DAFTAR EUSI
ABSTRAK ... i
PANGJAJAP ... iv
TAWIS NUHUN ... vi
DAFTAR EUSI ... viii
DAFTAR TABÉL ... x
DAFTAR BAGAN ... xi
DAFTAR LAMPIRAN ... xii
BAB I BUBUKA 1.1 Kasang Tukang Panalungtikan ... 1
1.2 Watesan jeung Rumusan Masalah Panalungtikan ... 6
1.2.1 Watesan Masalah Panalungtikan ... 6
1.2.2 Rumusan Masalah Panalungtikan ... 7
1.3 Tujuan Panalungtikan ... 7
1.4 Mangpaat Panalungtikan ... 8
1.5 Définisi Istilah ... 8
1.6 Sistematika ... 10
BAB II ULIKAN TIORI, ANGGAPAN DASAR, JEUNG RARAGA MIKIR 2.1 Ulikan Tiori ... 12
2.1.1 Sintaksis ... 12
2.1.2 Klausa ... 14
2.1.2.1 Unsur Fungsional Klausa ... 15
2.1.2.2 Klausa Bébas ... 27
2.1.3 Kecap Panyambung (Konjungsi) ... 43
2.1.4 Kalimah ... 46
2.1.4.1 Wangenan Kalimah ... 46
2.1.4.2 Unsur Kalimah ... 47
2.1.5 Kalimah Ngantét ... 57
2.1.5.1 Wangun Kalimah Ngantét ... 57
2.1.5.2 Hubungan Semantis Antarklausa Kalimah Ngantét ... 61
2.1.6 Kawih ... 69
2.2 Anggapan Dasar ... 74
BAB III MÉTODE PANALUNGTIKAN
3.1 Métode Panalungtikan ... 76
3.2 Sumber Data ………. 76
3.3 Téhnik Ngumpulkeun Data ... 77
3.4 Instrumén Panalungtikan ... 78
3.5 Desain Panalungtikan ... 78
3.6 Téhnik Ngolah Data ... 86
BAB IV WANGUN JEUNG HUBUNGAN SEMANTIS ANTARKLAUSA DINA RUMPAKA KAWIH SUNDA 4.1 Déskripsi Data ... 81
4.2 Analisis Data ... 89
4.2.1 Wangun Kalimah Ngantét dina Rumpaka Kawih Sunda ... 89
4.2.2 Hubungan Semantis Antarklausa Kalimah Ngantét dina Rumpaka Kawih Sunda ... 91
4.2.2.1 Hubungan Jumlah ... 92
4.2.2.2 Hubungan Lalawanan ... 94
4.2.2.3 Hubungan Tumuluy ... 97
4.2.2.4 Hubungan Sinambung ... 96
4.2.2.5 Hubungan Panandes ... 100
4.2.3 Pedaran hasil Panalungtikan ... 101
BAB V KACINDEKAN JEUNG SARAN 5.1 Kacindekan ... 104
5.2 Saran ... 105
DAFTAR PUSTAKA ... 113
LAMPIRAN-LAMPIRAN... 116
BAB I
BUBUKA
1.1Kasang Tukang Panalungtikan
Basa Sunda mangrupa basa indung (mother tongue) pikeun urang Sunda,
boh anu mangkuk di Jawa Barat boh di saluareunana. Basa Sunda anu nyampak
ayeuna mangrupa hasil tina kamekaran ti mangsa ka mangsa. Éta kamekaran téh
ditangtukeun ku kahirupan budi akal urang Sunda anu kapangaruhan ku suasana
tempat jeung waktu anu kasorang dina sajarah hirupna. Kamekaran basa Sunda
sajalan jeung kamekaran kahirupan kabudayaan urang Sunda. Ari sababna basa
téh miboga fungsi pikeun nyumponan sabagian tina pangabutuh anggota
masarakat dina hirup kumbuhna.
Hirup kumbuhna basa Sunda raket patalina jeung kahirupan
sosial-budaya anu makéna, nepi ka miboga fungsi jadi wahana pikeun mekarkeun
budaya Sunda deuih (Sudaryat,2007: 2). Jaba ti éta, basa Sunda mibanda
kalungguhan salaku basa daérah anu hirup-huripna ditangtayungan ku nagara.
Luyu jeung UUD 1945 (hasil Amandemen), Bab XIII, Pasal 32, ayat 2 anu
nétélakeun yén “Negara menghormati dan memelihara bahasa daerah sebagai
kekayaan budaya nasional”.
Dina kalungguhanana salaku basa daérah, saperti nu dicindekkeun ku
Seminar Politik Bahasa Nasional 1975 di Jakarta, basa Sunda miboga pancén
atawa fungsi jadi (1) lambang kareueus masarakat Sunda, (2) lambang jati diri
masarakat Sunda, (4) pangdeudeul basa nasional, (5) basa panganteur di sakola
dasar (SD) di kelas-kelas munggaran pikeun ngalancarkeun pangajaran bahasa
Indonesia jeung pangajaran lianna jeung, (6) alat pamekar jeung pangdeudeul
budaya Sunda (Halim dina Sudaryat,2007: 2). Nilik kana éta hal, tétéla basa
Sunda miboga fungsi nu kalintang pentingna dina kahirupan urang Sunda. Kiwari
pikeun kalumangsungan hirup-huripna basa Sunda Pemda Propinsi Jawa Barat
ngaluarkeun Perda Nomer 5 taun 2003 ngeunaan “Pemeliharaan Bahasa, Sastra
dan Aksara Daerah“.
Pamakéan Basa Sunda téh lain ngan ukur digunakeun dina komunikasi
lisan, tapi ogé digunakeun dina komunikasi tulisan boh dina situasi resmi boh
situasi teu resmi. Dina situasi resmi basa Sunda digunakeun upamana dina
gempungan, seminar, lokakarya, buku pelajaran basa Sunda pikeun murid di
sakola, ngajarkeun pangajaran basa Sunda di sakola, jeung sajabana. Dina situasi
teu resmi basa Sunda digunakeun dina hubungan kulawarga di imah, antara
tatangga nu saséké-sélér Sunda, jeung anggota masarakat lianna nu maham kana
basa Sunda. Salian ti éta basa Sunda digunakeun pikeun sababaraha kaperluan
saperti urusan pamaréntahan, dagang, tatanén, atikan, kaséhatan, kaagamaan,
dunya industri, téknologi, patalimarga, pakasaban, sosial, ékonomi, pulitik,
budaya, Jeung karya sastra.
Wellek jeung Warren (1989:14) nétélakeun yén basa mangrupa bahan
baku kasusastraan, saperti batu jeung tambaga pikeun seni patung, cét pikeun
(saperti batu), taya lian ciptaan manusa, jeung miboga muatan budaya jeung
linguistik ti kolompok basa nu tangtu.
Pikeun ningali digunakeunana basa anu has sastra urang kudu
ngabédakeun basa sastra, basa sapopoé, jeung basa ilmiah. Basa sastra sifatna
konotatif, miboga fungsi ékspresif, nuduhkeun nada (tone), jeung sikep nu nyarita
atawa nu nulisna. Basa sapopoé miboga fungsi ékspresif nu komunikatif. Basa
ilmiah sipatna dénotatif: aya kasaluyuan antara tanda (sign) jeung anu dimaksud
(refernt). Basa nu konotatif dipaké dina karya sastra saperti puisi, aya tipe-tipe
puisi nu tangtu nu kalayan ngahaja ngagunakeun paradoks, ambiguitas,
ngagésérna harti sacara kontékstual, asosiasi irasional kalayan ngagunakeun
kategori tatabasa saperti gender jeung tense. Basa puitis ngatur, ngandelan sumber
daya basa sapopoé. Aya kalana ngahaja nyieun kasalahan-kasalahan pikeun maksa
nu maca merhatikeun jeung sadar.
Puisi nya éta karya sastra anu miara euyeubna basa. Ngaliwatan puisi aya
kalana basa nu geus leungit diaktifkeun deui. Salian éta, loba diciptakeun
kekecapan atawa gejala anyar lianna (idiom, adegan kalimah). Ku stilistikana,
puisi ogé loba méré imaji nu ngajembaran basa. Basa Puisi ogé bisa berpretensi
miboga tujuan kana dirina pribadi jeung hayang nyiptakeun hiji wangun émosi
(dina harti nu lega) puitis nu sipat jeung pangaruhna kana pangrasa nu maca
kalintang ragemna.
Basa digunakeun salaku medium dina karya sastra. Salasahiji hasil karya
sastra Sunda, di antarana waé, puisi. Puisi nu dihaleuangkeun maké rumpaka
pupuh (Sopandi jeung Oyon Sofyan Umsari, 1985:7). Istilah kawih geus lila
disabit-sabit ku urang Sunda, di antarana, nu ditulis dina naskah Sanghyang
Siksakandang Karesian anu ditulis dina daun palem dina taun 1518:
Hayang nyaho di sakweh ning kawih ma: kawih bwatuha, kawih panjang, kawih lalanguan, kawih panyaraman, kawih sisi(n)diran, kawih pengpeledan, kawih bongbongkaso, kawih pererane, porod eurih, kawih babahanan, kawih bangbarongan, kawih tangtung , kawih sasa(m)batan, kawih igel-igelan, sing sawatek kawih ma, paraguna tanya.
Lamun seug nengetan genre kawih nu ditataan di luhur, kiwari mah geus
teu bisa kapanggih deui. Apung S. Wiraatmadja (1964:76-77) ngabagi genre
kawih jadi tilu nya éta kawih budak, kawih kolot, jeung kawih anyar. RMA
Koesoemadinata ( Soepandi, 1985: 14 ) nétélakeun yén kawih téh nya éta sekar
(tembang=kawih). Kadieunakeun istilah kawih dibédakeun tina tembang. Kiwari
kawih dihartikeun sekar tandak, ari tembang dihartikeun sekar irama merdéka.
Kawih minangka karya sastra nu rumpakana disusun dina Basa Sunda.
Éta Rumpaka nu disusun dina basa Sunda téh winangun kalimah-kalimah. Ari
papasingan kalimah bisa disawang tina rupa-rupa hal, salasahijina disawang tina
jumlah jeung warna klausa pangwangunna. Nurutkeun jumlah jeung warna klausa
pangwangunna, kalimah bisa dibédakeun jadi kalimah salancar, jeung kalimah
ngantét. Struktur kalimah dina rumpaka kawih téh diwangun ku rupa-rupa
komponen nu pakait. Hubungan antara éta komponén-komponén téh nimbulkeun
rupa-rupa harti, boh nu mangrupa fungsi (peran) semantis boh nu mangrupa
hubungan semantis antara éta komponén.
Panalungtikan ngeunaan struktur basa Sunda geus loba dilakukeun boh
sintaksis), boh subsistem leksikal. Panalungtikan nu patalina jeung struktur basa
Sunda téh, di anatarana, “Struktur Bahasa Sunda Dialek Priangan” (Sutawijaya et
al, 1976), “Struktur Bahasa Sunda Pesisir Utara Jawa Barat” (Hardjasudjana et al,
1977), “Morfologi jeung Sintaksis Basa Sunda” (Sutawijaya et al, 1978) “Tata
Basa Sunda: Sintaksis” (Prawirasumantri et al, 1987 ),”Tata Bahasa Acuan
Bahasa Sunda” (Djajasudarma et al , 1991) “Tata Bahasa Sunda” (Dadi Sumardi
Spk. at el 1992). Dina éta panalungtikan-panalungtikan téh saeutik gedéna geus
didéskripsikeun ngeunaan fonologi, morfologi, fungsi sintaksis atawa unsur
fungsional klausa saperti Jejer (J), Caritaan (C), Udagan (U), Panglengkep (Pang),
jeung Katerangan (K). Éta Panalungtikan téh wengkuanana kalintang lega, nya éta
struktur basana sacara umum.
Salian ti panalungtikan nu ditataan di luhur, aya kénéh panalungtikan
lianna nu husus luyu jeung garapanana di antarana waé: (1) “A Typological Study
Of Sundanese” (disertasi) ditulis ku Nurahman (1997); (2) “Fungsi Sintaksis
dalam Klausa Bahasa Sunda sebagai Ancangan Bahan Pembelajaran Struktur
Bahasa” (Laporan Hibah Penelitian) ditulis ku Yayat Sudaryat (2000);
(3)“Adegan Diatesis Kalimah Sumélér dina kumpulan carpon Kanyaah Kolot
karangan Karna Yudibrata” (Skripsi) ditulis ku Rani Rabiussani (2005); (4)
“Kalimah Ngantét Satata dina novel Payung Butut karangan Ahmad Bakri”
(Skripsi) ditulis ku Nia Kurniasih (2007); jeung (5) “Analisis Rumpaka Kawih
Tembang (Katem) Karya Nano S.” (Skripsi) ditulis ku Kania Pujasari (2007).
Dina éta panalungtikan-panalungtikan téh geus didéskripsikeun ngeunaan tipologi
aya dina kumpulan carpon Kanyaah Kolot karangan Karna Yudibrata, kalimah
ngantét satata nu aya dina novel Payung Butut karangan Ahmad Bakri, jeung
analisis puisi dina wanda katem beunang Nano S..
Panalungtikan ngeunaan struktur basa Sunda anu dipuseurkeun kana
struktur jeung semantik dina rumpaka Kawih Sunda sakaterang panalungtik can
aya. Hususna ngeunaan ulikan struktur kalimah dina rumpaka kawih Sunda
dumasar jumlah jeung warna klausa pangwangunna katut peran semantis dina
kalimah salancar sarta hubungan semantis dina kalimah ngantét. Ku kituna,
panalungtikan nu judulna “Wangun jeung Hubungan Semantis Antarklausa
Kalimah Ngantét dina Rumpaka Kawih Sunda” perelu dilaksanakeun.
1.2Watesan jeung Rumusan Masalah
1.2.1 Watesan Masalah
Basa Sunda disusun ku rupa-rupa struktur, di antarana waé struktur
kalimah. Ulikan struktur kalimah téh rupa-rupa, di antarana dumasara kana: (a)
Jumlah jeung jenis klausa, (b) struktur internal klausa utama, (c) jenis responsi nu
dipiharep, (d) sipat hubungan aktor-aksi, (e) aya euweuhna unsur negatip dina
frasa verbal utama, (f) kabasajanan jeung kawewegan (g) posisina dina
paguneman, jeung (h) kontéks jeung jawaban nu dibikeun (Tarigan, 1984:8-9).
Struktur kalimah téh diwangun ku komponén-komponén nu pakait.
Hubungan antara éta komponén-komponén téh nimbulkeun rupa-rupa harti, boh
nu mangrupa fungsi semantis (peran) boh nu mangrupa hubungan semantis antara
udagan, panglengkep, jeung katerangan nuduhkeun harti anu béda kayaning
palaku, kalakuan, pangrandap, tempat jeung waktu. Hubungan semantis antara
éta komponén-komponén dina kalimah bisa nuduhkeun rupa-rupa harti saperti
jumlah, pilihan, lalawanan, undak, jsb.
Dina prosés nyiptakeunana, rumpaka kawih miboga unsur-unsur saperti:
(1) unsur basa, (2) unsur sastra, (3) eusi sastra, jeung (4) wangun sastra. Rumpaka
kawih dina ieu panalungtikan mangrupa média pikeun dijadikeun sumber data.
Dumasar kana lingkup di luhur, ieu panalungtikan diwatesanan kana
analisis struktur kalimah rumpaka kawih disawang tina jumlah jeung warna klausa
pangwangunna. Aspék semantis anu digarap dina ieu panalungtikan nyoko kana
hubungan semantis antarklausa dina kalimah ngantét.
1.2.2 Rumusan Masalah
Dumasar kana watesan masalah di luhur, aya sababaraha masalah nu
kudu dirumuskeun. Éta rumusan masalah téh bisa ditepikeun dina wangun
pananya ieu di handap.
1) Kumaha wangun kalimah ngantét dina éta rumpaka kawih Sunda?
2) Kumaha hubungan semantis antarklausa kalimah ngantét dina rumpaka kawih
Sunda?
1.3 Tujuan Panalungtikan
Ieu panalungtikan miboga tujuan pikeun ngadéskripsikeun dua hal anu
patali jeung kalimah ngantét dina rumpaka kawih Sunda. Éta dua hal téh nyaéta:
2) hubungan semantis antarklausa kalimah ngantét dina rumpaka kawih Sunda.
1.4 Mangpaat Panalungtikan
Mangpaat ieu panalungtikan téh bisa ditilik tina jihat paélmuan jeung
kagunaan praktis. Tina jihat paélmuan, ieu panalungtikan téh gedé gunana geusan
nambahan jeung ngajembaran pangaweruh pamaké basa kana hal-hal nu aya
patalina jeung struktur basa Sunda dina rumpaka kawih Sunda.
Tina jihat kagunaan praktis, ayana panalungtikan kana rumpaka kawih
dipiharep bakal: (1) ngajembaran hasanah karya tata basa Sunda, (2) ngajembaran
wawasan keur nu minat kana tata basa Sunda, (3) méré input keur pangarang
kawih Sunda, (4) ngarojong jeung numuwuhmekarkeun kajian satuluyna dina
raraga ngalengkepan linguistik Sunda, jeung (5) mangrupa input pikeun guru
enggoning milih bahan pangajaran sintaksis hususna kalimah salancar jeung
kalimah ngantét.
1.5 Definisi Istilah
Pikeun ngagampangkeun panalungtikan, perelu dirumuskeun heula
sawatara istilah anu dipaké dina judul panalungtikan minangka variabelna. Éta
istilah téh nya éta, ulikan Sintaksis jeung Semantik, Rumpaka, jeung, Kawih
Sunda. Ieu dihandap éta istilah-istilah téh dijentrékeun.
a. Kalimah ngantét nya éta kalimah anu diwangun ku dua klausa atawa leuwih
anu sarua tahapanana, satata, atawa sadarajat. Klausa-klausa katut kecap
ngandung harti yén lamun dipaksa dipatukeurkeun, kalimahna jadi henteu
gramatis, henteu bisa ditarima ku akal séhat panyatur. Dina kalimah ngantét
mindeng aya kecap barang anu mangrupa ngaran dipakéna babarengan jeung
kecap sulurna. Lamun kecap barang jeung kecap sulur dipaké dina dua klausa
kalimah ngantét, kecap sulurna kudu ditempatkeun dina klausa sanggeus
klausa ngandung kecap barangna téa.
b. Wangun kalimah ngantét mangrupa rupa-rupa wujud kalimah ngantét dumasar
ciri sintaksisna, ngawengku kalimah koordinasi, nya éta hubungan antarklausa
bébas anu satata.
c. Hubungan semantis antar klausa mangrupa patali harti antarklausa anu
ngawangun kalimah ngantét. Hubungan semantis antarklausa kalimah ngantét
téh aya sababaraha rupa, nya éta hubungan jumlah, lalawanan, pilih, tumuluy,
sinambung, jeung panandes.
d. Rumpaka nya éta “lirik”, “teks”, atawa kekecapan dina lagu (Wahyu Wibisana,
Spk., 2000:701).
e. Kawih nya éta rakitan basa sabangsa dangding nu teu maké patokan pupuh
(Atik Sopandi jeung Oyon Umsari, 1985: 5). Kawih diwangun ku dua unsur,
nya éta unsur musik jeung unsur sastra. Unsur musik ngalahirkeun lagu (nada
jeung wirahma), sedengkeun unsur sastra di antarana bisa katitén tina rumpaka
1.6 Sistematika
Ieu panalungtikan disusun ngawengku lima bab, kalawan sistematika
saperti ieu di handap.
1) Bab I BUBUKA
Eusina mertélakeun kasang tukang, watesan jeung rumusan masalah, tujuan
panalungtikan, mangpaat panalungtikan, wangenan istilah, jeung sistematika
tésis.
2) Bab II ULIKAN TIORI, ANGGAPAN DASAR, JEUNG RARAGA MIKIR
Eusina ngadadarkeun sajumlahing konsép poko anu dijadikeun tatapakan
pikeun analisis pasualan anu ditalungtik dumasar kana sajumlahing buku
jeung bahan bacaan liannna salaku rujukan konsép jeung tiori. Sawangan anu
didadarkeun ngawengku tiori perkara kalimah, wangun kalimah, peran jeung
hubungan semantis dina kalimah, jeung kawih. Salian ti éta, didadarkeun
anggapan dasar jeung raraga pikir.
3) Bab III MÉTODE PANALUNGTIKAN
Eusina mertélakeun perkara métode panalungtikan, désain panalungtikan,
nangtukeun data, instrumén panalungtikan, jeung prosedur analisis data.
4) Bab IV WANGUN JEUNG HUBUNGAN SEMANTIS ANTARKLAUSA
KALIMAH NGANTÉT DINA RUMPAKA KAWIH SUNDA
Eusina mangrupa déskripsi jeung analisis ngeunaan wangun jeung hubungan
semantis antarklausa kalimah ngantét dina rumpaka kawih Sunda.
5) Bab V KACINDEKAN JEUNG SARAN
Eusina mangrupa kacindekan tina hasil analisis anu dipedar dina bab IV,
BAB III
MÉTODE PANALUNGTIKAN
3.1 Métode Panalungtikan
Dina ieu panalungtikan digunakeun pamarekan kualitatif, kalayan
ngagunakeun métode déskriptif. Métode déskriptif digunakeun pikeun
ngadéskripsikeun salasahiji gejala, kajadian nu kaalaman dina waktu
panalungtikan lumangsung kalayan ngébréhkeun hal-hal nu jadi puseur panitén
dina éta objek panalungtikan. Ieu métode dieuyeuban ku kagiatan prosés analisis
sangkan nyangking pedaran nu teleb ngeunaan struktur sintaksis jeung peran
semantis dina kawih Sunda satuluyna dianalisis. Ari anu déskripsikeunana nya éta
perkara adegan jeung hubungan semantis antarklausa dina kalimah ngantét nu aya
dina rumpaka kawih Sunda.
3.2Sumber Data
Sumber data dina ieu panalungtikan nya éta rumpaka kawih sunda. Judul
rumpaka kawih téh éstu loba jumlahna sarta pangarangna. Sakumna judul
rumpaka kawih dina ieu panalungtikan dijadikeun populasi. Anapon judul
rumpaka kawih nu dianalisis rumpakana dina ieu panalungtikan jumlahna 50
judul rumpaka kawih kalayan pangarangna nu béda di antarana: Mang Koko,
Nano S., Doel Sumbang, Darso, jeung Yayan Jatnika, jeung sajabana.
Obyék ieu panalungtikan nya éta Struktur sintaksis jeung Semantis basa
dina populasi téh teu sakabéhna dianilis, tapi digunakeun sawatara sampel.
Anapon judul rumpaka kawih nu dianalisis rumpakana dina ieu panalungtikan
jumlahna 10 judul rumpaka kawih. Dipilihna éta sampel data ngagunakeun téhnik
snowball sampling.
3.3Téhnik Ngumpulkeun Data
Data dikumpulkeun ngaliwatan téhnik téks atawa talaah pustaka, nya éta
téhnik pikeun ngumpulkeun informasi nu tumali jeung tiori-tiori nu aya patalina
jeung masalah katut varibel nu keur ditalungtik. Ieu téhnik digunakeun pikeun
meunangkeun data sekunder, dina ieu hal panalungtik meunang ti perpustakaan
jeung buku rujukan lianna. léngkah-lengkah ngumpulkeun data, di antarana waé:
1) studi dokumentasi di perpustakaan;
2) invetarisasi rumpaka kawih Sunda nu kakumpul dina studi dokumen
ngaliawatan internet;
3) milah-milah data rumpaka kawih dumasar kana jaman jeung wandana
(kategori); jeung
3.4Instrumén Panalungtikan
Instrumén ieu panalungtikan ngagunakeun kartu data, sakumaha ieu di
handap.
Kode: Kalimah:
Adegan:
Hubungan Semantis Antarklausa:
Bagan 3.1: Format Kartu Data
3.5Desain Panalungtikan
Ieu panalungtikan dipuseurkeun kana wangun jeung hubungan semantis
antarklausa kalimah ngantét dina rumpaka kawih Sunda. Anu ditalungtik dina
wangun kalimah ngantét nya éta kalimah ngantét koordinasi. Sedengkeun nu
ditalungtik dina wengkuan hubungan semantis antarklausana nya éta hubungan
jumlah, hubungan lalawanan, hubungan milih, hubungan tumuluy, hubungan
sinambung, jeung hubungan panandes.. Patalina jeung masalah dina ieu
Bagan 3.2: Paradigma Panalungtikan
Jejer Panalungtikan
Wangun jeung Hubungan Semantis Antarklausa Kalimah Ngantét dina Rumpaka Kawih Sunda
Tujuan Panalungtikan
Ngadéskripsikeun: 1) adegan kalimah ngantét dina éta rumpaka kawih Sunda, jeung 2) hubungan semantis
antarklausa kalimah ngantét dina
rumpaka kawih Sunda.
Rumusan Masalah
1) Kumaha adegan kalimah ngantét dina éta rumpaka kawih Sunda?
2) Kumaha hubungan semantis antarklausa kalimah ngantét dina rumpaka kawih Sunda?
Watesan Masalah
Kawih miboga unsur-unsur saperti: (1) unsur basa, (2) unsur sastra, (3) eusi sastra, jeung (4) wangun sastra.
Métodologi
- Pamarekan: Kualitatif - Métode: Déskriptif - Téhnik: Observasi,
Talaah Pustaka, Rékam
Analisis Data
-Wangun Kalimah Ngantét
-Hubungan Semantis Antarklausa Kalimah Ngantét
3.6Téhnik Ngolah Data
Téhnik ngolah data nu dilakukeun mangrupa téhnik analisis unsur
langsung, nya éta téhnik nu digunakeun pikeun meunangkeun gambaran nu jéntré
ngeunaan objek nu ditalungtik. Ngaliwatan ieu téhnik, panalungtik bisa
ngaanalisis data nepika réngsé. Ieu téhnik téh miboga ogé fungsi salaku éksplorasi
nu bisa méré gambaran kalayan jéntré ngeunaan masalah jeung méré pituduh
ngeunaan cara ngungkulanana.
Basa jadi panitén poko dina ieu panalungtikan adegan kalimah dina
rumpaka kawih sunda. Data anu geus dikumpulkeun jeung diréduksi téh tuluy
dianalisis dumasar léngkah-léngkah ieu di handap.
1) Maca sakabéh data;
2) Ngaidéntifikasi kalimah ngantét nu aya dina rumpaka kawih Sunda;
3) Ngadistribusikeun data luyu jeung papasinganana, dina ieu hal ngarékap
jumlah kalimah kalimah ngantét nu kapanggih dina rumpaka kawih Sunda;
4) Nalaah fungsi sintaksis kalimah ngantét dina rumpaka kawih Sunda;
5) Nalaah hubungan semantis antarklausa dina kalimah ngantét; jeung
6) Nyieun kacindekan jeung saran tina hasil panalungtikan.
KACINDEKAN JEUNG SARAN
5.1 Kacindekan
Tina hasil analisis perkara wangun jeung hubungan semantis antarklausa
kalimah ngantét dina rumpaka kawih Sunda sakumaha dipedar dina bab IV, bisa
dicindekkeun sawatara hal sakumaha ieu di handap.
a. Tina jihat hubungan antarklausana kalimah ngantét dina rumpaka kawih
Sunda kagolong kana kalimah koordinasi. Wangun kalimah ngantét
(koordinasi) téh ngagabungkeun dua klausa atawa leuwih nu
séwang-séwangan miboga kalungguhan nu satata dina struktur konstituén kalimah.
Kalimah ngantét dina rumpaka kawih Sunda nu klausana miboga hubungan
koordinasi bisa dipolakeun: KngKoord: Klausa Bebas ± Konj Koord +
Klausa Bebas. Pola kalimah ngantét (koordinasi) téh diwangun ku dua
klausa bébas, boh disambungkeun ku konjungsi koordinatif (satata) boh
henteu.
b. Tina 10 rumpaka kawih Sunda nu dijadikeun sampel, kapaluruh 57 kalimah
ngantét. Hubungan semantis kalimah ngantét nu kapaluruh ngawengku
hubungan jumlah, hubungan lalawanan, hubungan tumuluy, hubungan
sinambung, jeung hubungan panandes. Hubungan jumlah aya 9 kalimah
(15,8%), hubungan lalawanan aya 7 kalimah (12,3%), hubungan tumuluy aya
15 kalimah (26,3%), hubungan sinambung aya 10 kalimah (17,5%). Ari
rumpaka kawih Sunda.
5.2 Saran
Sacara métodologis, ieu panalungtikan didasarkeun kana sumber data nu
kawatesanan. Rumpaka kawih Sunda nu mekar saéstuna kawilang réa pisan, ngan
baé dina ieu panalungtikan mah data nu dikumpulkeun tur dianalisis téh
kawatesanan. Sangkan hasil panalungtikan lianna nu sarupa jeung ieu
panalungtikan leuwih jembar, kawilang hadé saupama data nu digunakeun téh
leuwih réa jumlahna, boh tina jihat réspondénna, média sumebarna, boh tina jihat
jumlah téksna sorangan. Hadé ogé saupama dibandingkeun jeung rumpaka
tembang katut sajak.
Ditilik tina ambahan ulikanana, ieu panalungtikan saukur nalungtik téks
rumpaka kawih Sunda tina jihat wangun jeung hubungan semantis antarklausa
kalimah ngantét. Pikeun panalungtikan lianna nu sarupa jeung ieu panalungtikan,
hadéna ambahan ulikanana dilegaan tina jihat kontéks
Nalungtik rumpaka kawih Sunda tétéla teu cukup ukur dibekelan ku
pangaweruh paélmuan basa. Rumpaka kawih Sunda raket patalina jeung
widang-widang paélmuan lianna saluareun paélmuan basa jeung musik. Ku éta hal,
penting pisan panalungtik nu aya minat ngulik perkara rumpaka kawih Sunda
jeung karya sastra lianna, mekelan dirina ku pangaweruh-pangaweruh dina
widang paélmuan musik, sosiologi, antropologi, psikologi, pédagogik, jeung
DAFTAR PUSTAKA
Ali, Mohamad. 1985. Penelitian Kependidikan Prosedur dan Strategi. Bandung:
Angkasa.
Alwasilah, A. Chaédar. 1993. Pengantar Sosiologi Bahasa. Bandung: Angkasa.
Alwasilah, A. Chaédar. 2009. Pokoknya Kualitatif: Dasar-dasar Merancang dan Melakukan Penelitian Kualitatif. Jakarta: Pustaka Jaya.
Baldwin, John R., Spk. (Éditor). 2006. Redefining Culture: Perspectives Across the Disciplines. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates Publisher.
Bavin, Edith L. 2009. The Cambridge Handbook of Child Language. New York:
Cambridge University Press.
Chaér, Abdul jeung Léonie Agustina. 2004. Sosiolinguistik: Perkenalan Awal.
Jakarta: PT Rineka Cipta.
Chaer, Abdul. 2010. Kesantunan Berbahasa. Jakarta: Rineka Cipta.
Chandler, Daniel. 2002. Semiotics: The Basic. New York, USA: Routhledge.
Cruse, Alan. 2006. A Glosari of Semantics and Pragmatics. Edinburgh, Inggris:
Edinburgh University Press.
Departemen Pendidikan dan Kebudayaan RI. 1993. Tata Bahasa Baku Bahasa Indonesia: Edisi Kedua. Jakarta: Depdikbud.
Djojosuroto, Kinayati. 2007. Filsafat Bahasa. Yogyakarta: Pustaka Book
Publisher.
Eckert, Penelope jeung Sally McConneell-Ginet. 2003. Language and Gender.
New York: Cambridge University Press.
Fairclough, Norman. 2003. Analysing Discourse: Textual Analysis for Social Research. London: Routledge.
Findlay, Michael Shaw. 1998. Language and Communication: A Crosscultural Encyclopedia. California: ABC-CLIO Inc.
Fraenkell, Jack R. jeung Norman E. Wallen. 2007. How to Design and Evakuate Research in Education (Sixth Edition). New York: McGraw-Hill.
Gazali, Spk. (Panarjamah). 2009. Metode Analisis Teks dan Wacana: Stefan Titscher, Michael Mayer, Ruth Wodak, Eva Vetter. Yogyakarta: Pustaka
Heigham, Juanita jeung Robert A. Croker (Éditor). 2009. Qualitative Research in Applied Lingusistics: A Practical Introduction. Hampshire: Palgrave
Macmillan.
Hurford, James R., Brendan Heasley, jeung Michael B. Smith (Éditor). 2007.
Semantics: A Coursebook. New York: Cambridge University Press.
Kartomihardjo, Soeséno. 1988. Bahasa Cermin Kehidupan Masyarakat. Jakarta:
Departemen Pendidikan dan Kebudayaan Direktorat Jenderal Pendidikan Tinggi Proyek Pengembangan Lembaga Pendidikan Tenaga Kependidikan.
Keraf, Gorys. 1994. Diksi dan Gaya Bahasa. Jakarta: Gramedia
Kridalaksana, Harimurti. 1984. Kamus Istilah Linguistik. Jakarta: Gramedia.
Levinson, Stephen C. 1995. Pragmatics. New York: Cambridge University Press.
Lieber, Rochele. 2004. Morphology and Lexical Semantics. New York:
Cambridge University Press.
Miles, M. B. jeung A. M. Huberman. 1992. Qualitative Data Analysis: A Source Book of New Methods. Beverly Hills: SAGE Publication.
Nababan, P.W.J. 1991. Sosiolinguistik: Suatu Pengantar. Jakarta: PT Gramedia
Pustaka Utama.
Panitia Kamus LBSS. 1995. Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: Tarate.
Prawirasumantri, Abud. 2000. “Sintaksis Basa Sunda: Analisis Tagmémik
Tingkat Kalimah, Klausa, jeung Frasa”. Diktat kuliah di Jurusan Pendidikan
Bahasa Daerah, FPBS, UPI. Teu diterbitkeun.
Purwo, Bambang Kaswanti (Éditor). 2000. Kajian Serba Linguistik: Untuk Anton Moeliono Pereksa Bahasa. Jakarta: UKI Atma Jaya jeung BPK Gunung Mulia.
Putrayasa, Ida Bagus.2008. Analisis Kalimat (Fungsi, Kategori, dan Peran).Bandung: PT Refika Aditama.
Ramlan, M. 1987. Sintaksis. Yogyakarta: CV. Karyono.
Riemer, Nick. 2010. Introducing Semantics. New York: Cambridge University
Press.
Satori, Djam’an. jeung Aan Komariah. 2009. Metodologi Penelitian Kualitatif.
Bandung: Alfabeta.
Soepandi, Atik jeung Oyon Sofyan Umsari.1985. Kakawihan Barudak Nyanyian Anak-anak Sunda. Proyek Penelitian dan Pengkajian Kebudayaan. Depdikbud
Dirjen Kebudayaan.
Sudaryat, Yayat. 1989. Ulikan Linguistik. Diktat Kuliah di JPBD FPBS IKIP
Bandung.
Sudaryat, Yayat. 2003. Ulikan Wacana Basa Sunda. Bandung: CV. Geger Sunten.
Sudaryat, Yayat, H. Abud Prawirasumantri, jeung H. Karna Yudibrata. 2007. Tata Basa Sunda Kiwari. Bandung: Yrama Widya.
Sukmadinata, Nana Syaodih. 2009. Metode Penelitian Pendidikan. Bandung:
Remaja Rosdakarya.
Sugiyono. 2009. Metode Penelitian Pendidikan: Pendekatan Kuantitatif, Kualitatif, dan R&D. Bandung: Alfabeta.
Sutopo. 2002. Metodologi Penelitian Kualitatif. Surakarta: Sebelas Maret
University Press.
Tarigan, Henry Guntur. 1984. Pengajaran Sintaksis. Bandung: Angkasa.
Tim UPI. 2011. Pedoman Penulisan Karya Ilmiah Universitas Pendidikan Indonesia 2011. Bandung: Universitas Pendidikan Indonesia.
