Lien ket trong cac tap doan kinh te Viet Nam

Lien ket trong cac tap doan kinh te Viet Nam

Tr^n Kim Hao*

Vf^fi NghiSn cdu Quan ly Kinh te Trung uang

Ngay nh|n b^i 30.7.2015, ng^y chuyen phan bi^n 3.8.2015, ngSy nhan phan bien 25.8.2015, ngay chap nhan dang 31.8.2015

Lien ket kinh doanh trong tSp doan kinh t^ (TSKT) da va dang ddng vai trd quan trgng doi vdi hoat dong Idnh doanh cua chinh c^c t^p doan ndi riSng va sv phat trien nen Idnh te noi chung. (3 Viet Nam, hinh thirc liSn k€t kinh doanh trong cac TDKT, nhdm cdng ty xudt hien tir giira nhirng nam 90 cua the ky trirdc va phat trien manh me sau do mgt thap ky. Cac ket qua dieu tra cho thay, lien ket trong cac TDKT ciia Viet Nam da c6 birdrc phat triSn manh me, dac bi|t la ndng cao bieu qua ciia cac moi lien kit noi bo trong cdc tSp doan thong qua vifc hoan thien cac co che, each thirc lien ket tren co %if cac quy tac mang tinh thi trinmg, tv d6 nSng cao hieu qua boat dong ciia toan tap doan. Tuy nhien, so voi cac TDKT tai nhieu quoc gia, dac biet la cac niroc ph^t trien va mdi noi, hieu qua cua cac moi lien ket trong cac TDKT Vi|t Nam con nhieu ban chi.

Bai viet neu v^ phSn tich mot so \ka. dl co* ban ciia moi lien ket trong cac TDKT Vi^t Nam, bao gom ca cac TDKT nh^ nirdc va TDKT tir nhSn. Tren cff sof cac phan tich, bai vilt cung de xuat mot so khuyln nghj giai phap nham phat huy tht hon cac moi lien ket trong noi bo cua cac TDKT.

Tie khda: lien ket, nhd nu&c, tap dodn kinh te, tu nhdn, Chisd phdn loai 5.2

INTERNAL LINKAGE IN VIETNAM'S BUSINESS GROUPS

Summary

Internal linkage within a business group has been playing an important role in the performance of each business group itself in particular as well as the development of the economy in general. In Vietnam, the internal linkage within business groups developed in the mid of 1990s.

After one decade, this linkage has greatly improved via applying market-based principles to linkage of mechanism and manner. This has brought remarkable results, especially the performance efficiency of the whole business groups. However, the internal linkage of Vietnam's business groups still has many limitations compared with that of business groups in developed and ermerging economies.

In this article, some key aspects of internal linkage in business groups (including state and private business groups) in Vietnam will be examined. After that, some recommendations will be raised to help take advantages of internal linkage within business groups.

Keywords: business group, linkage, private, state.

Classification number 5.2

Gioi thieu

Lien ket trong hoat dong kinh t6 ra doi kha som va dang ngay cang tra nen quan trpng trong qua trinh san xuat kinii doanh ciia cac to chiic kinh t6. Trong qua trinh san xuSt kinh doanh, dac biet trong thdi ley mcf cira thi truang va hgi nhap kinh xk khu vuc va tlie giai, hau nliu tat ca cac doanh nghiep luon can va phai co cac moi lien ket. Do uu the eiia chuyen mon hoa san xuat, phSn lan cac doanh nghiep khong tu san xuat toan bo cac dau vao de san xuat ra san pham cuoi cung ma se su dung mpt so dau vao tir eac doanh nghiep khae. Vi vay, quan he giua eae doanh nghiep trong san xuat la tat yeu va ngay cang da dang.

Khi moi quan he nay phat trien den mgt miic do nhat dinh se hinh thanh nen cac moi lien

*Etnail: tkimhaoi

JL"!»?!?.yfo^

kit giua cac doanh nghiep. 6 edp dp eao cua hen ket trong san xuat kinh doanh da hinh thanh nen cae nhom eong ty va mgt trong nhiing hinh thiic cao nhat ciia nhom eong ty la viee hinh thanh TDKT. Cac mdi lien kit trong TDKT diroe eoi la ehat che nhat frong cac dang lien ket vg kinh tl. Strachan (1976) [1] cho rSng, TDKT la nhom doanh nghiep voi ba dac tnmg ca ban, trong do c6 mgt dac himg la quan he gifta cac doanh nghiep thanh vien trong TDKT dua tren su trung thanh va tin eay lan nhau. Thuc tien chiing minh rSng, viee hinh thanh cac TDKT da dem lai nhiJng lgi ieh cho timg thanh vien cQng nhu toan bg nhom.

Nhung Igi ich ciia TDKT la tinh kinh te nha quy mo, sir tuong h613n nhau va Igi ieh ciia cac giao dich npi khoi.

Lien ket trong cac TDKT

Mgt so hinh thiie lien ket ehii yeu trong eac TDKT:

- Neu phan chia theo loai hinh lien ket, trong TDKT CO eac hinh thiic sau: (i) lien ket theo chieu dgc (cac eong ty hoat dong trong eiing mgt chu6i gia tri nganh); (ii) lien ket theo chieu ngang (sir ket hgp giUa cac eong ty co san pham, dich vu tuong tu nhau hoae lien quan vai nhau eimg ehung m6t thi tmong hoae chia se thi tnrang theo phan khiic khac nhau va c6 thi su dung cung mot he thong phan phoi de gia tang hieu qua); va (iii) lien ket hdn hpp (kit hgp eua hai dang liSn ket dpc va ngang).

- Neu phan theo tinh chat, lien ket trong cac TDKT co cae loai: (i) liSn ket chat (cac eong ty con do eong ty me nam toan bg von dieu le); (ii) lien ket long (cac eong ty con la cac eong ty co co phdn, von gop chi phoi cua eong ty me); va (iii) lien kit chiu su dieu phii ciia eong ty me (cac doanh nghiep khong co co phan, von gop cua eong ty me tap doan, nhung tham gia lien ket trong tap doan vai eac rang huge ve thi tnrang, eong nghe, thuong hieu...).

Cae liSn ket nay dira tren nguyen tac co ban la hai ben ciing CO lgi.

Thirc tiln eho thay, su phat trien ciia eae TDKT ngay cang phu thugc nhieu vao cac moi lien kit noi chung va dac biet la cae moi lien ket ngi bp trong tap doan noi rieng.

Voi cae lgi thi ve giao dieh npi bg, eac lien kit ngi khii trong tap doan da dong gop dang ke vao sir phat triin ciia cac TDKT. Mac dii frong dilu kien hpi nhap kinh tl qu6c te ngay cang sau rgng, viec tham gia cac lien kit voi cac doi tac ben ngoai ngay cang thuan tien hon, song vai nhilu tap doan, cac lien ket ngi bp van dong vai fro At quan frgng, dSc biet dii vai eac tap doan san xuat cac san pham eong nghiep.

Thyc trang lien ket tai cac TDKT Viet Nam Tdng quan cdc TDKT Viet Nam

Viec hinh thanh, phat friln cac TDKT dupe Dang va Nha nu6c xac djnh ehu ylu nhSm sir dung lpi thg kinh te quy mo va day manh chuyen mon hoa, hgp tac hoa de nang cao hieu qua, siic canh franh cua cac doanh nghiep va nen kinh te frong hpi nhap kinh tl quoc tg. Ben canh muc tieu nay, cac TDKT nha nuac eon duge Nha nuac sii dung vai tu caeh la eong cu h6 tra can doi, dieu chinh kinh tl vT mo, thirc hien ca vai fro kinh te eong ich va xa hOi.

Tuang tir nhu phuang thiic hinh thanh TDKT ciia cac nuac fren the giai, cac TDKT a Viet Nam duge hinh thanh ehii yeu bang 3 phuang thiie: (i) phat trign tuan tu, tu tich tu, tap frung v6n, dSu tu ma rpng quy mo va ITnh virc san xuat kinh doanh; sau do tach mpt so bg phan eiia eong ty me thanh nhimg eong ty eon va/hoae sap nhap, hop nhat, dau tu, gop von, mua eo phan chi phoi eac doanh nghiep khac; (ii) mot so doanh nghiep doe lap tu nguy^

lien ket vai nhau de nang cao hieu qua hoat dgng, chiem linh thi tnrang; sau do ma rgng quy mo, linh vuc san xudt kinh doanh va/hoac sap nhap, hpp nhat, gop von, mua co phan chi phoi cac doanh nghiep khac; va (iii) Chfnh phu sii dung ket hgp giiia bien phap hanh ehinh va thi tmong de hinh thanh TDKT nha nuac fren co so mpt to chiic kinh te nha nuac hoae mpt nhom doanh nghiep nha nude quy mo lan da co mgt so moi quan he kha mat thiet vai nhau va CO cSu to chiic theo huong TDKT; hoae gom va ea cau lai mpt so tong eong ty nha mroe hoat ddng trong linh vyc tuong dong.

Cac TDKT Viet Nam dirge hinh thanh dSu tien la nhung TDKT nha nude phat friln tir eae ting eong ty nha nuoc.

Mpt so doanh nghiep tu nhan, sau mgt giai doan hinh vii phat frien, dac biet la tu sau khi Luat Doanh iighi^p ra dai da mo rgng quy mo va din hinh thanh nen cae nhom doanh nghiep, TDKT. Cac TDKT nha nuac dlu dugc xay dimg fren nen tang cua eae tong eong ty 91 thanh lap tmdc day va giii vi tri thong linh trong eac nganh, linh virc then chot cua nen kinh te nhu: diu khi, san xuit dien, khai thac va che bien than - khoang san, hoa chat, bao hiem, vien thong... Vi vay, quy mo ciia cae tap doan nay thucmg Ion han dang kl so vdi cac TDKT tu nhan.

Hau bet cac TDKT d nude ta deu hoat dOng theo nhdm eong ty dudi hinh thiic eong ty me - cdng ty eon va CO cac doanh nghiep lien ket (cau tnie hinh thap).

Cac doanh nghiep thanh vien frong TDKT co eac quan he ve Igi ich kinh tl, eong nghe, thi tnrdng va eac dich

feNGNGHEviaNam'

²⁸

vu kinh doanh khac.

Phan logi vd dnh hinh lien ket trong cdc TDKT Viet Nam

Khi phan tich ve eac TDKT d Viet Nam, viec phan ehia theo hinh thiic sd hiiu la TDKT nha nude va TDKT tu nhan la viSc lam rSt cd y nghia. So di cd sy ph^n biet nay la do cae TDKT nha nude va tu nhan ed qua trinh hinh thanh cung nhu each thiie hmh thanh rat khae biet. Trong khi cae TDKT nha nude chii ygu hinh thanh bang phuang phap hanh chinh (chuygn tir cac tdng cdng ty nha nude quy md Idn - ma cac tdng cdng ty nay duge hinh thanh tir viec gom eac doanh nghiep nha nirdc ddc lap) thi cae TDKT tu nhan dugc hinh thanh chii yeu dira fren phuang thiic mang tinh thi tmdng thong qua qua trinh tieh tu, tap trung vdn, mua ban, sap nhap giua eac doanh nghiep. Do vay, thuc frang lien ket frong eac TDKT khu virc nha nude va khu vuc tu nhan eiang khac nhau.

Ddi v&i TDKT nhd nuac: do duoe hinh thanh ehti yeu thong qua bien phap hanh chinh nen hinh thiie lien ket giiia eae doanh nghiep trong tap doan chu yeu theo chieu ngang. Day la moi lign ket long, thigu sir gan ket chat ehe giiia cac doi tac. Ci mgt sd TDKT nha nude da hinh thanh md hinh lien kit hat nhan. Tuy nhien, hat nhin la cdng ty me frong tap doan lai dugc hinh thanh do td ehiic lai van phong va cac co quan chiic nang tham muu ciia tdng cdng ty, nen nd mang dang dap cua mOt ca quan quan fy cap frgn nhieu hon la doanh nghiep hat nhan.

Sau gan 20 nam hinh thanh va phat trign, nhimg anh hirdng tieu cue eua bign phap hanh ehinh da dan dupe khac phuc, md hinh va co cau td ehiic ciia cac TDKT nha nude da dugc thay ddi theo hudng ngay eang "thi tmdng"

hon. Nhd vay, moi lien kit frong eac TDKT nha nude da dat duge mgt sd ket qua sau:

- Mdi quan he giiia cdng ty me va cac doanh nghiep thanh vien da din chuyen tir hanh chinh sang quan he kinh tl, thi hien qua quan he vl diu tu vdn; budc diu su dung va khai thac cd hieu qua thuang hieu, thi tmdng, cdng nghe; quy md va kha nSng tieh tu vdn eo trinh dp cao hon va quy md Idn hon so vdi cac tong cdng ty tmdc day.

Pham vi hoat dgng dugc md rdng khdng chi d thi tmdng frong nude ma ca d nude ngoai. Mdt sd TDKT nha nude da hinh thanh nhung mdi lign ket hudng den thi tmdng va ngay c ^ g hieu qua, vi du Tap doan Viln thdng quan dpi (Viettel), Det may (Vinatex), Than va Khoang san (Vinacomin).

, ^ :

CSns,i^,acS.K„mHHMTV

! i x ^

C*.,tt™„cJj.«i»^fl-rt|.c*,W^

iiifinu ptiJi I n ^ njjuOn nhin lire, fiv) ci,s<yM-i'i'

• Nghhi cuu v i pha Viia drch phtp llO(HJ)dE

- Hgp tac va lign kit kinh doanh giua c^c don vi frong TDKT nha nude din dugc nang cao; quan he ehat che giua cac dan vi thanh vien ve dau tu vdn va tai ehinh, thi tmdng, phan edng chuyen mdn hda, nghien ciiu va phat trien. Mdi quan he nay the hien ngay cang rd net dac tnmg quan hg giua cac doanh nghiep thanh vien frong TDKT.

- Tai mdt so tap doan, ehuyen mdn hda frong san xuat kinh doanh da dugc hinh thanh va miic dp ehuyen mdn hda ngay cang sau. Vi du, Viettel vdi cac cdng ty con: Tmng tam Nghien ciiu thigt bi tmy cap vd tuyen bang thong rdng, Tmng tam Nghien ciiu thilt bi thong minh, Tmng tam Phan mIm viln thong, Tdng cdng ty Viln thdng, Tdng cdng ty Mang ludi...; Tap doan Dau khi qudc gia vdi cac cdng ty con la eae tdng cdng ty: Tham do, khai thac dau khi, Dau Viet Nam, Dien luc dau khi, Lgc hoa dau Binh Son, Khi Viet Nam, Co phan khoan va dieh vu khoan dSu khi...; Tap doan Dien lire vdi cac cdng ty eon: Tdng cdng ty Phat dien 1 va 2, Tdng cdng ty Tmyen tai dien quoc gia, cac cdng ty cd phan ca dien, cac cdng ty cl phan tu van xay dung dien...

- Cac TDKT nha nude ciing da chu ddng han frong vi?c phat trien cac mdi lien ket thdng qua viec sii dung cac edng cu thi tmdng nhir da dang hoa sd him, mua ban, sap nhap, thanh lap mdi dl ca cau lai tap doan. Qua trinh sap xep lai da tao dieu kien eho TDKT nha nude loai bd dan cae doanh nghiep thanh vien frong nhom nhung lai khdng thuc sir ed hen quan den nganh kinh doanh chfnh eua tap doan. Trong khi dd, viec thanh lap hoae mua lai cae doanh nghiep ed nganh, ITnh vuc lien quan den hoat ddng kinh doanh ehinh eiia tap doan lai tao dilu ben dg eiing cd moi lien ket ndi bp, tir dd tan dung dugc cac Igi the eua giao dich npi bp frong tap doan.

Mac dii da cd nhimg chuyen bien dang ghi nhan, dae biet trong viec sii dung cac hinh thuc lien ket mang tinh thi tmdng (diu tu von, sir dung quy che chung, ehe do bao cao toan tap doan, hgp dong hgp tac kinh doanh...) nhung lien ket ndi bd frong cae TDKT nha nude van cdn nhieu yeu kera, bat cap:

- Chua cd su phdi hpp diing nghia dua frgn nguyen tie ehi phdi mang tinh "thi tmdng", thirc sir dua fren ca sd

^.^M

²⁹

quan he lgi ich kinh tl va t\r nguyen theo nguygn tac thi tmdng. Dilu nay cd nghia ring, cac im dilm ciia mdi lien kit "ddi ben ciing co lgi" dudng nhu ehua duge phat huy dung miic frong cac TDKT nha nude.

- Su dilu hanh, ehi phdi eua TDKT ddi vdi eac don vi thanh vien chua thuc su hieu qua, vi dii, cae TDKT hau nhu ehua thuc hien duge chiic nang dieu hoa von hgp ly giiia cac dan vi thanh vien. Dong thai, quan he ve dau tu vdn va tai chinh, thi tmdng, phan cdng chuyen mdn hoa, nghien ciiu va phat triin giiia cac dan vi thanh vien ttong TDKT chua thuc sir chat che va ro net dac frung quan he giiia cac doanh nghiep thanh vign trong TDKT.

- Hau hit cac TDKT mdi triin khai dupe lien kit vl vdn ma chua friln khai thuc hien duac cac moi lign kgt khac frong san xuit kinh doanh; thu xep vdn; mua ban hang hda;

thda thuan su dung kit qua nghien euu ddi mdi, iing dung khoa hgc va cdng nghe... Cong ty me chu yeu sir dung quyin eua ed ddng thanh vien chi phdi va phdi hgp hoat ddng giira cac doanh nghiep thanh vign ma chua sir dung hieu qua cac phuong thiic khac frong quan ly, dieu hanh tap doan.

- Chua cd sir gin kit thuc sir giiia eac doanh nghiep thanh vien trong TDKT nen chua tan dung dugc Igi the ehi phi do giao dieh ndi bd dem lai. Cae doanh nghiep thanh vign frong TDKT nha nude thudng khong co mdi lien ket chat ehe frong san xuat kinh doanh do cac lien ket ehii yeu theo chilu ngang, frong nhilu tmdng hgp cdn la nhiing ddi thil canh tranh true tigp vdi nhau fren thj tmdng.

Nguygn nhSn ea ban eiia cac yeu kem va tdn tai frong lien kit ndi bd eua eac TDKT nha nude la do mdi lien ket ngi bg frong cac tap doan nay van chu ygu mang tinh menh lenh, hanh chinh, quan he "cap tren - cap dudi". Cae mdi lign ket frong TDKT nha nude van chii ygu la lien ket ngang vdi miie do gan ket long leo. Cac yeu td thi tmdng frong cae moi lien ket giua cdng ty me va cac doanh nghiep thanh vign, giiia cae doanh nghiep thanh vign vdi nhau mac dii da xuat hien nhung chua thuc sir dap iing yeu cau ciia mdt TDKT. Ben eanh do, quan tri doanh nghiep hien dai phan Idn chua dugc ap diing mdt each hieu qua tai cac TDKT.

Ddi vai cdc TDKT tu- nhdn: cac TDKT tu nhan Viet Nam chu yeu duge hinh thanh qua qua trinh phat trien tir eae doanh nghiep don le. Qua trinh nay chu yeu dua tren ca sd cac bien phap mang tinh thi tmdng: tich tu, tip tmng hoae sap nhap, hop nhat, mua lai cac doanh nghiep khac de gia tang quy md, Mac dii phan Idn cae doanh nghiep hinh thanh dudi dang tap doan deu ed quy mo khdng Idn, song mdi quan he ben trong giiia cSc nhdm doanh nghiep nay kha chat che va dua frgn lgi ich ve kinh te fren ca sd cac nguygn tic thi tmdng.

Lign kit tai eac TDKT tu nhan ViSt Nam dS ed nhimg budc phat friln dang kl frong thdi gian qua. Kha nang chi phdi eiia edng ty me ttong TDKT tu nhan ddi vdi cac cdng ty thanh vign va toan tap doan ngay cang dugc ehu ttgng va cac cdng cu dl chi phdi nhu diu tu vdn, ehuyen giao cdng nghe, chia se thi tmdng... dugc su diang linh hoat va hieu qua han. Ngoai viee diu tu vdn dg ehi phoi, nhieu TDKT frr nhan da sii dung eae lgi thi vl eong nghe, thi tmdng, thuang hieu, nang lire dg lien ket, hgp tac. Ngoai ra, cac cdng ty me ttong mgt sd TDKT tu nhan quy md Ion (Hoang Anh Gia Lai, Hda Phat...) edn ddng vai fro la iiha eung cip hoae ngudi mua cac hang hda, dich vu dan thuan;

ngudi cho vay hoae ngudi di vay (thudng thi cdng ty me vdi ngudn lire tai chinh m^nh se cho cac edng ty eon vay vdn ngin han dl san xuit kinh doanh); ngudi b^o lanh frong vay vdn; bgn chuyin giao hoae ben nhan ehuyen giao eong nghe... frong quan he vdi cac doanh nghigp thanh vien tap doan.

Vi du, frudng hop ciia Tap doan Hoang Anh Gia Lai, Cdng ty me ciia Tap doan cung thudng xuyen cd cac giao dich ngi bd vdi eac cdng ty con, cdng ty lign ket nhu: eung cip hang hda/dich vu cho cae cdng ty eon, cho cae cdng ty con, cdng ty lien ket vay vdn de d&u tu hoae kinh doanh, mua nguyen vat lieu tir cac cdng ty con. Vi du, nam 2013, gia tri giao djch cua Cdng tj; me vdi cac cdng ty con frong tap doan dat tren 1.310 ty ddng bao gdm cac khoan doanh thu ban hang, hgp ddng xay dung, lai vay tir eae khoan cho edng ty con vay, ehi phi cho thue van phdng, mua may mde, mua cac dich vu... Khoan giao dich tuang iing cua nam 2012 d mdc tten 2.850 ty ddng va cua nam 2007 chi gin 760 ty [2]. Sir phat friln cua cae TDKT frr nhan dS hiidi thanh ndn mgt sd chudi gia tri frong cae tap doan nhu chuoi gia tri san pham ndng nghiep ciia Tap doan Hoang Anh Gia Lai, chudi gia tri frong nganh luyen can thep va xay dung ciia Tap doan Hda Phat, chudi gia tri eac san phim sira cua VinamiUc...

Mac dil cac hen kit trong TDKT frr nhan duoc hinh thanh chu ygu dua frgn cac nguyen tae thi tmdng ngn phdn Idn cac tap doan nay da tan dung tdt hon nhiing im diem ciia eac mdi lien ket frong ndi bd tap doan so vdi cac TDKT nha nude. Nhung do phin Idn eac TDKT tu nhan vin chu ygu thuc hien "quan tri" mang tinh gia dinh nen cdn nhigu bat cap, khd khan. Cu the:

- Khi phat triin den mdt quy md nhSt dinh, quan tn gia dinh se khdng du dap iing cho su phat trien ciia mgt doanh nghiep quy md Idn ve ca ngudn nhan luc va vat l^c. Trong tmdng hgp nay, cac mli lign ket chat che tmdc d3y se bj anh hudng bdi kha nang kigm soat giam di khi quy md phat triin nhanh. He thing giam sat eung se qua tai ddi vdi quan tri gia dmh va vi vay se anh hudng den chat lugng va hieu

CSNG NGHE Viet Nam'

³⁰

qua eiia lign kit frong eac TDKT.

- Viec ehi chu ylu sir dyng ngudn nhan lire ttong pham vi han che la gia dinh nen ehua tan dung dupe nang lire ciia thi tmdng ngudn nhan lire, noi thudng cung c3p cho cac doanh nghiep dai chiing nhimg can bd quan ly kinh doanh CO trinh do chuyen mdn cao.

- Mae du da bude dau xuat hign mgt so ehudi gia fri nhung do miie dp phat frign cac mdi lien kit npi bd - nin tang eua viee hmh thanh chuoi gia fri - ttong cac TDKT tu nhan cdn d miic thap ngn viec hinh thanh ehudi gia fri trong cac t^p doan eung cdn rit han ehe.

Phuang thirc, mirc do, hieu qud vd cdch thuc ddm hdo mdi lien lien ket trong TDKT Viet Nam: ve co ban, cac TDKT Viet Nam sir dung cac phuang thiic lign kit gdm:

- Cdng ty me su dung quyen, nghia vu cua chii sd hiiu, cd ddng, thanh vien t^i cac doanh nghiep thanh vien ciing nhu thda thuan hgp tae kinh doanh de dam bao lien ket trong TDKT Thyc tiln eho thiy, viec sii dung eac phuong thue lign kit dl dam bao lien kit tai cac TDKT Viet Nam mac du da cd nhimg birde tien dang ke song eiing con nhilu han chg. Theo tfnh toan eiia chiing tdi tir [3], cd tdi 91,4%

sd cdng ty me sir dung quygn, nghia vu ciia chu sd hiiu, cd ddng, thanh vien tai eac doanh nghiep thanh vien de phdi hgp, dinh hudng hoat dgng cua toan TDKT Trong do, cd 62,3% sd IBKT cd chign luge, kg hoach phdi hpp kinh doanh toan tap doan; 77,0% sd TDKT cd cac ndi quy, quy che ap dyng frong toan tap doan; 74,5% TDKT ap dung che dg bao eao chung. Tuy nhien, dilu dang chii y la chi cd 64,8% sd doanh nghiep ttong TDKT ed mdi lien kit sd dung thuang hieu ehung va ciing chi cd 48,5% sd doanh nghigp frong TDKT cd mdi lien kdt hgp ddng hgp tac san xu5t kinh doanh (xem hinh I). Day la mdt trong nhiing digm yeu ca ban cua TDKT d nude ta.

MT^V

^H

^caoApduoglroD^Ia

--"-"r£r

UMpHoin • Up

^ B ^ . I H

"

_{1 0 2D}

•••

.

•^

•

1

'

i

Kmh 1 • cdc bien phdp chii yeu dot vdi lien kei Irong TDKT (DNTV: doanh nghi?p thdnh vien)

Ciing theo kit qua dilu tta, hieu qua eiia viec su dung cae phuang thirc lign kit frong cac tap doan la kha ttrong ddng. Lign kgt vl nhan sir cap cao cd ty le doanh nghiep danh gia ed "hieu qua" vdi ty le cao nhat (76,0%), va miic hieu qua thap nhit la ehe do bao cao, chi 56,0% (hinh 2).

Hinh 2 mirc do hieu qud cua cdc cdch thuc lien ket trong TDKT

- Cac doanh nghiep thanh vign cd the thirc hien cae lien kgt vdi nhau (lien ket ngang). Muc do lien kgt giiia eac don vi thanh vien frong TDKT d Viet Nam cung kha da dang.

Theo ket qua dieu fra d fren cho thay, phuang thiic phd bien nhSt dugc cac doanh nghiep thanh vien sii dyng dg bao dam tinh lien ket trong TDKT la sir dung san pham, djch vu eua nhau theo ca che thi tmdng (68,0%i sd doanh nghiep thanh vign). Diem dang luu y la, cac TDKT tu nhan thirdng cd khd khan ve vdn nhung ty le tap doan cd thda thuan vg ca che tin dung ndi bd, co ehe bao lanh tin dung thap hon nhigu so vdi cac TDKT nha nude (32,9% so vdi 4l%i sd tap doan dieu fra). Hinh thiic hgi nghi/cugc hpp tham van giiia ngudi quan ly, dieu hanh tai cdng ty me va ngudi dai dien tai cac doanh nghiep thanh vien de dinh hudng, digu hoa, phdi hpp cac hoat dpng va trien khai cac ndi dung eiia ehien luge, dinh hudng phat trien quan ttgng cua tap doan va hdi nghi/hgp tham van giira eae bg phan chiire nang eiia edng ty me va cua cac doanh nghigp thanh vien nham lay y kien ve nhimg dinh hudng hoat ddng va tao su thdng nhat, ddng bd ttong trien khai cac van de chuyen mdn ciing dugc sii dung vdi ty le tuong iing la 50% va 42% si TDKT dugc dilu tta.

Ngoai ra, dg dieu hanh tap doan ciing nhu dam bao hieu qua ciia lien ket frong TDKT, cac quy che ve dau tu, tai chinh, thdng tin bao cao, quan ly ngudi dai dien va lao ddng eung duge nhieu tap doan sii dung. Theo [2], ed tdi ttgn 70% cac tap doan fra ldi cd sii dung cac quy che: dau tu (71%)), tai chinh, tin dung (74%), nhan sir (79%.), ngudi dai dien (75%i) va thdng tin bao cao (74%). Rieng quy che sir dung thucmg hieu chi ed 57%. lira chpn cd su dung. Thyc te nay cho thay, cac TDKT chua chii frong nhieu den viec xay dyng va phat trign thuang hieu, mac du day la mdt frong nhirng ngi dung cdt loi eiia xay dung va phat frign TDKT.

Mpt so kien nghi nham phat trien lien ket va cai thien Tnurc dp tac dpng cua lien ket doi uoi sy phat trien cua cac IDKT tai Viet Nam

Tiep tuc cai thien moi trucmg kinh doanh - Hudng dan cac quy djnh lign quan din tap doan, nhdm cdng ty quy dinh tai Luat Doanh nghiep. Cd chfnh sach hd trg viec hinh thanh va phat triin nhom cdng ty, dac biet la cac

g!^S^yi&Ha^^(-)--=

quan he Igi ieh kinh tl va ty nguyen theo nguygn tac thi tmdng. Dilu nay cd nghia ring, cac uu diem ciia mdi lien kit "ddi ben ciing ed Igi" dudng nhu chua dugc phat huy diing miic frong cac TDKT nha nude.

- Su dilu hanh, chi phdi cua TDKT doi vdi cac don vj thanh vien chua thire su higu qua, vi du, cac TDKT hau nhu chua thuc hien dugc chiie nang dieu hoa von hpp ly giua cac dan vj thanh vien. Ddng thdi, quan he vg dau tu vdn va tai chmh, thi tmdng, phan cdng chuygn mdn hoa, nghien ciju va phat frien giua cac don vi thanh vign frong TDKT chua thuc sy chat che va ro net dac trung quan he giiia cac doanh nghiep thanh vien trong TDKT.

- Hiu hit cac TDKT mdi friln khai dugc lien kitvl vdn ma chua frign khai thyc hien dugc cac mdi lien ket khac frong san xuit kinh doanh; thu xep vdn; mua ban hang hda;

thda thuan sii dung kit qua nghien eiiu ddi mdi, ling dung khoa hoe va cdng nghe... Cdng ty me chii yeu sir dung quyen cua cd ddng thanh vien chi phdi va phdi hgp hoat dgng giira eac doanh nghiep thanh vign ma ehua sir dung hieu qua cac phucmg thiic khac frong quan ly, dieu hanh tap doan.

- Chua ed su gin kit thyc sy giiia cac doanh nghiep thanh vign trong TDKT nen chua tan dung dugc lgi thg chi phi do giao djch ngi bg dem Iai. Cae doanh nghiep thanh vign ttong TDKT nha nude thudng khdng ed mdi lign ket chat che frong san xuat kinh doanh do eae lien kgt chu ygu theo chieu ngang, frong nhigu tmdng hgp edn la nhihig ddi thu canh franh tryc ttlp vdi nhau fren thi ttudng.

Nguyen nhan ca ban ciia cac ygu kem va tdn tai trong lien ket ndi bd eiia cac TDKT nha nude la do mdi lien ket npi bd trong eac tap doan nay van chii yeu mang tinh menh lenh, hanh ehinh, quan he "cap tren - cap dudi". Cae mdi lien ket trong TDKT nha nude van chu yeu la lien kgt ngang vdi miic do gan ket long leo. Cac ygu td thi ttudng ttong cac mdi lien kgt giiia cdng ty me va cac doanh nghiep thanh vien, giiia cac doanh nghiep thanh vign vdi nhau mac dii da xuat hien nhung chua thyc sy dap iing ygu cau ciia mgt TDKT. Bgn canh do, quan tti doanh nghiep hien dai phan Idn chua dugc ap dung mdt each hieu qua tai cac TDKT.

Ddi vai cdc TDKT tu nhdn: cac TDKT tu nhan Viet Nam ehii yeu duge hinh thanh qua qua trinh phat trien tii eae doanh nghiep don le. Qua trinh nay ehu ygu dya tren ea sd eae bien phap mang tinh thi tmdng: tich tu, tap tmng hoae sap nhap, hop nhat, mua lai eac doanh nghiep khae de gia tang quy md. Mac dii phan Idn cac doanh nghiep hinh thanh dudi dang tap doan dgu cd quy md khdng Idn, song mdi quan he ben frong giiia cac nhdm doanh nghiep nay kha chat che va dya frgn lgi fch ve kinh te fren ea sd cac nguyen tae thj tmdng

Lign kit tai cae TDKT frr nhan Viet Nam da cd nhiing budc phat triin dang kg ttong thdi gian qua. Kha nang chi phdi eiia edng ty m? ttong TDKT ttr nhan ddi vdi cae cdng ty thanh vign va toan tap doan ngay eang dugc chu frp^

va cac cdng cu dg chi phdi nhu dau tu vdn, chuyen giao cdng nghe, chia se thi ttordng... dugc su dung linh ho^t va hieu qua han. Ngoai viec dau tu vdn de chi phdi, nhiSu TDKT tu nhan da sir dung cac lgi thi yl cdng ngh^, thj tmdng, thuong hieu, nang lyc de lien ket, hgp tac. Ngoai ra, cac cdng ty me frong mgt sd TDKT tu nhan quy md Idn (Hoang Anh Gia Lai, Hda Phat...) cdn ddng vai fro la nha cung cip hoae ngudi mua cae hang hda, dich vy don thuan;

ngudi eho vay hoae ngudi di vay (thudng thi cdng ty me vdi ngudn lyc tai chinh manh se cho eac cdng ty con vay vdn ngin ban dl san xuit kinh doanh); ngudi bao lanh frong vay vdn; ben chuyen giao hoae bgn nhan chuyen giao cdng nghe... trong quan he vai eac doanh nghiep thanh vien tap doan.

VI du, tmdng hpp eiia Tap doan Hoang Anh Gia Lai, Cdng ty me ciia Tap doan cung thudng xuyen cd cac giao dieh ndi bd vdi cac edng ty eon, cdng ty lien ket nhu: cung cip hang hda/dich vu eho cac cdng ty con, cho eae cdng ty con, edng ty lien kgt vay vdn dg dau tu ho&c kinh doanh, mua nguyen vat heu tir eac cdng ty con. Vi du, nam 2013, gia tri giao dich cua Cdng ty me vdi cae edng ty con frong tap doan dat fren 1.310 ty ddng bao gdm eae khoan doanh thu ban hang, hgp ddng xay dung, Iai vay tir eac khoan eho cdng ty con vay, chi phi cho thue van phdng, mua may mdc, mua cac djch vy... Khoan giao djch tuang iing ciia nam 2012 d miic tren 2.850 ty ddng va ciia nam 2007 chi gin 760 ty [2]. Su phat triin ciia cac TDKT tu nhan da hinh thanh nen mdt sd chudi gia tri ttong cac tap doan nhu chuoi gia tri san pham ndng nghiep eiia Tap doan Hoang Anh Gia Lai, chudi gia tn frong nganh luyen can thep va xay dyng cua Tap doan Hda Phat, ehudi gia tti cae san pham siia ciia Vinamilk...

Mae du cac hgn kgt frong TDKT tu nhan dugc hinh thanh ehu ygu dua trgn cac nguyen tic thi tmdng nen phan Idn cae tap doan nay da tan dyng tdt han nhiing uu diem ciia cac mdi lign ket ttong ndi bd tap doan so vdi cac TDKT nh^

nude. Nhung do phan Idn eac TDKT tu nhan van chu yeu thyc hien "quan tri" mang tinh gia dinh nen cdn nhieu hit cap, khd khan. Cu the:

- Khi phat trien dgn mdt quy md nhat dinh, quan tri gia dinh se khdng dii dap iing cho sy phat ttiln ciia mdt doanh nghiep quy md Idn vg ca ngudn nhan lyc va vSt lyc. Trong tmdng hop nay, cac mdi lien kgt chat che tmdc day se bj anh hudng bdi kha nang kilm soat giam di khi quy md phat friln nhanh. He thong giam sat cung se qua tai ddi vdi quan tri gia dinh va vi vay se anh hudng den chat lugng va hieu

ISSSSwEVaNam^'''^"""''

³⁰

qua cua lien kit frong cae TDKT.

- Viee chi chu ylu sii dung ngudn nhSn lyc frong pham vi han ehe la gia dinh nen chua tan dung dugc nSng lyc cua thi tmdng ngudn nhan lyc, ncri thudng cung cap cho cac doanh nghiep dai chiing nhung can bd quan ly kinh doanh ed trinh do chuygn mdn eao.

- Mac du da budc dau xuat hien mdt sd ehudi gia trj nhimg do miic dp phat trien eac mdi lien ket ndi bd - ngn tang cua viec hinh thanh chudi gia tti - trong cac TDKT ttr nhan cdn d miic thap nen viee hinh thanh chudi gia ttj frong cae tap doan ciing cdn rat han che.

Phuang thdc, muc do, hieu qud vd cdch thuc ddm bdo moi lien lien ket trong TDKT Viet Nam: ve eo ban, cac TDKT Viet Nam sir dung cae phuang thiic lign kit gdm:

- Cdng ty me sir dung quygn, nghia vu eiia chu sd hiiu, cd ddng, thanh vign tai cac doanh nghigp thanh vien cQng nhu thda thuan hpp tac kinh doanh de dam bao lien ket frong TDKT. Thyc tien cho thay, viec sii dung cac phuang thue lign kit dl dam bao lien kit tai cac TDKT Viet Nam mac dil da cd nhiing budc tien dang ke song eung cdn nhieu han che. Theo tinh toan eua chiing tdi tir [3], cd tdi 91,4%.

sd cdng ty me sii dung quygn, nghTa vu cua ehu sd hiiu, cd ddng, thanh vien tai cae doanh nghiep thanh vien de phoi hgp, djnh hudng hoat ddng cua toan TDKT. Trong dd, ed 62,3% sd TDKT cd chign luge, ke hoach phdi hgp kinh doanh toan tap doan; 77,0%. sd TDKT cd eac ngi quy, quy ehe ap dung frong toan t3p doan; 74,5%. TDKT ap dung ehe do bao cao chung. Tuy nhign, digu dang chii y la chi ed 64,8%i sd doanh nghigp trong TDKT cd mdi lign ket sir dung thuang hieu chung va cQng chi cd 48,5%) sd doanh nghigp ttong TDKT cd mdi lien kit hgp ddng hgp tac san xuat kinh doanh (xem hinh 1). Day la mgt frong nhiing diem ylu co ban cua TDKT d nude ta.

Hinh 1. cdc bi$n phdp chu yiu ddi vdi lien ket trong TDKT (DNTV: doanh nghiep thdnh vien)

Ciing theo ket qua dieu fra, hieu qua eiia viec sir dung cac phuong thirc lien kit frong cae tap doan la kha tuong ddng. Lign ket vg nhan su cap cao cd ty le doanh nghiep danh gia cd "hieu qua" vdi ty le cao nhat (76,0%), va mire higu qua thip nhit la che do bao cao, chi 56,0%. (hinh 2).

Hinh 2. muc do hieu qua cdch thiic lien ket trong TDKT

- Cac doanh nghigp thanh vien cd the thyc hien eae lien kgt vdi nhau (lien ket ngang). Miic do lien ket giiia cac dan vi thanh vign frong TDKT d Viet Nam cung kha da dang.

Theo kgt qua dieu fra d fren cho thay, phuang thiic phd bidn nhat dugc cac doanh nghiep thanh vien su dung de bao dam tinh lien ket ttong TDKT la sir dung san pham, dich vy cua nhau theo ca che thi tmdng (68,0% sd doanh nghiep thanh vien). Digm dang luu y la, cac TDKT tu nhan thudng cd khd khan vg vdn nhung ty le tap doan cd thda thuan vg CO che tin dung npi bd, co che bao lanh tin dung thap hon nhieu so vdi cac TDKT nha nude (32,9%) so vdi 41 % sd tap doan digu tta). Hinh thiic hgi nghi/cugc hpp tham vin giiia ngudi quan ly, dieu hanh tai cdng ty me va ngudi dai dien tai cac doanh nghiep thanh vien de dinh hudng, dieu hoa, phdi hgp cac hoat ddng va trien khai cac ndi dung cua chign luge, dinh hudng phat trign quan frgng cua tap doan va hgi nghi/hpp tham van giira cac bp phan chiic nang eiia cdng ty me va cua cae doanh nghiep thanh vign nham lay y kiln ve nhiing dinh hudng hoat ddng va tao sy thdng nhat, ddng bd frong frign khai cac van dg chuygn mdn ciing dupe sii dung vdi ty le tuang iing la 50% va 42%) sd TDKT duge dieu fra.

Ngoai ra, dl dieu hanh tap doan eung nhu dam bao hieu qua ciia lien ket frong TDKT, cac quy che ve dau tu, tai ehinh, thdng tin bao cao, quan ly ngudi dai dien va lao ddng ciing dugc nhieu tap doan sii dyng. Theo [2], cd tdi trgn 70%) eae tap doan tra ldi cd sir dung cac quy che: dau tu (71 %)), tai chinh, tin dung (74%.), nhan sy (79%)), ngudi dai dien (75%) va thdng tin bao cao (74%o). Rieng quy ehe su dung thuang hieu chi cd 51% lira ehgn cd sii dung. Thyc te nay cho thay, cac TDKT chua chii ttgng nhieu dgn viec xay dung va phat trien thuang hieu, mac dii day la mdt frong nhiing ndi dung cdt ldi cua xay dyng va phat trign TDKT.

Mpt so kien nghi niilm piidt trien lien ket va cai thien muc do tac dpng cua lien ke't doi voi s v phat trien cua cac IDKT tai Viet Nam

Tiep tuc cdi thien moi tru&ng kinh doanh - Hudng dan eac quy dinh lien quan din tap doan, nhdm cdng ty quy dinh tai Luat Doanh nghiep. Cd chfnh sach hd ttg viec hinh thanh va phat trien nhdm eong ty, dae biet la cac

gJflSISiVipt Nam 2(12) i"oi5

quy djnh rd rang va cy thi vl kl toan va tai chinh hgp nhat frong cac tap doan nhim tao dilu kien cho cac tap doan trong hach toan va bao cao tai chinh chung, ddng thdi han chi viec chuyin gia do thdng tin khdng minh bach.

- Xay dyng cac tieu chuin quan tri doanh nghiep hien dai, phil hpp vdi chuin qudc tl; ban hanh bd nguyen tic quan tri ngi bg TDKT (td chiic, quan ly, hoat ddng...) dl cac doanh nghiep tham khao, tdng kit va lya ehpn md hinh phii hpp ttong ap dung.

- Tilp tye diy manh viec tai ca cau cac TDKT nha nude theo hudng ehi giu lai mpt sd tap doan ttong nhung nganh, linh vyc cin thilt va cac tap doan dugc giii lai phai dugc td ehiic dieo md hinh mdt tap doan dich thyc vdi cac mdi lien kit mang tinh ty nguyen, ehii ylu dya tren quy tac thi tmdng, theo khudn khd thi chi va phii hpp vdi thdng le phd bign eua qudc te.

Ban hdnh quy dinh thuc ddy cdc hinh thirc Uen kit da dgng trong td chuc TDKT v&i Uen kit me - con Id chd dgo - Chinh phil can nghien eiiu ban hanh cac ehinh sach, co chi thiic diy lien kit dudi hinh diiic cdng ty me - cdng ty con va cac hinh thiic lien ket khac trong cac nhdm doanh nghiep tu nhan, frong dd lay lien ket me - con lam chu dao. Cdng ty me dau frr toan bg hoae cd cd phan, vdn gdp chi phdi d cac cdng ty con va chi phdi cac cdng ty nay qua mirc do vdn dau tir hoae cac thda thuSn bnh doanh giira hai ben.

- Ngoai hinh thiic lien ket me - con, can cd chinh sach thuc day cac doanh nghiep ap dung cac hmh thiic lign ket da dang han dya fren eac quan he ve lai Ich kmh tg, edng nghe, fhj tmimg va cac djch vu kinh doanh khac thay vi lien ket

"ciing" ve vdn nhu hign nay.

Co dinh hu&ng vd xay dung chien luffcphdt trien lau ddi Cac TDKT can xac dinh dugc cac nganh, linh vyc cdt ldi ciia minh; han che viec dau tu ngoai nganh, dau frr vao cac ITnh vuc ma tap doan khdng cd the manh, dau tu theo phong trao. Can cd chign lupc ro rang, cy the ve phan cdng, phdi hgp va chuyen mdn hda trong toan tap doan dg tan dung uu thg cua chuyen mdn hda trong san xuat. Cac TDKT bao gdm cac doanh nghiep thanh vien can ap dung cac tieu chuan qudc te ddi vdi san pham cua minh de dap img dugc yeu cau ciia thi tmdng.

Hodn thien cdc quy che hogt dgng

Cac TDKT can dac biet chu y hoan thien cac mdi lien kit giira cdng ty me vdi cac doanh nghiep thanh vien (lien kit dgc) va lien ket giiia cac doanh nghiep thanh vien vdi nhau (lien ket ngang) vg giao djch san xuit kinh doanh; vl diu tu, vdn, tai chinh; vg phan chia ngudn luc va lpi ich, trach

nhiem; vl nhan sy... theo dae thii ciia tiing TDKT. Ddng thdi, tai co ciu theo hudng phan edng chuyen mdn hda, hap tae hda hinh thanh chudi cdng nghe hogc chudi gia ttj san xuit kinh doanh.

Hinh thdnh, phdt triin vd m& rgng chudi gid tri tgi cdc TBKT

6 nhihig TDKT cd thi manh va kha nang eanh franh Idn, cd thi xSy dung chudi gia tri khep kin hotlc chudi gia tri ma trong dd cdng ty me la nhan td ndng edt, tham gia vao nhihig khau, cdng doan quan trgng va ed gia tri gia tang cao ciia chudi.

Cdi thien qudn tri doanh nghiep vd minh bgch hoa thong tin trong tap dodn

- Tang cudng kiem soat, danh gia tii chu sd hiiu doi vdi cdng ty me va toan tap doan.

- Cdng ty me cin sir dung kigm soat tai chinh nhu mot cdng cy dl thuc hien quan ly vdn dau tu va danh gia hieu qua vdn diu tu ciia minh tai cac doanh nghiep thanh vien.

- Tang cudng cae hoat ddng dao tao chuygn sau, nang cao trinh dd quan fri cho ddi ngii can bd quan ly doanh nghiep trong TDKT ca d cdng ty me va eac doanh nghiep thanh vien. Xay dyng co chi thi dilm hd trp doanh nghiep sir dung nha quan tri gidi.

- Thilt lap he thdng bao cao; che dp thdng tin da chieu (giiia cdng ty me vdi eae doanh nghiep thanh vien va giiia cac doanh nghiep thanh vien vdi nhau); dau tu chuan hoa va nang cap he thdng ha ting ky thuat hd ttg thdng tin, lidn lac.

- Cd eae quy dinh cu the yeu cau cdng khai hda va minh bach hda thdng tin ddi vdi eae TDKT theo Luat Doanh nghiep, cd the ap dung cac quy dinh ddi vdi cae cdng ty niem yet tten thi tmdng chiing khoan Viet Nam, thiet lap ky luat bao cao eiia eae tap doan, yeu cau cac doanh nghiep hoat dpng theo md hinh tap doan phai cdng bd cdng khai cac thdng tin ve tai chfnh va hoat ddng san xuat kinh doanh, bao eao tai chfnh hop nhit 6 thang v^ hang nam co kiem toan cua tap doan va bao eao tai chinh cua cae edng ty con, cac giao dich kinh doanh ehii ygu...

Tai lieu tham khao

[1] Strachan, Hany W (1976), Family and other business groups in economic development: The Case of Nicaragua, New York: Praeger.

[2] Trin Kim Hao, Biii Van Dung va cpng sir (2015), Thuc trgng vd gidi phdp phdt tnin bin vimg TDKT a Viet Nam. Nxb H6ng Due.

[3] http,//s cafefvn/hose/HAG-cong-ty-co-phan-hoang-anh-gia-lai.chn;

http'//scafefvn/hose/HPG-cong-ty-co-phan-tap-doan-hoa-phal.c[m,

laMGiKHiVietNai

2(12) 12.2015 32