thd' la ngudi chdng trong gia dinh thi ducmg nhidn anh ta cd quydn hoac mpt ngudi dupe coi la ehu hd thi ngudi dd cd quydn quyet dinh mpi van dd trong hd. Quan diem nay hidn nay khdng cdn dii manh de ly giai nhirng bid'n ddi trong ddi sdng gia dinh Viet Nam, bdi theo each phan tich trdn, ngay nay danh phan truydn thdng trong gia dinh khdng edn la mpt gia tri ngudi ta dd cao nha't. Vi du, trudc kia quan niem vd ngudi chii gia dinh phai la nam gidi, hay ngudi cao tudi, hay ngudi cd thu nhap cao nha't, hay ngudi diing ten trong sd dd, sd hd khau. Nhirng gia tri dd ngay nay da dupc thay thd' bang each gia tri cdng bang hom khdng ke la nam hay nir, tre hay gia, midn la ngudi dd cd kha nang quan xuyen gia dinh va dua ra
10 Nghien ciiru Gia dinh va Gidi. Quyen 21, so 6, tr. 3-15
nhu'ng quyet djnh dung dan nha't (Vu Manh Lpi, 2011). Nhu vay, quydn luc ciia mpt ngiiiyi dupc tao ra khdng chi bdi vi the, tinh chinh danh ma kem Iheo dd cdn rat nhidu yeu td khac. Cac yeu td dd la nhu'ng gia tri cd thd Ihay ddi theo thdi gian va theo nhan thii'c ciia xa hpi.
Mpt han che ciia thuyet xung dpi c;in dupe luu y khi ap dung vao phan tich moi quan he vp chdng Irong gia dinh dd la thuydt nay nha'n manh den yen id quyen luc. su thang thua trong cupc xung dot, dii hp nhan manh xung dpt khdng phai la ldi tc, dd la dieu tai ydu trong qua trinh phat trien.
Tuy nhien khdng phai bat ciir khi nao vi the xa hdi, sir canh tranh va lpi ich ciing Ciin day den ciing, nhai la trong ddi song gia dinh. Nhidu khi sir xung dot \o chdng xay ra khdng phai do sir lam dung quydn lire cua ngudi cd lien, cd khi dctn gian la hp cam thay minh khdng dupe ydu thuang nhuhp mong mudn. cam giac nay cd thd cd d bat ky ai.
Ngoai ra, liong vice giai quyei cac xung dpi nay, nhirng xung dot khdng Clin de'n cudc each mang dd thay ddi, giai phap ca ban la can cd sir giao tidp xii thuong lupng. Nhu vay. ydu td vd nghd thuat giao tidp, tinh each ea nhan, su hpp tac, sir hi sinh, ldng vi tha. hay yeu to hidn nay dupe nhac den nhidu la tri tue xiic cam ciia mdi ngudi (EQ) la nhu'ng ydu td rat can dupe chii y ldi. Liic nay uy quydn hay quydn luc ddng tidn, sac dep...
trd thanh thu" > eu so vdi nhu'ng linh cam ciia con ngudi. Chinh bdi \'ay neu chi diing each tiep can xung dot dd do ludng mdi quan he giira \ p va chdng trong gia dinh thi dd la mdt each do chua da\ dii.
Thdm mpt luu y khi nghidn curu \'e quan he vp chdng. Nhu da ndi d trdn, gia dinh ludn dupc eoi la mdt thd hda hop \ii thdng nha't, bdi vay xung dot trong gia dinh thudng dupc cho la lech chuain. Do dd ndu chiing ta do ludng "hanh phiic" hoac "miirc do hai ldng vd hdn nhan" bang sd lupng cac xung dot \ a phe phan sir xung dpi trong gia dinh la mpt sai lam vd phuang phap nghidn ciru.
3. Caeh tiep can theo thuyet trao do! xa hoi va li/a chon hdp ly ITiuyd't trao ddi xa hpi \a lira chpn hop ly bat ngudn tir nhirng tu duy kinh te hpc. Trong dd cac ngudn luc \a quydn luc ddng vai trd then chdt la ca sd cho sir trao ddi. Dai didn tidu bidu ciia trudng phai nay la G.
Homans, theo dng cac ca nhan hanh dpng tuan theo nguyen tac trao ddi cac gia tri vat chat va tinh than nhu su iing hp, tan thudng hay danh du.
Thuyet nay cho rang trudc khi lam mdt vide gi dd, ca nhan diing trudc nhidu dudng ldi hanh dpng khac nhau, va do ban cha't sd'ng cd muc dich,
T r a n Thj V a n NUofng 11
va ludn muu lpi eho ban than, ndn ea nhan lira chpn dudng ldi nao mang lpi nhidu nha't cho minh (Pham Tai Dong va Ld Ngpc Hiing, 2000). Theo thuyet nay ehung ta ludn can do cac hanh ddng va quan he ciia chung ta tren ca sd lpi hai; dupc mat. Nhidu nha nghidn ciiu gia dinh nhan djnh thuyet nay phat huy vai trd td't nhai khi dupc \'an dung de phan tich \'e viec lira chpn ban ddi va ly hdn. Day cung la hai de tai da dupc ap dung nghien cuu phd bie'n trong cac cdng trinh nghidn cim xii hpi hpc gan day (Nguydn Thanh Tam, 2002). Tuy \a>'. irong gia dinh, \an de giao tidp vp chdng, su ehung thiiy \ p chdng... cung ed the dupc ly giai \a phan lich dua lien ly thuyet trao ddi xa hdi va lua chpn hpp ly. Dd la vice can nhac. lira chpn va hanh dpng lam sao dd hda hpp hai eii tinh khac biet. giiii quydt nhiing xung dot ed the niiy sinh. phat tridn kinh te. cham sde con cai, lam dep ldng nhau. tham chi giir lira tinh yeu den cudi cupc ddi.
Tuy nhien thu\ ei na>' ed thd bi phe phan bdi nhirng ngudi tdn siing tinh yeu. ldng \i tha. chu nghia tap thd, hp cho rang con ngudi ta nhidu khi hanh ddng \i Uai tim, \i lucmg tam ma khdng hdng muu lpi bat ky didu gi.
Theo mpt nhan dinh khac: khuynh hudng nay coi thudng tae dpng ciia eac chuan muc, gia tri trong vide chi phd'i hanh \'i con ngudi, khien hp khdng the chi tinh tdi hoac chi bidt ddn didu loi ciia ban than minh (Mai Huy Bich, 2011).
Them niia, vdi su nhan manh vao ddng co cua chii thd hanh dpng, ly thuyet lua chpn hop ly gan nhu tap trung vao cac dinh hudng mdt chidu.
Dpng CO la tdi da hda cac ich lpi hoac theo mpt thang bac y thich. Thuyet nay khdng quan tam den nhirng kha nang trong dd ta cd the lan lupt ydu va ghet mpt each tich cue ddi vdi eung mdt ddi tupng, hoac trong dd nhiing dinh hudng tinh cam khdng thd dat tdi diem can bang vdi nhau cho phep cd thd tdi uu lira chpn va hanh ddng tren ca sd lira chpn ay (Neil J.
Smelser, 1998). Mat khac nhu'ng trang thai cam xiic nay thudng xuydn xuat hien trong quan he vp chdng.
Ngoai ra khi phan tich vd quan he vp chdng - mdt kieu loai quan he dua trdn ea sd tinh ydu va ldng vj tha, thi ddi khi thuydt lua chpn hop ly khdng the soi rpi va ly giai het dupe hanh dpng eiia eac ca nhan la hop ly hay khdng hpp ly, cd lpi hay cd hai bdi dom gian hp hanh dpng vi tinh ydu, tinh thuang.
4. Caeh tiep can theo thuyet tutfng tac bieu trUhg va ly thuyet kjch Thuyet tucmg tac bieu trung dua ra luan diem quan trpng cho rang cac ca nhan trong qua trinh tuomg tac, qua lai vdi nhau khdng phan ling ddi vdi cac hanh dpng true tidp cua ngudi khac ma "dpc" va ly giai chiing (Pham
1 2 Nghien cOru Gia dinh va Gidi. Quydn 21, so 6, tr. 3-15
Tai Dong vii Le Ngoc Hiing, 2000). Ti'rc la mdi hanh dpng, cii chi ludn cd nhirng y nghTa dupc giin cho, dd la ciic bidu tupng. Dc hidu het dupc y nghia ciia nhirng Idi luii, cir chi, hanh dpng cua ngudi khac, ta ludn phai dat minh xao \'i Hi cua hp. Theo ly thuyet nay, con ngudi nhu mpt thuc the sdng trong the gidi ciia cac bidu lupng va mdi trudng ky hieu. Dai didn tieu hieu cua thuydt nay la nha xii hdi hpc ngudi My G. Mead. Mead phan tfch cac bidu tupng cd mpt dac diem chung la chiing mang nhihig y nghia nha't dinh \'ii lao ra sir phan irng gidng nhau giua cac ca nhan. Con ngudi ta phat tl ien quan niem ve ban than thdng qua eiii nhin, quan didm ciia ngudi khac
\e hp, tir dd hp didu chinh hanh vi ciia minh d6 phat tridn y thirc ve ban than. Qua trinh nay tuang tu nhu qua trinh xa hpi hda tie em khi tucmg tac
\ di nhumg ngudi ma cac em dd dang ddng cam va hpc hdi md hinh hanh vi. Ly ihuyei nay dac biet phii hpp dc phan lich mdi tuang tac giira vp va chdng, khong chi qua giao liep bang Idi ndi ma cdn qua cac hanh vi. cif chi, ngir dieu, hay cac bidu hidn khac.
Tuy nhien thuydt nay bpe lp mdt vai han che trong phan tich cac su kien xa hdi, ehang han thuyet nay chua phan tich vd nhiimg rac rdi. khd khan trong tuomg tac khi cac ca nhan xuat phai tir hai ndn van hda cd nhirng he thdng bidu tucmg tuang ddi khac nhau hoac nhirng bidu tupng the hidn tucmg ddi gid'ng nhau nhung lai mang nhumg y nghia hoan toan khac nhau.
Ly thuydt nay quan tam de'n each ma ngudi la tac dpng qua lai vdi nhau ma nhan td then chdt la giao tidp nhung trdn thuc te gia dinh na\ sinh nhidu van dd ma khdng phai chi giao tidp cd the giai qu\dt dupc. Do cung la mdt khia canh trong van dd giao tidp vp chdng can lim cSu tra ldi lir cac nghien cuu sau nay, lieu cd phai trong ddi sd'ng \ a chdng tuong lac bieu trung dupe sii dung hidu qua, nghia la con ngudi ludn dat minh vao vi tri vai trd ciia ddi tac va nhin nhan minh nhu mpt ddi tac hanh dpng dd giai quyet mpi van de. Hay hp dd eao nhimg khac bidt ca nhan xii khdng bi chi phd'i bdi cai nhin hay quan diem ciia ngudi khac vd minh. Hay cu thd hon de dam bao su bdn vimg ciia hdn nhan thi xa va chdng the hidn cai tdi ca nhan ciia minh nhu the nao?
Trong sd cac ly thuydt vd tuomg lac xa hpi, ly thuydt kich ciia Emngs Goffman- giao su nhan chiing hpc \'a xa hpi hpc trudng Dai hpc Tdng hop Pensylvania dua ra mpt quan diem ma nhidu nha nghidn ciiu danh gia la kha tidu cue vd tucmg tac giira con ngudi vdi con ngudi. Luan diem then chdt ciia ly thuydt kjch do la kidm che bieu cam. Goffman cd mpt cau ndi ndi tid'ng rat gan vdi quan diem cua Dai van hao W. Shakespeare: "Cd the gidi Id mgt sdn khdn md tren do nhifng ngifdi ddn ong vd ddn bd Id nhimg
T r a n Thj V a n NUdng 1 3
dien vien " Cac ca nhan khi xuat hidn trudc nhirng ngu'di khac, ludn cd gang tao ra va duy tri mdt bieu cam phii hpp nhat trong tinh hudng cu the (Erving Goffman, 1959: trieh theo Pham Tat Dong va Le Ngpc Hung, 2000). Cung theo dng, dd thuc hien sir kidm che bieu cam, cac ea nhan trong qua trinh tuomg tae, ludn tim tdi thdng tin ve ddi tac, thdng tin vd dja vj kinh te, xa hdi ndi chung nhu: nghd nghidp, hpc van, nang lire, sd thich.... Nhu vay. viec hp kidm che bidu cam, luu y den phan ling eiia ngudi xung quanh nham lam hai ldng ngudi khac \a mudn dupc ngudi khac tdn trpng, di cao ban than hp. Nhidu ngudi phd phan ly thuyet nay ciia Goffman, bdi theo dd, cac ca nhan khi xuat hidn trudc mat nhau ludn khdng thanh that \di nhau. Tuy nhien ly thuydt nay rat cd y nghia khi phan tich su tuang tac eiia cac ca nhan d hai giai doan: "khi dang ydu" va "khi da kdt hdn" Day la hai giai doan cd nhidu net trai ngupc nhau trong hoat dpng tucmg tac ciia con ngudi. Ngudi ta cho rang khi cdn trong thdi ky ydu nhau, dang cdn tim hidu. chinh phuc nhau ngudi ta sii dung mat na nhidu nha't de dat dupe hidu qua la lam dep ldng ddi phuang va dd cao ban than minh. Va}-. van de nghidn eiiu dat ra d day la: Lidu trong ddi sdng hdn nhan, giira vp \'a chdng, ngudi ta cd thudng xuyen sir dung mat na? Hidu qua cua viec su dung mat na? Va vide su dung mat na d miic dp nao se gdp phan tao nen su bdn \arng ciia hdn nhan trong bdi canh hidn nay? Vi vay ly thuydt kjch la mpt ly thuyet thuc su thii vj de nghien ciiu vd mdi quan he vp chdng trong giai doan hien nay d Viet Nam.
5. Caeh tiep can theo thuyet niif quyen phu^cfng Tay
Theo ly thuyet xa hdi hpc, chii nghia Mae va ehu nghia nir quydn dupc coi la theo each tiep can xung dot. Chii nghia Mac coi xung dot giai cap la dac trung co ban cua ddi sd'ng xa hdi thi chu nghia nii quydn coi xung dot gidi la dac trung co ban cua ddi sdng xa hdi. Caeh tidp can Mae-xit cQng cd the dupc ap dung de ly giai cho cac nghidn eiru gia dinh. Tuy nhidn, do khudn khd cua bai viet, dudi day chi phan tfch ngdn gpn each tiep can theo thuyd't nu quydn phucmg Tay, dupe eho la phu hop de ap dung cho cac nghien eiiu vd mdi quan he vp chdng.
Day la mdt each tiep can ly thuyet lay phu nir lam trung tam, nham muc tidu md ta, phan tfch ddi sd'ng gia dinh cung nhu xa hdi theo quan diem phu nir (Dd Thj Binh, 2006). Cd nhidu quan diem khac bidt giira eac trudng phai nir quydn song nhin chung tu tudng chu dao cua cac nha nu quyen vin la ldn an che dp nam trj trong gia dinh va ngoai xa hpi, ddng thdi nhan dien nhirng trd ngai ehfnh eua binh dang cho phu nir. Ddng gdp
1 4 Nghien ciru Gia dinh va Gidi. Quyen 21, so 6, tr. 3-15
Idn ciia ciic nha nir quydn Irong nghien ci'ru gia dinh la lam thay ddi quan niem coi gia dinh la mpt linh vuc hai hda va binh dang, hp cung bac bd quan diem coi gia dinh la mdt linh vuc hoan loan ridng tu va khdng dfnh liu gi den nhirng Ixii binh dang xa hdi.
Caeh tiep can ciia ciic nha nir quydn phan bac lai hoan toan quan diem ciia cac nha xa hpi hpc kinh dien nhu A. Comic, M. Weber hay T. Parsons.
Up lat lai \'i\n de d mot sd chu de quan trpng nhu: phan cdng lao dpng gia dinh; quan he quyen luc khdng ngang nhau trong nhieu gia dinh; va hoat dpng cham sde cac thanh vien hiiu hei don ldn vai ngudi phu nir. Dac bidt trong nghien ciiru quan he giira vp vii chdng, each tiep can ly thuyet nir quydn gpi y cho ciic nhii nghien ciiru tim lai sir binh dang tir chinh vide thay ddi nhiin Ihirc cu cua nhidu phu nu. Bdi nhurng dinh kidn gidi tdn tai Irong quan didm cua nhidu phu nir, tham chi dupc truyen lai qua nhidu the he .se lam cho phu nir khdng Ihd thoat khdi su biii binh dang ma nhidu khi hp khdng nhan thay. Day la mpt luu y quan trpng cho cac nha nghien euu gia dinh trong vide dua ra ke't luan ve nhirng lien bp binh dang gidi trong xa hdi.
Cac ly thuyet nir quydn thuc sir hiru ich de phan tfch ddi sdng gia dinh dac bidt la quan he giira vp vii chdng nham mang tdi su binh dang. Tuy nhien khi van dung can cd su chpn Ipc, phan biet \ ii loai bd nhumg quan diem nir quydn cue doan.
Cd the ndi, mdi each tidp can ly giai nhirng khia canh nha't djnh cua ddi sd'ng gia dinh, nhung khdng each tidp can nao ly giai dupe toan bp ddi sd'ng dd. Thdm vao dd. sir van dpng \ ii bidn ddi cua xa hpi keo theo su bidn ddi ciia ddi sd'ng gia dinh cung ciin mpt each nhin. each phan tfch va ap dung cac ly thuyd't mdt each chpn Ipc \ii linh dpng.B
Chii thich
'" Mdi ban doc tham khao y kien cua tac giii Mai Huy Bich va Vu Manh Lpi trong budi seminar "Nghien cii'u Xa hpi hpc Cna dinh - 10 nam nhin lai" dang tren Tap chi Xa hpi hoc so 4 nam 2000.
Tai lieu tham khao
Anthony Giddens. 1999. Ly thuyet. Tgp chi Xd hoi hoc. sd 1. Ngudi dich: Vu Manh Lpi.
Bui Quang Dung. 2000. Cac ngudn gdc phucmg phap luan va phucmg phap ciia xa hpi hoc. Tgp chi Xd hoi hoc. sd 2.
David R. Mace. 1998. Nhiing vSh de duong dai ciia hon nhan. Tgp chiXaIwi hoc, sd 3.
Do Thj Binh. 2006. Cac trudng phdi ly thuyet nCf quyen trong nghien cieu gia
Tran Thi Van NUdng 1 5
dinh. Trong: Le Ngoc Van (chu bien). Nghien citu gia dinli- Ly thuyet ml cpiyen, quan diem gioi. Ha Npi. Nha xuai ban Khoa hoc Xa hpi.
Le Thi. 1996. Gia dinh \ let Nam ngay nay. Ha Npi. Nlia xuSi ban Khoa hpc Xa hpi.
Le Ngpc Van. 2006. Thuyet ml quyen trong nghien ciiu gia dinh: cd'ng hien vd hgn che'. Trong: Le Ngpc Vim (chii bien). Ni^hien ci'fu gia dinh- Ly thuyet ml quyen, quan diem gioi. Ha Npi. Nha xuai biin Khoa hoc Xa hpi.
Le Ngpc Van. 2011. Gia dinh vd bie'n doi gia dinh <>' \ iet Nam. Ha Npi. Nha xufti ban Khoa hpc Xa hpi.
Mai Huy Bich. 2000. Ndi cu trii sau hon nhan a ddng bang song Hdng. Tgp chi Xd hgi hoc, so 4.
Mai Huy Bich. 2011. Xl hgi h(H Gia dinh. Ha Npi. Nha xuai ban Khoa hoc xa hpi.
Neil J. Smelser. 1998. Cai hop ly \ii tinh cam hai chidu trong Khoa hpc xii hgi- Didn van cua Chu tjch Hpi Xa hpi hpc My tai cupc hpp Hpi thudng nien
1997. American Sociolgical Review. Vol. 63. No.l (Feb 1998), pp 1-16.
SocialResearchNeilSmelsser
Ngo Thi Tuan Dung. 2006. Gia dinh trong nghien cUu ml quyen phuong Tdy.
Trong: Le Ngpc Van (chu bien). Nghien citu gia dinh- Ly thuyet ml quyen, quan diem gi&i. Ha Npi. Nha xuat ban Khoa hpc Xa hpi.
Nguydn Hiiu Minh. 2001. Mpt sd each tiep can nghien ciiu ve hon nhan. Tgp chi Xd hgi hoc. sd 4.
Nguydn Thanh Tam. 2002. Ly hon: nghien cifu trudng hgp Hd Ngi. Ha Npi. Nha xuat ban Khoa hpc Xa hpi.
Nguydn Thi PhucJng Thao. 2011. Qud trinh di cU nong thon- Do thi. Trong: Le Bach Duong va Nguydn Thanh Liem (Chu bien). TU nong thon ra thanh pho: Tac dgng kinh te- xd hgi cii di cu a Viet Nam. Ha Npi. Nha xuat ban Lao dpng.
Pham Ta't Dong, Le Ngpc Hiing (Chu bien). 2000. Xd hgi hge. Ha Npi. Nha xuat ban Dai hpc Qudc gia.
TrSn Thi Minh Diic. DP Hoang. 2001. ap lire xa hpi ddi vdi vai tro tru cot ciia ngudi dan ong. Tgp chi Xd hgi hge, sd 4.
Txin Thj Van Anh, Le Ngpc Hung. 2000. Phu ml: Gidi vd Phdt trien. Ha Npi.
Nha xua't ban Phu nti.
Vu Manh Lpi. 2011. Chii kg gia dinh a Viet Nam la ai? Trong: Trjnh Duy Luan (Ddng chu bien). Gia dinh nong thon Viet Nam trong chuyen doi. Ha Npi.
Nha xua't ban Khoa hpc Xa hpi.
