ISTILAH TATANÉN NGAHUMA DI DESA BENCOY KECAMATAN CIREUNGHAS SUKABUMI PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA DI SMA KELAS XII.

(1)

NO. 693/FPBS/0251/2014

Yuli Siti Rahmawati,2014

ISTILAH TATANÉN NGAHUMA DI DESA BENCOY KECAMATAN CIREUNGHAS SUKABUMI PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA DI SMA KELAS XII

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

ISTILAH TATANÉN NGAHUMA

DI DESA BENCOY KECAMATAN CIREUNGHAS SUKABUMI PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA DI SMA KELAS XII

SKRIPSI

diajengkeun pikeun nyumponan salah sahiji sarat nyangking gelar Sarjana Pendidikan Bahasa Daerah

ku

Yuli Siti Rahmawati NIM 1000974

JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA DAERAH FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI

UNIVERSITAS PERNDIDIKAN INDONESIA BANDUNG

(2)

NO. 693/FPBS/0251/2014

DI DESA BENCOY KECAMATAN CIREUNGHAS SUKABUMI PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA DI SMA KELAS XII

Oleh

Yuli Siti Rahmawati

Sebuah Skripsi Yang Diajukan Untuk Memenuhi Salah Satu Syarat Memperoleh Gelar Sarjana Pada Fakultas Pendidikan Bahasa Daerah

2014

Hak Cipta Dilindungi Undang-Undang.

(3)

NO. 693/FPBS/0251/2014

YULI SITI RAHMAWATI NIM 100974

DI DÉSA BENCOY KECAMATAN CIREUNGHAS SUKABUMI PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA DI SMA KELAS XII.

disaluyukeun jeung disahkeun ku: Pangaping I,

Dr. H. Dingding Haerudin, M.Pd. NIP 196408221989031001

Pangaping II,

Drs. Dede Kosasih, M.Si NIP 196307261990011001

Kauninga ku

Pupuhu Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni

Universitas Pendidikan Indonesia

(4)

iv

DI DÉSA BENCOY KECAMATAN CIREUNGHAS SUKABUMI PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA DI SMA KELAS XII 1)

Yuli Siti Rahmawati 2)

ABSTRAK

Penelitian ini dilatarbelakangi oleh jarangnya masyarakat Jawa Barat yang menggunakan dan melaksanakan kegiatan tatanén ngahuma serta jarangnya siswa di sekolah yang mengetahui istilahtatanén ngahuma karena pengaruh kebudayaan asing yang mulai masuk ke negara kita. Masyarakat pada zaman sekarang lebih senang dengan kebudayaan asing dibandingkan dengan kebudayaannya sendiri. Begitu pun dalam dunia pendidikan, jarangnya Bahan Pembelajaran membaca mengenai kebudayaan yang khusus membahas mengenai istilah tatanén ngahuma

menjadi salah satu latar belakang dalam penelitian ini. Tujuan dari penelitian ini adalah untuk mendeskripsikan : (1) proses tatanén ngahuma dari awal sampai akhir, (2) istilah tatanén ngahuma yang ditemukan di Desa Bencoy Kecamatan Cireunghas Sukabumi, (3) aspek budaya yang berhubungan dengan istilah tatanén ngahuma, (4) bagaimana bahan pembelajaran membaca tentang istilah ngahuma

dalam bahan pembelajaran bahasa Sunda.Data dikumpulkan menggunakan tehnik observasi, wawancara, dan dokumentasi. Data yang terkumpul dianalisis menggunakan metode deskripsi. Hasil dari penelitian ini menunjukan bahwa di Désa Bencoy Kecamatan Cireunghas Sukabumi kebanyakan mengolah tanah secara tradisional atau yang biasa disebut ngahuma. Istilah ngahuma yang ditemukan di désa Bencoy Kecamatan Cireunghas Sukabumi sebanyak 61 istilah. Dari 61 istilah tersebut diklasifikasikan lagi berdasarkan: (1) ngolah taneuh ada 31 istilah, (2) pakakas ada 13 istilah, (3) istilah paré ada 13 istilah, dan (4) hama

ada 4 istilah. Dilihat dari aspek budaya yang ada hubungannya dengan istilah tatanén ngahuma yaitu: (1) sistem religi, masih adanya kepercayaan masyarakat yang berhubungan dengan hal-hal gaib, (2) sistem Ilmu Pengetahuan, (3) sistem bahasa, adanya idiom atau babasan dan paribasa, (4) sistem mata pencaharian, dan (5) sistem teknologi dan peralatan. Penelitian ini bermanfaat untuk menambah khasanah kebudayaan. Adapun untuk dunia pendidikan, penelitian ini bisa dijadikan salah satu alternatif bahan pembelajaran membaca tentang artikel kebudayaan di SMA.

(5)

iv

THE TERM AGRICULTURE NGAHUMA IN BENCOY

VILLAGE CIREUNGHAS SUKABUMI FOR READING

LEARNING IN THIRD GRADERS OF SENIOR HIGH

SCHOOL

Yuli Siti Rahmawati

1

_,

_{Dingding Haerudin}

2

_{, Dede Kosasih}

3

Email : yulisiti_rahmawati@yahoo.com; dingding_haerudin@yahoo.co.id; dekosbdg@yahoo.com

Vernacular Education Major, Language and Art Education Faculty,

Indonesian University of Education

ABSTRACT

The research is motivated by scarcity of West Java community who use and implement tatanén ngahuma activities and scarcity of student in their school who know about the term of tatanén ngahuma because the influence of foreign culture which began to enter our country. Now, the society more interested to foreign culture than their culture. As same as in the world of education the scarcity the material reading learning about culture which specifically discussed the terms of tatanen ngahuma be one which motivated this research. This research aims to determine the process of tatatanen

ngahuma from start to finish. Data were collected using observation,

interviews, and documentation. Data were collected analyzed using the description method. The result of this research show that most people in Bencoy Village at Cireunghas Sukabumi cultivated the land traditionally or usually called ngahuma. The term of ngahuma which found in Cireunghas Sukabumi amounted to 60 terms. From 60 terms classified by: (1) cultivated the land amounted 30 terms, (2) farm equipment amunted 10 terms, (3) rice terms amounted 14 terms, and (4) pest amounted 6 terms. Form the culture aspect which have related with tatanén ngahuma terms, that are : (1) religious systems, (2) knowledge systems, (3) language systems, (4) livelihood systems, and (5) technologi and equipment systems.

Key word: Terms Ngahuma, Material reading learning

1_Writer

(6)

(7)

ISTILAH TATANÉN NGAHUMA DI DESA BENCOY KECAMATAN CIREUNGHAS SUKABUMI PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA DI SMA KELAS XII

DAPTAR EUSI

Kaca

PERNYATAAN ... Error! Bookmark not defined.

PANGJAJAP ... Error! Bookmark not defined.

CATUR NUHUN ... Error! Bookmark not defined.

ABSTRAK ... Error! Bookmark not defined.

DAPTAR EUSI ... 1 DAPTAR TABÉL ... Error! Bookmark not defined.

DAPTAR GAMBAR ... Error! Bookmark not defined.

DAPTAR SINGKETAN ... Error! Bookmark not defined.

DAPTAR LAMPIRAN ... …Error! Bookmark not defined.

BAB I BUBUKA ... Error! Bookmark not defined. 1.1 Kasang Tukang ... Error! Bookmark not defined.

1.2 Watesan jeung Rumusan Masalah ... Error! Bookmark not defined.

1.2.1 Watesan Masalah ... Error! Bookmark not defined.

1.2.2 Rumusan Masalah ... Error! Bookmark not defined.

1.3 Tujuan Panalungtikan ... Error! Bookmark not defined.

1.3.1 Tujuan Umum ... Error! Bookmark not defined.

1.3.2 Tujuan Khusus ... Error! Bookmark not defined.

1.4 Mangpaat Panalungtikan ... Error! Bookmark not defined.

1.4.1 Mangpaat Tioritis ... Error! Bookmark not defined.

1.4.2 Mangpaat Praktis... Error! Bookmark not defined.

1.5 Struktur Organisasi Skripsi ... Error! Bookmark not defined.

BAB II KABUDAYAAN, ISTILAH TATANÉN, JEUNG PANGAJARANError! Bookmark not de 2.1 Kabudayaan ... Error! Bookmark not defined.

2.1.1 Wangenan Kabudayaan ... Error! Bookmark not defined.

2.1.2 Wujud Kabudayaan ... Error! Bookmark not defined.

(8)

2.2 Wangenan Tatanén ... Error! Bookmark not defined.

2.2.1 Istilah Tatanén ... Error! Bookmark not defined.

2.2.1.1 Ngahuma ... Error! Bookmark not defined.

2.2.1.2 Nyawah ... Error! Bookmark not defined.

2.2.1.3 Bédana Ngahuma jeung Nyawah ... Error! Bookmark not defined.

2.2.1.4 Tatacara Ngahuma... Error! Bookmark not defined.

2.3 SKKD Pangajaran Basa Jeung Sastra Sunda ... Error! Bookmark not defined.

2.3.1 Fungsi Standar Kompetensi jeung Kompetensi dasarError! Bookmark not defined.

2.3.2 Tujuan Standar Kompetensi jeung Kompetensi DasarError! Bookmark not defined.

2.4 Bahan Pangajaran ... Error! Bookmark not defined.

2.4.1 Wangenan Bahan Pangajran ... Error! Bookmark not defined.

2.4.2 Kritéria Milih Bahan Pangajaran ... Error! Bookmark not defined.

2.4.3 Prinsip-prinsip Pangajaran ... Error! Bookmark not defined.

2.5 Pangajaran Maca ... Error! Bookmark not defined.

2.6 Papasingan Maca ... Error! Bookmark not defined.

2.6.1 Artikel ... Error! Bookmark not defined.

2.6.2 Maca Artikel Basa Sunda di SMA ... Error! Bookmark not defined. BAB III MÉTODE PANALUNGTIKAN ... Error! Bookmark not defined. 3.1 Métode Panalungtikan ... Error! Bookmark not defined.

3.2 Téhnik Panalungtikan ... Error! Bookmark not defined.

3.3 Instrumén Panalungtikan ... Error! Bookmark not defined.

3.4 Lokasi jeung Sumber Data Panalungtikan ... Error! Bookmark not defined.

3.4.1 Lokasi Panalungtikan ... Error! Bookmark not defined.

3.4.2 Sumber Data ... Error! Bookmark not defined.

35 Desain Panalungtikan ... Error! Bookmark not defined.

3.6 Wangenan Oprasional ... Error! Bookmark not defined.

3.7 Tahap-tahap Panalungtikan ... Error! Bookmark not defined. BAB IV ISTILAH TATANÉN NGAHUMA DI DÉSA BENCOY

KECAMATAN CIREUNGHAS SUKABUMI PIKEUN BAHAN

(9)

4.1 Déskripsi Daérah Panalungtikan ... Error! Bookmark not defined.

4.1.1 Kondisi Sosial Budaya Masarakat Désa Bencoy Kecamatan CireunghasError! Bookmark not

4.1.1.1 Penduduk ... Error! Bookmark not defined.

4.1.1.2 Pendidikan ... Error! Bookmark not defined.

4.1.1.3 Agama jeung Kapercayaan ... Error! Bookmark not defined.

4.1.1.4 Pakasaban ... Error! Bookmark not defined.

4.1.1.5 Basa ... Error! Bookmark not defined.

4.2 Istilah Tatanén nu kapanggih di Désa Bencoy Kecamatan Cireunghas

Sukabumi ... Error! Bookmark not defined.

4.2.1 Analisis Data ... Error! Bookmark not defined.

4.3 Papasingan Istilah dumasar Kana Ngolah Tanah, Pakakas, sarta HamaError! Bookmark not def

4.3.1 Déskripsi Istilah Ngahuma ... Error! Bookmark not defined.

4.3.2 Ngolah Tanah ... Error! Bookmark not defined.

4.3.3 Ngaseuk ... Error! Bookmark not defined.

4.3.4 Panén ... Error! Bookmark not defined.

4.4 Aspék Budaya Tina Ngahuma ... Error! Bookmark not defined.

4.4.1 Sistem Kapercayaan Masarakat kana Mitos Nyi PohaciError! Bookmark not defined.

4.4.2 Sistem Élmu Pangaweruh ... Error! Bookmark not defined.

4.4.3 Sistem Basa ... Error! Bookmark not defined.

4.4.4 Sistem Pakasaban ... Error! Bookmark not defined.

4.4.5 Sistem Pakakas jeung Teknologi ... Error! Bookmark not defined.

4.5 Patali Istilah Ngahuma jeung Bahan PangajaranError! Bookmark not defined.

4.5.1 Tujuan Pangajaran ... Error! Bookmark not defined.

4.5.2 Patali jeung Kurikulum ... Error! Bookmark not defined.

4.6 Bahan Pangajaran ... Error! Bookmark not defined.

4.6.1 Kriteria Milih Bahan Pangajaran ... Error! Bookmark not defined.

4.6.2 Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya ... Error! Bookmark not defined.

4.6.3 Alat Évaluasi ... Error! Bookmark not defined.

(10)

5.2 Saran ... Error! Bookmark not defined. DAPTAR PUSTAKA ... Error! Bookmark not defined.

(11)

(12)

BAB I BUBUKA

1.1 Kasang Tukang

Indonésia dipikawanoh ku balaréa minangka nagara agraris. Lian ti éta Indonésia dipikawanoh ogé ku nagara tatangga lantaran kasuburan jeung luas lahanna, ceuk paribasana naon waé nu ditancebkeun dina taneuh pasti jadi atawa ngahasilkeun, saperti ceuk koes plus dina laguna “tongkat kayu dan batu jadi tanaman’’ éta buki yén nagara Indonésia ngabogaan kontur taneuh nu subur nepi ka naon wae nu dipelakkeun bisa jadi. Masarakat Indonésia rata-rata ngandelkeun hirupna tina widang tatanén atawa ngolah taneuh, boh di dataran rendah atawa sawah, boh di daérah pabukitan atawa huma. Masarakat Indonésia nyekel prinsip hirup kudu produktif atawa kudu bisa ngahasilkeun (Sumarjo, 2009:13).

Masarakat Indonésia ngandelkeun hasil tina tatanén pikeun nyumponan kahirupanna sapopoé. Ampir unggal daérah pakasaban utama masarakatna nyaéta tani, boh éta melak paré, sayuran, karét, kalapa sawit, bako, jste. Tatanén pikeun masarakat Indonesia geus jadi pangupah jiwa nu bisa nyumponan kahirupan sapopoéna.

Nurutkeun Wertheim dina bukuna Indonésia Soctety in Transition

(Danasasmita, 2012:38) nétélakeun yén masarakat Indonésia téh dibagi jadi tilu kelompok, nyaéta: masarakat sawah, masarakat huma, jeung masarakat basisir. Masarakat Sunda kaasup kana kelompok masarakat huma, ari masarakat Jawa Tengah, Jawa Timur, jeung Bali mah kaasup masarakat sawah, sabab daérahna kaasup daérah nu loba sistem irigasina nu ngababarikeun masarakatna pikeun ngalakukeun kagiatan nyawah.

(13)

Kahiji, dokumén sajarah anu mangrupa catetan para petugas Kumpeni dina

dagregister anu geus dikumpulkeun ku de Haan dina bukuna Priangan (aya 4 jilid) nétélakeun sistem pertanian sawah di tatar Sunda téh dimimitian ku Van Imhoff. Tujuanna taya lian iwal ti pikeun ngaronjatkeun hasil paré di wewengkon Bogor pasawahan nu mimiti dibuka téh nyaéta di daérah Cisarua. Éta hal téh dialpukahan ku Van Imhoff ngadatangkeun panyawah ti Tegal jeung Banyumas, lantaran pribumina teu apaleun kumaha ngolah sawah. Kitu deui wewengkon Sumedang nu pangheulana disawahan téh nyaéta leuleuwek Conggéang ku panyawah ti Limbangan. Kota Bogor dijieun daérah bébas huma ku Yacob Mossel anu ngaganti Van Imhoff (1750). Aturanna, dina lalampahan sapuluh jam ti kota Bogor teu meunang aya huma atawa tipar. Ieu aturan téh ditambahan deui jadi tilu welas jam perjalanan. Anjrahna pasawahan di Jawa Barat kakara dina patengahan abad ka-18. Teu mustahil, sawah munggaran dimimitian ku Koloni Mataram di Karawang anu dikirimkeun ka Sultan Agung jeung Amangkurat I. tapi nu pasti mah mimiti kaprah dina abad ka-18 sanggeus Gubernur Jéndral Baron Van Imhoff ngawajibkeun sistem sawah (Danasasmita, 2012:38-39).

Kamekaran masarakat Jawa Barat nu asalna diluluguan ku Kabudayaan Sunda nyoko kana corak kahirupan désa. Corak kahirupan désa ieu ngabogaan ciri masarakatna homogén jeung hirupna ngandelkeun tina tani. Nepi ka abad ka-19 maséhi, sistem tani nu dipaké di masarakat Sunda nyaéta sistem huma (Ekadjati, 2005:93).

(14)

Pakasaban asal kecapna tina kasab nu hartina hasil pagawéan, sedengkeun pakasaban sorangan miboga harti pagawéan, atawa pangupa jiwa (KUBS, 2007:208), patali jeung sistem pakasaban, tatanén ngahuma mangrupa salah sahiji pakasaban nu nguntungkeun pikeun masyarakat di padésaan hususna nu aya di dataran luhur. Tatanén ngahuma bisa jadi salah sahiji sumber pangupa jiwa anu méré pangharepan pikeun masarakat dina nyumponan kahirupan sapopoé.

Istilah-istilah nu aya dina kagiatan tatanén ngahuma mangrupa salah sahiji anu patali jeung unsur basa. Istilah-istilah éta téh bisa ti mana waé asalna, rék tina basa kosta, basa Indonesia atawa basa sadapuran nu mangrupa hiji kabeungharan kecap basa Sunda, nu kudu dimumulé sangkan teu ilang ku mangsa.

Nilik kana kanyataan ayeuna, geus jarang masarakat nu ngalakukeun kagiatan tatanén hususna tatanén ngahuma. Lian ti éta ku pajamanan kiwari anu geus kacampuran ku budaya luar loba banda budaya anu laleungit, salah sahijina nya éta istilah tatanén hususna tatanén ngahuma. Kiwari geus jarang nonoman-nonoman nu mikawanoh kana istilah-istilah budaya nu nyampak, hususna istilah ngahuma. Kabudayaan urang geus kaséréd ku kabudayaan deungeun, nonoman-nonoman Sunda jaman kiwari geus poho kana jati dirina salaku urang Sunda, maranéhna leuwih reueus kana kabudayaan luar batan budaya sorangan. Antukna kabudayaan urang sacara teu langsung geus mimiti laleungitan. Kitu deui, sumber pangajaran maca nu husus ngeunaan istilah tatanén téh kacida heureutna, di antarana nu mangrupa buku. Sedengkeun buku nu disusun sacara mérélé ngeunaan istilah tatanén kaitung hésé. Idéalna bahan pangajaran istilah tatanén téh kudu boga sumber husus nu luyu jeung lingkungan hirup sapopoé.

(15)

usum-Yuli Siti Rahmawati,2014

usuman, kekembangan, ngaran anak sato, ngaran kasakit, boh istilah ngeunaan tatanén.

Istilah tatanén jadi salah sahiji paktor éksternal nu mangaruhan kana kamekaran kaparigelan basa siswa, hususna dina kaparigelan maca jeung nyarita, ieu hal balukar tina kaayaan siswa nu hirup di lingkungan masarakat.

Masarakat Sunda hususna di Désa Bencoy Kecamatan Cireunghas Sukabumi, lolobana ngolah lahan pertanian (tatanén) di huma (leuweung), jeung di sawah. Ku sabab kitu, tangtuna waé makéna basa dina kahirupan sapopoé téh loba kadéngé istilah nu raket patalina jeung kagiatan tatanén. Éta istilah-istilah téh aya nu asli tina basa Sunda nu dipaké turun-tinurun, sarta aya ogé nu asalna tina basa serepan.

Panalungtikan ngeunaan istilah-istilah nu aya patalina jeung kagiatan tatanén sabenerna mah geus aya nu nalungtik, tapi nu nalungtik ngeunaan istilah tatanén ngahuma masih kénéh can aya. Mémang aya sababaraha panalungtikan ngeunaan istilah-istilah nu aya patalina jeung kagiatan tatanén nyaéta„‟Istilah

Tatanén Entéh Di Perkebunan Malabar PTPN VII Pangalengan‟‟ ku (Vera Hermawati, 2010), „‟Kandaga Kecap Istilah Tatanén Nyawah Di Kecamatan Ciamis kabupaten Ciamis‟‟ ku (Dini Wahyuni, 2006), jeung „‟Istilah Tatanén Di

Wilayah Kecamatan Karang Tengah Kabupaten Cianjur Pikeun Bahan pangajaran

Kandaga Kecap Basa Sunda Di SMP‟‟ ku (Eva Salistina Sagita, 2001). Tina

sababaraha panalungtikan di luhur, can aya nu nalungtik leuwih husus ngeunaan istilah tatanén ngahuma, sarta can aya nu matalikeun jeung bahan pangajaran maca, sanajan aya tina hiji panalungtikan nu matalikeun istilah tatanén jeung bahan pangajaran nyaéta„‟Istilah Tatanén Di Wilayah Kecamatan Karang Tengah

Kabupaten Cianjur Pikeun Bahan pangajaran Kandaga Kecap Basa Sunda Di SMP.

(16)

dina ngirut siswa sangkan mikareueus, ngariksa, sarta ngamumulé kabudayaan, nu tujuanana sangkan siswa mibanda sikep anu positif. Lian ti éta tujuan pangajaran baris kahontal saupama guru parigel milih bahan pangajaran, parigel milih jeung nganalisis buku sumber nu luyu jeung tujuan pangajaran, jeung guru bisa nangtukeun tingkat kamampuh siswa luyu jeung waktu nu disadiakeun.

Aya dua paktor anu ngarojong kana kahontalna prosés diajar ngajar basa Sunda, nya éta (1) paktor internal, nyaéta paktor kamampuh jeung poténsi sarta rupaning usaha anu dilakonan ku siswa, (2) paktor éksternal, nya éta paktor nu aya di sabudeureun diri siswa kayaning lingkungan kulawarga, sakola, jeung lingkungan sosial budaya. Paktor éksternal ngawengku kabiasaan hirup masarakat (adat istiadat), pola pikir masarakat, jeung média informasi nu sumebar di masarakat. Prestasi diajar basa Sunda bakal hadé saupama dua paktor éta bisa dimangpaatkeun sacara optimal, boh ku siswana sorangan boh dibantuan ku guru. Paktor internal bakal leuwih hadé saupama dimangpaatkeun kalawan bantuan guru salaku pangaping dina prosés diajar ngajar. Ku kituna, ieu paktor téh baris dijadikeun tatapakan panalungtikan.

Sangkan apal kana lobana istilah nu digunakeun, perlu diayakeun panalungtikan nu tujuanna nyieun daftar istilah tatanén nu dipaké di Désa Cireunghas. Umumna pikeun generasi ngora, hususna pikeun siswa SMA kurang mikawanoh kana istilah tatanén. Mugia ieu hal téh aya mangpaatna pikeun dunya atikan jeung bisa jadi pangrojong dina kamekaran basa Sunda, hususna pikeun pangrojong dina bahan pangajaran maca.

Dumasar kana pedaran di luhur, ieu panalungtikan dijudulan “Istilah

Tatanén Ngahuma di Désa Bencoy Kecamatan Cireunghas Sukabumi Pikeun

Bahan Pangajaran Maca di SMA Kelas XII”.

1.2 Watesan jeung Rumusan Masalah

1.2.1Watesan Masalah

(17)

nyaéta ngadéskripsikeun kagiatan tatanén, masing-masing istilah dumasar hartina, sarta nyusun bahan pangajaran ngeunaan istilah tatanén.

1.2.2 Rumusan Masalah

Dumasar kana watesan masalah jeung kasang tukang di luhur, ieu panalungtikan téh miboga sawatara masalah anu kudu dirumuskeun. Masalah nu baris ditalungtik dirumuskeun dina wangun patalékan:

1) Kumaha déskripsi daérah jeung masarakat Désa bencoy Kecamatan Cireunghas?

2) Istilah tatanén naon waé nu kapanggih di Désa Bencoy Kecamatan Cireunghas?

3) Kumaha prosés/prak-prakan tatanén ngahuma ti mimiti nepika mangsa panén? 4) Kumaha patalina aspék budaya nyampak tina budaya ngahuma?

5) Kumaha bahan pangajaran ngeunaan istilah tatanén ngahuma dina bahan pangajaran maca basa Sunda di SMA?

1.3 Tujuan Panalungtikan

Luyu jeung masalah anu dipedar, ieu panalungtikan ngabogaan tujuan anu baris dihontal, nyaéta tujuan umum jeung tujuan husus.

1.3.1 Tujuan Umum

Tujuan umum ieu panalungtikan nyaéta pikeun maluruh istilah tatanén nu aya di Désa Bencoy Kecamatan Cireunghas Sukabumi pikeun Bahan Pangajaran Maca di SMA kelas XII. Ku kituna, urang kudu maluruh ngeunaan prosés/prak-prakan tatanén, ti mimiti melak, ngurus, nepi ka panén.

1.3.2 Tujuan Khusus

Sacara husus, ieu panalungtikan miboga tujuan nu hayang dihontal, nyaéta ngadéskripsikeun :

1) prosés/prak-prakan tatanén ti mimiti nepi ka bérés.

(18)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 3) aspék budaya naon waé nu nyampak tina budaya ngahuma

4) nyieun bahan pangajaran maca istilah tatanén dina pangajaran basa Sunda di SMA.

1.4 Mangpaat Panalungtikan

Mangpaat anu dipiharep tina ieu panalungtikan téh di antarana mangpaat nu sipatna tioritis jeung nu sipatna praktis

1.4.1 Mangpaat Tioritis

Mangpaat tioritis tina ieu panalungtikan nyaéta sangkan bisa méré sumbangan pikeun sistem atikan dina hal kebudayaan jeung basa, hususna ngeunaan istilah tatanén dina pangajaran maca basa jeung sastra Sunda.

1.4.2Mangpaat Praktis

Ieu panalungtikan dipiharep miboga mangpaat praktis pikeun masarakat, hususna pikeun nu nalungtik, guru, jeung siswa. Sarta bisa nambahan pangaweruh dina ngamekarkeun bahan ajar basa Sunda ku cara ngagunakeun istilah tatanén jadi bahan ajar maca ngeunaan budaya.

1.5 Struktur Organisasi Skripsi

Ieu skripsi ieu téh dibagi jadi lima bab, nyaéta: Bab I mangrupa Bubuka, anu eusina ngawengku kasang tukang masalah, watesan masalah jeung rumusan masalah, tujuan panalungtikan, mangpaat panalungtikan, jeung struktur organisasi skripsi.

Dina Bab II dipedar tatapakan tiori ngeunaan kabudayaan, istilah, tatanén ngahuma, jeung pangajaran.

Bab III eusina ngeunaan métode anu digunakeun dina ieu panalungtikan, boh métode panalungtikan, boh prak-prakan ngolah data tina hasil panalungtikan, désain panalungtikan, wangenan operasional, sumber data anu digunakeun dina ieu panalungtikan, téhnik panalungtikan, instrument panalungtikan, sarta prosedur dina ieu panalungtikan.

(19)

luyu henteuna istilah-istilah tatanén ngahuma pikeun bahan pangajaran maca di SMA.

(20)

BAB III

MÉTODE PANALUNGTIKAN

3.1 Métode Panalungtikan

Métode panalungtikan mangrupa salah sahiji cara nu digunakeun pikeun meunangkeun data nu diperlukeun dumasar kana stratégi, prosés jeung pamarekan dina milih jenis, karakteristik, sarta diménsi ruang jeung waktu tina data nu diperlukeun (Sudjana, 2011:52). Nu dimaksud stratégi nyaéta pamarekan nu gembleng nu patali jeung lumangsungna kagiatan, jeung rarancang dina hiji aktivitas dina kurun waktu anu tangtu. Éta pamadegan téh méh sarua jeung pamadegan Sugiyono (2011:2) yén nu disebut métode panalungtikan dina enas-enasna mangrupa cara ilmiah pikeun meunangkeun data nu ngabogaan tujuan jeung kagunaan nu tangtu.

Ari métode panalungtikan téh wangunna aya dua nyaéta, métode kualitatif jeung kuantitatif. Nu disebut métode kuantitatif nyaéta métode nu data panalungtikannana mangrupa angka-angka jeung analisisna ngagunakeun satistik. Sedengkeun nu dimaksud métode kualitatif nyaéta métode naturalistik, sabab panalungtikanna dumasar kana kondisi alamiah (Sugyono, 2011:7-8).

Bogdan jeung Taylor dina Moleong (2007:4) nétélakeun yén nu disebut métode kualitatif téh nyaéta prosedur panalungtikan nu ngahasilkeun data deskriptif nu mangrupa data tinulis atawa lisan ti jalma nu ditalungtik.

Métode deskriptif mangrupa hiji métode panalungtikan nu aya dina métode kualitatif. Nu dimaksud métode deskriptif téh nyaéta métode nu mibanda tujuan pikeun méré gambaran ngeunaan realitas kana objék nu ditalungtik sacara objéktif tur diébréhkeun aspék-aspék nu jadi puseur perhatian panalungtikanna.

Ieu métode mangrupa istilah nu umum nu ngawengku rupa-rupa téhnik déskriptif. Nu dimaksud panalungtikan kalawan maké téhnik déskriptif téh nyaéta ngawengku panalungtikan nu ngajéntrékeun, nganalisis, jeung ngelompokkeun kalawan tehnik survéy, téhnik interviu, angket, téhnik wawancara, jeung

(21)

Métode déskriptif dina ieu panalungtikan digunakeun pikeun ngadéskripsikeun, prosés/prak-prakan tatanén ti mimiti nepi ka bérés, istilah-istilah tatanén nu kapanggih di wilayah Désa Bencoy Kecamatan Cireunghas Sukabumi, aspék budaya naon waé nu nyampak tina budaya ngahuma, jeung ngadéskripsikeun rarancang bahan pangajaran maca istilah tatanén dina pangajran basa Sunda di SMA.

3.2 Téhnik Panalungtikan

Téhnik panalungtikan nyaéta cara pikeun ngahontal tujuan anu geus ditangtukeun dina panalungtikan. Téhnik nu digunakeun dina ieu panalungtikan téh nyaéta téhnik ngumpulkeun data jeung téhnik ngolah data (Kuswari, 2008:18).

1) Téhnik Ngumpulkeun Data

Tahap ngumpulkeun data mangrupa kagiatan utama dina ieu panalungtikan. Ieu kagiatan téh dimimitian ku ngayakeun survey ngeunaan obyék panalungtikan, sabada éta kakara kagiatan ngumpulkeun bahan/data ka sumber data (réspondén). Bahan nu patali jeung panalungtikan dikumpulkeun, kalawan ngagunakeun téhnik wawancara jeung observasi.

2) Téhnik Ngolah Data

Téhnik ngolah data dilaksanakeun sabada data nu diperlukeun geus kakumpul. Kagiatan dina ngolah data ieu di antarana masing-masing data nu geus aya. Téhnik ngumpulkeun data dina ieu panalungtikan ngaliwatan sababaraha cara, di antarana :

a) observasi nyaéta kagiatan muserkeun panitén kana hiji obyék, cara ngumpulkeun data sacara langsung atawa nyata dumasar kana data anu aya. Dian ieu panalungtikan observasi nu digunakeun nyaéta observasi participant. Nu dimaksud observasi participant nya éta panalungtik kalibet sarta ngilu cicing di tempatn u ditalungtik.

(22)

obyék nu baris ditalungtik. Anu jadi narasumber dina ieu panalungtikan téh nyaéta masarakat nu aya patalina jeung panalungtikan.

c) masing-masing data istilah tatanén ngahuma nu kapanggih di Désa Bencoy dumasar kana data nu dikumpulkeun.

d) mariksa data nu geus kakumpul dumasar kana hasil panalungtikan

e) nyieun kacindekan tina data nu geus kakumpulkeun dumasar kana hasil panalungtikan.

3.3 Instrumén Panalungtikan

Instrumén panalungtikan ngawengku sakabéh alat atawa cara nu digunakeun pikeun ngumpulkeun data nu diperlukeun. Instrumen panalungtikan digunakeun sangkan leuwih gampang dina ngokolakeun hasil tina panalungtikan. Salah sahiji instrumén nu digunakeun dina ieu panalungtikan nyaéta pedoman wawancara. Pedoman wawancara digunakeun sangkan ngagampangkeun nu nalungtik dina prosés panalungtikan, pedoman wawancara diwangun ku sababaraha patalékan nu dijadikeun acuan dina ngalaksanakeun wawancara jeung narasumber atawa pikeun nyangking data nu aya patalina jeung istilah tatanén ngahuma di Désa Bencoy.

Instrumén nu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta sajumlahing patalékan anu digunakeun pikeun ngawawancara, di antarana:

PEDOMAN WAWANCARA

(23)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 1. Istilah ngahuma naon waé nu aya di Désa Bencoy ?

2. Dina sataun biasana ngahuma dilaksanakeun sabaraha kali?

3. Kumaha prosés/prak-prakan ngahuma ti mimiti ngolah tanah, ngurus, melak, nepi ka mangsa panén?

4. Naon bédana melak paré di huma jeung di sawah?

5. Aya bédana teu antara paré nu dipelak di huma jeung paré nu dipelak di sawah sarta kumaha rasana?

6. Jenis paré nu biasa dipelak di huma biasana naon waé?

7. Hama nu sok ngaganggu kana paré huma biasana naon waé?

8. Biasana lahan nu sok dipaké ngahuma rata-rata sabaraha hektar?

9. Pakakas naon waé nu biasa dipaké ngahuma, aya pakakas nu husus teu, sarta kumaha sistem kalénderna?

10. Biasana tina salobang sok dieusian ku sabaraha binih?

11. Sabaraha jarak ngaseuk?

12. Budaya naon waé nu patali jeung ngahuma?

(24)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu Wasta :

Padumukan : Umur : Pakasaban :

Patalékan di luhur mangrupa gurat badag tina patalékan nu baris ditanyakeun sangkan teu mengpar teuing tina tujuan panalungtikan anu hayang dihontal, tapi dina prak-prakannana di lapangan bisa leuwih lega dumasar kana kabutuhan.

3.4 Lokasi jeung Sumber Data Panalungtikan

3.4.1 Lokasi Panalungtikan

Lokasi anu dijadikeun tempat dina ieu panalungtikan nyaéta aya di Désa Bencoy Kecamatan Cireunghas Kabupaten Sukabumi. Jarakna 20 Km ti puseur Kota. Wates wilayah Désa Bencoy nya éta beulah kaler aya Désa Sukalarang, beulah kidul aya Kecamatan Gegerbitung, beulah wétan aya Désa Cibeber Kecamata Cianjur, beulah kulon aya Désa Bencoy Kecamatan Cireunghas. Lega wilayah Désa Bencoy nya éta 831,75 ha ngawengku lahan sawah, kebon, leuweung, bangunan, jrrd. Lokasi nu dijadikeun panalungtikan di dieu nya étaunggal RT nu aya di désa Bencoy.

3.4.2 Sumber Data

(25)

3.5 Desain Panalungtikan

Desain panalungtikan mangrupa rarancang anu digunakeun ku panalungtik pikeun meunangkeun data di lapangan. Desain panalungtikan dina ieu panalungtikan nya éta baris digambarkeun ieu di handap :

3.6 Wangenan Oprasional

Sangkan leuwih jéntré naon nu jadi ulikan dina ieu panalungtikan baris didadarkeun ngeunaan wangenan operasional tina variabel, di antarana:

1. Istilah nyaéta kecap atawa kantétan kecap nu kalawan gemet ngagambarkeun harti hiji konsésp, prosés, kahanan, atawa sipat nu kacida panjangna tur kompléks bisa diwakilan ku hiji istilah nu kacida singgetna. Wangunna biasa mangrupa kecap asal atawa kecap rékaan.

(26)

5. Bahan Pangajaran nyaéta sakabéh matéri pangajaran nu rék ditepikeun ka siswa dina kagiatan diajar-ngajar sangkan nambahan pangaweruh jeung pangalaman.

6. Maca nyaéta hiji prosés nu dipilampah sarta digunakeun ku nu maca pikeun narima informasi nu ditepikeun ku nu nulis ngaliwatan média tinulis. (Hudgson dina Tarigan, 1979 :7)

7. SMA nyaéta salah sahiji jenjang atikan formal sabada SMP.

3.7 Tahap-tahap Panalungtikan

Tahap-tahap panalungtikan anu dipedar dina ieu panalungtikan diantarana :

a) Tahap ngumpulkeun data

Tahap ngumpulkeun data mangrupa kagiatan utama dina ieu panalungtikan. Ieu kagiatan téh dimimitian ku ngayakeun survey ngeunaan obyék panalungtikan, sabada éta kakara kagiatan ngumpulkeun bahan/data ka sumber data (réspondén). Bahan nu patali jeung panalungtikan dikumpulkeun kalawan ngagunakeun téhnik panaluntikan diantarana wawancara jeung observasi sacara langsung ka lokasi panalungtikan, sarta ngadokuméntasikeun naon-naon anu diperlukeun salila panalungtikan.

b) Tahap ngolah data

Tahap ngolah data mangrupa tahap kadua sanggeus data nu diperlukeun kakumpul. Ti mimiti tiori nu dijadikeun dadasar panalungtikan, wawancara jeung obsérvasi sacara langsung ka narasumber, sarta dokuméntasi nu geus kakumpul, diranjing-ranjing, diolah sangkan jadi data atawa informasi anu siap pikeun dilaporkeun.

(27)

Tahap pamungkas sanggeus ngumpulkeun jeung ngolah data, nyaéta tahap nyusun jeung ngalaporkeun data dina wangun karya tulis skripsi nu eusina : 1) BAB I Bubuka, anu eusina ngawengku kasang tukang masalah, watesan

masalah jeung rumusan masalah, tujuan panalungtikan, mangpaat panalungtikan, jeung struktur organisasi skripsi.

2) BAB II Dasar Tiori, medar tatapakan teori ngeunaan kabudayaan, istilah, tatanén ngahuma, jeung pangajaran.

3) BAB III Métode panalungtikan, medar bagian skripsi anu ngébréhkeun ngeunaan métode anu digunakeun dina ieu panalungtikan, boh métode panalungtikan, boh prak-prakan ngolah data tina hasil panalungtikan, désain panalungtikan, wangenan oprasional, sumber data anu digunakeun dina ieu panalungtikan, téhnik panalungtikan, instrument panalungtikan, sarta prosedur dina ieu panalungtikan.

4) BAB IV, medar bagian skripsi anu ngadéskripsikeun hasil panalungtikan, anu ngawengku prak-prakan panalungtikan, nganalisis data hasil panalungtikan, jeung medar ngeunaan luyu henteuna istilah-istilah tatanén ngahuma pikeun bahan pangajaran maca di SMA.

(28)

BAB V KACINDEKAN

5.1 Kacindekan

Nilik kana hasil panalungtikan ngeunaan istilah tatanén ngahuma nu aya di Désa Bencoy Kecamatan Cireunghas Sukabumi pikeun bahan pangajaran maca di SMA kelas XII aya sababaraha data nu kapanggih dina prosés tatanén ngahuma.

Kagiatan ngahuma pikeun masarakat Désa Bencoy bisa disebut tatali hurip (pakasaban utama). Umumna panghasilan tina tatanén bisa nyumponan kahirupan sapopoé. Prosés atawa prak-prakan tatanén ngahuma di Désa Bencoy Kecamatan Cireunghas Sukabumi sacara umum sarua jeung prosés ngahuma nu aya di wewengkon séjénna. Prosésna ngabutuhkeun waktu nu panjang ti mimiti tatahar nepi ka bérés, béda jeung prosés melak paré di sawah, sistem ngahuma mah mangrupa prosés ngagarap taneuh sacara tradisional nu mikabutuh waktu nu panjang sarta mikabutuh itungan waktu nu luyu jeung usumna.

Tina hasil analisis panalungtikan, aya sababaraha kacindekan nyaéta saperti ieu di handap :

(29)

hama nu kapanggih nya éta: hileud, kungkang, bagong, beurit, manuk piit,

jeung simeut.

2). Prosés atawa prak-prakan ngahuma ti mimiti melak, ngurus, nepi ka mangsa panén ngaliwatan sababaraha tahap diantarana aya: (a) narawas, (b) nyacar, (c) ngarag, (d) ngaduruk, (e) macul, (f) ngalelemes, (g) ngagarisan, (h) ngaseuk, (i) ngoyos, (j) ngoréd, (k) ngabérak, jeung (l) dibuat. Prosés atawa prak-prakan tatanén ngahuma di Désa Bencoy Kecamatan Cireunghas Sukabumi sacara umum sarua jeung prosés ngahuma nu aya di wewengkon séjénna. Prosésna ngabutuhkeun waktu nu panjang ti mimiti tatahar nepi ka bérés, béda jeung prosés melak paré di sawah, sabab sistem ngahuma mah mangrupa prosés ngagarap taneuh sacara tradisional nu ngabutuhkeun waktu nu panjang sarta ngabutuhkeun itungan waktu nu luyu jeung usumna.

(30)

dicindekeun yén Istilah tatanén ngahuma téh raket patalina jeung unsur-unsur kabudayaan.

4). Tina hasi panalungtikan istilah tatanén ngahuma di Désa Bencoy Kecamatan Cirunghas Sukabumi ieu bisa dijadikeun salah sahiji alternatif bahan pangajaran maca artikel budaya di SMA kelas XII. Sabab istilah ngahuma mangrupa salah sahiji kabudayaan nu aya di Tatar Sunda nu kudu dipikawanoh ku masarakat umum, hususna ku siswa di sakola, sarta saluyu jeung SKKD maca di SMA/SMK/MA pelajaran Bahasa jeung Sastra Sunda kelas XII nya étadina poin 12.3.1 ngeunaan maca maca artikel budaya.

5.2 Saran

Dumasar kana hasil panalungtikan, aya sawatara rékomendasi anu ditepikeun pikeun kamekaran panalungtikan maca, hususna maca ngeunaan artikel kabudayaan. Dipiharep ieu hasil panalungtikan téh bisa nambahan élmu pangaweruh ngeunaan kabeungharan budaya hususna dina widang istilah. Penyusun ngarékomendasikeun sababaraha saran ka pihak nu aya patalina jeung panalungtikan, di antarana :

1). Pihak Lembaga Pendidikan

Pikeun pihak lembaga pendidikan hasil tina ieu panalungtikan téh bisa dijadikeun alternatif bahan pangajaran, sabab dina ieu panalungtikan ngandung unsur pendidikan hususna ngeunaan kabudayaan.

2). Pihak Guru

Pikeun guru salaku informan nu méré informasi ka siswa dipiharep bisa leuwih kreatif dina nyaluyukeun bahan ajar nu baris ditepikeun ka siswa. Istilah-istilah nu dipedar dina ieu panalungtikan bisa jadi salah sahiji alternatif bahan pangajaran nu luyu jeung tujuan pangajaran sarta konsép dina SKKD jeung KTSP 2006 Muatan Lokal Bahasa Sunda di kelas XII.

(31)

(32)

DAFTAR PUSTAKA

Aminuddin. (2013). Pengantar Apresiasi Karya sastra. Bandung: Sinar Baru Algensindo.

Aunurrahman. (2009). Belajar dan Pembelajaran. Bandung: Alfabeta. Danadibrata, R. (2006). Kamus Basa Sunda. Bandung: Kiblat.

Danasasmita, S. (2012). Nyukcruk Sajarah Pakuan Pajajaran jeung Prabu Siliwangi. Bandung: Girimukti.

Departemen Pendidikan Nasional. (2008). Kamus Besar Bahasa Indonesia Édisi keempat. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama.

Diknas Jabar. (2007). Standar Kompetensi dan Kompetensi Dasar Mata Pelajaran Bahasa dan Sastra Sunda.

Ekadjati, E. (2005). Kebudayaan Sunda (Suatu Pendekatan Sejarah) Jilid 1.

Jakarta: Pustaka Jaya.

Haerudin, D, Kosim Kardana. (2013). Panganteur Talaah Buku Ajar. Bandung: Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah.

Hidayat, R, dkk.,. (2007). Peperenian Urang Sunda. Bandung: Kiblat.

Isnendes, R. (2013). “Struktur dan Fungsi Upacara Ngalaksa di Kecamatan Rancakalong Kabupaten Sumedang Dalam Perspektif Pendidikan

Karakter”. (Disertasi Doktor) pada Prodi Pendidikan Bahasa Indonesia Sekolah Pascasarjana UPI. Bandung: Tidak diterbitkan.

Jamaluddin. (2003). Problematika Pembelajaran Bahasa dan Sastra. Yogyakarta: Adicipta Karya Nusa.

Jurusan Pendidikan Basa Daerah. (2008). Palanggeran Éjahan Basa Sunda (Édisi Revisi). Bandung: Sonagar Press.

Koentjaraningrat. (1985). Kebudayaan, Mentalitas Dan Pembangunan. Jakarta: PT Gramedia.

Koentjaraningrat. (2009). Pengantar Ilmu Antropologi. Jakarta: Rineka Cipta. Gramedia Pustaka Utama.

(33)

Kuswari, U. (2010). Evaluasi Pembelajaran Bahasa. Bandung: JPBD FPBS UPI. Kuswari, U. (2008). Penelitian Pendidikan Bahasa. Bandung: Universitas

Pendidikan Indonesia.

Lembaga Basa Jeung Sastra Sunda. (1983). Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: Taraté.

Moleong, L. (2007). Metodologi Penelitian Kualitatif. Bandung: PT Remaja Rosdakarya.

Mulyasa, E. (2008). Standar Kompetensi dan Sertifikasi Guru. Bandung: Remaja Rosda Karya.

Rosidi, A. (2005). Babasan dan Paribasa. Bandung: Kiblat. Rosidi, A. (2000). Ensiklopedia Sunda.. Bandung : Pustaka Jaya.

Sagita, E. (2011). Istilah Tatanén di Wilayah Kacamatan Karang Tengah Kabupatén Cianjur Pikeun Bahan Pangajaran Kandaga Kecap Basa Sunda di SMP. Skripsi Sarjana Pada FPBS UPI Bandung: Tidak diterbitkan.

Setiadi, E, dkk. (2006). Ilmu Sosial dan Budaya Dasar Édisi ke dua. Jakarta: Kencana.

Sudaryat, Y. (2010). Ulikan Wacana Basa Sunda. Bandung: Geger Sunten.

Sudaryat, Y. (2005). Kamus Istilah Élmuning Basa Sunda. Bandung: Karya IPTEK

Sudrayat, Y. (2004). Model Pangajaran Kompetensi Basa Sunda. Tanggerang: Pamulang.

Sudjana, N. (2011). Tuntunan Penyusunan Karya Ilmiah. Bandung: Sinar Baru Algensindo.

Sugiyono. (2011). Metode Penelitian Kuantiatif Kualitatif dan R&D. Bandung: Alfabeta.

Sumardiria, A. (2011). Menulis Artikel dan Tajuk Rencana. Bandung: Simbiosa Rekatama Media.

(34)

Universitas Pendidikan Indonesia. (2012). Pedoman Penulisan Karya Ilmiah. Bandung: UPI

Widagdho, D, Spk. (1991). Ilmu Budaya Dasar. Jakarta: PT. Bumi Aksara.

Wikipedia. (2013). Sejarah Pertanian. Tersedia di

http://id.wikipedia.org/wiki/Sejarah_pertanian

Wikipedia. (2013). Sumber Daya Alam. Tersedia di

http://id.wikipedia.org/wiki/Sumber_daya_alam