PROGRAM PENSISWAZAHAN GURU (PPG)

(1)

PROGRAM PENSISWAZAHAN GURU (PPG)

MOD PENDIDIKAN JARAK JAUH

MODUL SAINS PENDIDIKAN RENDAH

SCE 3013

HIDUPAN DAN PROSES KEHIDUPAN

INSTITUT PENDIDIKAN GURU

KEMENTERIAN PENDIDIKAN MALAYSIA ARAS 1, ENTERPRISE BUILDING 3, BLOK 2200, PERSIARAN APEC, CYBER 6, 63000 CYBERJAYA Edisi September 2014

IJAZAH SARJANA MUDA PERGURUAN DENGAN KEPUJIAN

KEPUJIANKEPUJIAN

(2)

ii Edisi September 2014

Institut Pendidikan Guru

Kementerian Pendidikan Malaysia

MODUL INI DIEDARKAN UNTUK KEGUNAAN PELAJAR-PELAJAR YANG BERDAFTAR DENGAN BAHAGIAN PENDIDIKAN GURU, KEMENTERIAN PENDIDIKAN MALAYSIA BAGI MENGIKUTI PROGRAM PENSISWAZAHAN GURU SEKOLAH RENDAH (PGSR) IJAZAH SARJANA MUDA PERGURUAN.

MODUL INI HANYA DIGUNAKAN SEBAGAI BAHAN PENGAJARAN DAN PEMBELAJARAN BAGI PROGRAM-PROGRAM TERSEBUT.

(3)

i

Falsafah Pendidikan Kebangsaan

Pendidikan di Malaysia adalah suatu usaha berterusan ke arah memperkembangkan lagi potensi individu secara menyeluruh dan bersepadu untuk mewujudkan insan yang seimbang dan harmonis dari segi intelek, rohani, emosi, dan jasmani berdasarkan kepercayaan dan kepatuhan kepada Tuhan. Usaha ini adalah bagi melahirkan rakyat Malaysia yang berilmu pengetahuan, berketrampilan, berakhlak mulia, bertanggungjawab, dan berkeupayaan mencapai kesejahteraan diri serta memberi sumbangan terhadap keharmonian dan kemakmuran keluarga, masyarakat, dan negara.

Falsafah Pendidikan Guru

Guru yang berpekerti mulia, berpandangan progresif dan saintifik, bersedia menjunjung aspirasi negara serta menyanjung warisan kebudayaan negara, menjamin perkembangan individu, dan memelihara suatu masyarakat yang bersatu padu, demokratik, progresif dan berdisiplin.

Edisi September 2014 Kementerian Pendidikan Malaysia

Hak cipta terpelihara. Kecuali untuk tujuan pendidikan yang tidak ada kepentingan komersial, tidak dibenarkan sesiapa mengeluarkan atau mengulang mana-mana bahagian artikel, ilustrasi dan kandungan buku ini dalam apa-apa juga bentuk dan dengan apa-apa cara pun, sama ada secara elektronik, fotokopi, mekanik, rakaman atau cara lain sebelum mendapat izin bertulis daripada Rektor Institut Pendidikan Guru, Kementerian Pendidikan Malaysia.

(4)

iii Falsafah Pendidikan Kebangsaan

Falsafah Pendidikan Guru i

Notis Hak Kerajaan ii

Kandungan iii-v

Panduan Pelajar vi-vii

Pengenalan viii

Agihan Tajuk Pembelajaran ix

Topik 1: Kehidupan Alam Semulajadi Sinopsis

Hasil Pembelajaran Ringkasan Topik

1.1 Keperluan Asas Benda Hidup

1.2 Keperluan Asas Tumbuhan Dan Haiwan Rujukan

Topik 2: Makanan Dan Kesejahteraan Hidup Sinopsis

Hasil Pembelajaran Ringkasan Topik

2.1 Pengelasan Makanan 2.1.1 Karbohidrat 2.1.2 Protein 2.1.3 Lemak 2.1.4 Mineral 2.1.5 Vitamin 2.2 Diet Seimbang 2.3 Makanan Berkhasiat

2.4 Perkembangan Dalam Teknologi Makanan Rujukan

1 - 6

7 - 21 KANDUNGAN

MUKA SURAT

(5)

iv Topik 3: Struktur Sel Dan Fungsi

Sinopsis

Hasil Pembelajaran Ringkasan Topik

3.1 Struktur Sel Haiwan Dan Sel Tumbuhan 3.1.1 Sel Haiwan

3.1.2 Sel Tumbuhan

3.2 Organisasi Sel Di Dalam Organisma

3.2.1 Organisasi Sel Di Dalam Haiwan 3.2.2 Organisasi Sel Di Dalam Tumbuhan

3.3 Sistem Dalam Haiwan Dan Fungsinya Rujukan

Topik 4: Respirasi Haiwan Sinopsis

Hasil Pembelajaran Ringkasan Topik Pengenalan

4.1 Sistem Pernafasan Serangga

4.1.1 Mekanisme Pernafasan Serangga 4.2 Sistem Pernafasan Ikan

4.2.1. Mekanisme Pernafasan Ikan

4.2.2 Pertukaran Dalam Aliran Bertentangan 4.3 Sistem Pernafasan Manusia

4.3.1 Mekanisme Pernafasan Manusia 4.4 Pengangkutan Oksigen

Rujukan

Topik 5: Respirasi Tumbuhan Sinopsis

Hasil Pembelajaran Ringkasan Topik Pengenalan 5.1 Stoma

5.1.1 Pembukaan Dan Penutupan Stoma 5.2 Lentisel

22 – 40

41 – 61

62 – 69

(6)

v

5.3 Penyesuaian Daun Untuk Respirasi Optimum Rujukan

Topik 6: Respirasi Sel Dalam Tumbuhan Dan Haiwan

Sinopsis

Hasil Pembelajaran Ringkasan Topik 6.1 Respirasi Aerob 6.1.1 Glikolisis 6.1.2 Kitar Kreb

6.1.3 Sistem Pengangkutan Elektron 6.2 Respirasi Anaerob

6.3 Mitokondria

6.4 Kepentingan Proses Anaerob Dalam Kehidupan Seharian

Rujukan

Topik 7: Pertumbuhan Sinopsis

7.1 Definisi Pertumbuhan

7.1.1 Pertumbuhan Dalam Organsima Unisel 7.1.2 Pertumbuhan Dalam Organsima Multisel 7.2 Jenis-Jenis Lengkungan Pertumbuhan

7.2.1 Lengkungan Pertumbuhan Sigmoid

7.2.2 Lengkungan Pertumbuhan Haiwan Rangka Luar 7.3 Corak Pertumbuhan Haiwan Dan Tumbuhan

7.3.1 Pertumbuhan Allometrik 7.3.2 Pertumbuhan Isometrik 7.3.3 Pertumbuhan Tak Berterusan 7.3.4 Pertumbuhan Terhad

7.3.5 Pertumbuhan Tak Terhad Rujukan

70 - 78

79-87

(7)

vi Topik 8: Nutrisi Haiwan

Sinopsis

8.1 Karnivor, Herbivor Dan Omnivor 8.1.1 Karnivor

8.1.2 Herbivor 8.1.3 Omnivor

8.2 Sistem Penghadaman

8.2.1 Sistem Penghadaman Manusia

8.2.2 Sistem Penghadaman Haiwan Bukan Ruminan 8.3 Enzim Dan Pencernaan

Rujukan

Topik 9: Nutrisi Tumbuhan Sinopsis

9.1 Keperluan Fotosintesis 9.1.1 Kloroplas

9.2 Persamaan Proses Fotosintesis

9.3 Faktor-Faktor Yang Mempengaruhi Proses Fotosintesis

9.3.1 Kepekatan Karbon Dioksida 9.3.2 Keamatan Cahaya

9.3.3 Suhu Persekitaran Rujukan

Topik 10: Perkumuhan Haiwan Sinopsis

10.1 Perkumuhan Dalam Haiwan 10.2 Kulit Manusia

10.3 Ginjal Manusia Rujukan

88-98

99-108

109-115 88-98

(8)

vii Topik 11: Perkumuhan Tumbuhan

Sinopsis

11.1 Proses Transpirasi 11.2 Proses Gutasi

11.3 Kepentingan Transpirasi

11.4 Faktor Yang Mempengaruhi Proses Transpirasi Rujukan

Topik 12: Pembiakan Tumbuhan Sinopsis

12.1 Pembiakan Aseks 12.1.1 Daun

12.1.2 Batang 12.1.3 Sulur 12.1.4 Spora

12.2 Pembiakan Seks Tumbuhan Berbunga 12.2.1 Struktur Bunga

12.2.2 Pembentukan Debunga 12.2.3 Pembentukan Ovul 12.2.4 Pendebungaan

12.2.5 Persenyawaan Ganda Dua 12.2.6 Perkembangan Ovul Kepada Biji 12.3 Kitaran Hidup Tumbuhan Berbunga 12.4 Kemandirian Tumbuhan

12.4.1 Tumbuhan Mesofit 12.4.2 Tumbuhan Hidrofit 12.4.3 Tumbuhan Xerofit 12.4 4 Tumbuhan Halofit Rujukan

116-123

124-141

(9)

viii Topik 13: Pembiakan Haiwan

Sinopsis

13.1 Banding Beza Pembiakan Aseks Dan Seks 13.2 Jenis-Jenis Pembiakan Aseks

13.3 Pembiakan Seks

13.3 1 Sistem Pembiakan Lelaki 13.3.2 Sistem Pembiakan Perempuan 13.3.3 Persenyawaan

13.4 Metamorfosis

13.4.1 Metamorfosis Lengkap 13.4.2 Metamorfosis Tidak Lengkap

13.5 Adaptasi Fizikal Haiwan Untuk Memastikan Kemandirian

13.5.1 Adaptasi Fizikal Haiwan Dalam Habitat Yang Berbeza

13.5.2 Haiwan Melindungi Diri Daripada Musuh

Rujukan

Topik 14: Pergerakan Dan Sokongan Dalam Haiwan Sinopsis

14.1 Jenis-Jenis Rangka 14.2 Sistem Rangka Manusia 14.3 Peranan Otot Dan Sendi 14.3 1 Otot Rangka

14.3.2 Jenis-Jenis Sendi

14.4 Pergerakan Di Darat, Air Dan Udara 14.4 1 Pergerakan Di Darat

14.4.2 Pergerakan Di Air 14.4.3 Pergerakan Di Udara Rujukan

142- 162

163-187

(10)

ix

Topik 15: Gerakbalas Tumbuhan Kepada Rangsangan Sinopsis

15.1 Gerak Balas Tropisme 15.2 Gerak Balas Nasti 15.3 Gerak Balas Taksis Rujukan

Panel Penulis Modul

188-197

Ikon Modul

(11)

vi PENGENALAN

Modul pembelajaran ini disediakan untuk membantu anda menguruskan pembelajaran anda agar anda boleh belajar dengan lebih berkesan. Anda mungkin kembali semula untuk belajar secara formal selepas beberapa tahun meninggalkannya. Anda juga mungkin tidak biasa dengan mod pembelajaran arah kendiri ini. Modul pembelajaran ini memberi peluang kepada anda untuk menguruskan corak pembelajaran, sumber-sumber pembelajaran, dan masa anda.

PEMBELAJARAN ARAH KENDIRI

Pembelajaran arah kendiri memerlukan anda membuat keputusan tentang pembelajaran anda. Anda perlu memahami corak dan gaya pembelajaran anda.

Adalah lebih berkesan jika anda menentukan sasaran pembelajaran kendiri dan aras pencapaian anda. Dengan cara begini anda akan dapat melalui kursus ini dengan mudah. Memohon bantuan apabila diperlukan hendaklah dipertimbangkan sebagai peluang baru untuk pembelajaran dan ia bukannya tanda kelemahan diri.

SASARAN KURSUS

Pelajar Sarjana Muda Perguruan dengan Kepujian yang mendaftar dengan Institut Pendidikan Guru, Kementerian Pelajaran Malaysia (IPG KPM) di bawah Program Pensiswazahan Guru (PPG).

JAM PEMBELAJARAN PELAJAR (JPP)

Berdasarkan standard IPG KPM yang memerlukan pelajar mengumpulkan 40 jam pembelajaran bagi setiap jam kredit. Anggaran peruntukan jam pembelajaran adalah seperti dalam Jadual 1:

PANDUAN PELAJAR

(12)

vii

* Latihan amali akan dijalankan pada hari Ahad atau melalui kursus intensif.

SUSUNAN TAJUK MODUL

Modul ini ditulis dalam susunan tajuk. Jangka masa untuk melalui sesuatu tajuk bergantung kepada gaya pembelajaran dan sasaran pembelajaran kendiri anda.

Latihan-latihan disediakan dalam setiap tajuk untuk membantu anda mengingat semula apa yang anda telah pelajari atau membuatkan anda memikirkan tentang apa yang anda telah baca. Ada di antara latihan ini mempunyai cadangan jawapan.

Bagi latihan-latihan yang tiada mempunyai cadangan jawapan adalah lebih membantu jika anda berbincang dengan orang lain seperti rakan anda atau menyediakan sesuatu nota untuk dibincangkan semasa sesi tutorial. Anda boleh berbincang dengan pensyarah, tutor atau rakan anda melalui email jika terdapat masalah berhubung dengan modul ini.

IKON

Anda akan mendapati bahawa ikon digunakan untuk menarik perhatian anda agar pada sekali imbas anda akan tahu apa yang harus dibuat.

Aktiviti-aktiviti Pembelajaran

Agihan Jam pembelajaran Mengikut Kredit Kursus

3 Kredit 2 Kredit 1 Kredit Tanpa

Amali (3+0)

Ada Amali (2+1) (1+2) (0+3)

Tanpa Amali (2+0)

Ada Amali (1+1) (0+2)

Tanpa Amali

(1+0)

Ada Amali (0+1)

Membaca modul pembelajaran dan menyiapkan latihan / tugasan terarah / amali

70 60 70 62 70 65

Menghadiri kelas interaksi

bersemuka (5 kali) 10 10 5 5 5 5

Latihan Amali* - 10 - 8 - 5

Perbincangan Atas Talian 7½ 7½ 5½ 5½ 5½ 5½

Kerja Kursus 20 20 20 20 15 15

Ulangkaji 10 10 10 10 5 5

Amali/Peperiksaan 2½ 2½ 2½ 2½ 2½ 2½

Jumlah Jam Pembelajaran 120 80 40

(13)

viii PEPERIKSAAN DAN PENTAKSIRAN

Anda juga diperlukan untuk menduduki peperiksaan bertulis pada akhir kursus.

Tarikh dan masa peperiksaan akan diberitahu apabila anda mendaftar. Peperiksaan bertulis ini akan dilaksanakan di tempat yang akan dikenal pasti.

Soalan peperiksaan akan meliputi semua tajuk dalam modul pembelajaran dan juga perbincangan

Tip untuk membantu anda melalui kursus ini.

1. Cari sudut pembelajaran yang sunyi agar anda boleh meletakkan buku dan diri anda untuk belajar. Buat perkara yang sama apabila anda pergi ke perpustakaan.

2. Peruntukkan satu masa setiap hari untuk memulakan dan mengakhiri pembelajaran anda. Patuhi waktu yang diperuntukkan itu. Setelah membaca modul ini teruskan membaca buku-buku dan bahan-bahan rujukan lain yang dicadangkan.

3. Luangkan sebanyak masa yang mungkin untuk tugasan tanpa mengira sasaran pembelajaran anda.

4. Semak dan ulangkaji pembacaan anda. Ambil masa untuk memahami pembacaan anda.

5. Rujuk sumber-sumber lain daripada apa yang telah diberikan kepada anda.

Teliti maklumat yang diterima.

6. Mulakan dengan sistem fail agar anda tahu di mana anda menyimpan bahan- bahan yang bermakna.

7. Cari kawan yang boleh membantu pembelajaran anda.

(14)

viii Pengenalan

Kursus ini membincangkan hidupan dan proses-proses yang berlaku dalam kehidupan. Kursus ini akan menerokai sifat-sifat semulajadi hidupan, makanan dan kesihatan, struktur sel dan fungsi, respirasi haiwan dan tumbuhan, respirasi sel dalam haiwan dan tumbuhan, pertumbuhan, nutrisi haiwan dan tumbuhan, perkumuhan haiwan dan tumbuhan, pembiakan haiwan dan tumbuhan, pergerakan dan sokongan haiwan serta tindak balas tumbuhan terhadap rangsangan.

Keperluan Kursus

Kursus SCE3013 ialah kursus biologi dan memerlukan bacaan yang meluas untuk mengukuhkan kefahaman. Terdapat istilah baru yang anda akan temui yang memerlukan anda menguasainya dengan baik dan mendalam. Aktiviti- aktiviti serta latihan yang sesuai disediakan untuk setiap topik bagi menggalakkan pembelajaran kendiri disediakan.

Panduan untk pengagihan topik untuk tutorial diberi di bawah:

Tutorial Topik

1 (25 Jun) Topik 1-3 2 (30 Julai) Topik 4-6 3 (20 Ogos) Topik 7-9

4 (24 Sep) Topik 10-12

5 (1 Okt) Topik 13-15

Bahan Sokongan

Bahan sokongan seperti buku rujukan dan internet akan membantu anda dalam memahami konsep-konsep secara menyeluruh dan mendalam.

Maklumat tentang aktiviti atau latihan dalam modul ini

Jawapan aktiviti / latihan hendaklah dihantar kepada pensyarah untuk semakan melalui emel, OLL atau serahan ketika berkursus di IPG.

Jawapan tersebut perlu disimpan dalam portfolio pelajar sebagai bahan bukti.

(15)

Kod & Nama Kursus: SCE3013: HIDUPAN DAN PROSES KEHIDUPAN

Kandungan modul ini dibahagi kepada 15 tajuk/topik. Jadual di bawah menjelaskan agihan tajuk-tajuk untuk interaksi bersemuka atau pembelajaran melalui modul.

AGIHAN TAJUK

INTERAKSI TAJUK/TOPIK

JUMLAH JAM MENGIKUT PRO FORMA

KURSUS

1

Topik 1: Kehidupan Alam Semulajadi Topik 2: Makanan dan kesejahteraan hidup

Topik 3: Struktur sel dan fungsi

9

2

Topik 4: Respirasi haiwan Topik 5: Respirasi tumbuhan

Topik 6: Respirasi sel dalam tumbuhan dan haiwan

9

3

Topik 7: Pertumbuhan Topik 8: Nutrisi Haiwan

Topik 9: Nutrisi Tumbuhan 9

4

Topik 10: Perkumuhan Haiwan Topik 11: Perkumuhan Tumbuhan Topik 12: Pembiakan Tumbuhan

9

5

Topik 13: Pembiakan Haiwan

Topik 14: Pergerakan dan Sokongan dalam Haiwan

Topik 15: Gerakbalas Tumbuhan kepada Rangsangan

9

JUMLAH 45

(16)

SCE3013-HIDUPAN DAN PROSES KEHIDUPAN

1 Sinopsis

Alam semulajadi didiami oleh benda hidup dan benda bukan hidup. Semua benda hidup dikenali sebagai organisma. Pelbagai jenis organisma wujud dalam alam semulajadi bermula dari organisma unisel yang dikenali sebagai mikroorganisma sehingga ke organisma multisel seperti tumbuhan dan haiwan. Semua organisma mempunyai keperluan asas bagi mempastikannya terus hidup. Tumbuhan dan haiwan mempunyai keperluan asas yang berbeza kerana mempunyai fisiologi yang berbeza. Dalam topik ini anda akan mempelajari tentang keperluan asas benda hidup, serta keperluan asas haiwan dan tumbuhan.

Hasil Pembelajaran

1. Jelaskan keperluan asas benda hidup.

2. Jelaskan keperluan asas tumbuhan dan haiwan.

Ringkasan Isi Kandungan

Rajah 1.1: Ringkasan Isi Kandungan Kehidupan Alam

Semulajadi

Keperluan Asas Benda Hidup

Keperluan Asas Tumbuhan

Keperluan Asas Haiwan

TOPIK 1 KEHIDUPAN ALAM SEMULAJADI

(17)

2 1.1 Keperluan Asas Benda Hidup

Apakah benda hidup?

1. Adakah bunga dalam pasu 4. Adakah telur benda hidup?

benda hidup?

2. Adakah asap benda hidup? 5. Adakah gunung berapi benda hidup?

3. Adakah matahari benda hidup? 6. Adakah buah tomato benda hidup?

(a) Bincangkan dalam kumpulan dan senaraikan ciri-ciri benda hidup berdasarkan beberapa contoh benda hidup yang dinamakan.

(b) Bincangkan soalan dalam ruangan kotak di atas dengan memberikan alasan berfakta kepada jawapan anda.

Cuba fikirkan

Latihan 1.1

(18)

3 Aktiviti dijalankan secara berkumpulan.

Kumpulkan maklumat daripada pelbagai sumber berkenaan keperluan asas benda hidup.

Bina peta konsep.

Terangkan peta konsep yang dibina kepada kumpulan lain.

Banding bezakan bahan yang dibina di antara kumpulan masing-masing.

1.2 Keperluan Asas Tumbuhan dan Haiwan

Dalam kumpulan, kumpulkan maklumat daripada pelbagai sumber berkenaan keperluan asas tumbuhan dan haiwan.

Bina peta minda yang menarik dan berwarna bagi menjelaskan tajuk di atas.

Terangkan peta minda yang dibina kepada kumpulan lain.

Banding bezakan bahan yang dibina di antara kumpulan masing-masing.

Mengumpul Maklumat

(19)

4

Eksperimen dijalankan secara individu dengan melakukan penyiasatan sendiri.

Laporan eksperimen hendaklah dihantar kepada pensyarah mengikut format di bawah.

Laporan Eksperimen:

1. Tajuk

2. Pengenalan 3. Objektif

4. Bahan dan Alat Radas 5. Prosedur

6. Analisis Data 7. Perbincangan 8. Kesimpulan 9. Rujukan

Eksperimen 1 : Matahari ialah keperluan asas tumbuhan.

Bahan:

Tumbuhan sihat dengan daun yang besar.

Kertas hitam yang tebal Klip kertas

Prosedur:

1. Tumbuhan yang berdaun besar dan sentiasa menerima pancaran cahaya matahari dipilih.

2. Kertas hitam yang tebal dipotong mengikut bentuk yang disukai dan diletakkan pada kedua-dua permukaan daun kemudian kertas tersebut diklip dengan klip kertas untuk beberapa hari.

3. Setelah beberapa hari, kertas tersebut dialihkan. Hasilnya diperhatikan.

Aktiviti 1.1

(20)

5

Eksperimen 2 : Air ialah keperluan asas tumbuhan.

Bahan:

Kacang hijau Air

Pasu bunga kecil Tanah humus

Prosedur:

1. Kacang hijau ditanam di dalam dua buah pasu bunga kecil yang telah dipenuhi dengan tanah humus.

2. Kedua-dua pasu bunga kecil diletakkan di bawah cahaya matahari.

3. Salah satu pasu bunga disiramkan dengan air secukupnya manakala pasu bunga satu lagi tidak disiramkan dengan air.

4. Selepas beberapa hari, hasil ke atas kacang hijau tersebut diperhatikan.

Eksperimen 3 : Udara ialah keperluan asas tumbuhan.

Bahan:

Kacang hijau Air

Cawan plastik Kapas

Prosedur:

1. Beberapa biji kacang hijau diletakkan di dalam sebuah cawan plastik yang telah dimasukkan kapas basah.

2. Sebuah cawan plastik yang lain dipenuhkan dengan separuh penuh air dan beberapa biji kacang hijau diletakkan ke dalamnya. Kacang hijau yang ditenggelami dengan air akan dihalang daripada mendapat udara.

3. Selepas beberapa hari, hasil ke atas kacang hijau tersebut diperhatikan.

(21)

6 Rujukan

Lum How Kee. (2000). Biology The Living Science. Singapore:Pearson Mader, S. S. (2007) Biology. (9th ed.). New York:McGraw Hill.

http://www.fi.edu/tfi/units/life/

http://www.livingthings.com/

http:// lisacruz2.tripod.com/id30.html Layari Internet

Tamat Topik 1

(22)

SCE 3013-HIDUPAN DAN PROSES KEHIDUPAN

7 Sinopsis

Makanan merupakan sumber tenaga dan nutrien yang diperlukan untuk membiak, membesar dan berkembang, serta bergerak, bekerja, bermain, berfikir dan belajar.

Tubuh memerlukan pelbagai jenis nutrien seperti karbohidrat, protein, lemak, vitamin, mineral dan serat daripada makanan untuk memperoleh kesihatan yang baik bagi mencapai kesejahteraan hidup. Tidak ada satu makanan pun yang dapat membekalkan kesemua nutrien yang diperlukan mengikut jumlah yang diperlukan oleh badan. Dengan demikian, adalah penting untuk mengambil pelbagai jenis makanan yang sihat dan seimbang untuk mencapai kesejahteraan hidup. Dalam topik ini anda akan mempelajari tentang pengelasan makanan, diet seimbang, makanan berkhasiat, perkembangan dalam teknologi makanan dan amalan penyelidikan berkaitan makanan yang terdapat dalam kurikulum sekolah rendah.

1. Senaraikan pengelasan makanan.

2. Jelaskan kepentingan diet seimbang dan makanan berkhasiat.

3. Tulis laporan berkenaan perkembangan teknologi makanan.

TOPIK 2 MAKANAN DAN KESEJAHTERAAN HIDUP ANDA

(23)

8 Ringkasan Isi Kandungan

Rajah 2.1: Ringkasan Isi Kandungan

2.1 Pengelasan Makanan

Makanan boleh dikelaskan kepada lima kelas makanan iaitu karbohidrat, lemak, protein, mineral dan vitamin. Makanan dikelaskan mengikut nutrien utama yang terkandung dalam makanan tersebut. Nutrien yang terdapat dalam makanan boleh dibahagikan kepada makronutrien dan mikronutrien. Makronutrien ialah nutrien yang diperlukan dalam kuantiti yang banyak oleh tubuh seperti karbohidrat, protein dan lemak. Mikronutrien pula ialah nutrien yang diperlukan dalam kuantiti yang sedikit oleh badan iaitu mineral dan vitamin.

2.1.1 Karbohidrat

Karbohidrat ialah sebatian organik yang mengandungi karbon, hidrogen dan oksigen dalam nisbah 1:2:1 masing-masing. Karbohidrat terdiri daripada kanji, gula dan selulosa. Makanan yang mengandungi karbohidrat ialah nasi, ubi kentang, roti, gula dan pisang. Karbohidrat juga boleh dikategorikan kepada karbohidrat ringkas (iaitu monasakarida dan disakarida) seperti gula, kek dan buah-buahan; dan karbohidrat

Makanan dan Kesejahteraan

Hidup Anda

Pengelasan Makanan

Diet Seimbang

Latihan Penyiasatan

dalam Kurikulum

Sekolah Rendah Makanan

Berkhasiat Perkembangan dalam Teknologi

Makanan

(24)

9

kompleks (iaitu polisakarida) seperti kanji, pasta, roti, bijirin sarapan dan lain-lain lagi. Karbohidrat seperti gula dan kanji membekalkan sumber tenaga utama dalam menjalankan aktiviti harian manakala serat membantu merangsang tindakan di usus.

Setiap satu gram karbohidrat menyumbangkan sebanyak empat kalori.

Rajah 2.1: Pengambilan pelbagai jenis makanan mesti diambil dalam jumlah yang betul.

[Sumber: www.watatita.wordpress.com]

2.1.2 Protein

Protein ialah makromolekul organik yang boleh dijumpai dalam semua organisma hidup. Protein ialah polimer yang terbentuk daripada proses kondensasi asid amino dengan terbentuknya ikatan polipeptida. Protein mengandungi karbon, hidrogen, oksigen dan nitrogen. Beberapa protein juga mengandungi sulfur dan fosforus.

Makanan sumber protein ialah ikan, susu, daging, putih telur dan kacang. Protein berperanan penting dalam membina sel baru untuk pertumbuhan, selain daripada menyumbangkan tenaga dengan setiap gram sebanyak empat kalori.

(25)

10

Rajah 2.2: Protein memainkan peranan penting dalam mempastikan kesihatan badan yang baik..

[Sumber: www. me.leokid.my]

2.1.3 Lemak

Lemak ialah sebatian organik yang tidak larut dalam air tetapi larut dalam pelarut organik seperti alkohol, eter dan kloroform. Lemak terdiri daripada asid lemak dan gliserol. Lemak boleh wujud dalam keadaan cecair atau pepejal pada suhu bilik bergantung kepada struktur dan komposisi lemak. Lemak terbahagi kepada lemak haiwan (seperti ghee, minyak ikan, minyak haiwan) dan lemak tumbuhan (seperti minyak bijan, minyak kelapa, minyak kacang, minyak bunga matahari). Oleh itu, lemak juga boleh dikategorikan kepada lemak tepu dan lemak tidak tepu, iaitu lemak tepu ialah lemak haiwan dan lemak tak tepu ialah lemak tumbuhan. Lemak merupakan sumber tenaga simpanan badan dan setiap gram lemak menyumbang tenaga paling tinggi iaitu sembilan kalori. Selain daripada membekalkan tenaga, lemak turut berfungsi sebagai penebat haba untuk mengelakkan kehilangan haba yang tinggi daripada badan, melindungi organ dalaman seperti jantung dan ginjal, serta pelarut kepada vitamin A,D,E dan K.

(26)

11

Rajah 2.3: Pengambilan lemak dalam kuantiti yang betul penting untuk mengekalkan berat badan yang ideal.

[Sumber: laely-widjajati.blogspot.com]

2.1.4 Mineral

Mineral ialah nutrien organik yang diperlukan oleh badan. Mineral boleh dibahagikan kepada dua kategori berdasarkan kuantiti yang keperluan oleh tubuh. Mineral yang diperlukan dalam kuantiti yang banyak secara relatifnya dikenali sebagai makromineral, manakala yang sebaliknya dikenali sebagi mikromineral. Contoh makromineral ialah kalsium, klorin, magnesium, fosforus, potasium, sodium, dan sulfur. Contoh mikromineral ialah besi, kuprum, flourin, iodin, selenium, zink, kromium, kobalt dan molibdenum. Kekurangan mineral boleh menyebabkan penyakit, sebagai contoh kekurangan pengambilan iodin akan menyebabkan seseorang mengidap penyakit goiter.

2.1.5 Vitamin

Vitamin terdiri daripada 13 jenis vitamin: vitamin A, vitamin B kompleks (tiamin, riboflavin, niasin, vitamin B6, asid folik, vitamin B12, asid pantotenik dan biotin), serta vitamin C,D,E dan K. Vitamin ialah molekul organik yang diperlukan dalam kuantiti yang sedikit oleh badan, namun begitu vitamin memainkan peranan penting dalam

(27)

12

fungsi fisiologi badan. Ini bermaksud kekurangan pengambilan sesuatu jenis vitamin boleh menyebabkan penyakit yang akan menganggu kesejahteraan hidup kita. Contohnya manusia yang kurang pengambilan vitamin A boleh mengalami penyakit kulit, rabun malam dan anemia manakala kekurangan vitamin D pula menyebabkan penyakit riket.

Latihan 2.1

Dengan merujuk pada sumber tercetak atau internet, senaraikan contoh makanan dan fungsinya mengikut kelas makanan dalam Jadual 2.1.

Kelas Makanan Contoh Makanan

Fungsi

Karbohidrat

Lemak

Protein Mineral

Vitamin

Jadual 2.1: Pengelasan Makanan dan Fungsinya.

(28)

13 Pengumpulan Maklumat

Pelajar diminta mencari maklumat tentang ujian makanan bagi kanji, gula penurun, gula bukan penurun, protein dan lemak.

Maklumat ini akan digunakan untuk Amali 2.

AMALI 1 : Ujian Makanan

Menguji kehadiran kanji, gula penurun, gula bukan penurun, protein dan lemak dalam sampel makanan.

Jenis makanan

Ujian Pemerhatian dan

kesimpulan

Kanji Ujian Iodin

 Titiskan dua titik larutan iodin ke atas makanan yang

mengandungi kanji.

 Catatkan perubahan yang diperhatikan.

Gula penurun Ujian Fehling atau Benedict

 Tambahkan 2 ml larutan Fehling atau larutan Benedict ke atas makanan yang

mengandungi gula penurun.

 Goncangkan dan didihkan campuran tersebut dalam kukusan air untuk beberapa minit.

 Catatkan perubahan warna yang diperhatikan.

(29)

14 Gula bukan

penurun

 1 ml asid HCl cair

dicampurkan dengan 2 ml larutan gula bukan penurun dan campuran dididihkan selama 1 minit.

 Larutan dineutralkan dengan menambahkan sedikit natrium bikarbonat (NaHCO3 )

sehingga gas berhenti dibebaskan.

 Apabila pembuakan berhenti, jalankan Ujian Benedict.

 Catatkan pemerhatian anda.

Protein Ujian Buret

 Campurkan beberapa titik larutan kuprum sulfat dan beberapa titik larutan natrium hidroksida ke atas makanan yang mengandungi protein dalam keadaan cecair dalam sebuah tabung uji.

 Catatkan pemerhatian anda Ujian Millon

 Campurkan beberapa titik bahan uji Millon ke atas makanan berprotein yang berbentuk cecair dalam sebuah tabung uji dan

panaskan dalam kukusan air hingga mendidih.

(30)

15 Lemak dan

minyak

Ujian Kesan Gris

 Titiskan setitik minyak ke atas sekeping kertas turas dan keringkan.

2.2 Diet Seimbang

Diet seimbang mengandungi karbohidrat, lemak, protein, mineral, vitamin, serat dan air dalam kuantiti dan nisbah yang sesuai untuk memelihara kesihatan badan. Diet seimbang akan membekalkan badan dengan semua nutrien yang diperlukan oleh badan untuk mengekalkan kesihatan yang baik, mengelakkan daripada mengalami kekurangan atau berlebihan pemakanan dan membaiki tisu-tisu yang rosak.

Keperluan nutrien seseorang adalah berbeza mengikut umur, jantina, cara hidup dan aktiviti fizikal harian.

Beberapa panduan untuk mencapai pengambilan makanan yang seimbang ialah:

1. Nikmatilah pelbagai jenis makanan dengan mengabungkan pilihan makanan berdasarkan piramid makanan.

2. Imbangkan pengambilan makanan dengan aktiviti fizikal.

3. Pilih diet yang mengandungi banyak bijirin dan kekacang.

4. Makan banyak buah-buahan dan sayur-sayuran.

5. Pilih diet yang rendah lemak dan kolesterol.

6. Pilih diet yang rendah gula dan garam.

7. Minum air kosong dengan banyak.

8. Makan makanan bersih dan selamat.

9. Amalan pemakanan perlukan berlandaskan fakta dan bukannya mitos.

(31)

16

Rajah 2.4: Panduan Piramid Makanan untuk pengambilan diet seimbang.

[Sumber: www.nutriweb.org.my/]

1. “Kita adalah apa yang kita makan”. Bincangkan maksud dan signifikan kenyataan di atas.

2. Orang Eropah boleh makan sebanyak 80 g makanan berlemak, manakala Orang Eskimo boleh mengambil sebanyak 300 g sehari. Apakah alasan kepada fenomena di atas?

Bincangkan semasa tutorial dengan pensyarah anda.

Rehat

Cuba fikirkan

(32)

17 2.3 Makanan berkhasiat

Makanan berkhasiat ialah makanan yang mengandungi pelbagai jenis nutrien dalam kandungan yang tinggi tetapi mengandungi kalori, gula, lemak dan garam yang rendah serta turut memberikan manfaat kepada kesihatan dan kesejahteraan hidup kita. Salah satu makanan berkhasiat ialah pisang yang mengandungi dua jenis karbohidrat iaitu karbohidrat ringkas (glukosa) dan kompleks (fruktosa dan sukrosa) yang berupaya memberikan kita tenaga segera juga dalam jangka masa yang panjang. Selain itu, pisang mengandungi kandungan kalium yang tinggi (lebih kurang 4673 mg) tetapi sodium (1mg) yang rendah, iatu satu nisbah yang sesuai bagi mengelak penyakit tekanan tinggi. Kandungan zat besi yang tinggi secara relatif juga membantu dalam pembentukan darah merah bagi mengelakkan anemia.

Pisang juga membantu kesejahteraan hidup kerana mengandungi triptofan (sejenis asid amino) yang boleh ditukar ke bentuk serotonin yang penting dalam membaiki mood seseorang.

Selain daripada makanan segar, terdapat juga makanan terproses yang berkhasiat dengan menggunakan bahan mentah berkhasiat dan halal serta diproses dalam keadaan bersih dan selamat. Dalam pengambilan makanan terproses adalah penting untuk kita membaca maklumat pemakanan yang terdapat pada pembungkusan untuk mengetahui kandungan kalori, makronutrien dan mikronutrien serta tidak mengandungi bahan yang tidak halal atau merbahayakan kesihatan seperti lemak trans yang boleh mengakibatkan penyakit kardiovaskular dua kali ganda daripada lemak tepu.

Rajah 2.5 : Maklumat pemakanan pada pembungkus makanan dapat

membantu memilih makanan berkhasiat. [Sumber : www. oliveswellness.com]

(33)

18 2.4 Perkembangan Teknologi Makanan

Pengumpulan Maklumat

Bahagikan tugasan berikut mengikut kumpulan tertentu:

Kumpulan 1:

Kumpulkan maklumat berkenaan perkembangan teknologi makanan.

Kumpulan 2:

Kumpulkan maklumat berkenaan pemprosesan makanan dalam industri makanan.

Kumpulan 3:

Kumpulkan maklumat berkenaan teknik pengetinan dan pembotolan makanan dan ringkaskan maklumat tersebut dengan menggunakan peta minda/peta konsep/carta alir.

Semua maklumat dikumpulkan melalui pelbagai sumber seperti internet, buku atau jurnal. Setiap kumpulan dikehendaki membentangkan

hasil kerjanya dalam bentuk power point semasa sesi tutorial.

Adakah anda setuju!

“Kemajuan dalam teknologi maklumat telah menyumbang kepada lebih banyak penghasilan produk makanan berkhasiat.”

(34)

19 Latihan 2.2

Pilih satu kaedah pengawetan makanan. Rancang bagaimana anda akan menjalankan kaedah pengawetan yang dipilih. Sediakan bahan makanan dan peralatan yang perlu.

Buatkan satu rakaman demonstrasi penyediaan pengawetan makanan. Simpan maklumat dalam cakera padat.

Hantarkan laporan aktiviti dan cakera padat kepada pensyarah anda.

Rujukan

Campbell, N., Reese, J, Taylor, M, Simon, E. (2006). Biology concepts &

connections. (5th ed.). San Francisco: Pearson Education Asia Pte Ltd.

Kaskel, Albert and Hummer, Paul.J. (2003). Biology an everyday experience. New York: Glencoe McGraw Hill.

Lee S.C, Liew S.L, Choong N.M (2004). Success in Biology for STPM Vol.2. Kuala Lumpur:Fajar Bakti,

Lum How Kee. (2000). Biology The Living Science. Singapore:Pearson.

Mader, S.S. (2007) Biology. (9th ed.). New York:McGraw Hill

Kementerian Kesihatan Malaysia. (1999). Panduan Diet Malaysia. Kuala Lumpur:

UKM.

(35)

20

http://en.wikipedia.org/wiki/Food_g uide_pyramid

http://en.wikipedia.org/wiki/Carbohydrate http://slimwithyoga.com/nutritious/index.html

http://www.lifeclinic.com/focus/nutrition/food-pyramid.asp http:www.mbbe.com/raven7

http://bananasweb.com/bananas/Health+Benefits+of+Bananas http://. www.nutriweb.org.my/

Layari Internet

Tamat Topik 2

(36)

21

TOPIK 3 STRUKTUR SEL DAN FUNGSI

Sinopsis

Sel adalah unit asas dan terkecil dalam satu organisma yang diklasifikasikan sebagai hidup. Sel juga merupakan unit yang berstruktur dan berfungsi dalam semua organisma hidup. Beberapa organisma, seperti kebanyakan bakteria, adalah unisel "unicellular" (terdiri daripada satu sel). Organisma-organisma lain seperti manusia adalah berbilang sel "multicellular". (Manusia dianggarkan mempunyai 100 trilion atau 10¹⁴ sel; saiz sel biasa adalah 10 µm; sel massa biasa adalah 1 nanogram.) Sel mula-mula digambarkan pada tahun 1665 oleh seorang ahli sains

Inggeris Robert Hooke yang telah meneliti hirisan

nipis gabus melalui mikroskop ringkas. Perkataan "cell" datang dari bahasa Latin

"cellula" bermaksud sebuah bilik kecil. Semua sel terbentuk daripada sel yang telah wujud.

Contoh-contoh sel

Amoeba Proteus

Plant Stem

Red Blood Cell

Nerve Cell Bacteria

(37)

22

Hasil Pembelajaran

1. Lukis dan label sel haiwan dan tumbuhan.

2. Banding dan bezakan fungsi struktur sel.

3. Mengenalpasti tisu haiwan dan tisu tumbuhan.

4. Mengenalpasti dua jenis organ haiwan serta fungsinya.

Ringkasan Isi Kandungan

Rajah 3.1: Ringkasan Isi Kandungan Sel

Sel Haiwan Sel tumbuhan

Tisu

Tisu haiwan

TISU EPITELIUM

TISU OTOT

TISU PENGHUBUNG

TISU SARAF

Tisu tumbuhan

TISU ASAS

TISU MERISTEM

TISU VASKULAR

TISU EPIDERMIS

(38)

23 3.1 Struktur Sel Haiwan Dan Sel Tumbuhan.

3.1.1 Sel Haiwan

3.1.2 Sel Tumbuhan

Rajah 3.2: Sel Haiwan dan Sel Tumbuhan

(39)

24

LATIHAN 3.1

AMALI 2: Sel Haiwan dan Sel Tumbuhan

Mengkaji sel haiwan (sel pipi) dan sel tumbuhan (sel epidermis tumbuhan).

Objektif: Untuk menyediakan slaid sel haiwan dan sel tumbuhan menggunakan teknik

pewarnaan yang betul.

Bahan dan radas : Mikroskop

Slaid kaca Penitis Forcep Pisau

Pencungkil gigi Metilena biru Larutan Iodin Bawang Kaedah:

(a) Memerhati sel pipi.

1. Berkumur dengan air bersih.

2. Dengan menggunakan pencungkil gigi, perlahan-lahan gores bahagian dalam pipi anda dan dapatkan satu lapisan nipis spesimen sel pipi.

3. Letakkan lapisan nipis itu di dalam titisan larutan metilena biru di atas slaid kaca.

4. Tutup spesimen dengan penutup slaid kaca.

5. Perhatikan struktur sel dalam slaid menerusi mikroskop cahaya dengan kuasa rendah dan kemudian dengan kuasa tinggi.

6. Lukis sel pipi dan labelkan bahagian yang berikut: nukleus, jalinan kromatin, membran sel dan sitoplasma.

Kaji Rajah 3.1 yang menunjukkan gambarajah sel haiwan dan sel tumbuhan. Dengan merujuk kepada mana-mana bahan bacaan yang sesuai, senaraikan persamaan dan perbezaan sel haiwan dan sel tumbuhan.

(40)

25 (b) Memerhati sel epidermis daun.

1. Gunakan forsep untuk menanggalkan lapisan atas epidermis dalam daun sisik bawang.

2. Letakkan epidermis daun di dalam titisan larutan iodin di atas slaid kaca.

3. Tutup spesimen dengan penutup slaid kaca.

4. Perhatikan struktur sel dalam slaid menerusi mikroskop cahaya dengan kuasa rendah dan kemudian dengan kuasa tinggi.

6. Lukis sel epidermis bawang dan labelkan bahagian yang berikut: nukleus, jalinan kromatin, membran sel, sitoplasma dan vakuol.

Keputusan:

Lukisan dan pelabelan.

Pembesaran lukisan.

Soalan:

1. Namakan jenis sel yang dijumpai di bahagian dalam pipi anda.

2. Mengapakah epidermis dalam daun bawang tidak mengandungi kloroplas?

3. Nyatakan persamaan dan perbezaan antara sel haiwan dan sel tumbuhan.

4. Mengapakah nukleus dikenali sebagai ‘pusat kawalan’ bagi sel?.

5. Apa itu tisu? Apakah perkataan yang merujuk kepada gabungan tisu untuk melaksanakan suatu tugas yang tertentu?

Anda masih lagi mengikuti modul ini dengan tekun dan sabar. Sekarang masa untuk berehat dan minum secawan kopi.

3.2 Organisasi Sel Di Dalam Organisma

Sel di dalam badan organism multisel disusun dalam struktur dan fungsi yang sama.

Kumpulan sel ini dikenali sebagai tisu. Kumpulan tisu yang sama serta menjalankan tugas yang sama dikenali sebagai organ. Seterusnya kumpulan organ yang tertentu yang bergabung bersama serta memberikan satu fungsi yang khusus dikenali sebagai sistem. Penyelarasan fungsi yang saling bersandaran antara sel organisma akan tercapai melalui satu organisasi lima aras seperti ditunjukkan dalam Rajah 3.2.

Syabas dan Tahniah

(41)

26

Rajah 3.2: Organisasi sel organisma

3.2.1: Organisasi Sel Di Dalam Haiwan

Tisu haiwan boleh dibahagikan kepada empat jenis yang berbeza iaitu:

i) Tisu epithelium ii) Tisu otot

iii) Tisu penghubung iv) Tisu saraf

SEL TISU ORGAN SISTEM ORGANISMA

MULTISEL

Tisu Epitelium 1. Skuama 2. Kuboid 3. Kolumnar

Tisu Saraf 1. Saraf deria 2. Motor 3. Interneuron Tisu Otot

1. Otot licin 2. Otot rangka 3. Otot kardiak

Tisu penghubung 1. Darah

2. Rawan 3. Tendon 4. Tulang 5. Ligamen 6. Tisu lemak.

Tisu Haiwan

(42)

27

Jadual 3.1: Jenis Tisu Epitelium Dan Fungsinya

TISU CIRI-CIRI FUNGSI

TISU EPITELIUM

1. Tisu epitelium skuama

Epitelium skuama ringkas

Epitelium skuama berlapis

 Sel tersusun rapat

 Membentuk satu atau lebih lapisan.

 Selalunya dijumpai pada permukaan luar seperti kulit, rongga mulut dan hidung serta pada rongga badan seperti trakea, salur penghadaman, salur darah, ginjal dan paru-paru.

 Sel yang licin,nipis dan kuat.

 Khusus untuk melapisi rongga badan seperti mulut, esofagus dan faraj.

1. Khusus untuk

melindungi dan melapisi organ.

2. Bertindak sebagai alat untuk mengelakkan tisu dari kekeringan,

kecederaan mekanikal dan jangkitan bakteria.

3. Membenarkan pergerakan atau resapan beberapa sebatian.

4. Merembeskan bahan kumuh seperti peluh, minyak, mukus dan jus penghadaman.

(43)

28

Jadual 3.2: Jenis Tisu Otot Dan Fungsinya.

TISU OTOT 1. Tisu otot licin

(Otot luar kawal)

 Semua tisu yang terdapat dalam badan.

 Membentuk dinding organ dan salur dalam badan seperti uterus, salur darah dan salur penghadaman.

 Pengecutan dan pengenduran otot membenarkan proses pergerakan berlaku seperti peristalsis, mengepam darah dan pergerakan sendi.

2. Tisu epitelium kuboid.

3. Tisu epitelium kolumnar.

 Sel berbentuk kiub

 Khusus untuk melapisi tubul ginjal dan kelenjar.

 Sel yang tinggi dan berbentuk turus

 Khusus untuk melapisi salur alimentari dalam organ seperti perut dan usus.

(44)

29 2. Tisu otot rangka

(Otot terkawal)

3. Tisu otot kardiak.

(khusus untuk jantung)

 Menghubungkan tulang dengan tulang. Otot rangka mengecut dan mengendur untuk

membenarkan pergerakan (Lengan dan kaki).

 Membentuk jantung.

 Membenarkan jantung berdenyut dan mengepam darah ke seluruh bahagian badan.

(45)

30

Jadual 3.3: Jenis Tisu Saraf Dan Fungsinya.

TISU SARAF

1.Neuron Deria.

Membawa maklumat dari organ deria ke neuron yang lain dalam otak dan saraf tunjang.

Sumber : hamber.vsb.bc.ca

2.Neuron Motor.

Membawa impuls ke otot dan kelenjar.

Sumber: jirvine.co.uk

3.Interneuron.

Memindahkan impuls dari neuron deria ke neuron motor.

Sumber: Clker.com

Terdiri daripada sel yang dikenali sebagai neuron yang berfungsi untuk

menghantar impuls. Sistem saraf ini mengkoordinasi semua aktiviti dalam badan

 Untuk mengangkut impuls saraf dan koordinasi aktiviti dalam badan.

(46)

31

Jadual 3.4: Jenis Tisu Penghubung Dan Fungsinya

TISU PENGHUBUNG

1. Tulang

Sumber: en.wikibooks.org

2. Darah

Sumber: biosbcc.net

3. Rawan (Cartilage)

Sumber: washington.uwc.edu

Terbina daripada sel yang berbeza yang terampai di dalam matriks. Matriks boleh jadi:

 Bahan yang keras (tulang)

 Lembut, bahan bergelatin (Rawan)

 Cecair (plasma darah) Tulang : Membentuk sistem rangka

Melindungi organ dalaman, digunakan untuk pergerakan.

Darah:

-Sel darah merah( RBC)

mengangkut oksigen dan karbon dioksida.

-Sel darah putih (WBC) membantu dalam sistem pertahanan badan.

-Platelet bahan untuk pembekuan darah.

-Plasma darah mengangkut nutrien dan bahan buangan.

Rawan - Membentuk permukaan yang licin dan fleksibel.

Bertindak sebagai kusyen di antara tulang vertebra,

membentuk hidung dan telinga.

 Tulang – untuk menyokong badan.

 Darah – fungsi

untuk sel darah merah dan sel darah putih, platlet.

 Rawan- untuk melapisi tulang.

(47)

32 3.2.2:Organisasi Sel Di Dalam Tumbuhan.

Terdapat empat jenis tisu tumbuhan.

 Tisu epidermis

 Tisu vaskular

 Tisu meristem

 Tisu asas

Jadual 3.5: Jenis Tisu Epidermis Dan Fungsinya

Tisu Epidermis

Sumber:colinsbeautypages.co.uk

 Hanya setebal satu sel.

 Melindungi permukaan daun, batang dan akar. Membentuk kutikel.

 Melindungi tisu dalaman.

 Terubahsuai untuk membentuk sel pengawal.

Untuk melindungi tumbuhan dari kecederaan fizikal.

Membentuk kutikel yang membantu mengurangkan kehilangan air.

Tisu meristem

Sumber: rgbstock.com

 Terdapat di hujung pucuk dan hujung akar

 Juga terdapat di bahagian batang tumbuhan.

Terlibat dalam pembahagian sel (mitosis).

Tisu Tumbuhan

Epidermis Tisu meristem

- terlibat dalam pembahagian sel.

Tisu asas

 Parenkima

 Sklerenkima

 Kolenkima

Tisu vaskular

 Xilem

 Floem

(48)

33

Jadual 3.6: Jenis Tisu Vaskular Dan Fungsinya

TISU VASKULAR

1. Xilem

2. Floem

 Tisu pengangkut.

 Mengangkut bahan mineral dan air ke seluruh bahagian tumbuhan.

I

Terbina dari sel yang memanjang dan dikenali sebagai trakeid dan vesel.

Terbina dari tiub tapis dan sel rakan.

Untuk mengangkut air dan bahan mineral dari akar ke bahagian lain tumbuhan.

Untuk membantu dalam transpirasi.

Untuk menyokong tumbuhan.

Untuk mengangkut glukosa dari daun ke bahagian lain

tumbuhan.

(49)

34

Jadual 3.7: Jenis Tisu Asas Dan Fungsinya

TISU ASAS

1. Parenkima

Sumber: mhhe.com

2. Sklerenkima

3. Kolenkima

Tisu asas adalah tisu yang membentuk kebanyakan badan tumbuhan.

Tisu ringkas yang mempunyai vakuol yang besar. Tersusun longgar dan mempunyai rongga udara di antara sel.

Mempunyai dinding sel yang ditebalkan oleh lignin.

Memberikan sokongan kepada tumbuhan melalui sel mati dan sel kukuh.

Tisu ringkas yang ditebalkan oleh selulosa dan pektin di bahagian dinding sel.

Mengellilingi berkas vaskular di batang dan akar.

Untuk menyokong tumbuhan.

MemberI bentuk kepada tumbuhan.

Menyimpan kanji, gula dan air.

Untuk menyokong dan melindungi sel.

Untuk menyokong tumbuhan muda, tumbuhan yang mempunyai batang yang lembut serta tumbuhan herba.

Mengawal penyerapan air di akar.

(50)

35 3.3 Sistem Dalam Haiwan Dan Fungsinya

SISTEM FUNGSI

Sistem integumen Untuk melindungi dan menutupi organ dalaman.

Sistem rangka Untuk menyokong dan memberi bentuk kepada badan.

Sistem saraf Untuk menerima rangsangan dan mentafsir bagi membolehkan badan memberikan tindakbalas.

Sistem otot Untuk mengkoordinasi pergerakan badan.

Sistem endokrin Untuk menghasilkan hormon bagi mengawalatur tindakan dan proses dalam badan.

Sistem kardiak Sistem peredaran darah untuk mengangkut oksigen, nutrien, bahan buangan metabolik dan bahan yang lain keluar dari badan.

Sistem perkumuhan Untuk menapis darah dan merembes urea, air dan garam mineral keluar dari badan.

Sistem penghadaman Untuk menghadamkan makanan bagi penghasilan tenaga dan membuang semua bahan yang tidak terhadam keluar dari badan.

Sistem pernafasan Untuk mengambil oksigen bagi kegunaan respirasi sel untuk menghasilkan tenaga, gas karbon dioksida dan wap air.

Sistem limfa Untuk menghasilkan sel darah putih yang membantu pertahanan badan terhadap serangan penyakit.

Sistem pembiakan lelaki Untuk menghasilkan hormon seks lelaki.

Untuk pertumbuhan sekunder lelaki dan menghasilkan generasi seterusnya.

Sistem pembiakan wanita Untuk menghasilkan hormon seks wanita.

Untuk pertumbuhan sekunder wanita dan menghasilkan generasi seterusnya.

(51)

36 Latihan 3.2

Jadual di bawah menunjukkan sistem yang berkaitan dan fungsinya. Lengkapkan organ yang terlibat untuk membolehkan sistem tersebut berfungsi dengan

sempurna.

SISTEM ORGAN YANG TERLIBAT FUNGSI

Sistem pengangkutan

Untuk mengangkut air, garam mineral, glukosa dan gas keluar dari tumbuhan.

Sistem sokongan Untuk menyediakan

sokongan fizikal bagi tumbuhan.

Sistem perkumuhan Untuk mengeluarkan

bahan buangan

metabolik dari tumbuhan.

Sistem pembungaan Untuk menghasilkan

bunga dan buah.

Fotosintesis Untuk mensintesis

glukosa dari tenaga cahaya dangan kehadiran klorofil.

Respirasi Untuk menghasilkan

tenaga, karbon dioksida dan air.

Transpirasi Untuk mengeluarkan

lebihan air dan

menyejukkan tumbuhan.

Percambahan Untuk menghasilkan

anak benih muda dari biji benih.

(52)

37 Buku Rujukan

Clegg.C.J dan Mackean D.G (2000). Advance biology: principles and application.

(2^nd ed). London. Hodder Education.

Layari Internet

http://www.medscape.com/viewarticle/468421_3

http://www.mhhe.com/biosci/pae/botany/histology/html/parenchyma.htm

http://www2.estrellamountain.edu/faculty/farabee/biobk/biobookplantanat.html

http://biodidac.bio.uottawa.ca/Thumbnails/filedet.htm?File_name=BOTA003B&File_type=G IF

http://images.yourdictionary.com/xylem

Tamat Topik 3

(53)

41

TOPIK 4 RESPIRASI HAIWAN

Sinopsis

Respirasi merujuk pada proses penghasilan tenaga melalui oksidasi makanan.

Respirasi terbahagi kepada dua peringkat iaitu respirasi luar (pernafasan) dan respirasi dalam ataupun respirasi sel. Respirasi luar melibatkan pengambilan gas oksigen dan pembebasan gas karbon dioksida. Respirasi dalam merujuk pada proses penghasilan tenaga dalam sel melalui pengoksidaan glukosa.

Topik ini berfokuskan pada proses respirasi luar (pernafasan). Anda akan mempelajari tentang pelbagai jenis organ pernafasan, mekanisme pernafasan manusia dan pengangkutan oksigen.

1. Terangkan struktur dan mekanisma pelbagai jenis organ pernafasan.

2. Huraikan mekanisme pernafasan dalam manusia.

3. Huraikan proses pengangkutan oksigen.

4. Banding dan beza struktur organ pernafasan dan mekanisme pernafasan.

di antara serangga, ikan dan manusia.

Ringkasan Isi Kandungan

Rajah 4.1: Ringkasan Isi Kandungan Respirasi Luar Haiwan

Struktur Dan Mekanisme Organ

Pernafasan

Mekanisme Pernafasan Manusia

Mekanisme Pengangkutan

Oksigen

(54)

42 Pengenalan

Organisma memerlukan tenaga untuk semua proses hidup. Tenaga diperolehi melalui proses respirasi. Respirasi dibahagi kepada respirasi luar (pernafasan) dan respirasi dalam (respirasi sel). Respirasi luar merujuk pada pengangkutan oksigen daripada udara luar ke dalam sel badan dan pengangkutan karbon dioksida dari sel badan ke udara luar. Respirasi dalam ialah proses metabolik yang berlaku dalam sel badan. Glukosa ialah substrat utama untuk respirasi sel. Semasa respirasi dalam, oksigen bertindakbalas dengan glukos untuk menghasilkan tenaga, karbon dioksida dan air. Anda akan belajar tentang respirasi dalam (respirasi sel) dalam topik 6. Dalam topik ini anda akan belajar tentang organ-organ pernafasan, mekanisme pernafasan dan pengangkutan oksigen dalam serangga, ikan dan manusia.

Pernafasan melibatkan pengambilan oksigen dan penyingkiran karbon dioksida daripada badan hidupan. Dalam organisma unisel seperti Amoeba, pertukaran gas berlaku melalui resapan ringkas. Tetapi dalam organisma multisel, organ pernafasan yang khas diperlukan untuk pertukaran gas. Organ pernafasan terlibat dalam pertukaran gas di antara organisma dan persekitaran. Organ pernafasan hidupan yang berlainan adalah berbeza disesuaikan untuk bernafas dengan cekap. Organ pernafasan yang anda akan belajar dalam topik ini ialah sistem trakea, insang dan paru-paru. Jadual 4.1 menunjukkan organ pernafasan untuk organisma berlainan.

Organisma Organ Pernafasan

Serangga Sistem trakea

Ikan Insang

Manusia Paru-paru

Mamalia Paru-paru

Katak Kulit, paru-paru

Jadual 4.1: Organ Pernafasan Organisma

(55)

43 4.1 Sistem Pernafasan Serangga

Pemikiran

Perhatikan seekor belalang atau lipas. Bagaimanakah pernafasan berlaku dalam haiwan-haiwan ini?

Adakah serangga mempunyai sistem peredaran darah untuk mengangkut gas-gas pernafasan?

Sistem pernafasan bagi serangga seperti lipas dan belalang dikenal sebagai sistem trakea. Rajah 4.2 menunjukkan sistem trakea dalam serangga. Sistem trakea terdiri daripada jaringan tiub kecil yang dipanggil trakea. Trakea disambung pada udara luar melalui pembukaan yang dipanggil spirakel. Udara masuk melalui spirakel ke dalam trakea. Trakea bercabang berulang kali untuk membentuk salur-salur halus yang dipanggil trakeol. Dinding trakeol adalah nipis dan lembab. Setiap sel di dalam badan serangga dibekalkan dengan sekurang-kurangnya satu trakeol.

Pertukaran gas berlaku di antara trakeol dan sel badan. Oleh itu serangga tidak memerlukan darah untuk mengangkut oksigen.

Rajah 4.2: Sistem Trakea Serangga.

Jadual 4.2 menunjukkan ciri-ciri dan penyesuaian sistem respirasi serangga.

Tiub trakea utama spirakel

Kutikel

Cabang-cabang trakea (trakeol) membekalkan sel dengan oksigen spirakel

(56)

44

Bahagian Ciri-Ciri dan Penyesuaian

Spirakel

 Merupakan liang pernafasan yang membuka ke sistem trakea.

 Terdapat satu pasang pada satu segmen di kedua-dua belah sisi toraks dan abdomen lipas dan belalang.

 Pembukaan dan penutupan spirakel dikawal oleh injap semasa udara masuk atau keluar.

Tiub Trakea

 Disusun membujur dan melintang di seluruh

badan untuk memaksimumkan

pengudaraan.

 Terdapat gelang-gelang kitin untuk menjadikan tiub trakea teguh.

 Membuka kepada trakeol iaitu tiub yang lebih kecil.

Trakeol  Tiub antara sel yang menembusi sel-sel badan.

 Di hujung trakeol, oksigen melarut dalam cecair sebelum terserap ke dalam sel badan.

Jadual 4.2: Ciri-Ciri dan Penyesuaian Sistem Respirasi Serangga

4.1.1 Mekanisme Pernafasan Serangga

Serangga menarik dan melepaskan nafas dengan mengembang dan menguncupkan toraks serta abdomennya secara beritma. Pengecutan otot abdomen serangga mampatkan organ dalam dan tindakan ini memaksa