Tình hình chaán thöông vaø caùc yeáu toá aûnh höôûng ôû treû döôùi 18 tuoåi taïi 6 tænh
Haûi Döông, Haûi Phoøng, Quaûng Trò, Thöøa Thieân Hueá, Caàn Thô, Ñoàng Thaùp
TS. Leâ Vuõ Anh, Ths. Nguyeãn Thuyù Quyønh vaø cs
Nghieân cöùu moâ taû caét ngang vôùi muïc tieâu moâ taû thöïc traïng chaán thöông vaø caùc yeáu toá aûnh höôûng ôû treû döôùi 18 tuoåi thuoäc caùc xaõ öu tieân thuoäc 6 tænh nghieân cöùu. Caùc thoâng tin chi tieát veà chaán thöông ñöôïc phaân tích töø moät maãu nghieân cöùu goàm 8369 hoä gia ñình vôùi toång soá 17893 treû döôùi 18 tuoåi. Keát quaû cuûa nghieân cöùu cho thaáy: Tyû suaát chaán thöông khoâng gaây töû vong chung cuûa caùc xaõ nghieân cöùu thuoäc 6 tænh laø 4.360/100.000. Tyû suaát chaán thöông khoâng gaây töû vong coù söï khaùc nhau giöõa caùc ñòa ñieåm nghieân cöùu. Naêm nguyeân nhaân haøng ñaàu gaây chaán thöông khoâng töû vong cho treû döôùi 18 tuoåi: thöù nhaát laø ngaõ (1.559/100.000), thöù nhì laø chaán thöông do giao thoâng (822/100.000), thöù 3 laø chaán thöông do ñoäng, suùc vaät caén /taán coâng (816/100.000), thöù 4 laø chaán thöông do bò caét bôûi vaät saéc nhoïn (419/100.000), thöù 5 laø chaán thöông do boûng (324/100.000). Nhoùm tuoåi 1 - 4 coù tyû suaát chaán thöông cao nhaát; thöù 2 nhoùm tuoåi 5 - 9; thöù 3 nhoùm tuoåi 10 - 14. Treû döôùi 5 tuoåi chaán thöông chuû yeáu do boûng vaø ngaõ, caùc nhoùm tuoåi khaùc (5 9; 10 - 14 vaø 15 18) chaán thöông giao thoâng vaø ngaõ laø 2 nguyeân nhaân haøng ñaàu. Chaán thöông do ñoäng suùc vaät caén cao ôû haàu heát caùc nhoùm tuoåi (tröø nhoùm treû döôùi 1 tuoåi). Tyû suaát töû vong do chaán thöông chung laø 31,2/100.000, khaùc nhau ôû caùc tænh nghieân cöùu. Ñuoái nöôùc laø nguyeân nhaân töû vong haøng ñaàu, chaán thöông giao thoâng: laø nguyeân nhaân thöù 2, ngaõ laø nguyeân nhaân thöù 3. Ñuoái nöôùc laø nguyeân nhaân haøng ñaàu gaây soá naêm soáng bò maát cho treû (58%) vaø thöù nhì laø chaán thöông giao thoâng (21%). Chaán thöông xaûy ra nhieàu ôû nhaø ( 52,3%), treân ñöôøng lieân thoân /xaõ (20%) vaø ôû tröôøng (9,4%).
A cross-sectional study was conducted with an objective of describing the injury status and related factors among children under 18 years of age in prioritised communes of 6 provinces. Subjects in the study were households with children under 18 years of age and children under 18 years who died during a period of 1 year prior to the survey (from September 2002 to September 2003). Detailed information on non-fatal injury was analyzed from a random sample size of 8,369 studied households with 17,893 children under 18 years of age. Detailed information on the fatal injury was analyzed from all children less than 18 years old died during this period in the studied area. Main findings of the study: the non-fatal injury rate for the studied communes was 4,360/100,000. The non-fatal injury rates varied according to studied sites. Five most common causes of non-fatal injury among children under 18 years of age are: fall (1,559/100,000), road traffic injury (822/100,000), animal bite/attack (816/100,000), sharp objects (419/100,000), and burn (324/100,000). The highest injury rate is seen in the age group of 1-4 years, followed by the age group of 5-9 years, then the age group of 10-14 years. Burns and falls are most common causes of injury among children under five years of age while traffic accidents and falls are the most common causes of injury in the age groups of 5-9, 10-14 and 15-18 years. Injuries due to animal bites are also high in most age groups (except the age group under one year). General injury related mortality rate is 31,2/100.000, and varied according to provinces.
TS. Lê VNJ Anh, Ths. NguyӉn Thúy QuǤnh và CS
1. Ñaët vaán ñeà
Theo UNICEF, 40% töû vong ôû treû töø 1-14 tuoåi ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån laø do chaán thöông vaø haøng naêm coù tôùi 20.000 treû em caùc nöôùc naøy bò töû vong do tai naïn giao thoâng, cheát ñuoái, ngaõ, boûng vaø caùc loaïi chaán thöông khaùc. Vieät Nam coù moâ hình daân soá treû vôùi khoaûng 40% daân soá döôùi 18 tuoåi, ñaây laø löïc löôïng ñang trong giai ñoaïn phaùt trieån maïnh meõ veà taâm sinh lyù vaø theå löïc, laø giai ñoaïn ñang hình thaønh caùc kyõ naêng caàn thieát cho caû cuoäc ñôøi. Vì vaäy, raát caàn coù moät moâi tröôøng soáng an toaøn laønh maïnh ñeå ñaûm baûo cho söï phaùt trieån ñaày ñuû veà theå löïc cuõng nhö tinh thaàn cho ñoái töôïng naøy.
Chaán thöông hieän nay ñang noåi leân laø nguyeân nhaân chính gaây töû vong vaø taøn taät cho treû em Vieät Nam. Keát quaû ñieàu tra coäng ñoàng naêm 2001 cuûa heä thoáng nghieân cöùu Y teá coâng coäng Vieät Nam döôùi söï ñieàu phoái cuûa Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng treân moät quy moâ lôùn veà tình hình chaán thöông bao goàm caû chaán thöông vaø töû vong do chaán thöông taïi 8 vuøng sinh thaùi cho thaáy: chaán thöông ñaõ trôû thaønh nguyeân nhaân haøng ñaàu gaây töû vong ôû treû em Vieät Nam. Töû vong do chaán thöông ôû treû em Vieät Nam chieám gaàn 75%; trong khi ñoù, töû vong do beänh truyeàn nhieãm chæ chieám 12% vaø do beänh maïn tính chæ chieám 13%.
Tyû suaát töû vong do chaán thöông ôû treû em laø 82,3/100.000 treû, ñieàu naøy coù nghóa laø cöù khoaûng hôn 1000 treû thì coù 1 treû bò töû vong do chaán thöông trong naêm.
Caùc keát quaû nghieân cöùu cho chuùng ta thaáy chaán thöông ôû treû em laø moät vaán ñeà raát ñaùng quan taâm.
Ñeå ñöa ra chöông trình can thieäp phuø hôïp vaø hieäu quaû, nghieân cöùu ñöôïc tieán haønh vôùi muïc tieâu xaùc ñònh tæ suaát chaán thöông vaø moät soá yeáu toá lieân quan cuûa treû döôùi 18 tuoåi cuûa 24 xaõ thuoäc 12 huyeän naèm trong döï aùn phoøng choáng tai naïn thöông tích treû em taïi 6 tænh trong thôøi gian 1 naêm tröôùc cuoäc ñieàu tra.
Treân cô sôû ñoù ñöa ra moät soá khuyeán nghò phuø hôïp cho chöông trình can thieäp phoøng choáng tai naïn thöông tích (TNTT) cuûa Boä Y teá vaø UNICEF - Vieät Nam taïi caùc tænh naøy.
2. Phöông phaùp nghieân cöùu
Nghieân cöùu ñöôïc thieát keá theo phöông phaùp moâ taû caét ngang tröôùc can thieäp, ñöôïc tieán haønh treân 24 xaõ cuûa 12 huyeän thuoäc 6 tænh: Haûi Phoøng, Haûi Döông, Quaûng trò, Thöøa Thieân Hueá, Caàn Thô vaø Ñoàng Thaùp.
Ñoái töôïng nghieân cöùu laø caùc hoä gia ñình coù treû döôùi 18 tuoåi vaø caùc hoä gia ñình coù tröôøng hôïp treû döôùi 18 tuoåi töû vong tröôùc moät naêm tính töø thôøi ñieåm nghieân cöùu (töø thaùng 11/2002 ñeán thaùng 11/2003).
Maãu nghieân cöùu bao goàm 8400 hoä gia ñình taïi 6 tænh (1400 hoä /tænh) ñöôïc UNICEF vaø Boä Y teá löïa choïn coù chuû ñònh vaøo nghieân cöùu. Toång soá hoä gia ñình cuûa töøng xaõ vaø thoân ñöôïc tính theo phöông phaùp PPS (phaân boå theo tyû leä hoä gia ñình coù treû döôùi 18 tuoåi taïi caùc xaõ vaø thoân). Taïi caùc thoân, caùc hoä gia ñình coù treû döôùi 18 tuoåi cuûa thoân seõ ñöôïc choïn vaøo maãu nghieân cöùu theo nguyeân taéc nhaø lieàn nhaø. Taát caû caùc tröôøng hôïp töû vong ôû treû döôùi 18 tuoåi trong voøng 1 naêm tröôùc thôøi ñieåm nghieân cöùu ñeàu ñöôïc ñöa vaøo maãu nghieân cöùu.
Caùc soá lieäu ñöôïc thu thaäp vaø xöû lyù söû duïng chöông trình EpiInfo 6.04, SPSS 11.0 vaø STATA 8.0. Caùc phaân tích thoáng keâ moâ taû vaø phaân tích ñöôïc söû duïng ñeå ñöa ra caùc tæ suaát töû vong vaø khoâng töû vong, hoaøn caûnh vaø möùc ñoä traàm troïng cuûa caùc nguyeân nhaân chaán thöông
3. Keát quaû vaø baøn luaän
3.1. Moâ hình chaán thöông vaø caùc yeáu toá aûnh höôûng
3.1.1. Chaán thöông khoâng gaây töû vong
Tyû suaát chaán thöông chung laø 4360/100.000 treû/naêm. Tyû suaát chaán thöông cuûa treû döôùi 18 tuoåi cuûa tænh Caàn Thô cao nhaát (6350/100.000 treû /naêm), thöù 2 laø tænh Haûi Phoøng (6040/100.000 treû /naêm).
Hai tænh mieàn trung: laø Thöøa Thieân Hueá vaø Quaûng Trò coù tyû suaát chaán thöông thaáp hôn so vôùi caùc tænh mieàn Baéc vaø caùc tænh ñoàng baèng soâng Cöûu Long (Hueá: 2260/100.000 treû /naêm, vaø Quaûng Trò: 3050 /100.000 treû /naêm).
Drowning is the most common cause of fatal injury, followed by traffic injury, and fall is the third in the rank. Results from analyzing YPLL by cause show that drowing is the most common cause of YPLL in children (58%) while traffic injury ranks the second (21%). Injuries occur more often at home (52.3%), on inter-commune/village roads (20%) and at school (9.4%).
Baûng 1. Tyû suaát chaán thöông ôû treû em nam vaø nöõ treân 100.000 treû/naêm
Tyû suaát chaán thöông chung cho 6 tænh ôû nam (5444/100.000 treû /naêm) cao hôn so vôùi nöõ (3220/100.000 treû /naêm), vaø tyû suaát chaán thöông theo giôùi khi phaân tích theo töøng tænh cuõng cho keát quaû töông töï. ÔÛ caû 6 tænh, tyû suaát chaán thöông khoâng gaây töû vong ôû nam ñeàu cao hôn so vôùi nöõ.
Keát quaû nghieân cöùu naøy cuõng phuø hôïp vôùi nghieân cöùu VMIS taïi Vieät Nam naêm 2001 vaø moät soá nghieân cöùu khaùc veà chaán thöông treû em taïi moät soá nöôùc trong khu vöïc.
Bieåu ñoà 1. Tyû suaát chaán thöông khoâng gaây töû vong theo nhoùm tuoåi treân 100.000 treû/naêm.
Tyû suaát chaán thöông chung cuûa caùc tænh: cao nhaát ôû nhoùm treû töø 1- 4 tuoåi (vôùi tyû suaát 5625/100.000 treû /naêm), thöù 2 laø nhoùm treû 5- 9 tuoåi (5342/100.000 treû /naêm), vaø thöù 3 laø nhoùm 10-14 tuoåi (4033/100.000 treû /naêm). Tyû suaát chaán thöông thaáp nhaát ôû nhoùm treû döôùi 1 tuoåi laø: 751/100.000 treû/naêm. Coù söï khaùc bieät veà phaân boá chaán thöông theo nhoùm tuoåi taïi caùc tænh ñieàu tra.
Tyû suaát chaán thöông theo nguyeân nhaân chung cuûa 6 tænh: chaán thöông do ngaõ laø nguyeân nhaân haøng ñaàu (tyû suaát 1559/100.000 treû /naêm), nguyeân nhaân thöù 2 laø chaán thöông giao thoâng (822/100.000 treû /naêm), nguyeân nhaân thöù 3 laø chaán thöông do ñoäng vaät caén (816/100.000 treû /naêm), nguyeân nhaân thöù 4 laø do vaät saéc (419/100.000 treû /naêm), nguyeân nhaân thöù 5 laø chaán thöông do boûng (324/100.000 treû /naêm). Ñaây cuõng laø 5 nguyeân nhaân haøng ñaàu gaây
chaán thöông cho treû ñöôïc phaùt hieän trong nghieân cöùu VMIS. Keát quaû naøy cuõng töông töï nhö keát quaû nghieân cöùu moâ hình chaán thöông theo nguyeân nhaân cuûa treû em taïi caùc nöôùc laân caän nhö: Bangladesh, Malaysia.
Tyû suaát chaán thöông theo nguyeân nhaân mang tính chaát ñaëc thuø rieâng cuûa töøng tænh: Caàn Thô: chaán thöông do ñoäng vaät caén /taán coâng laø nguyeân nhaân haøng ñaàu gaây chaán thöông ôû treû; caùc tænh coøn laïi:
chaán thöông do ngaõ laø nguyeân nhaân haøng ñaàu.
Bieåu ñoà 3. Tyû suaát chaán thöông theo nguyeân nhaân vaø nhoùm tuoåi treân 100.000 treû/naêm chung 6 tænh
Phaân tích nguyeân nhaân theo nhoùm tuoåi cho thaáy:
Ngaõ laø nguyeân nhaân haøng ñaàu gaây chaán thöông cho treû ôû taát caû caùc nhoùm tuoåi. Nguy cô chaán thöông do ngaõ taêng daàn töø treû döôùi 1 tuoåi, vaø cao nhaát ôû nhoùm treû 5- 9 tuoåi, sau ñoù giaûm daàn ôû treû lôùn. Khoâng coù tröôøng hôïp chaán thöông giao thoâng naøo ôû treû döôùi 1 tuoåi; tyû suaát chaán thöông giao thoâng cao nhaát ôû nhoùm tuoåi 1- 4, sau ñoù giaûm daàn ôû caùc nhoùm tuoåi lôùn hôn. Chaán thöông do vaät saéc nhoïn thaáp ôû caùc nhoùm tuoåi nhoû, cao nhaát ôû nhoùm tuoåi 10 - 14 vaø nhoùm tuoåi 15 - 18. Chaán thöông do ñoäng vaät caén /taán coâng cuõng coù moâ hình nhö chaán thöông giao thoâng: vôùi tyû suaát taêng daàn töø nhoùm tuoåi 1 - 4, cao nhaát ôû nhoùm tuoåi 5 - 9 sau ñoù giaûm daàn ôû nhoùm 10 - 14 vaø nhoùm tuoåi 15 - 18.
Nam Nöõ Chung
Giôùi
Ñia ñieåm SL Tæ suaát SL Tæ suaát SL Tæ suaát Haûi Döông 79 5861 26 2110 105 4070 Haûi Phoøng 88 7470 52 4569 140 6048 Quaûng Trò 56 3969 27 2059 83 3047 Caàn Thô 107 7714 66 4940 173 6353 Ñoàng Thaùp 112 5996 81 4339 193 5162 Chung 500 5444 280 3220 780 4360
Ñôn vò: 100.000
Bieåu ñoà 2. Tyû suaát chaán thöông khoâng gaây töû vong theo nguyeân nhaân treân 100.000 treû/naêm.
Nhoùm treû döôùi 5 tuoåi chaán thöông chuû yeáu do boûng vaø ngaõ. Keát quaû phaân tích caùc chæ tieâu veà ngoâi nhaø an toaøn cho treû döôùi 5 tuoåi cho thaáy raèng: 29%
soá hoä gia ñình ñeå phích nöôùc soâi trong taàm vôùi cuûa treû, 85% caùc hoä gia ñình khoâng coù raøo chaén quanh beáp vaø 65% caùc hoä gia ñình khoâng coù cöûa ngaên caùch beáp vaø nhaø.
Caùc nhoùm tuoåi coøn laïi: 5 - 9 tuoåi, 10 - 14 tuoåi vaø 15 - 18 tuoåi ngoaøi caùc hoaït ñoäng chuû yeáu trong ngoâi nhaø cuûa mình treû baét ñaàu coù nhöõng hoaït ñoäng beân ngoaøi vaø ôû tröôøng hoïc nhieàu hôn taêng daàn theo nhoùm tuoåi. Moâ hình chaán thöông theo nguyeân nhaân cuûa caùc nhoùm tuoåi naøy cuõng coù söï thay ñoåi: Ngaõ vaø chaán thöông giao thoâng laø 2 nguyeân nhaân chuû yeáu trong caùc nhoùm tuoåi naøy. Keát quaû phaân tích chaán thöông do ngaõ cho thaáy: chuû yeáu treû bò ngaõ do tröôït vaáp vaø do va ñuïng xoâ ñaåy daãn ñeán ngaõ. Chaán thöông giao thoâng: chuû yeáu xaûy ra khi treû ñang ñi boä treân ñöôøng (308/100.000), hoaëc ñi baèng xe ñaïp (279/100.000).
Tyû suaát chaán thöông khoâng töû vong ñaëc tröng nguyeân nhaân vaø giôùi
Baûng 2. Tyû suaát chaán thöông khoâng gaây töû vong/100.000 treû/naêm theo nguyeân nhaân vaø giôùi chung cho 6 tænh
Tyû suaát chaán thöông chung: ôû nam (5444/100000) cao hôn so vôùi nöõ (3220/100000).Naêm nguyeân nhaân haøng ñaàu gaây chaán thöông cho treû vaãn laø: chaán thöông do ngaõ, do giao thoâng, do ñoäng vaät caén /taán coâng, do bò caét vaø chaán thöông do boûng. ÔÛ haàu heát caùc nguyeân nhaân tyû suaát chaán thöông ôû nam ñeàu cao hôn so vôùi nöõ.
Bieåu ñoà 4. Tyû leä chaán thöông theo ñòa ñieåm xaûy ra chaán thöông
Chaán thöông xaûy ra ôû nhaø chieám tyû leä cao nhaát (52,3%); thöù hai laø: coù 20% caùc tröôøng hôïp chaán thöông xaûy ra taïi caùc ñöôøng lieân thoân /xaõ; thöù 3 laø:
chaán thöông xaûy ra taïi tröôøng hoïc (coù 9,4%). Phaân boá chaán thöông theo ñòa ñieåm xaûy ra chaán thöông cuûa töøng tænh coù daïng phaân boá gioáng nhö cuûa tyû leä chung: thöù nhaát laø ôû nhaø, thöù 2 laø ôû ñöôøng lieân huyeän /thoân/xaõ, vaø thöù 3 laø ôû tröôøng.
Bieåu ñoà 5. Nguyeân nhaân theo ñòa ñieåm xaûy ra chaán thöông cuûa 6 tænh
Khi phaân tích chaán thöông theo ñòa ñieåm xaûy ra chaán thöông chung cho thaáy: caùc chaán thöông xaûy ra nhieàu ôû nhaø ( 52,3%), treân ñöôøng lieân thoân /xaõ (20%) vaø ôû tröôøng (9,4%). Caùc chaán thöông giao thoâng xaûy ra phoå bieán treân ñöôøng lieân thoân xaõ (83,7%), chæ coù 13,7% tröôøng hôïp xaûy ra treân ñöôøng cao toác vaø ñöôøng lieân tænh. Caùc chaán thöông naøy thöôøng xaûy ra khi treû ñang ñi laïi hoaëc chôi treân ñöôøng. Caùc chaán thöông do ngaõ cuõng xaûy ra nhieàu nhaát laø ôû nhaø, sau ñoù laø ôû tröôøng hoïc, vaø thöù 3 laø ñöôøng lieân thoân xaõ. Boûng vaø chaán thöông do vaät saéc nhoïn chuû yeáu xaûy ra ôû nhaø. Chaán thöông do ñoäng vaät caén xaûy ra ôû nhaø vaø ñöôøng lieân thoân xaõ. Keát quaû ñoù cho thaáy coù 3 ñòa ñieåm hay xaûy ra chaán thöông cho treû caàn löu yù trong chöông trình phoøng ngöøa laø:
chaán thöông trong gia ñình, chaán thöông treân ñöôøng lieân thoân xaõ vaø chaán thöông trong tröôøng hoïc.
Giôùi
Nguyeân nhaân Nam Nöõ Chung
Giao thoâng 936,0 701,4 821,6
Ngaõ 2144,1 942,9 1559,3
Ñaùnh nhau 119,7 57,5 89,4
Ngaït thôû 98,0 69,0 83,8
Ngoä ñoäc 43,5 57,5 50,3
Boûng 337,4 310,5 324,2
Caét 576,8 253,0 419,2
Vaät cuøn 130,6 57,5 95,0
Ñoäng vaät caén 925,1 701,4 816,0
Ñieän giaät 21,8 34,5 27,9
Töï töû 10,9 11,5 11,2
Khaùc 98,0 23,0 61,5
Chung 5444,0 3220,0 4360,0
Baûng 3. Chaán thöông coù chuû ñònh vaø chaán thöông khoâng chuû ñònh
Haàu heát caùc tröôøng hôïp chaán thöông ôû treû döôùi 18 tuoåi laø: chaán thöông khoâng chuû ñònh (chieám 96,2%). Trong 24 xaõ coù 18 tröôøng hôïp chaán thöông coù chuû ñònh (chieám 2,3%) trong ñoù coù 2 tröôøng hôïp töï töû vaø 16 tröôøng hôïp ñaùnh nhau. Coøn laïi 1,4% laø caùc loaïi khaùc.
3.1.2. Chaán thöông gaây töû vong
Baûng 4. Tyû suaát töû vong do chaán thöông theo nguyeân nhaân treân 100.000 treû/naêm theo tænh
Tyû suaát töû vong do chaán thöông chung: laø 31,3/100.000 treû /naêm. Tænh Haûi Döông coù tyû suaát töû vong do chaán thöông cao nhaát (96,8/100.000);
ñöùng thöù hai laø tænh Quaûng Trò (87,7/100.000 treû);
tænh Thöøa Thieân Hueá coù tyû suaát töû vong ñöùng thöù 3 (26,4/100.000 treû). Caùc tænh Haûi Phoøng, Caàn Thô vaø Ñoàng Thaùp coù tyû suaát töû vong do chaán thöông thaáp hôn.
Ñuoái nöôùc laø nguyeân nhaân haøng ñaàu gaây töû vong ôû treû. Haûi Döông coù tyû suaát cheát ñuoái cao nhaát, thöù hai laø tænh Caàn Thô, ñöùng thöù 3 laø tænh Quaûng Trò.
Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy tyû suaát töû vong do ñuoái nöôùc ôû caùc tænh ñoàng baèng soâng Cöûu Long trong voøng moät naêm töø thaùng 11/2002 ñeán thaùng 11/2003 thaáp hôn so vôùi 2 tænh ñoàng baèng soâng Hoàng vaø 2 tænh mieàn Trung. Ñieàu naøy traùi vôùi keát quaû nghieân cöùu VMIS: coù söï lieân quan giöõa ñòa ñieåm xaûy ra ñuoái nöôùc vaø söï coù maët cuûa nguoàn nöôùc, tyû leä ñuoái nöôùc cao nhaát ôû vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long.
Moät caâu hoûi ñöôïc ñaët ra laø taïi sao ñuoái nöôùc ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long laïi thaáp hôn so vôùi caùc vuøng khaùc? Keát quaû thaûo luaän vôùi caùc nhaø laõnh ñaïo ñòa
phöông cho thaáy phaàn lôùn caùc tröôøng hôïp töû vong do ñuoái nöôùc ôû treû em xaûy ra vaøo muøa luõ. Ñoái vôùi caùc treû lôùn ñaõ bieát bôi nguy cô cheát ñuoái thöôøng do bò doøng nöôùc chaûy xieát cuoán ñi, ñoái vôùi caùc chaùu nhoû thöôøng do nhaø ôû ngay maët nöôùc, caùc chaùu khoâng ñöôïc ngöôøi lôùn trong coi caån thaän neân rôi xuoáng nöôùc vaø cheát. Tuy nhieân, trong 2 naêm trôû laïi ñaây ñoàng baèng soâng Cöûu Long khoâng coù luõ do ñoù coù theå vì vaäy tyû leä cheát ñuoái treû em ôû vuøng naøy giaûm, ngoaøi ra sai soá do ñieàu tra choïn maãu cuõng coù theå mang ñeán keát quaû öôùc löôïng tyû leä thaáp hôn so vôùi nghieân cöùu khaùc.
Chaán thöông giao thoâng laø nguyeân nhaân gaây töû vong ñöùng thöù 2. Tænh Haûi Döông laø nôi coù tyû suaát töû vong do chaán thöông giao thoâng; thöù hai laø tænh Quaûng Trò; ñöùng thöù 3 laø tænh Thöøa Thieân Hueá. Ngaõ laø nguyeân nhaân gaây töû vong thöù 3 vôùi tyû suaát 4,7/100.000 treû /naêm.
Baûng 5. Tyû leä töû vong do chaán thöông theo nhoùm tuoåi
Khoâng coù tröôøng hôïp chaán thöông töû vong naøo ôû treû döôùi 1 tuoåi. Tyû leä töû vong chung cao nhaát ôû nhoùm tuoåi 1- 4 (chieám 35%), thöù 2 laø ôû nhoùm tuoåi 5 - 9 (chieám 32,5%), thöù 3 laø nhoùm tuoåi 10 - 14 (chieám 17,5%), thöù 4 laø nhoùm tuoåi 15 - 18 (tyû leä 15%).Tyû leä töû vong theo nhoùm tuoåi khaùc nhau giöõa caùc tænh.
Baûng 6. Tyû leä töû vong do chaán thöông theo giôùi
Tröø tænh Haûi Döông coù tyû leä töû vong do chaán thöông ôû nöõ cao hôn so vôùi nam, taát caû caùc tænh coøn laïi ñeàu tyû leä töû vong do chaán thöông ôû nam cao hôn so vôùi nöõ: tænh Ñoàng Thaùp 100% caùc tröôøng hôïp töû vong laø nam; tænh Haûi Phoøng vaø Caàn Thô tyû leä töû vong do chaán thöông ôû nam cao gaáp 3 - 4 laàn so vôùi nöõ.
H. Döông SL %
H. Phoøng SL %
Qu. Trò SL %
Hueá SL %
Caàn Thô SL %
Ñ.Thaùp SL %
Toång SL %
99 134 81 81 168 188 751
Khoâng chuû
ñònh 94,3 95,7 97,6 94,1 97,1 97,4 96,2
3 4 2 3 5 1 18
Coù chuû ñònh
2,8 2,9 2,4 3,5 2,9 0,5 2,3
3 2 0 2 0 4 11
Khaùc 2,8 1,4 0 2,3 0 2,1 1,4
105 140 83 86 173 193 780
Toång
100 100 100 100 100 100 100
Tænh N.nhaân
H.Döông SL TS
H. Phoøng SL TS
Qu. Trò SL TS
Hueá SL TS
Caàn Thô SL TS
Ñ. Thaùp SL TS
Chung SL TS
3 1 2 2 0 1 9
TNGT
22,3 4,9 19,5 10,6 0 5,2 7,1
1 1 4 0 0 0 6
Ngaõ
7,4 7,4 66,7 0 0 0 4,7
0 0 0 1 0 0 1
Ñaùnh
nhau 0 0 0 5,3 0 0 0, 8
0 0 0 1 0 0 1
Vaät saéc
0 0 0 100 0 0 0,8
0 0 0 0 1 0 1
ÑV caén
0 0 0 0 100 0 0,8
9 2 3 1 5 2 22
Ñuoái nöôùc
67 9,1 13,6 4,6 22,7 9,1 17,2
13 4 9 5 6 3 40
Chung 96,8 19,6 87,7 26,4 13,2 15,6 31,3
Tænh Nhoùm tuoåi H. Döông
SL % H. Phoøng SL % Qu. Trò
SL % Hueá SL % C. Thô
SL % Ñ. Thaùp SL % Chung
SL %
0 0 0 0 0 0 0
<1
0 0 0 0 0 0 0
5 1 2 0 3 3 14
1 4
38,5 25 22,2 0 50 100 35
4 1 5 0 3 0 13
5 9
30,8 25 55,6 0 50 0 32,5
3 0 0 4 0 0 7
10 - 14
23,1 0 0 80 0 0 17,5
1 2 2 1 0 0 6
15 - 18
7,7 50 22,2 20 0 0 15
13 4 9 5 6 3 40
Chung
100 100 100 100 100 100 100
Tænh Giôùi
Haûi Döông SL %
Haûi Phoøng SL %
Quaûng trò SL %
Hueá SL %
Caàn Thô SL %
Ñ.
Thaùp SL %
Toång SL %
6 3 6 3 5 3 26
Nam 46,2 75 66,7 60 83,3 100 65
7 1 3 2 1 0 14
Nöõ 53,9 25 33,3 40 16,7 0 35
13 4 9 5 6 3 40
Toång 100 100 100 100 100 100 100
Baûng 7. Ñòa ñieåm xaûy ra töû vong
Coù 70% caùc tröôøng hôïp treû töû vong ngay taïi nôi xaûy ra chaán thöông. Treû töû vong taïi nhaø vaø taïi beänh vieän ñeàu baèng 12,5%. Coù 5% caùc tröôøng hôïp treû töû vong xaûy ra treân ñöôøng ñi ñeán cô sôû y teá. Phaân tích chaán thöông theo töøng tænh cho thaáy: tröø tænh Ñoàng Thaùp coù tyû leä töû vong ôû nhaø cao nhaát, taát caû caùc tænh coøn laïi töû vong ngay taïi nôi xaûy ra chaán thöông chieám tyû leä cao nhaát.
Gaùnh naëng beänh taät do chaán thöông gaây ra Trong nghieân cöùu naøy soá naêm soáng tieàm taøng bò maát ñöôïc tính trong phaïm vi chaán thöông: soá naêm soáng bò maát phaân theo caùc nguyeân nhaân gaây chaán thöông vaø theo giôùi ñeå ñaùnh giaù taùc ñoäng cuûa caùc nguyeân nhaân töû vong do chaán thöông vaø phaân boá theo giôùi nhö theá naøo ñoái vôùi xaõ hoäi. Soá naêm soáng bò maát ñöôïc tính theo soá naêm cheát tröôùc tuoåi 65 (YPLL65).
Bieåu ñoà 5. Soá naêm soáng bò maát YPLL65 theo nguyeân nhaân chaán thöông
Ñuoái nöôùc: laø nguyeân nhaân haøng ñaàu cuûa soá naêm soáng bò maát ôû treû do chaán thöông gaây neân tyû leä chieám 58% YPLL trong toång soá caùc nguyeân nhaân.
Chaán thöông giao thoâng: laø nguyeân nhaân thöù 2 chieám tyû leä 21% YPLL. Thöù 3 laø do ngaõ: chieám 14% YPLL. Caùc nguyeân nhaân töû vong do ñoäng vaät caén /taán coâng, bò caét bôûi caùc vaät saéc nhoïn, ñaùnh nhau chieán tyû leä thaáp hôn.
Soá naêm soáng tieàm taøng bò maát theo nguyeân nhaân vaø giôùi chung ôû nam cao hôn so vôùi nöõ, vaø cao hôn ôû caùc nguyeân nhaân chaán thöông giao thoâng, caét
vaø ñoäng vaät caén. YPLL nöõ cao hôn nam ôû caùc nguyeân nhaân ngaõ, ñaùnh nhau vaø ñuoái nöôùc.
3.2. Sô cöùu vaø ñieàu trò
Baûng 8. Chaán thöông vaø sô cöùu ban ñaàu
Trong toång soá 780 tröôøng hôïp chaán thöông coù 447 tröôøng hôïp ñöôïc sô cöùu (chieám 57,3%); 41,5%
caùc tröôøng hôïp khoâng ñöôïc sô cöùu, vaø 0,6% caùc tröôøng hôïp traû lôøi laø khoâng caàn thieát.
Baûng 9. Nhöõng ngöôøi thöïc hieän sô caáp cöùu cho naïn nhaân
Hôn 70% caùc tröôøng hôïp chaán thöông ñöôïc ngöôøi nhaø naïn nhaân sô cöùu, 14% ñöôïc caùn boä y teá sô cöùu, 6% töï sô cöùu, vaø 9,2% ñöôïc sô cöùu bôûi ngöôøi khaùc (ngöôøi ñi ñöôøng hoaëc baïn beø coâ giaùo ôû tröôøng).
Sô caáp cöùu laø moät yeáu toá raát quan troïng trong vieäc caáp cöùu naïn nhaân chaán thöông bôûi vì chaán thöông thöôøng xaûy ra baát ngôø khi naïn nhaân laø ngöôøi hoaøn toaøn khoeû maïnh. Neáu sô cöùu ban ñaàu toát vaø hieäu quaû seõ caûi thieän raát nhieàu tình traïng söùc khoeû cuûa naïn nhaân vì vaäy caàn naâng cao kieán thöùc cho ngöôøi daân veà nhöõng kyõ naêng sô cöùu thoâng thöôøng.
Tænh Ñòa ñieåm
H.Döông SL %
H.Phoøng SL %
Qu. trò SL %
Hueá SL %
C. Thô SL %
Ñ. Thaùp SL %
Chung SL % Taïi nôi xaûy ra
chaán thöông 7 53,9 2 50 9 100 4 80 5 83,3 1 33,3 28 70 Taïi nhaø 2 15,4 0 0 0 0 0 0 1 16,7 2 66,7 5 12,5 Taïi beänh vieän,
Cô sôû y teá 3 23,1 1 25 0 0 1 20 0 0 0 0 5 12,5 Treân ñöôøng ñi
tôùi cô sôû y teát 1 7,7 1 25 0 0 0 0 0 0 0 0 2 5 Chung 13 100 4 100 9 100 5 100 6 100 3 100 40 100
Tænh Sô cöùu
H. Döông SL %
H.Phoøng SL %
Qu. Trò SL %
Hueá SL %
C. Thô SL %
Ñ. Thaùp SL %
Chung SL % Coù 78 74,3 90 64,3 43 51,8 40 46,5 102 59 94 48,7 447 57,3 Khoâng 26 24,8 47 33,6 37 44,6 45 52,3 71 41,0 98 50,8 324 41,5 Khoâng bieát 0 0 0 0 3 3,61 1 1,16 0 0 0 0 4 0,51 Kh caàn thieát 1 1,0 3 2,1 0 0 0 0 0 0 1 0,5 5 0,6 Chung 105 100 140 100 83 100 86 100 173 100 193 100 780 100
Tænh Ngöôøi sô cöùu
H.Döông SL %
H.Phoøng SL %
Qu. Trò SL %
Hueá SL %
C. Thô SL %
Ñ. Thaùp SL %
Chung SL % Töï baûn thaân 3 4 5 5,6 2 4,7 2 5 8 7,8 7 7,5 27 6,1 Caùn boä y teá 11 14,3 11 12,2 13 30,2 5 12,5 8 7,8 15 16,1 63 4,2 Ngöôøi nhaø 59 76,6 71 78,9 22 51,2 25 62,5 72 70,6 65 69,9 314 70,6 Ngöôøi khaùc 4 5,2 3 3,3 6 14 8 20 14 13,7 6 6,5 41 9,2 Chung 78 100 90 100 43 100 40 100 102 100 94 1 00 447 100
Bieåu ñoà 6. Soá naêm soáng bò maát YPLL65 theo nguyeân nhaân vaø giôùi
Baûng 10. Cô sôû y teá maø naïn nhaân ñaõ ñeán ñieàu trò
Gaàn 70% caùc tröôøng hôïp chaán thöông ñöôïc ñöa ñeán khaùm vaø ñieàu trò taïi cô sôû y teá nhaø nöôùc taïi tuyeán cô sôû: trung taâm y teá huyeän (38,7%) vaø traïm y teá xaõ (28,8%), vaán ñeà naâng cao naêng löïc vaø trang bò caáp cöùu vaø ñieàu trò cho tuyeán y teá naøy cuõng caàn ñöôïc quan taâm. 19,1 % soá tröôøng hôïp ñöôïc ñöa ñeán khaùm ñieàu trò taïi phoøng khaùm tö. 8,6% soá tröôøng hôïp naïn nhaân ñöôïc khaùm ñieàu trò taïi beänh vieän tænh.
Chæ coù 3,6% ñöa ñi ñieàu trò ôû tuyeán trung öông.
4. Keát luaän
4.1. Tyû suaát chaán thöông
Tyû suaát chaán thöông khoâng töû vong chung cuûa caùc xaõ nghieân cöùu thuoäc 6 tænh laø 4.360/100.000. Tyû suaát chaán thöông khoâng töû vong coù söï khaùc nhau giöõa caùc ñòa ñieåm nghieân cöùu: caùc tænh ñoàng baèng soâng Cöûu Long vaø ñoàng baèng soâng Hoàng tyû suaát chaán thöông cao hôn so vôùi hai tænh mieàn Trung.
Naêm nguyeân nhaân haøng ñaàu gaây chaán thöông khoâng töû vong cho treû döôùi 18 tuoåi: thöù nhaát laø ngaõ, thöù nhì laø chaán thöông do giao thoâng, thöù 3 laø chaán thöông do ñoäng, suùc vaät caén /taán coâng, thöù 4 laø chaán thöông do bò caét bôûi vaät saéc nhoïn, thöù 5 laø chaán thöông do boûng. Naêm nguyeân nhaân haøng ñaàu gaây chaán thöông khoâng töû vong cuûa caùc tænh khoâng coù söï khaùc bieät lôùn. Treû döôùi 5 tuoåi chaán thöông chuû yeáu do boûng vaø ngaõ. Caùc nhoùm tuoåi 5 - 9, 10 - 14 vaø 15 - 18 chaán thöông giao thoâng vaø ngaõ laø 2 nguyeân nhaân haøng ñaàu.
Tyû suaát chaán thöông cao nhaát trong nhoùm tuoåi 1 - 4 , thöù 2 nhoùm tuoåi 5 - 9, thöù 3 nhoùm tuoåi 10 - 14, thöù 4 ôû nhoùm tuoåi 15 - 18 . Tyû suaát chaán thöông ôû treû döôùi 1 tuoåi thaáp nhaát. Tyû suaát chaán thöông chung ôû nam cao hôn so vôùi nöõ vaø cao hôn ôû taát caû caùc nguyeân nhaân gaây chaán thöông.
Tyû suaát töû vong do chaán thöông chung laø 31,2/100.000, khaùc nhau ôû caùc tænh nghieân cöùu.
Ñuoái nöôùc laø nguyeân nhaân chaán thöông haøng ñaàu gaây töû vong, chaán thöông giao thoâng laø nguyeân nhaân thöù 2, vaø ngaõ laø nguyeân nhaân thöù 3. Khi phaân tích soá naêm soáng bò maát theo nguyeân nhaân cuõng cho thaáy ñuoái nöôùc laø nguyeân nhaân haøng ñaàu gaây soá naêm soáng bò maát cho treû (58%) vaø thöù nhì laø chaán thöông giao thoâng (21%).
4.2. Caùc yeáu toá aûnh höôûng
Chaán thöông xaûy ra nhieàu ôû nhaø ( 52,3%), treân ñöôøng lieân thoân /xaõ (20%) vaø ôû tröôøng (9,4%). Keát quaû phaân tích ôû caùc tænh cuõng töông töï nhö tình hình chung. Caùc chaán thöông giao thoâng xaûy ra phoå bieán treân ñöôøng lieân thoân xaõ (83,7%) chæ coù 13,7%
tröôøng hôïp xaûy ra treân ñöôøng cao toác vaø ñöôøng lieân tænh. Caùc chaán thöông naøy thöôøng xaûy ra khi treû ñang ñi laïi hoaëc chôi treân ñöôøng. Caùc chaán thöông do ngaõ cuõng xaûy ra nhieàu nhaát laø ôû nhaø, sau ñoù laø ôû tröôøng hoïc, vaø thöù 3 laø ñöôøng lieân thoân xaõ. Boûng vaø chaán thöông do vaät saéc nhoïn chuû yeáu xaûy ra ôû nhaø.
Chaán thöông do ñoäng vaät caén xaûy ra ôû nhaø vaø ñöôøng lieân thoâng xaõ.
57% caùc tröôøng hôïp chaán thöông ñöôïc sô cöùu ban ñaàu, trong soá ñoù hôn 70% ñöôïc sô cöùu do chính ngöôøi nhaø cuûa naïn nhaân vaø 80% ñöôïc hoûi töï ñaùnh giaù laø sô cöùu coù hieäu quaû. Coù tôùi 70% caùc tröôøng hôïp chaán thöông ñöôïc ñieàu trò taïi caùc cô sôû y teá tuyeán xaõ vaø huyeän.
Khuyeán nghò
Caùc chöông trình can thieäp caàn phaûi ñöôïc thieát keá ñaëc thuø theo moâ hình chaán thöông trong chöông trình phoøng ngöøa caàn phaûi chuù troïng tôùi caùc nguyeân nhaân haøng ñaàu gaây chaán thöông cho treû nhö ngaõ, chaán thöông giao thoâng, chaán thöông do ñoäng vaät caén /taán coâng, chaán thöông do bò caét bôûi vaät saéc nhoïn, chaán thöông do boûng.
Ñoái vôùi töøng nhoùm tuoåi coù nhöõng loaïi chaán thöông ñaëc thuø, vì vaäy chöông trình can thieäp ñöôïc thieát keá caàn löu yù ñöa vaøo chöông trình can thieäp cuûa mình sao cho phuø hôïp.
Chaán thöông ñoái vôùi treû chuû yeáu xaûy ra trong nhaø, ôû tröôøng hoïc vaø treân ñöôøng lieân thoân xaõ (nôi vöøa laø ñöôøng giao thoâng laïi vöøa laø nôi vui chôi cuûa treû) vì vaäy caàn ñaåy maïnh chöông trình ngoâi nhaø an toaøn vaø tröôøng hoïc an toaøn cho treû. Ngoaøi ra, caùc ñòa phöông cuõng caàn ñöa keá hoaïch xaây döïng caùc khu vui chôi cho treû. Cha meï vaø ngöôøi chaêm soùc treû caàn ñöôïc cung caáp kieán thöùc veà phoøng choáng chaán
Tænh Nôi ñieàu trò
H.Döông SL %
H.Phoøng SL %
Qu. Trò SL %
Hueá SL %
C. Thô SL %
Ñ.Thaùp SL %
Chung SL % BV TW 0 0 2 2,6 1 1,5 14 23 0 0 2 1,9 19 3,6 BV tænh 11 14,9 16 20,5 13 20 0 0 5 3,3 1 1 46 8,6 TTYT huyeän 29 39,2 12 15,4 26 40 19 31,2 67 43,5 54 52,4 207 38,7 Traïm y teá 14 18,9 18 23,1 13 20 15 24,6 59 38,3 35 34 154 28,8 Phoøng khaùm tö 16 21,6 27 34,6 12 18,5 13 21,3 23 14,9 11 10,7 102 19,1 Khaùc 4 5,4 3 3,9 0 0 00 00 0 0 7 1,3 Chung 74 100 78 100 65 100 61 100 154 100 103 100 535 100
thöông cho treû ñeå laøm cô sôû cho vieäc thöïc haønh chaêm soùc treû toát hôn.
Naâng cao naêng löïc vaø trang bò caáp cöùu vaø ñieàu trò cho y teá cô sôû. Vaán ñeà tuû thuoác hoä gia ñình vaø cung caáp theâm nhöõng kieán thöùc coù baûn veà sô caáp cöùu ñôn giaûn cho ngöôøi daân caàn ñöôïc quan taâm.
Moät soá vaán ñeà chaán thöông khaùc chöa ñöôïc giaûi
ñaùp trong nghieân cöùu naøy caàn ñöôïc nghieân cöùu saâu hôn nhö: baûn chaát cuûa chaán thöông vaø töû vong do chaán thöông; sô caáp cöùu vaø töû vong do chaán thöông;
nguy cô gaây chaán thöông cho treû ñoái vôùi moät soá nguyeân nhaân chaán thöông thöôøng gaëp nhö ñuoái nöôùc, chaán thöông giao thoâng, ngaõ, ñoäng vaät caén, taán coâng ôû caùc vuøng ñòa lyù khaùc nhau, caùc nghieân cöùu veà kinh teá y teá trong chaán thöông
Taùc giaû:
PGS.TS. Leâ Vuõ Anh - Hieäu tröôûng Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng. Ñòa chæ: 138 Giaûng Voõ - Ba Ñình - Haø Noäi.
E.mail: [email protected]
Taøi lieäu tham khaûo
1. Leâ Vuõ Anh vaø CS, Ñaùnh giaù gaùnh naëng beänh taät taïi huyeän An Haûi - Haûi Phoøng, söû duïng soá lieäu vaø phöông phaùp phoûng vaán nguyeân nhaân töû vong, Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng. 2000.
2. Leâ Vuõ Anh, Leâ Cöï Linh, Phaïm Vieät Cöôøng, Ñieàu tra lieân tröôøng veà chaán thöông ôû Vieät Nam, Haø Noäi. 2003.
3. Leâ Nhaân Phöôïng vaø Michael Linnan, Ñieàu tra chaán thöông taïi 8 tænh Vieät Nam, Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng. 2000.
4. Leâ Thò Höông Giang, Thöïc traïng vaø moät soá yeáu toá aûnh höôûng ñeán chaán thöông giao thoâng taïi coäng ñoàng daân cö huyeän Chí Linh, Tænh Haûi Döông, Luaän vaên thaïc syõ Y teá Coâng coäng. 2002.
5. Nguyeãn Thuyù Quyønh vaø cs, Moâ hình chaán thöông döïa vaøo soá lieäu beänh vieän taïi 6 tænh cuûa Vieät Nam. 2001.
6. Ac Nelson, Injury Incidence in Vietnam: A Community- based Survey of Eight Cities, Ministry of Health, Vietnam.1999.
7. Hanoi School of Public Health, Baseline survey in Chilinh district, Haiduong province, Hanoi School of Public Health, Vietnam. 2000.
8. Krug EG. Sharma GK & Lozano R., The Global Burden of Disease, Am J Public Health.4.2000.
9. Le Cu Linh, et al, Assessment of the Burden of Disease for Chi Linh Commune, Hai Duong Province Using Mortality Data from 1997-1998, Hanoi School of Public Health, Hanoi, Vietnam. 10.1999.
10. Ministry of Health, Vietnam health sector review, Ministry of Health, Hanoi, Vietnam. 1999.
11. Ministry of Health, Health statistics yearbook, Health statistics and information division, Ministry of Health, Vietnam.2000.
12. S.K. Lwanga and S. Limeshow, Sample size determina- tion in health studies-a practical manual, World Health Organization, Geneva, Switzerland. 1997.
13. Truong D Kiet, Do V Dung, et al, Burden of Disease Assessment for Selected Areas of the Central Highland, South-central Region, South-eastern Region, Mekong River Delta, and Ho Chi Minh City, Ho Chi Minh city School of Medicine and Pharmacy, Vietnam.1998.
14. World Health Organization, Global data, Geneva, Switzerland. 1999.
15. World Health Organization, Violence and Injury Prevention: Definitions, Available at http://www.who.int/violence_injury_prevention/defini- tions.htm (Accessed on 15th January, 2002).
