PELUPUSAN SISA PEPEJAL: KAJIAN SISTEM KITAR SEMULA
SATU ALIRAN DI PUSAT PENGAJIAN SAINS MATEMATIK DAN
SAINS KOMPUTER (BANGUNAN G31), UNIVERSITI SAINS
MALAYSIA, PULAU PINANG
Oleh
MUHAMAD AZAHAR BIN ABAS
Tesis yang diserahkan untuk
memenuhi keperluan bagi
Ijazah Sarjana Sains
i
PENGHARGAAN
“Dengan Nama Allah Yang Maha Pemurah Lagi Maha
Penyayang. Segala
ii
PENGHARGAAN
Syukur ke hadrat Illahi atas limpah kurniaNya, tesis penyelidikan sarjana ini dapat disempurnakan. Tesis ini hasil kerjasama pelbagai pihak sejak dari mula kajian hingga ke penghujungnya. Tiada apa yang ingin dibalas melainkan ucapan ribuan terima kasih kepada mereka yang terlibat secara langsung dan secara tidak langsung. Semoga jasa dan budi baik yang dihulurkan diberkati dan diredhai Illahi.
Ucapan terima kasih tidak terhingga kepada penyelia tesis ini iaitu Prof Madya Dr. Norizan Md. Nor atas tunjuk ajar, bimbingan dan nasihat sepanjang menjalankan kajian dan menyiapkan tesis ini. Tanpa bimbingan dan dorongan yang beliau berikan tesis ini tidak dapat disempurnakan dengan jayanya. Tidak lupa juga kepada para pensyarah dari Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan terutamanya dari bahagian Geografi yang telah banyak memberi tunjuk ajar.
iii
2.2 Konsep Pembangunan Lestari Dalam Konteks Pengurusan Sisa Pepejal
iv
3 KAEDAH PENYELIDIKAN DAN KAWASAN KAJIAN
3.1 Pengenalan 71 3.3 Pendekatan dan Reka Bentuk Kajian
3.3.1 Kajian Lapangan
4 PELUPUSAN SISA PEPEJAL DI BANGUNAN G31
4.1 Pengenalan 96
4.2 Komposisi Sisa Pepejal yang Dilupuskan di Bangunan G31 97 4.3 Kadar Pelupusan Sisa Pepejal di Bangunan G31 100 4.4 Pola Pelupusan Sisa Pepejal di Bangunan G31 103
4.5 Perbincangan Penemuan Kajian 105
4.6 Rumusan 107
5 RESPONS KOMUNITI TERHADAP PENJAGAAN ALAM
SEKITAR DAN AMALAN KITAR SEMULA
5.1 Pengenalan 108
5.2 Profil Demografi 109
5.3 Kesedaran Terhadap Penjagaan Alam Sekitar 5.3.1 Penjimatan Tenaga 5.4 Kesedaran Terhadap Kepentingan Amalan Kitar Semula
5.4.1 Hubungan Sosio-Demografi Dengan Kesedaran Komuniti Terhadap Amalan Kitar Semula
v
5.5 Kefahaman Komuniti Terhadap Sistem Kitar Semula
5.5.1 Hubungan Sosio-Demografi Dengan Kefahaman Komuniti Terhadap Sistem Kitar Semula
121 122 5.6 Penglibatan Responden Terhadap Sistem Kitar Semula Satu Aliran
5.6.1 Tahap Penglibatan Terhadap Sistem Kitar Semula Satu Aliran
5.7 Perbincangan Penemuan Kajian 128
5.8 Rumusan 132
6 KEBERKESANAN SISTEM KITAR SEMULA SATU ALIRAN SERTA CABARAN PELAKSANAAN
6.1 Pengenalan 133
6.2 Penerimaan Terhadap Sistem Kitar Semula Satu Aliran
6.2.1 Tahap Penerimaan Terhadap Sistem Kitar Semula Satu Aliran
134 135 6.3 Keberkesanan Sistem Kitar Semula Satu Aliran
6.3.1 Tahap Keberkesanan Sistem Kitar Semula Satu Aliran
136 137 6.4 Kutipan Barangan Kitar Semula
6.4.1 Pola Kutipan Barangan Kitar Semula di Bangunan G31
137 141 6.5 Cabaran Pelaksanaan Sistem Kitar Semula
6.5.1 Harga Barangan kitar Semula Tidak Menentu
6.6 Perbincangan Penemuan Kajian 148
vi LAMPIRAN 1
(Borang Kajian Soal Selidik) LAMPIRAN 2
(Jadual Taburan Nilai Chi-Square) LAMPIRAN 3
(Butiran Sokongan Penyelidikan) LAMPIRAN 4
(Data Mentah Untuk Berat Sisa Pepejal Dilupuskan) LAMPIRAN 5
vii
SENARAI JADUAL
JADUAL TAJUK MUKA
SURAT 2.1 Organisasi Antarabangsa yang Ditubuhkan Berkaitan Sisa 21 2.2 Takrifan Kelestarian Menurut Berberapa Kajian 23 2.3 Prinsip Kampus Lestari Menurut Berberapa Kajian 28 2.4 Sumber Penjanaan Sisa Pepejal Perbandaran 33 2.5 Komposisi Fizikal Sisa Pepejal Perbandaran 34 2.6 Akta Berkaitan Pengurusan Sisa Pepejal di Malaysia 39 2.7 Penjanaan Sisa Pepejal Perbandaran di Pusat Bandar Semenanjung
Malaysia
44
2.8 Komposisi Sisa yang Dijana di Malaysia 45
2.9 Perkhidmatan yang ditawarkan oleh Alam Flora Sdn. Bhd 47 2.10 Perkhidmatan yang ditawarkan Kualiti Alam Sdn. Bhd 49 2.11 Bilangan Tapak Pelupusan Sampah di Malaysia 51 2.12 Unit Operasi untuk Kemudahan Mendapatkan Semula Bahan Kitar
Semula (MRF) dan Fungsi-fungsi
69
3.1 Program Akademik yang Ditawarkan di Pusat Pengajian Sains Matematik dan Pusat Pengajian Sains Komputer
93
3.2 Statistik Komuniti Akademik, Komuniti Bukan Akademik, dan Komuniti Pelajar di Bangunan G31
94
4.1 Kategori Sisa Pepejal yang dijana di Bangunan G31 Pada Bulan September 2012
98
viii
4.3 Berat Sisa Pepejal (kg) yang dijana Mengikut Hari dan Minggu di Bangunan G31
102
4.4 Kadar Pelupusan Sisa Pepejal di Bangunan G31 Mengikut Kategori 102
5.1 Profil Demografi Responden 109
5.2 Hubungan Sosio-demografi dengan Tahap Kesedaran Responden Terhadap Penjagaan Alam Sekitar
117
5.3 Hubungan Sosio-demografi dengan Tahap Kesedaran Responden Terhadap Kepentingan Amalan Kitar Semula
120
5.4 Hubungan Sosio-demografi dengan Kefahaman Terhadap Sistem Kitar Semula
123
5.5 Min dan Sisihan Piawai Berkenaan Penglibatan Komuniti Terhadap Sistem Kitar Semula Satu Aliran
125
5.6 Hubungan Sosio-demografi dengan Penglibatan Responden Terhadap Sistem Kitar Semula Satu Aliran
127
5.7 Hubungan Signifikan Antara Sosio-demografi dengan Kenyataan Responden Berkaitan Tahap Kesedaran dan Tindak Balas Terhadap Alam Sekitar dan Kitar Semula
130
6.1 Min dan Sisihan Piawai Berkenaan Penerimaan Komuniti Terhadap Sistem Kitar Semula Satu Aliran
134
6.2 Min dan Sisihan Piawai Berkenaan Keberkesanan Sistem Kitar Semula Satu Aliran
136
6.3 Lokasi Peletakan Bekas dan Tong Kitar Semula Satu Aliran di Bangunan G31.
138
6.4 Kutipan Barangan Kitar Semula dari Bangunan G31 pada 10 Disember 2012 hingga 4 Januari 2013
ix
SENARAI RAJAH
RAJAH TAJUK MUKA
SURAT
1.1 Kerangka Kerja Konseptual Kajian 11
2.1 Modul “Triple Bottom Line” 24
2.2 Hubungan Sistem Manusia Dengan Ekosistem 29 2.3 Komposisi Sisa di Negara Berpendapatan Tinggi, Sederhana dan
Rendah
35
2.4 Evolusi Pelan Pengurusan Sisa Pepejal di Malaysia 42 2.5 Hirarki Pengurusan Sisa Pepejal di Malaysia 43
2.6 Simbol Kitar Semula 59
2.7 Operasi Sistem Kitar Semula 61
3.1 Carta Aliran untuk Proses Kajian 72
3.2 Lokasi Bangunan G31 dalam Peta Universiti Sains Malaysia 90 4.1 Peratusan Sisa Pepejal yang dilupuskan Mengikut Kategori di
Bangunan G31
98
4.2 Pola Berat Barangan Kitar Semula yang Dilupuskan di Bangunan G31 103 4.3 Pola Berat Barangan Kitar Semula dan Sampah yang Dilupuskan di
Bangunan G31
104
x
5.5 Skala Kesedaran Responden Secara Keseluruhan Terhadap Penjagaan Alam Sekitar
115
5.6 Skala kesedaran Responden Terhadap Kepentingan Amalan Kitar Semula
118
5.7 Peratusan Responden yang Memahami Sistem Kitar Semula 121 5.8 Skala Penglibatan Responden Terhadap Sistem Kitar Semula Satu
Aliran
125
6.1 Skala Penerimaan Komuniti Terhadap Sistem Kitar Semula 135 6.2 Skala Keberkesanan Sistem Kitar Semula Satu Aliran 137 6.3 Peratusan Kutipan Barangan Kitar Semula Dari Bangunan G31
Mengikut Jenis (10 Disember 2012 - 4 Januari 2013).
140
6.4 Pola Berat Barangan Kitar Semula di Bangunan G31 (10 Disember 2012 - 4 Januari 2013)
142
6.5 Pola Kutipan Barangan Kitar Semula di Pusat Pengajian Sains Komputer (10 Disember 2012 - 4 Januari 2013)
143
6.6 Pola Kutipan Barangan Kitar Semula di Pusat Pengajian Sains Matematik (10 Disember 2012 - 4 Januari 2013)
143
xi
DAFTAR ISTILAH
OPP3 - Outline Perspective Plan 3
ULSF - University Leaders for a Sustainable Future
UNEP - United Nations Environment Programme
USM - Universiti Sains Malaysia
WCED - World Commission on Environment Program
MPPP - Majlis Perbandaran Pulau Pinang MPSP - Majlis Perbandaran Seberang Perai
3R - Reduce, Reuse, Recycle
MRF‟s - Material Recovery Facilities
PPSPPA - Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam KPKT - Kementerian Perumahan dan Kerajaan Tempatan
BBRS - Blue Box Recycling System
OECD - Organisation for Economic Co-operation and Development
UNDP - United Nation Development Programme
UNESCO - United Nations Educational Scientific and Cultural Organization
WRI - World Resources Institute
UN - United Nations
xii
PELUPUSAN SISA PEPEJAL: KAJIAN SISTEM KITAR SEMULA SATU ALIRAN DI PUSAT PENGAJIAN SAINS MATEMATIK DAN SAINS KOMPUTER
(BANGUNAN G31), UNIVERSITI SAINS MALAYSIA, PULAU PINANG
ABSTRAK
xiii
SOLID WASTE DISPOSAL: STUDY ON SINGLE STREAM RECYCLING SYSTEM AT SCHOOL OF MATHEMATICAL SCIENCES AND COMPUTER SCIENCES
(BUILDING G31), UNIVERSITI SAINS MALAYSIA, PULAU PINANG
ABSTRACT
Most of the developing countries such as Malaysia have facing issue of solid waste increment
in the cities and accompanying problems and challenges to the local authorities. The effective
way to reduce solid waste disposal was recycling. Unfortunately, recycling rate in Malaysia
was still left behind compared to neighbouring countries. Recycling system that offers
comfortable and easier to practises can encourage people to practice recycling in their daily
life. This research will explore the single stream recycling system as alternative recycling
system at G31 building, Universiti Sains Malaysia. The research objectives are i) to
recognise the composition of the solid waste disposed at study area, ii) to analyses the
community participation in single stream recycling program, and iii) to evaluate and identify
the single stream recycling process and challenges. The research approaches used in this
study are fieldwork and case studies. Besides that, Random stratified sampling and quota
samplings were used to select 120 respondents among populations. Data were collected by
questionnaires distribution, observation and fieldwork. The results showed most of solid
wastes disposed at G31 building were potentially recyclable. Unfortunately, the level of
community participation toward single stream recycling system was neutral. However, the
weight of the recyclable items collected was increased through weeks and shows the single
stream-recycling system was effective to be practised. Moreover, the challenge of single
1 BAB I PENDAHULUAN
1.1Pengenalan
2 1.2Latar Belakang Kajian
Lambakan sisa pepejal di tapak pelupusan sampah menjadi masalah kepada pembangunan ekonomi, sosial dan kesejahteraan alam sekitar. Peningkatan kuantiti sisa pepejal yang dilupuskan dari tahun ke tahun amat membimbangkan pelbagai pihak. Kitar semula merupakan salah satu inisiatif untuk mengurangkan kuantiti sisa pepejal yang dilupuskan dengan memproses sisa pepejal menjadi produk baru. Sehingga kini terdapat banyak sistem kitar semula yang diperkenalkan untuk memberi kemudahan kepada masyarakat mengamalkannya.
3 1.3Isu dan Permasalahan Kajian
Kerancakan proses urbanisasi, globalisasi dan industrialisasi telah mengheret separuh daripada populasi masyarakat dunia untuk bermastautin di kawasan bandar. Menurut United Nation Human Settlements Programme (UN-HABITAT, 2008), hampir keseluruhan permukaan bumi akan didominasi oleh bandar pada pertengahan abad ini. Malangnya, keadaan ini telah menyebabkan pelbagai masalah alam sekitar seperti perubahan iklim, pelbagai pencemaran, dan pengurangan bahan mentah dan biodiversiti. Sejak itu, isu berkait kelestarian telah mendapat perhatian global dan tempatan (Barth dan Timm, 2011). Salah satu isu yang mendapat perhatian adalah isu pengurusan sisa pepejal yang efisien. Isu ini menjadi satu permasalahan yang kritikal dihadapi oleh kerajaan pusat, pihak berkuasa tempatan, dan komuniti diperingkat tempatan dan global pada masa kini (World Bank, 1999).
4
Pulau Pinang menyebabkan kadar penjanaan sisa pepejal semakin meningkat secara drastik. Oleh itu, pihak kerajaan dan pihak berkuasa tempatan mengalami masalah untuk membuka tapak pelupusan sampah yang baru kerana tiada kawasan tanah yang sesuai (UNDP, 2008). Masalah ini telah menambah beban dan tekanan kepada majlis perbandaran untuk menguruskan sisa tersebut. Kebanyakan majlis perbandaran telah memperuntukan lebih 50% daripada pendapatan operasi perbandaran untuk mengurus sisa pepejal (Lau, 2004).
Menurut laporan United Nations Environment Programme (2012), jumlah berat sisa pepejal perbandaran di peringkat global telah mencecah 1.84 bilion tan iaitu meningkat 7% berbanding tahun 2003. Jumlah berat sisa pepejal perbandaran global ini dijangka akan bertambah dengan kadar kenaikan 7% setahun pada tahun berikutnya. Oleh itu, isu mengenai pengurusan sisa pepejal yang efisien telah mendapat perhatian banyak pihak di peringkat global dan tempatan untuk mencapai masa depan yang lebih baik. Bermula pada tahun 1992, Persidangan Kemuncak Bumi di Rio Janeiro telah meletakkan cabaran pembangunan yang lestari sebagai teras utama di dalam pembangunan ekonomi. Hasilnya, program tindakan antarabangsa yang dikenali sebagai “Agenda 21” telah ditubuhkan. Di dalam
“Agenda 21” Seksyen 2 bab 21, setiap rangka kerja dan tindakan berkaitan program
5
Pembentukan “Agenda 21” telah memberi impak kepada pentadbir di
kebanyakan negara dalam merancang perubahan dan pelaksanaan program pengurusan sisa pepejal yang lebih cekap. Sebagai contoh, Kementerian Perumahan dan Kerajaan Tempatan Malaysia telah melancarkan secara rasmi program kitar semula di peringkat kebangsaan pada tahun 2000 (PPSPPA, 2012). Selain itu, Akta Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam telah diwartakan pada 30/08/2008 untuk memberi perubahan yang besar kepada pengurusan sisa pepejal di Malaysia. Namun, kadar kitar semula di Malaysia pada masa kini masih berada di tahap yang rendah iaitu 5% berbanding negara jiran seperti Thailand dan Singapura (Agamuthu
et al., 2009). Oleh sebab itu, Kementerian Perumahan dan Kerajaan Tempatan telah mensasarkan peningkatan kadar kitar semula di Malaysia menjelang 2020 kepada 22% (Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam, 2012). Bagi mencapai sasaran ini, konsep 3R iaitu Reduce (Pengurangan), Reuse (Penggunaan Semula), Recycle (Kitar Semula) hendaklah dilaksanakan secara menyeluruh dalam pengurusan sisa pepejal.
6
Pinang sebagai sebuah hub industri pengeluaran mesra alam yang pertama di Malaysia dan Asia Terenggara.
Sehubungan itu, merujuk konteks institut pengajian tinggi, terdapat banyak institut pengajian tinggi (IPT) di dalam dan luar negara yang telah mengambil inisiatif pelaksanaan program kitar semula di dalam kampus sepanjang tahun. Sebagai contoh, University of Leeds (United Kingdom), Kansas State University
(Amerika Syarikat) , Autonomous University of Baja California (Mexico), University of Northen British Columbia (Kanada), Cornel University (Amerika Syarikat),
University of Tokyo (Jepun) Massey University (New Zealand), Universiti Sains Malaysia (Malaysia), Universiti Kebangsaan Malaysia (Malaysia) dan Universiti Malaya (Malaysia).
7
Kajian berkaitan kitar semula sisa pepejal sering dijalankan oleh ramai penyelidik dari perspektif yang berbeza. Namun, kebanyakan kajian mempunyai matlamat yang sama iaitu menentukan faktor-faktor yang mempengaruhi penglibatan masyarakat dalam pengamalan kitar semula. Terdapat banyak sokongan awam terhadap kempen kitar semula tetapi kurang dari segi tindakan (Mayfield, 2006). Sehingga kini, kajian kitar semula daripada perspektif pengoperasian kurang dilaksanakan di Malaysia. Sebagai contoh, kajian terhadap pelaksanaan operasi kitar semula yang selesa dan cekap masih kurang dilakukan. Kajian ini meneliti tahap penerimaan dan penglibatan komuniti IPT terhadap pelaksanaan sistem kitar semula satu aliran sebagai usaha mengurangkan kuantiti sisa pepejal yang dihantar ke tapak pelupusan sampah.
8 1.4Persoalan Kajian
Beberapa persoalan pokok yang menjadi teras kajian adalah seperti berikut:
i. Apakah komposisi sisa pepejal yang akan dilupuskan di kawasan kajian? ii. Bagaimanakah penglibatan komuniti di kawasan kajian terhadap pelaksanaan
sistem kitar semula satu aliran?
iii. Bagaimanakah keberkesanan proses dan cabaran pelaksanaan sistem kitar semula satu aliran di kawasan kajian?
1.5Objektif Kajian
Berdasarkan persoalan kajian di atas, tiga objektif utama kajian dibentuk:
i. Mengenal pasti komposisi sisa pepejal yang dilupuskan di kawasan kajian ii. Meneliti tahap penglibatan komuniti di kawasan kajian terhadap pelaksanaan
sistem kitar semula satu aliran
iii. Menilai proses dan mengenal pasti cabaran pelaksanaan sistem kitar semula satu aliran di kawasan kajian
9 1.6Kerangka Konseptual Kajian
Kerangka konseptual yang dibentuk dalam kajian ini adalah merupakan hasil pengubah suaian daripada Cradle-to-Cradle Design yang telah diketengahkan oleh Braungart et al., (2007). Pendekatan Cradle-to-Cradle memberi perhatian terhadap pengekalan aliran bahan dalam dua metabolisme iaitu metabolisme biologi dan metabolisme teknikal. Peningkatan jangka hayat aliran bahan dalam metabolisme teknikal dapat dicapai melalui penggunaan semula dan kitar semula atau pemulihan bahan. Oleh itu, sisa pepejal yang berpotensi untuk dipulihkan akan di hantar ke pusat pemulihan bahan untuk dijadikan produk baru. Keadaan ini merupakan salah satu inisiatif mengurangkan sisa pepejal yang dilupuskan dan meningkatkan jangka hayat bahan (Braungart et al., 2007). Dalam konteks kajian ini, sistem kitar semula satu aliran digunakan untuk mengurangkan penjanaan sisa pepejal di kawasan kajian. Selain itu, sistem kitar semula satu aliran dapat memberi kemudahan kepada orang ramai untuk mengitar semula sisa pepejal mereka.
10
pelupusan sampah dapat memberi impak yang positif kepada kesejahteraan alam sekitar kerana menghasilkan jejak karbon yang rendah. Pembangunan bandar yang memberi perhatian terhadap alam sekitar dan persekitarannya merupakan salah satu kriteria sebuah bandar yang berdaya huni. Namun, untuk mencapai matlamat ini memerlukan campur tangan menerusi inovasi teknologi seperti inovasi sistem kitar semula satu aliran dan pusat pemulihan bahan dan perubahan gaya hidup yang lestari dalam kalangan komuniti (Barth dan Timm, 2011).
11
12 1.7Skop Kajian
Kajian ini bertujuan mengenal pasti komposisi sisa pepejal yang dilupuskan dan penglibatan komuniti kampus terhadap pelaksanaan sistem kitar semula satu aliran. Impak pelaksanaan sistem kitar semula satu aliran terhadap komuniti kampus yang terlibat dijadikan persoalan kajian dalam penyelidikan ini. Operasi kitar semula yang mudah dan cekap diaplikasi dalam penyelidikan ini untuk pemupukan gaya hidup lestari dalam kalangan komuniti di kawasan kajian. Pelaksanaan semata-mata tidak memberi impak yang mendalam kepada komuniti di kawasan kajian. Oleh yang demikian, publisiti seperti kempen pelaksanaan sistem kitar semula mampu memberi kefahaman serta memberi kesedaran kepada komuniti di kawasan kajian untuk terlibat dalam aktiviti kitar semula.
1.8Kawasan Kajian
13
pengurusan sisa pepejal yang berkluster menjadikan Bangunan G31 sesuai untuk penyelidikan ini.
1.9Kepentingan Kajian
Kajian ini meneroka sistem kitar semula satu aliran sebagai alternatif kepada sistem kitar semula pelbagai aliran. Oleh itu, kajian ini menyumbang kepada pencambahan ilmu dan pengetahuan terutamanya berkaitan penambah baik sistem pengumpulan barangan kitar semula. Selain itu, kajian ini menyumbang kepada pihak yang berkepentingan untuk membuat keputusan untuk melaksanakan program kitar semula. Penglibatan komuniti terhadap sistem kitar semula satu aliran dapat menunjukkan keberkesanan sistem kitar semula satu aliran.
1.10 Organisasi Tesis
14
Menerusi bab 2, ulasan kepustakaan dibincangkan untuk mengupas isu dan permasalahan kajian dengan perbincangan berberapa konsep dan definisi. Antaranya adalah konsep berkaitan pembangunan lestari dalam konteks pengurusan sisa pepejal dan kitar semula. Isu pengurusan sisa pepejal yang lestari dibincangkan di peringkat global, wilayah dan tempatan. Kemudian, terdapat juga perbincangan mengenai kajian empirikal terdahulu berkaitan pelaksanaan program kitar semula. Selain itu, berberapa sistem kitar semula seperti curbside, pusat drop-off dan pusat buy-back
turut dibincangkan.
Bab 3 menjelaskan kaedah kajian dan kawasan kajian. Kaedah kajian merujuk kepada kaedah persampelan, kaedah mendapatkan data primer dan sekunder, dan kaedah menganalisis data. Bab ini juga menjelaskan pendekatan dan instrumen yang digunakan dalam kajian. Selain itu, justifikasi pemilihan kawasan kajian, latar belakang kawasan kajian, dan populasi komuniti di kawasan kajian turut dibincangkan.
15
Menerusi bab 5, taburan demografi responden dibincangkan berdasarkan maklumat yang diperolehi daripada borang kajian soal selidik. Kemudian, tahap kesedaran komuniti di kawasan kajian terhadap penjagaan alam sekitar dan kepentingan amalan kitar semula dibincangkan. Tahap kesedaran ini dinilai berdasarkan kefahaman berkaitan sistem kitar semula, kaedah kitar semula, kepentingan amalan kitar semula, dan impak amalan kitar semula terhadap alam sekitar. Selain itu, tahap penglibatan komuniti terhadap sistem kitar semula satu aliran turut dibincangkan. Tahap penglibatan komuniti di kawasan kajian dinilai berdasarkan maklumat daripada borang kajian soal selidik. Penemuan kajian dalam bab ini dibincangkan untuk menjawab objektif kedua.
Bab 6 membincangkan penemuan kajian untuk menjawab objektif yang ketiga. Penilaian proses sistem kitar semula satu aliran dilakukan menerusi soal selidik, pemerhatian ikut serta dan kutipan berat barangan kitar semula. Selain itu, cabaran pelaksanaan sistem kitar semula satu aliran di kawasan kajian turut dibincangkan.
16 1.11 Rumusan
17 BAB II
ULASAN KEPUSTAKAAN
2.1Pengenalan
18
2.2Konsep Pembangunan Lestari Dalam Konteks Pengurusan Sisa
Pada awal tahun 1942, penandatangani Piagam Atlantika telah dilaksana bertujuan untuk memudahkan perbincangan berkaitan organisasi sebagai pengganti kepada kegagalan Liga Negara-Negara. Sebelum perang dunia tamat, pemimpin-pemimpin dunia telah mula menyediakan perancangan untuk masa depan yang lebih aman. Menurut Shulman (2011), peperangan dan pertikaian antara negara boleh diselesaikan dengan perbincangan dan kerjasama. Oleh itu, pembentukan struktur Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) telah dipersetujui oleh 51 buah negara. Struktur PBB telah ditandatangan pada 26/06/1945 dan dikuatkuasa pada 24/10/1945 (United Nation, 2010). Dengan itu, PBB menjadi sebagai organisasi antarabangsa terbesar dengan matlamat menyediakan platform untuk berdialog dan berbincang berkaitan isu-isu kesengsaraan peperangan. Selepas setengah abad berikutnya, PBB telah dianggotai oleh pelbagai negara tidak mengira kaya atau miskin dan besar atau kecil untuk bersama-sama membincangkan dan melontarkan idea pembangunan ekonomi dan isu-isu berkaitan alam sekitar dan pengurusan sisa pepejal (Shulman, 2011).
19
yang tersendiri dan sentiasa mengambil perhatian terhadap isu-isu dan keperluan semasa (United Nations, 2010). Tindakan berkaitan alam sekitar dan pengurusan sisa mula dibincangkan selepas era peperangan sehingga ke hari ini (Shulman, 2011).
Pada era selepas peperangan (1945-1970), perubahan ekonomi, sosial dan politik berlaku dengan drastik dikebanyakan negara. Organisasi untuk Kerjasama Ekonomi dan Pembangunan (Organisation for Economic Co-operation and Development, OECD) telah dibentuk pada tahun 1960 dengan ahli seramai 20 negara. OECD berfungsi sebagai ruang forum bebas yang demokrasi untuk perindustrian dalam merancang strategi pembangunan ekonomi dan sosial yang melibatkan negara-negara membangun. Sehingga kini, 31 negara telah menjadi ahli untuk memberi perhatian terhadap isu-isu alam sekitar, ekonomi, sosial agar strategi pembangunan lestari dapat diintegrasi dalam polisi peringkat nasional (Shulman, 2011). Persidangan PBB berkait Perdagangan dan Pembangunan (United Nations Conferences on Trade and Development, UNCTAD) telah diadakan pada tahun 1964 untuk berhadapan dengan isu perdagangan, pelaburan dan pembangunan dengan menyokong negara-negara membangun untuk terlibat dalam perkembangan ekonomi dunia dan memastikan polisi di peringkat domestik dan nasional tidak bercanggah dengan konsep pembangunan lestari.
20
Environment Programme, UNEP) dan Kovensyen Basel telah dibentuk untuk membantu negara-negara terpinggir supaya menjadi sebahagian dari pendorong pembangunan ekonomi dunia. UNEP dibentuk pada tahun 1972 untuk memudahkan urusan persetujuan antarabangsa berkait pelaksanaan polisi alam sekitar, pembangunan polisi berkait alam sekitar, dan mengenal pasti impak alam sekitar kepada penduduk dunia. Manakala Konvensyen Basel dibentuk pada 1989 dibawah UNEP untuk melengkapkan jurang yang terdapat diantara mandat sedia ada dengan pemantauan terhadap aktiviti dagangan dunia agar selaras dengan objektif kelestarian. Sepanjang 20 tahun kemudiannya, kedua-dua organisasi ini telah melaksanakan program kesedaran berkaitan alam sekitar secara menyeluruh untuk kerajaan tempatan, kerajaan nasional, organisasi bukan kerajaan (NGO), industri, dan orang awam di peringkat global dan tempatan. Pelbagai pergerakan dan strategi berkaitan pengurusan sisa telah direncana merentasi sempadan dengan memberi perhatian terhadap pengurangan penjanaan sisa pepejal (Shulman, 2011).
21
konteks sisa pepejal, kerangka konseptual telah dibentuk dengan menerokai pelbagai pendekatan untuk menilai keupayaan potensi sasar berkaitan impak alam sekitar. Analisis Kitaran Hidup (Life Cycle Assessment, LCA) telah diambil sebagai pendekatan yang efektif dalam mengenal pasti dan menilai aktiviti yang memberi impak negatif kepada alam sekitar dan mencari penyelesaian dengan melontarkan cadangan dan pilihan alternatif yang sesuai (Shulman, 2011).
Jadual 2.1: Organisasi Antarabangsa yang Ditubuhkan Berkaitan Sisa Organisasi Antarabangsa Matlamat Persidangan PBB berkenaan
Alam Sekitar dan Pembangunan (UNCED)
Merancang dan membentuk strategi dan pelan tindakan untuk menghentikan tindakan yang memberi kesan negatif kepada alam sekitar dan mempromosi pembangunan lestari di seluruh dunia Organisasi untuk Kerjasama
Ekonomi dan Pembangunan (OECD)
Sebuah pertubuhan di bawah UNCTAD ditubuhkan untuk membantu menghapuskan apa-apa halangan dan memudahkan aktiviti dagangan antara negara-negara ahli dan bukan ahli, memastikan bahan,
Mempromosi dagangan antara negara yang mempunyai perbezaan sistem sosial dan ekonomi, menyediakan pusat untuk aktiviti dagangan dan pembangunan polisi kerajaan dan kumpulan ekonomi
Program Alam Sekitar PBB (UNEP)
Merupaka pihak berkuasa global dan serantau berkenaan isu alam sekitar. Dibentuk sebagai badan penyelaras pembangunan polisi alam sekitar yang telah dipersetujui dan membawa isu-isu alam sekitar yang timbul kepada komuniti antarabangsa untuk tindakan selanjutnya
Kovensyen Basel (di bawah UNEP)
Secara spesifik sebagai sebuah pertubuhan yang mengawal pengerakan sisa berbahaya dan lain-lain sisa merentasi sempadan dari negara-negara OECD ke negara-negara bukan OECD. Bertanggugjawab mengenalpasti produk-produk dan bahan-bahan yang berbahaya dan boleh menyebabkan kerosakan kepada negara yang menerima
22
Pada masa kini, konsep pembangunan lestari telah menjadi sumber inspirasi terpenting kepada pembangunan pengurusan sisa pepejal yang efektif untuk meningkatkan kualiti hidup masyarakat dipelbagai negara sama ada di negara berstatus membangun mahupun negara berstatus maju (Baud et al., 2001). Kebanyakan ahli akademik dan ahli falsafah daripada latar belakang yang berbeza mempunyai kefahaman yang tersendiri dalam mengambarkan definisi kelestarian (Jadual 2.2). Definisi yang paling popular dan sering digunakan oleh para penyelidik pada masa kini diambil daripada Our Comman Future versi laporan Brudtland 1987 yang disahkan semasa Perhimpunan Agung Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu. Berdasarkan laporan Brudtland, pembangunan lestari merupakan:
“pembangunan yang memenuhi keperluan dan kehendak generasi pada masa kini
tanpa menjejaskan keupayaan generasi masa hadapan untuk memenuhi keperluan
mereka” (WCED, 1987)
Namun, definisi ini masih lagi umum dan sukar untuk diterjemahkan untuk menghadapi cabaran pembangunan yang semakin kompleks dari semasa ke semasa. Sehubungan itu, konsep pembangunan lestari telah diberi perhatian dalam Agenda 21 untuk memberi penjelasan yang lebih baik kepada masyarakat. Menurut Agenda 21, definisi ini telah dikemukakan oleh National Strategy for Sustainable Development
dengan menjelaskan:
“Pembangunan lestari sepatutnya dibina dan diharmonikan dengan pelbagai sektor
melibatkan dasar dan perancangan ekonomi, sosial dan alam sekitar yang
23
Jadual 1.2: Takrifan Kelestarian Menurut Berberapa Kajian
Prinsip Kelestarian Penulis Penyataan Perlindungan dan
peningkatan impak alam sekitar dan menyelesaikan
masalah yang timbul
Wrigley (2006) “kelestarian adalah lebih besar dari individu, kumpulan atau sebuah negara. Merangkumi skop, skala, permintaan penting yang pernah berlaku dengan penyelesaian yang pantas kepada perlindungan alam sekitar dan lain-lain masalah yang kompleks” berasaskan rasa kesaksamaan dan keadilan”
“kelestarian merupakan kesedaran berkenaan hubungan antara dunia dan implikasi tindakan kita. Mencari penyelesaian melalui pendekatan inovasi, memperluas pilihan masa depan dengan mengamalkan penjagaan alam sekitar, membina institusi tadbir urus yang sentiasa mempelajari dan menanam nilai yang menggalakkan keadilan”
(Sumber: Olahan Pengkaji, 2012)
PBB dan Local Government for Sustainability telah menjadikan Triple Bottom Line (TBL) sebagai pendekatan holistik dalam perancangan dan pembangunan bandar serta komuniti. Merujuk kepada laporan yang bertajuk “Livable Cities”
24
Rajah 2.1: Modul “Triple Bottom Line” (Sumber: CGSS, 2009)
25
Merujuk konteks ekonomi, pengurusan sisa pepejal yang cekap mampu menyumbang kepada kebersihan dan kecantikan bandar. Kesannya, bandar yang bersih dan cantik mampu menarik kedatangan pelancong asing ke bandar. Namun terlalu fokus kepada pembangunan ekonomi dan mengabaikan alam sekitar dan pembangunan sosial adalah tidak wajar. Fenomena peningkatan jumlah sisa pepejal sangat berkaitan dengan gaya hidup masyarakat dan pembangunan ekonomi. Penggunaan bahan mentah yang tidak terkawal akan memberi impak yang positif kepada pembangunan ekonomi dan keperluan masyarakat, namun impak yang negatif untuk kesejahteraan alam sekitar (Cointreau, 2006). Oleh itu, pengurusan sisa pepejal yang lestari seperti pelencongan sisa pepejal daripada terus ke tapak pelupusan sampah adalah sangat penting. Pada masa kini, peluang peniagaan produk kitar semula telah mendapat perhatian pengguna kerana harga yang murah. Peluang ini telah diambil dengan sebaiknya oleh negara-negara maju untuk meningkatkan ekonomi disamping menyediakan perkhidmatan pengurusan sisa pepejal yang cekap.
26
Castanas, 2008). Disamping itu, kerjasama daripada masyarakat adalah sangat penting untuk mencapai kelestarian dalam pengurusan sisa pepejal. Hal ini kerana, masyarakat adalah penyumbang kepada penjanaan sisa pepejal yang terbesar. Maklumat berkaitan pengurusan sisa pepejal yang cekap perlu disampaikan kepada masyarakat supaya mereka tidak keliru dan mengetahui tanggungjawab mereka. Menurut Tanaka (2007), sebuah masyarakat yang lestari mengamalkan pengurusan sisa pepejal yang cekap dan mampu meningkatkan kualiti hidup masyarakat disekelilingnya.
Modul pembangunan lestari adalah sangat penting untuk dijadikan sebagai panduan kepada pengurusan sisa pepejal yang cekap. Gabungan yang simfoni antara ketiga-tiga komponen iaitu alam sekitar, ekonomi dan sosial dalam pengurusan sisa pepejal merupakan satu kombinasi yang mampan untuk pembangunan bandar lestari.
2.3Konsep Kampus Lestari Dalam Konteks Pengurusan Sisa Pepejal
27
Menurut Sohif et al. (2009), lebih daripada 300 universiti dari segenap pelusuk dunia telah menandatangani Deklarasi Talloiries pada tahun 1990. Universiti Malaya merupakan satu-satunya universiti di Malaysia yang terlibat dalam menandatangani deklarasi tersebut (Sohif et al., 2009). Deklarasi Talloiries merupakan sebuah platform menggabungkan konsep kelestarian dalam pembelajaran, penyelidikan, dan operasi di institusi pengajian tinggi (UNESCO, 1990; ULSF, 2008).
28
Jadual 2.3: Prinsip Kampus Lestari Menurut Berberapa Kajian
Prinsip Kampus Lestari Penulis Kenyataan Meningkatkan sumber,
Cole (2003) “institusi pengajian tinggi bertanggungjawab di peringkat arah gaya hidup yang lebih lestari”
(Sumber: Olahan Pengkaji, 2012)
29
Sistem Manusia. Hubungan antara kesejahteraan manusia dan skala aktiviti manusia akan memberi impak kepada keutuhan sistem-sistem yang ada. Kelestarian boleh dikecapai apabila keperluan manusia pada masa kini dipenuhi tanpa menjejaskan keperluan keperluan generasi akan datang (Quaddus dan Siddique, 2001).
Rajah 2.2: Hubungan Sistem Manusia Dengan Ekosistem (Sumber: Sohif et al., 2009)
30
Oleh itu, anjakan paradigma dalam kalangan komuniti institusi pengajian tinggi amat penting agar kesedaran mengenai kelestarian dapat dipromosi kepada pelbagai lapisan masyarakat (Yap Koh Hoe, 2011).
2.4Sisa Pepejal
Sisa pepejal merupakan sisa yang paling banyak dihasilkan di dalam bandar. sisa pepejal terdiri daripada pelbagai jenis seperti sisa pepejal perbandaran, sisa pepejal industri, sisa pepejal pertanian, sisa pepejal pembinaan dan sebagainya (Pitchel, 2005). Lambakan sisa pepejal yang tidak terkawal akan memberi kesan negatif kepada pembangunan ekonomi, alam sekitar dan sosial. Oleh itu, pengurusan sisa pepejal yang cekap amat penting untuk manghadapi lambakan sisa yang semakin meningkat dari tahun ke tahun (Agamuthu et al., 2009).
2.4.1 Definisi Sisa Pepejal Menurut Akta
31
“semua jenis sisa domestik dan tidak berbahaya seperti daripada sisa komersial dan
institusi, sisa jalan raya dan sisa dari tapak pembinaan” (United Nations, 1992).
Di dalam Pengaturan Kod Persekutuan Amerika (40 CFR 240.101), sisa pepejal didefinisikan sebagai:
“sampah, bahan buangan, sisa kumbahan dan lain-lain bahan pepejal yang
dilupuskan hasil daripada industri, operasi komersial dan aktiviti komuniti. Tidak
termasuk bahan atau pepejal terlarut pada kumbahan domestik atau punca
pencemaran sumber air seperti lumpur, bahan pepejal terlarut daripada sisa air
industri dan pengairan timbal balik atau lain-lain bahan pencemar air” (Pichtel, 2005)
Mengikut Konvensyen Basel pada 1989, sisa didefinisikan sebagai:
“bahan atau objek yang dilupuskan atau ingin dilupuskan atau perlu dilupuskan
oleh individu, institusi dan industri dibawah undang-undang nasional” (Shulman,
2011).
Manakala, menurut undang-undang Kesatuan Eropah (Arahan 75/442/EEC) telah mendefinisikan sisa sebagai:
“apa-apa bahan atau objek yang pemiliknya ingin membuang atau bercadang atau
32
Di Malaysia, Akta Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam (Akta 672) telah mendefinisi sisa pepejal sebagai:
“apa-apa bahan sekerap, benda lebihan dan produk lain yang tidak diinginkan
kerana patah, haus, tercemar dan lain-lain sebab yang diperlukan oleh pihak
berkuasa untuk dilupuskan” (PPSPPA, 2012).
Namun, sebahagian bahan buangan yang dihantar ke tapak pelupusan sampah sebenarnya mempunyai potensi menjadi sumber yang sangat berharga apabila dikeluarkan atau dilencongkan daripada aliran sisa (World Bank, 1999).
2.4.2 Klasifikasi Sisa Pepejal
Sisa pepejal yang dihasilkan dari industri pengeluaran diperbuat daripada pelbagai sumber bahan mentah yang mempunyai ciri-ciri kimia dan fizikal yang berbeza. Oleh itu, untuk melaksanakan pengurusan sisa dengan kos yang efektif memerlukan klasifikasi mengikut jenis agar memberi faedah kepada kesejahteraan masyarakat dan alam sekitar. Beberapa kelas utama sisa iaitu:
Perbandaran Berbahaya Industri Universal Pertanian
Pembinaan Hospital Radioaktif Perlombongan
33 2.4.3 Sisa Pepejal Perbandaran
Sisa Pepejal Perbandaran (Municipal Solid Waste, MSW) juga dikenali sebagai sisa yang dihasilkan di kawasan sekeliling bandar, perumahan, pusat komersial, institusi dan industri (Jadual 2.4). Oleh itu, sisa perbandaran yang dihasilkan adalah bersifat heterogenus kerana mengandungi bahan tahan lama dan bahan yang tidak tahan lama, bungkusan dan bekas, sisa makanan, sisa kebun, dan pelbagai sisa tak organik (Pitchel, 2005). MSW boleh diklasifikasikan kepada dua kategori utama iaitu sisa organik dan sisa bukan organik (Jadual 2.5). Sisa organik terdiri daripada bahan buangan tumbuhan dan haiwan. Sisa seperti ini mudah mereput melalui tindak balas mikrobial tanah yang akan menghasilkan bau yang busuk dan gas berbahaya seperti metana. Manakala sisa bukan organik adalah selain sisa organik yang akan mengambil masa yang lama untuk mereput (Pichtel, 2005).
Jadual 2.2: Sumber Penjanaan Sisa Pepejal Perbandaran
Sumber Lokasi Jenis Sisa
Perumahan
(rumah berkeluarga atau bujang)
Sisa makanan, bungkusan makanan, tin, botol, surat khabar, pakaian, sisa kebun,
(sekolah, kolej, universiti, hospital, penjara)
Kertas, kotak, sisa kafetaria, sisa tandas, sisa kelas, sisa kebun
Industri
(pembungkusan dan pentadbiran; tidak termasuk sisa pemprosesan)
Kertas, kotak, palet kayu, sisa kafetaria,
Bandar
(jalan raya, longkang)
Daun kering, kereta lama, sisa tapak pembinaan
34
Jadual 2.3: Komposisi Fizikal Sisa Pepejal Perbandaran
Klasifikasi Asas Komposisi Umum Contoh Sisa Organik Makanan Daging, ayam, sayur-sayuran
Sisa Kebun Daun kering, ranting kayu, Tekstil/Getah Barangan kulit, baju, karpet
Produk Kertas Suratkhabar, kotak, cawan kertas, pinggan kertas
Sisa Bukan Organik
Plastik Polyethylene terephthalate (1)*, High-densisty polyethylene (2), Polyvinyl chloride (3), Low-density polyethylene
(4), Polypropylene (5), Polystyrene
(6), Multilayer Plastic (7)
2.4.4 Pengurusan Sisa Pepejal di Peringkat Asia
35
Rajah 2.3: Komposisi Sisa di Negara Berpendapatan Tinggi, Sederhana dan Rendah (Sumber: World Bank, 1999)
36
kesejahteraan populasi dan urbanisasi di negara berpendapatan tinggi dan sederhana (World Bank, 1999).
Disamping mengalami perkembangan ekonomi yang pesat, negara-negara membangun di Asia akan mengalami pertumbuhan bandar yang positif dengan kadar peningkatan 4% setahun dan corak pertumbuhan ini dijangka akan berterusan untuk beberapa dekad (World Resources Institute, 1996). Kajian yang telah dijalankan oleh McGee dan Griffiths (1994), menunjukan migrasi daripada kawasan luar bandar ke bandar dijangka mencapai 40% sehingga 60% dalam pertumbuhan tahunan populasi di bandar. Keadaan ini telah berlaku dikebanyakan negara perindustrian seperti Amerika Syarikat sejak berberapa abad yang lepas. Kadar kepenggunaan di Amerika Syarikat telah meningkat secara mendadak seiring dengan peningkatan kemajuan ekonomi.
37
berpotensi. Oleh itu, penjanaan sisa perbandaran di sana telah meningkat dari 1.19 juta tan pada tahun 1985 kepada 1.50 juta tan pada tahun 1993 terutamanya penjanaan sisa berbentuk bungkusan palstik dan kertas (Wei et al., 1997).
Sehubungan itu, perkembangan syarikat-syarikat multi-national corporation
dengan program pasaran global telah menyumbang kepada penjanaan sisa terbesar dikebanyakan negara Asia. Walau bagaimanapun, syarikat-syarikat multi-national ini mampu menjadi sekutu yang kuat kepada pihak berkuasa tempatan untuk mengatasi masalah pengurusan sisa pepejal. CEMPRE merupakan salah satu bentuk kolabrasi antara syarikat swasta dengan pihak berkuasa tempatan dalam menangani masalah pengurusan sisa pepejal di Brazil (World Bank, 1999). Extend Product Responsible
(EPR) merupakan inisiatif syarikat pengeluaran sebagai tanggungjawab untuk mengurangkan impak negatif produk yang dihasilkan kepada alam sekitar. Kerajaan Jerman, Belanda dan Sweden telah membentuk sebuah kerangka yang komprehensif untuk EPR. Kerangka ini dijadikan panduan kepada industri pengeluaran untuk menggunakan semula dan mengitar semula produk yang dihasilkan. Di Sweden, perindustrian pengeluaran bateri secara suka rela telah bersetuju untuk membangunkan program kitar semula untuk bateri nikel cadmium (Davis et al., 1997).
38
produk yang mesra alam disamping meningkatkan kesedaran alam sekitar dalam kalangan pengguna. Program ini telah dibentuk dipelbagai negara OECD seperti Jerman, Kanada, Jepun, Norway, Sweden, Finland, Austria, Portugal dan Perancis (OECD, 1991). Kajian kualitatif telah dilaksanakan untuk program pelabelan di Jerman oleh Environmental Data Services, Inc., pada tahun 1988 menunjukan label mesra alam telah meningkatkan kesedaran alam sekitar dalam kalangan pengguna untuk membeli barangan mesra alam (World Bank, 1999). Keadaan ini akan merangsang penghasilan produk yang kurang memberi impak negatif kepada alam sekitar dan seterusnya mengurangkan penjanan sisa dan pencemaran (OECD, 1991)
2.4.5 Pengurusan Sisa Pepejal di Malaysia
39
i) Akta-Akta Berkaitan Sisa Pepejal di Malaysia
Malaysia telah mempunyai perundangan berkaitan pengurusan sisa pepejal sejak tahun 1974 dan telah dipinda pada tahun 2007 (Jadual 2.6). Pembentukan akta-akta ini dijadikan panduan utama kepada pembangunan dan pelaksanaan pengurusan sisa pepejal di Malaysia.
Jadual 2.4: Akta Berkaitan Pengurusan Sisa Pepejal di Malaysia
Akta Tahun
Akta A1312: Akta Jalan, Parit dan Bangunan 1974 (pindaan) 2007 Akta A1313: Akta Perancangan Bandar dan Desa 1976 (pindaan) 2007
Akta 672: Akta Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam 2007 Akta 673: Akta Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan
Awam
2007
(Sumber: Jabatan Pengurusan Sisa Pepejal Negara, 2012)
ii) Pelan Tindakan untuk Malaysia Cantik dan Bersih
40
untuk Malaysia Cantik dan Bersih (ABC). Cadangan polisi kebangsaan berkenaan ABC dibentuk untuk menghasilkan keseragaman sistem sisa pepejal kebangsaan yang produktif, mesra alam, dan boleh diterima masyarakat pada tahun 2010. Namun polisi ABC tidak diluluskan secara rasmi oleh Majlis Kebangsaan Kerajaan Tempatan walaupun telah dijalankan sepenuhnya oleh KPKT menerusi pelaksanaan program kitar semula pada tahun 1993 hingga tahun 2000. Menurut Agamuthu et al. (2011), ABC dianggap berjaya kerana digunakan dalam Perancangan Strategik Kebangsaan untuk Pengurusan Sisa Pepejal pada tahun 2005.
iii) Pelan Strategik Kebangsaan untuk Pengurusan Sisa Pepejal
41
“pengurusan sisa yang lestari melalui konsep 3R iaitu pengurangan sisa,
penggunaan semula, kitar semula dan menggunakan teknologi, fasiliti dan peralatan
yang menyediakan perkhidmatan pengurusan sisa pepejal yang komprehensif dan
lestari” (Agamuthu et al., 2011).
NSP telah mencadangkan enam strategi sebagai panduan perundangan sisa pepejal, perancangan infrastruktur dan pengurusan institusi di Malaysia merangkumi pelan tindakan yang bertindak sebagai Road Map pelaksanaan Pelan Perancangan Strategik Kebangsaan untuk Pengurusan Sisa Pepejal. Hasilnya, Polisi Pengurusan Sisa Pepejal Negara telah dibentuk mencapai pengurusan sisa pepejal yang komprehensif, bersepadu, mampan dan boleh diterima masyarakat (Norizan et al.,
2012).
42
menghadapai cabaran pembangunan bandar lestari pada masa kini (Agamuthu et al., 2009).
43
iv) Hirarki Pengurusan Sisa Pepejal di Malaysia
Hirarki pengurusan sampah di Malaysia telah dibentuk dalam Pelan Perancangan Strategik Nasional untuk Pengurusan Sisa Pepejal pada tahun 2005 (Rajah 2.5). Hirarki pengurusan sisa pepejal di Malaysia mengunakan konsep 3R (Reduce, Reuse, Recycle) sebelum sisa di hantar ke pusat rawatan dan akhirnya ke tapak pelupusan sampah. Namun keadaan diatas tidak berlaku dalam realiti pengurusan sisa di Malaysia (Norizan et al., 2009).
Rajah 2.5: Hirarki Pengurusan Sisa Pepejal di Malaysia. (Sumber: Hamidi Abdul Aziz, 2009)
Pelupusan
Langkah terakhir selepas keempat-empat kaedah diatas dengan menghantar sisa ke tapak pelupusan sampah
Rawatan
Baki sisa pepejal yang tidak boleh dikitar semula dan diguna semula di hantar ke pusat rawatan untuk mengecilkan isipadu
Kitar Semula (Recycle)
penghasilkan produk baru dari sisa pepejal tertentu (tin aluminium, produk plastik, kaca dan besi)
Guna Semula (Reuse)
memaksimumkan penggunaan semula produk dan barang
Pengurangan (Reduce)
44 v) Penjanaan Sisa Pepejal di Malaysia
Penjanaan sisa pepejal di Malaysia dihasilkan daripada aktiviti manusia seperti sisa industri, sisa pertanian dan sisa penghasilan tenaga. Perbezaan kesejahteraan, tahap urbanisasi dan perindustrian merupakan faktor yang menyumbang kepada penghasilan sisa di setiap negara. Perubahan populasi yang berlaku di bandar telah menyebabkan peningkatan penjanaan sisa pepejal di Malaysia (Agamuthu et al., 2009). Menurut Agamuthu et al. (2009), kebanyakan pusat bandar mengalami peningkatkan drastik dalam penjanaan sisa pepejal terutamanya di Kuala Lumpur, Klang, dan Georgetown (Jadual 2.7). Komposisi sisa di Malaysia didominasi oleh sisa organik diikuti sisa kertas, plastik, logam dan kaca pada tahun 1975 hingga 2005 (Jadual 2.8).
Jadual 2.7: Penjanaan Sisa Pepejal Perbandaran di Pusat Bandar Semenanjung Malaysia
Pusat Bandar Penjanaan Sisa Pepejal (tan/sehari)
45
Jadual 2.8: Komposisi Sisa yang Dijana di Malaysia (1975-2005) Komposisi
Sisa
1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 Organik 63.7 54.4 48.3 48.4 45.7 43.2 44.8
Kertas 7.0 8.0 23.6 8.9 9.0 23.7 16.0
Plastik 2.5 0.4 9.4 3.0 3.9 11.2 15.0
Kaca 2.5 0.4 4.0 3.0 3.9 3.2 3.0
Logam 6.4 2.2 5.9 4.6 5.1 4.2 3.3
Lain-lain 8.7 4.3 8.8 32.1 6.4 14.5 17.9 (Sumber: Agamuthu et al., 2009)
vi) Pemungutan Sisa Pepejal di Malaysia
Sistem pemungutan dan peralihan sisa pepejal merupakan operasi yang diguna pakai di Malaysia dan beberapa negara di Asia. Proses pemungutan berlaku dengan menggunakan tong-tong yang telah diletakan di lokasi tertentu. Terdapat dua kaedah pemungutan yang diaplikasi di Malaysia iaitu pemungutan sisa pepejal rumah ke rumah dan pemungutan sisa pepejal berpusat seperti di pasar, institusi pendidikan dan perumahan apartment (UNEP, 2012a). Sisa pepejal perbandaran ini adalah di bawah tanggungjawab pihak berkuasa tempatan (PBT) dan syarikat swasta.
46
Sumber pendapatan perbandaran ini adalah hasil daripada cukai, yuran perkhidmatan dan subsidi daripada kerajaan pusat (Lau, 2004). Pengurusan yang diberikan oleh pihak swasta adalah lebih teratur tetapi memerlukan modal yang tinggi. Alam Flora Sdn. Bhd dan Kualiti Alam Sdn. Bhd merupakan dua contoh syarikat swasta yang menguruskan sisa pepejal di Malaysia (Lau, 2004).
a) Alam Flora Sdn. Bhd
Alam Flora Sdn Bhd telah ditubuhkan pada tahun 1995 oleh konsortium HICOM Holding Berhad selepas kerajaan menawarkan penswastaan kontrak pengurusan sisa pepejal di Malaysia. Syarikat ini telah memberi perkhidmatan kepada lebih 6.4 juta pelanggan dari berberapa buah negeri di Semenanjung Malaysia seperti Kuala Lumpur, Selangor, Pahang, Kelantan, Terengganu dan Putrajaya.
Alam Flora Sdn. Bhd telah mendapat pengiktirafan ISO 14001 sebagai syarikat yang komited menggunakan pendekatan holistik dalam pengurusan sisa pada tahun 2004. Alam Flora Sdn. Bhd dengan visi “to be leading environmental management company committed to improving the quality of life” menjadi syarikat
47
untuk kualiti hidup yang lebih baik (Jadual 2.9). Namun, Alam Flora Sdn, Bhd tidak menawarkan perkhidmatan untuk pengurusan sisa berbahaya.
Jadual 2.9: Perkhidmatan yang ditawarkan oleh Alam Flora Sdn. Bhd
Perkhidmatan Butiran
Pemungutan dan Pembersihan Sisa
i) Perkhidmatan berbayar secara langsung iaitu dibayar terus oleh pelanggan
a) Pemungutan sisa tak dijadualkan daripada premis-premis peniagaan yang tidak ditetapkan oleh pihak PBT
b) Pemungutan timbunan sisa di kawasan perumahan, industri, institusi pengajian tinggi yang tidak ditetapkan oleh pihak PBT
c) Pemungutan sisa di tapak pembinaan
d) Pemunggutan sisa kebun di taman-taman yang tidak ditetapkan oleh pihak PBT
ii) Perkhidmatan berbayar secara tak langsung iaitu dibayar oleh pihak berkuasa tempatan (PBT)
a) Pemungutan sisa pepejal di kawasan perumahan, industri dan institusi pendidikan seperti yang ditetapkan oleh pihak PBT
b) Membuat pembersihan jalan raya dari sisa pepejal dan bangkai haiwan di kawasan yang ditetapkan oleh PBT Kitar Semula i) Perkhidmatan pusat pengumpulan dan pembelian
barangan kitar semula.
a) 91 buah pusat pengumpulan dan pembelian barangan kitar semula disediakan di Kuala Lumpur, Selangor dan Pahang.
b) 59 daripadanya merupakan pusat kitar semula bergerak
ii) Memberi perkhidmatan konsultan untuk program kitar semula di kawasan perumahan, pejabat, institusi pendidikan dan industri
Pelupusan Sisa i) Menggunakan kaedah tapak pelupusan sampah
a) 13 tapak pelupusan sampah telah dibina iaitu 10 di Pahang dan 3 di Selangor
b) Hanya sisa yang diluluskan oleh kementerian alam sekitar yang diterima di tapak pelupusan ini iaitu:
a. Sisa komersial b. Sisa pembinaan
c. Sisa dari sungai dan longkang d. Sisa jalan raya
e. Sisa dari taman
48
Sisa sisa di jalankan di beberapa kawasan yang berpotensi iaitu:
a. Sekolah
b. Institusi pengajian tinggi c. Premis perniagaan swasta d. Perumahan
e. Organisasi bukan kerajaan
(Sumber: Alam Flora, 2012)
b) Kualiti Alam Sdn. Bhd
Kualiti Alam Sdn. Bhd merupakan syarikat pengurusan sisa yang diperbadankan sebagai swasta pada 09/12/1991 dan dimiliki sepenuhnya oleh UEM World Berhad di bawah bahagian UEM Environment Sdn. Bhd. Pada tahun yang sama, pusat pengurusan sisa yang pertama dibina di Bukit Nanas, Negeri Sembilan dengan matlamat sebagai tempat menjalankan analisis sisa, rawatan sisa dan pelupusan sisa. Hasilnya, Integrated Scheduled Waste Management Facility telah dibina dan beroperasi di Pusat Pengurusan Sisa Bukit Nanas pada tahun 1996.
49
pengurusan alam sekitar (Jadual 2.10). Namun, perkhidmatan yang diberikan lebih berfokus kepada sisa berbahaya yang dihasilkan di industri.
Jadual 2.10: Perkhidmatan yang ditawarkan Kualiti Alam Sdn. Bhd
Perkhidmatan Butiran
Pengurusan Sisa Berbahaya
i) Mengklasifikasi sisa berbahaya kepada 4 ciri asas iaitu: a) Mudah terbakar pada suhu ≤ 60 ˚C
b) Menghakis (logam mudah larut, berbahaya kepada kulit atau mempunyai pH ≤ 2 atau pH ≥ 12,5)
c) Bahan reaktif (kimia yang tidak stabil atau memberi reaksi yang berbahaya apabila bertindak balas dengan air, udara atau lain-lain bahan-bahan)
d) Bahan toksik (beracun atau boleh menyebabkan kanser, mutasi atau kematian)
Pengurusan Alam Sekitar
i) Penyediaan fasiliti dan konsultan untuk menjalankan penyelidikan berkaitan sisa seperti:
a) Makmal analitikal
b) Special Waste Treatment and Disposal (SWTD) c) Wastewater Solution (WWS) untuk dikitar semula dan dipulihkan seperti:
a) Sisa minyak dan cat b) Sisa alkali dan asid c) Sisa logam hidroksida d) Sisa fotografi
e) Sisa bekas kosong (Plastik dan Logam) f) Sisa elektronik
b) Pembungkusan dan pengangkutan sisa berbahaya
c) Pemulihan sisa dan kitar semula
d) Perkhidmatan teknologi pengasingan sisa e) Perkhidmatan lori vacuum untuk bahan kimia f) Pembersihan paip, tangki dan saluran yang
tercemar
g) Perkhidmatan konsultan untuk keselamatan, kesihatan dan alam sekitar di dalam industri ii) Perkhidmatan pembersihan alam sekitar merangkumi:
50
b) Pembersihan sungai
(Sumber: Kualiti Alam, 2012)
vii) Pelupusan Sisa Pepejal di Malaysia
Secara umumnya, Malaysia telah menguna pakai pelbagai kaedah pelupusan sisa pepejal seperti tapak pelupusan sampah dan pembakaran. Namun, penggunaan kaedah tapak pelupusan sampah adalah lebih popular dipraktikkan di Malaysia berbanding kaedah pembakaran. Namun, kaedah tapak pelupusan sampah merupakan kaedah menjadi pilihan paling bawah yang digunakan untuk melupuskan sisa pepejal. Melalui kaedah ini, sisa perlu diasingkan dan dipulihkan berdasarkan ciri-ciri fizikal, kimia, dan biologikal yang memerlukan kos yang tinggi dan masa yang panjang (Grodzinska-Jurczak, 2001). Seperti negara membangun yang lain, Malaysia menggunakan kaedah tapak pelupusan sampah terbuka sebagai konsep pelupusan sanitari yang tidak melaksanakan teknologi kerana kekangan kewangan (Chong et al., 2005). Menurut Kementarian Perumahan dan Kerajaan Tempatan Malaysia, dijangka sebanyak 230 tapak pelupusan sisa masih beroperasi di Malaysia (Jadual 2.11). Menurut Idris et al., (2004), tapak pelupusan sampah boleh diklsifikasikan berdasarkan proses penguraian atau pereputan yang digunakan iaitu:
1) Tapak pelupusan sampah an-aerobik
2) Tapak pelupusan sampah sanitari an-aerobik tertutup
3) Tapak pelupusan sampah an-aerobik sanitari yang ditambah baik dengan paip pengumpulan bahan larut resap bawah tanah
51
5) Tapak pelupusan sampah dengan tekanan pengudaraan
Tapak Pelupusan sampah di Malaysia boleh diklasifikasikan dalam jenis kedua iaitu tapak pelupusan sampah sanitari tertutup (Abdelnaser, 2008). Menurut Abdelnaser Omran Ali (2008), tapak pelupusan sampah di Malaysia mempuyai masalah seperti mengeluarkan bau yang kurang menyenangkan berpunca daripada proses penguraian an-aerobik sisa pepejal, masalah lalat dan serangga perosak.
52 2.4.6 Pengurusan Sisa Pepejal Bersepadu
Pengurusan Sisa Pepejal Bersepadu (Intergrated Solid Waste Management, ISWM) merupakan istilah yang diguna pakai oleh pembuat dasar dalam konteks pengurusan sisa pepejal yang lebih efektif. Di kebanyakan negara, ISWM difahami sebagai pendekatan bersepadu untuk mengurus sisa perbandaran dengan cara yang lebih lestari (Memon, 2010). ISWM terdiri daripada berberapa komponen utama iaitu pencegahan sisa, kitar semula, pengkomposan, dan pelupusan sisa. Sistem ISWM berfokus kepada pengurusan sisa pepejal yang paling berkesan seperti pelaksanaan kitar semula agar kualiti hidup masyarakat dipelihara. Pada asasnya, konsep ISWM dibentuk untuk meningkatkan kecekapan aliran sistem pengurusan sisa pepejal perbandaran iaitu pengasingan, pengumpulan, pusat pemindahan, rawatan dan pelupusan. Ojektif sistem ISWM adalah mengurangkan penjanaan sisa untuk dilupuskan dan memaksimumkan pemulihan tenaga daripada sisa (Memon, 2010). Pada masa kini, ISWM telah menjadi satu sistem yang sangat penting untuk koordinasi semua jenis sisa yang dihasilkan dari kawasan perumahan, industri, komersial, pertanian, dan tapak pembinaan.
53
a) Masalah sistem pengurusan sisa dapat diselesaikan dengan kombinasi pelbagai aspek
b) Perubahan sistem sisa perlu diselaraskan kerana pengubahsuaian sistem sisa di sebuah kawasan boleh menganggu sistem sisa di kawasan yang lain
c) Integrasi membolehkan keupayaan atau sumber digunakan sepenuhnya; kelengkapan untuk ekonomi atau pengurusan infrastruktur selalunya hanya boleh dicapai apabila semua sisa di seluruh kawasan diuruskan dengan menggunakan satu sistem
d) Sektor awam dan swasta dilibatkan dalam pembentukan pelan pengurusan sisa
e) Pelan ISWM dapat membantu dalam mengenal pasti kaedah alternatif yang berkos rendah
f) Sebahagian aktiviti berkaitan sisa tidak boleh dikendalikan dengan sebarang bayaran kerana pengurusan sisa boleh menjadi perbelanjaan bersih dan menunjukan keuntungan. Tanpa pelan ISWM, beberapa aktiviti penghasilan menjadi "skim off" dan dianggap sebagai menguntungkan, manakala aktiviti-aktiviti yang berkaitan dengan penyelenggaraan kesihatan dan keselamatan awam akan terabai jika peruntukan dana tidak mencukupi.
54
dan alam sekitar. Hal ini kerana, setiap faktor adalah berbeza untuk setiap kawasan yang berbeza. Oleh itu, pemilihan modul yang sesuai untuk dijadikan panduan adalah amat pemting. Di dalam konteks Malaysia, pihak berkuasa tempatan memerlukan rakan kongsi dan sokongan daripada NGO dan pihak swasta untuk melaksanakan sistem ISWM dalam lingkugan kawasan tertentu seperti di bandar (Memon, 2010). Selain itu, penglibatan dan sokongan komuniti awam dapat memberi impak yang besar dalam kejayaan sistem ISWM.
2.4.7 Impak Lambakan Sisa Pepejal yang Tidak Terkawal
Pengurusan sisa pepejal yang tidak cekap akan menyebabkan pelbagai jenis pencemaran berlaku seperti pencemaran air, udara, dan tanah. Sistem pembuangan dan pelupusan sisa yang salah akan menyebabkan pencemaran air bawah tanah. Pembakaran sisa akan menyumbang kepada pencemaran udara. Pembebasan gas rumah hijau yang berpunca daripada pereputan bahan organik di tapak pelupusan sampah memberi kesan negatif kepada alam sekitar.
55 2.5Kitar Semula
Kitar Semula merupakan salah satu pendekatan yang berkesan untuk mengurangkan kuantiti sisa pepejal yang dilupuskan (Pichtel, 2005). Kitar semula telah diamalkan sejak tiga abad yang lalu. Proses kitar semula telah mengalami perubahan dan evolusi terutamanya dalam konteks teknologi dan sistem untuk memudahkan orang ramai mengitar semula sisa pepejal mereka.
2.5.1 Ringkasan Sejarah dan Evolusi Kitar Semula
56
Pada tahun 1898, Kemudahan Mendapatkan Semula Bahan Kitar Semula (Material Recovery Facilities) yang pertama telah dibina di bandar New York. Fasiliti ini bertujuan untuk memproses sisa yang dijana oleh 116 000 orang penduduk di bandar New York dan telah berjaya memulihkan sehingga 37% daripada sisa pepejal yang dijana (Pichtel, 2005). Kemudiannya, Kemudahan Mendapatkan Semula Bahan Kitar Semula (MRF) telah dibina di Berlin, Hamburg, dan Munich. Menurut Bilitewski et al. (1997), MRF di berlin mampu memproses melebihi 275 metrik tan sisa setiap hari. Walaupun MRF yang pertama dibina di bandar New York, namun negara-negara di Eropah telah mendahului Amerika Syarikat dalam pelaksanaan kitar semula (Pichtel, 2005). Semasa awal perang dunia kedua pada tahun 1939, setiap isi rumah yang berada di Jerman dijangka mengasingkan sisa pepejal seperti kertas, botol, logam, dan lain-lain besi ferus daripada sisa yang jana di rumah masing-masing (APWA, 1941; Alexender, 1993).
57
semula dan Kemudahan Mendapatkan Semula Bahan Kitar Semula (MRF) dibina disebabkan desakan orang awam (Pichtel, 2005).
Terdapat dua jenis pendekatan utama dalam pengasingan sisa pepejal perbandaran untuk dikitar semula iaitu:
a) Pengasingan: merangkumi pengasingan bahan mengikut komponen sisa pepejal seperti tin aluminiun, kertas, kaca, dan plastik dikutip dan dihantar ke fasiliti tertentu untuk diproses dan dijual
b) Kemudahan Medapatkan Semula Bahan Kitar Semula (Material Recovery F acilities): kemudahan ini samada menerima bahan yang bercampur atau bahan yang telah diasingkan. Bahan kitar semula yang bercampur akan dihantar ke fasiliti dengan sistem conveyor untuk diasingkan mengikut jenis dengan menggunakan tangan atau mesin
58 2.5.2 Istilah Berkaitan Kitar Semula
Menurut Pichtel (2005), berberapa istilah berkaitan kitar semula telah disalah guna. Oleh itu, penerangan istilah berkaitan kitar semula amat penting untuk mengelakan kekeliruan. Antara istilah berkaitan kitar semula adalah:
a) Pengasingan Sumber: memindahkan bahan yang berpotensi untuk dikitar semula dari aliran sisa
b) Penggunaan Semula: menggunakan bahan berdasarkan fungsi asal. Sebagai contoh botol air digunakan semula untuk mengisi air
c) Kitar Semula: menggunakan bahan dalam bentuk yang sama dengan kegunaan asal. Sebagai contoh surat khabar dijadikan kotak atau surat kabar yang baru.
d) Sisa kepada Tenaga: Pengubahan sisa pepejal perbandaran (sisa organik) kepada tenaga melalui pembakaran yang dikawal dengan incinerator. Tenaga haba yang dihasilkan digunakan kepada tenaga elektrik.
59
Rajah 1.6: Simbol Kitar Semula (Sumber: Pichtel, 2005)
60
Ketiga-tiga anak panah ini saling berhubung dan boleh digambarkan seperti sistem yang berulang kali. Oleh itu, ketiga-tiga anak panah membentuk satu rantaian sistem yang sangat penting untuk mengurangkan jumlah sisa pepejal dihantar ke tapak pelupusan sampah. Oleh itu, sisa pepejal tidak boleh dipertimbangkan sebagai telah dikitar semula jika tidak melalui proses yang melibatkan ketiga-tiga anak panah (Rajah 2.5). Namun, proses pengasingan bahan kitar semula telah menjadi masalah kepada industri dan syarikat swasta yang terlibat kerana kos alatan yang tinggi. Selain itu, harga pasaran bahan kitar semula yang tidak stabil meyebabkan produk bahan kitar semula menjadi lebih mahal dari produk yang menggunakan bahan mentah asal. Kesannya, kurang permintaan produk kitar semula daripada pasar raya, kedai dan pengguna (Pichtel, 2005).
2.5.3 Sistem Kitar Semula
61
Rajah 2.7: Operasi Sistem Kitar Semula (disesuaikan dari Arena et al., 2003)
62
Selain itu, kaedah drop-off center juga merupakan kaedah alternatif pengumpulan bahan kitar semula. Melalui kaedah ini, pengguna atau penduduk membawa sendiri bahan kitar semula ke pusat pengumpulan dan disimpan di dalam kontena yang sesuai. Pusat pengumpulan terletak di lokasi yang strategik agar mudah dicapai komuniti. Dalam konteks pengurusan, kaedah ini memerlukan pengurusan yang lebih terperinci. Oleh itu, petugas perlu dilantik untuk menguruskan pusat pengumpulan bahan kitar semula ini (Lund, 1993). Menurut Kimball et al., (2005), antara tugas pekerja di pusat pengumpulan bahan kitar semula adalah memastikan pengasingan barangan kitar semula dibuat dengan betul, mengeluarkan bahan yang tidak boleh dikitar semula dari tempat pengumpulan, memastikan pusat pengumpulan sentiasa bersih dan membantu mendidik pengguna berkaitan amalan kitar semula.
63
i) Curbside Collection: Sistem Kitar Semula Pelbagai Aliran (Multi Stream)
Sejak tahun 1980, pendekatan sistem kitar semula pelbagai aliran sudah dikenali ramai dan diguna pakai oleh kebanyakan negara kerana beberapa faktor seperti mengelakkan bahan kitar semula dari tercemar dan menjimatkan kos pemprosesan. Sebagai contoh, bahan kitar semula seperti kertas yang mudah rosak dan tercemar apabila tidak disimpan dan diurus dengan cara yang betul. Pencegahan pencampuran antara bahan mampu mengekalkan kualiti bahan kitar semula dan boleh diguna dengan lebih efisien. Kos perbelanjaan pemprosesan bahan kitar semula bergantung kepada kualiti bahan kitar semula yang dikumpul. Kos untuk pemprosesan bahan akan rendah apabila kualiti bahan masih dalam keadaan baik (Kehmeyer, 2011). Menurut Kahmeyer et al. (2011), sistem kitar semula pelbagai aliran melibatan pengasingan barangan kitar semula kepada beberapa bekas yang spesifik seperti bekas palstik, kertas dan kaca.
64
Kehmeyer et al. (2011), kos penyediaan bekas mengikut jenis bahan yang tinggi menjadi masalah kepada isi rumah untuk memulakan amalan kitar semula di rumah.
Antara contoh sistem kitar semula pelbagai aliran yang banyak digunakan dibeberapa negara adalah set kitar semula tiga tong yang mempunyai fungsi yang berbeza untuk setiap tong mengikut warna. Sistem ini banyak dilaksanakan di Eropah dan di Asia termasuk Malaysia. Antara warna yang digunakan untuk membezakan fungsi tong adalah jingga, biru dan coklat. Tong berwarna biru digunakan untuk mengumpul barangan kertas, kadbod dan kotak, manakala tong berwarna jingga digunakan untuk mengumpul barangan tin aluminium dan botol plastik. Tong berwarna coklat digunakan untuk mengumpul barangan kaca (Hamidi Abdul Hamid, 2009).
ii) Curbside Collection: Sistem Kitar Semula Satu Aliran (Single Stream)
