بررسی سبک شناختی هنر شمایل نگاری بیزانسی

یراگن لیامش رنـه یتخانش کبس یـسررب

* یـسنازـیب

2**یتشهب هبیط ،¹یهللا تیآ للها بیبح رتکد .ناریا ،نارهت ،دهاش هاگشناد ،رنه هدکشناد ،رنه شهوژپ هورگ رایشناد ¹ .ناریا ،نارهت ،رنه هاگشناد ،یلم غاب سیدرپ ،رنه شهوژپ هورگ یرتکد یوجشناد ²

)90/3/1 :ییاهن شریذپ خیرات ،89/10/8 :هلاقم تفایرد خیرات(

هدیکچ زین سدقم یرنه هتبلا هک ،تیحیسم نید زا جتنم یرنه روص نیرت مهم زا یکی ناونع هب ،یسنازیب یراگن لیامش رنه هراومه -ینکش لیامش قافن هلاسدص هرود زج هب - یقرش مور یروطارپما رارقتسا هلاس رازه نارود یمامت رد ،ددرگ یم بوسحم مکاح رکفت و هشیدنا زا امن مامت یا هنییآ ار نآ دیاب هک یروط هب .تسا هدوب رادروخرب یسنازیب هعماج رد یا هژیو تیمها و هاگیاج زا نیا گنتاگنت دنویپ مغر هب و دوجو نیا اب .تسناد ،دش یم بوسحم یروطارپما نیا یمسر نید هک ،سکودوترا تیحیسم رب تروص نیا ،ریوصت بلاق رد یهلا هملک دسجت ینعی اهنآ نیرت یساسا هژیو هب و نآ رب مکاح تایمزج و یحیسم تایهلا اب رنه نامدرم هنایماع دیاقع یتح و یعامتجا ،یسایس یگدنز یاه هبنج زا یرایسب ساکعنا هدهع زا تسا هتسناوت یبوخ هب یرنه هن یارب تسا یشلات عقاو رد ور شیپ هلاقم .دیآرب ،تسا هتشاد زین یبهذم -ینید یا هبنج هراومه هتبلا هک دوخ رصع هعماج دنویپ ،یلیلحت -یخیرات شور رب هیکت اب ات دومن دهاوخ ششوک نینچمه هکلب ،یرنه تروص نیا یتخانش كبس یسررب اهنت لاس رازه هب بیرق لوط رد نآ یسایس - یعامتجا یاهدادخر و ثداوح و هعماج نیا نامدرم هرمزور یگدنز اب ار نآ گنتاگنت .دهد ناشن یروطارپما نیا رارقتسا

یدیلک یاه هژاو .سکودوترا تیحیسم ،سنازیب ،یراگن لیامش ،لیامش

سنازیب یراگن لیامش رنه رد یوتحم و تروص« ناونع تحت مود هدنراگن دشرا یسانشراک ی همان نایاپ زا هتفرگرب هلاقم نیا*

سردم تیبرت هاگشناد یرامعم و رنه هدکشناد رد لوا هدنراگن ییامنهار هب 1387 هام رذآ رد هک تسا »؟دنراد یا هطبار هنوگچ .تسا هدیسر ماجنا هب .E-mail: tb.beheshti@gmail.com ،0251-7749684 :ربامن ، 0251-7747647 :نفلت :لوئسم هدنسیون **

و مور لاسنهک یروطارپما رد تیحیسم نید نتفای تیمسر اب ماجنارس و یبرغ و یقرش همین ود هب یروطارپما میسقت سپس هک ،دش دلوتم یقرش مور یاپون یروطارپما ،یبرغ شخب طوقس نآ زا .دننک یم دای سنازیب یروطارپما ناونع اب نآ زا ناخروم یگنتاگنت طابترا هطساو هب سنازیب رابرد و ناروطارپما هک ییاج ناقوشم و نایماح زا هراومه ،دنتشاد سکدوترا یاسیلک اب هک هلمج زا و اهرنه نیا .دنوش یم بوسحم یحیسم یاهرنه نیتسار رارقتسا لاس رازه لوط رد یراگن لیامش ینعی اهنآ نیرت یحیسم زا ار ییافوکش و دشر زا یددعتم یاه هرود یروطارپما نیا زا ًاتدمع هک یهاگ یب و هاگ یاه یرهم یب دوجو اب و دینارذگرس

هاگیاج و تیمها زا هراومه ؛درب بیصن دوخ یلصا نایماح بناج هعماج فلتخم تاقبط و ناروطارپما ،اسیلک نابابرا دزن ییلااو نمض ات درک دهاوخ شلات ور شیپ هتشون .دوب رادروخرب یسنازیب رب رثوم لماوع ،رنه نیا فلتخم یاه کبس یسانش تخیر یسررب هدرک یسررب لیصفت هب زین ار اه کبس نیا لوفا ای و روهظ و زورب یروص و یرهاظ یاه یگژیو رب لماوع نیا هنوگچ دهد ناشن و صوصخ هب و هژیو ریثات یرنه تروص نیا فلتخم یاه کبس .تسا هتشاذگ یاج هب ار دوخ

همدقم

قیقحت ی هنیشیپ رورم

ًلامع تیحیسم ،یدلایم مراهچ هدس لیاوا و موس نرق رخاوا رد لماک جاور ،ناوارف یاه بیشن و زارف یط زا دعب ،مور یروطارپما رد نایحیسم اب هزرابم اه لاس زا دعب ¹نیتناتسنک هک یوحن هب .دوب هتفای رودص اب ،دوش یحیسم ًامسر دوخ هک نیا نودب -.م 313 لاس هب - هک درک ملاعا ًامسر -تسا فورعم نلایم نامرف هب هک - ینامرف هکلب ،دنشاب دازآ دوخ ینید روما یارجا رد طقف هن دیاب نایحیسم زین نیتناتسنک دوخ هرخلااب .دنراد لماک روط هب زین ار نآ غیلبت قح هب و دیورگ تیحیسم هب ًامسر و تفرگ دیمعت لسغ .م323 لاس هب یراذگ ناینب ار هینطنطسق ینعی ،ایند یحیسم رهش نیلوا .م330 لاس .دنناد یم سنازیب یروطارپما زاغآرس ار لاس نیا .درک ؛تفای موادت یطسو نورق هرود مامت رد سنازیب یروطارپما هب .م1500 ًابیرقت ات .م500 لاس دودح زا هک اپورا خیرات رد یا هرود ریخست اب ینامثع ناکرت هک دوب .م1453 لاس رد اهنت .دیماجنا لوط رت شیب رد یروطارپما نیا .دنداد نایاپ نآ رمع هب یروطارپما نیا رد .دوب ییاپورا تردق نیرت هدمع دوخ ینلاوط تیدوجوم نارود رد دوخ یاه یهاشداپ داجیا یارب ربرب نارلااس گنج هک ینامز ییامزآروز و دندیگنج یم یبرغ مور هدیشاپ مه زا یروطارپما ،رنه زکرم و دوب ییافوکش جوا رد سنازیب یروطارپما ،دندرک یم ییلاط رصع نیلوا یدوز هب هک یروط هب ،دنام یقاب تفرعم و شناد .دش زاغآ یسنازیب رنه یسنازیب رنه ییلاط رصع نیلوا )فلا نیب یصخشم زرم و دح هک اجنآ زا ،ناسانشراک رثکا داقتعا هب نرق زاغآ ناوت یم ،درادن دوجو یسنازیب رنه و تیحیسم ردص رنه تیحیسم ردص رنه ناماد زا سنازیب رنه دلوت نامز ار یدلایم مجنپ اب تسا فداصم یدلایم مجنپ نرق زاغآ هک ارچ ،درک بوسحم یقرش شخب ود هب مور یروطارپما یعقاو میسقت زا سپ کدنا ینامز لاس رد ²نینیتسوژ روطارپما ندیسر تردق هب اب رنه نیا .یبرغ و یسنازیب یرامعم و رنه نایماح نیرت گرزب هلمج زا دوخ هک .م527 نیا .)176 ،1379،نسنج( دوش یم دوخ ییلاط رصع نیلوا دراو ،دوب

یسایس تارییغت و یدام یاه ییاجباج اب تسا فداصم هک نارود تاعوضوم روهظ اب رنه ملاع رد ار دوخ ریثأت ،هدرتسگ یگنهرف و رت شیب .دهد یم ناشن اه لیامش نوچمه دیدج یرنه یاه هطساو و هلاس دص هرود لوط رد ًارهاظ ،نارود نیا رد هدش قلخ یاه لیامش ریزگان هک نانچ نآ ؛دنا هدش دوبان و هتفر نیب زا ینکش لیامش قافن دیاب رصع نیا رد جیار یراگن لیامش رنه یسررب و تخانش یارب یروطارپما یمسر یاهزرم زا جراخ یوس هب ار شیوخ نامشچ

3سدقم نیرتاک ی هعموص لحم رد اهنت هک ارچ ،میزودب رصم ینعی رصع یراگن لیامش زا ییاه هنومن میناوت یم هک تسا ⁴ییانیس هوک رد -ینکش لیامش قافن نارود نایاپ ات - ار وا زا سپ نارود و نینیتسوژ .مینک هدهاشم هعموص نیا لحم رد هک یسنازیب هیلوا یاه لیامش تمدق ؛ددرگ یمن زاب یدلایم مشش ی هدس زا شیپ هب ،دنوش یم یرادهگن ،حیسم زا یا هداتسیا یاه هرکیپ ای اه هنت مین ًلاومعم اه لیامش نیا ریوصت هب ار برقم ناگتشرف و ناربمایپ ،ناسیدق ،کدوک و هرکاب یاه هرهچ کت ریثأت تحت ناسانشراک رثکا داقتعا هب هک دنشک یم رد و دنا هدمآ دوجو هب ⁶سیلوپونیتنآ و ⁵مویف یمور -یرصم ینیفدت اهنت هن راثآ نیا لیلد نیمه هب .دنشاب یم رابت و هشیر نامه زا عقاو یتخانش کبس یاه یگژیو ظاحل هب هک ،ارجا شور و هویش ظاحل هب یوس زا .دنهد یم ناشن یبوخ هب ار اه هرهچ کت نیا دیدش ریثأت ،زین مور یروطارپما رابرد ناشاقن ،روکذم یاه هرهچ کت رب هولاع رگید اب ریواصت نیا هک دندرک یم روصم ار روطارپما زا یریواصت زین ورملق رسارس رد ،وا ییامن تردق و روطارپما نیدامن روضح فده هب اه هرهچ کت نیا دسر یم رظن هب .دش یم عیزوت نیمزرس نیا درک یم مسجم ار رفک نایادخ زا یریواصت هک ییاه ولبات هارمه روهظ رد ،دش یم عقاو مارتحا و سیدقت دروم نیکرشم طسوت و

Du-)تسا هدوبن ریثأت یب نآ اب طبترم بادآ و یراگن لیامش رنن لامتحا هب هک ،یسنازیب یاه هنومن نیرت مهم زا .)rand,1999,35

هعموص نیا هب سپس و هدش قلخ تختیاپ یاه هاگراک رد دایز رایسب ،تسا هدش ادها یتنطلس هعموص ناونع هب نآ ی هژیو هاگیاج لیلد هب

:درک هراشا ریز یاه هروطسم هب ناوت یم

7سدقم سرطپ - جرج و رودوئت طسوت هک هتسشن تخت رب کدوک و هرکاب -

8.دنا هدش هطاحا ؟سدقم هک یا هویش ،هدش راک ⁹یموم گنر یشاقن کینکت اب رثا ود نیا رثا یور رب ،وم ملق اب هن و ،غاد و ینهآ یا هلیم اب ار یگنر موم ،نآ رد«

رنه ریثأت راثآ نیا زا کی ره نینچمه .)34 ،1384،سیار( »دنتشاذگ یم .دنهد یم ناشن وس رگید زا ار یقرش رنه ریثأت و وس کی زا ار ینله روکذم ننس زا کی ره زا ناش یریذپریثأت تدش هک توافت نیا اب سدقم سرطپ هب قلعتم هک یلیامش ًلاثم ،هدوب توافتم رگیدکی اب .دهد یم ناشن ار ینله تنس ریثأت رگید رثا زا شیب ،تسا )1ریوصت(

.دنک یم مسجم راد شیر درم کی تأیه رد ار سرطپ سیدق ،لاثمت نیا ،رتم مین زا شیب یضرع و رتم کی هب کیدزن یعافترا اب هک لیامش نیا رنه ریثأت ،دنک یم ییامنزاب شا یعقاو یاه هزادنا رد ار سیدق ًلامع ساکعنا یبوخ هب ار یمور -یرصم ینیفدت یاه هرهچ کت و ناتساب شزادرپ و یریگرارق هوحن رد وس کی زا هک ریثأت نیا .دهد یم و سیدق ندرگ و تروص یزادرپ هیاس و اه سابل کورچ و نیچ هدهاشم لباق ارگ عقاو یلکش هب وا هرهچ مسجت رد رگید یوس زا میرحت رب ینبم ،سدقم باتک حیرص صن اب لباقت رد اراکشآ ،تسا - هویش قباطم هک رثا شخب اهنت .دریگ یم رارق یراگن هرهچ هنوگ ره هک ،دشاب یم سیدق رس درگادرگ ینارون هلاه ،هدش راک یقرش یاه رد یزادرپ مجح زا یرثا و هدش راک حطسم و تخت یراذگ گنر اب ،دوش یم هدید لادم هس ،زین رثا یلااب تمسق رد .دوش یمن هدید نآ و هرکاب زا ییاه هنت مین نیفرط رد و حیسم زا یا هنت مین طسو رد هک .دنریگ یم رب رد ار سیون لیجنا یانحوی سیدق ًلاامتحا وربور یبهذم هرهچ کت کی اب اجنیا رد ام ،هتفر مه یور همه .تسا هدش قلخ ارگ عقاو و یبهذم ریغ یا هویش هب هک میتسه هب ؛دنا هدش هریخ دوخ بطاخم هب یراد ینعم زرط هب هرکیپ راهچ ییورین ،رثا هدننیب رب دوخ زکرمت اب هریخ یاه هاگن نیا هک یروط دوخ شخب تایح یژرنا هک ییورین ،دنهد یم لاقتنا وا هب ار ینامسآ

258) دریگ یم ریواصت زا عون نیا نیتسخن و یلصا هنومن زا ار

.)Elsner,1998,257-Adaّms,2002,303;Beckwith,1979,94

،درک میهاوخ تبحص نآ هب عجار اج نیا رد هک یرگید رثا ود طسوت هک هتسشن تخت رب کدوک و هرکاب زا تسا یلیامش ،ناشیا رس تشپ هک یلاح رد ؛)2ریوصت( دنا هدش هطاحا سیدق تسد و نامسآ تمس هب هک هدش مسجم هتشرف ود زا یریوصت گنر یبآ یرون زا یا هلاه رد رثا زکرم یلااب تمسق رد هک دنوادخ .دننک یم هاگن ،هدش رهاظ

؟سدقم جرج و رودوئت طسوت هک هتسشن تخت رب کدوک و هرکاب -2ریوصت .دنا هدش هطاحا

)Cormack, 2000, 77( :ذخام

هب بیرغ و ردان یا هنومن ،یدنب بیکرت ظاحل هب رثا نیا یقرش یریوصت ننس لخادت و دروخرب هدنهد ناشن و دیآ یم رامش و هرکاب ات هدومن شلات دنمرنه هک یروط هب ؛دشاب یم کیسلاک و نیا زا .دشکب ریوصت هب هنایارگ تعیبط همین یتوسک رد ار کدوک اهنت هن ،هرکاب و کدوک مادنا مسجت رد شاقن هنوگچ هک میدهاش ور ییامن هاتوک رد هجیتن رد و هداد رارق رظن ّدم ار یعیبط تابسانت نآ هدهع زا و هدش لکشم راچد کیسلاک تنس قباطم ،اه تسد هتشاد رپوت و میجح ییاه مادنا ود ره شکدوک و میرم هکلب ،هدماینرب دوجو نیا اب .دننک یم هدنز یبوخ هب ار ینله رنه حور ظاحل نیدب و و ینیمزریغ یتلاح ،هدش ریوصت وربور زا ًلاماک هک اهنآ یاه هرهچ تمس هب هن هک کدوک و هرکاب هریخ هاگن هک یروط هب ،دراد یناهج نآ یوس هب ییوگ ،دشاب یم ریوصت تسار تمس هب هکلب ،دوخ یوربور ،هرکاب و کدوک یعیبطریغ هاگن نیا تلع باب رد .دنک یم هراشا تیدبا ناققحم زا یخرب داقتعا هب .دنا هدرک هیارا یفلتخم تایرظن نیرسفم تمس هب هن و ریوصت تسار تمس هب دنزرف و ردام نیا هریخ هاگن یا هیشاح و مود بطاخم تیزم هب ینمض روط هب ،دوخ یوربور ،رگید یا هدع داقتعا هب .دنک یم هراشا نآ یلصا بطاخم هب تبسن رثا هاگن زا زیهرپ هلأسم هب تسا یا هراشا ،هدنهدرازآ هریخ هاگن نیا یداقتعا سنازیب یلاها هک اجنآ زا .رثا نابطاخم زا یخرب یناطیش

دسر یم رظن هب ،دنا هتشاد نآ زا زیهرپ و دب مشچ هلأسم هب خسار .سدقم سرطپ -1ریوصت )Elsner, 1998, 258( :ذخام

،نابطاخم یوس زا دوخ مشچ ندنادرگرب اب وا کدوک و ردام هک - مشچ زا هنوگ نیا نابحاص یناطیش یاه هاگن زا زیهرپ رد یعس رد دنمرنه ،روکذم تئیه ود کیسلاک همین یارجا دوجو اب .دنراد اه کیسلاک یاه وگلا هب یهجوت هنوگ چیه ،ناسیدق ندب لکش یارجا دسر یم رظن هب هک یقرش ًلاماک ییاه تنس زا ضوع رد و هتشادن ًلاماک رثا نیا رد ناسیّدق مادنا .دنک یم دیلقت ،دنا هدش دراو هیروس زا رد اهنآ .دنا هدش هدیناشوپ دنلب ییاه هبج طسوت و هدش قیقر و کیراب ریغ یاهاپ اب ،دنا هتفرگ تسد رد مکحم ار یدنلب یاه بیلص هک یلاح ،نداتسیا هناشن هب اهنت هک یعیبط نداتسیا تلاح رد هن ،دوخ یعیبط و هریخ هاگن .دنا هدش مسجم وربور زا یمسر و کشخ یتلاح هب تمس هب کدوک و ردام فلاخرب سیدق ود نیا هدننک مزیتونپیه دقاف هک نیا دوجو اب ناش یاه مادنا و دشاب یم رثا بطاخم و وربور دوجو هب ار قمع زا یمهوت ،دشاب یم ینیمز و یدام هبنج هنوگره هدش یزادرپ مجح ینله یاهوگلا اب قباطم ریوصت یاضف .دنا هدروآ هنیمز سپ رد هک ینامتخاس مسجت رد ییامن فرژ لوصا تیاعر و دعاوق عبات اه هرکیپ یدنب هورگ اما .تسا هجوت لباق ،هتفرگرارق رثا هارمه هب نیرز هلاه راهچ هک یروط هب ،دشاب یم نیدامن شیارآ دیدج دروآ یم دوجو هب ار دننام بیلص یلکش عومجم رد ،دنوادخ تسد هب لااب رد هک اه هرکیپ ییامنزاب هویش رد عونت تیاعر هارمه هب هک ؛دشخب یم رثا هب یصاخ موهفم ،تفرگ رارق ثحب دروم لیصفت هدش هتفرگ راک هب یدنب بیکرت بولسا ،تفگ ناوت یم هک یروط هب هک تسا هدروآ دوجو هب ار اه هرکیپ زا یبتارم هلسلس ،رثا نیا رد ،نآ رد هدش مسجم یرصب یاه هطساو زا هدافتسا اب ات دراد یعس دروآ دوجو هب ار دنوادخ و رثا نابطاخم نیب طابترا یرارقرب ناکما

.)Cormack,2000, 75-77; Beckwith,1979,92)

ینکش لیامش قافن )ب دمآ دوجو هب یطیارش ،لوا نینیتسوژ روطارپما گرم زا سپ هلمح رثارد یروطارپما ورملق زا یعیسو یاه شخب نآ بجوم هب هک .تفر تسد زا اهراوآ و اهولاسا ،بارعا نوچمه یجراخ نیمجاهم هک یکچوک یورملق هب جیردت هب یروطارپما یاهزرم هک یروط هب ،دش یم ناکلاب زا ییاه شخب و نانوی ،ریغص یایسآ لماش اهنت و نوعاط نوچ ییایلاب روهظ هارمه هب هلأسم نیا .تشگ دودحم دوجو هب یسنازیب هعماج نورد رد ار یصاخ یحور طیارش ،یطحق نادنچ ود مدرم مومع نایم رد ار یتسرپ لیامش هب شیارگ هک دروآ یارگ لوصا ناشیشک و نویناحور زا یرایسب هک یروط هب ؛درک نیا ،دنتسیز یم یروطارپما یقرش یحاون رد بلغا هک سکودوترا - هناشن ار یتسرپ لیامش یوس و تمس هب ماوع نوزفا زور لیامت یعس و هتسناد یناتساب هناکرشم یتسرپ تب ِددجم یایحا زا یا ،ناروطارپما کیرحت و یسایس یاهرازبا زا هدافتسا اب ات دندومن میرحت و ناناملسم شقن هتبلا .دننک بوکرس ار هزات تعدب نیا ینکش لیامش قافن زورب رد دیابن زین ار نانآ یوس زا یراگن لیامش هیرظن کی زگره ملاسا هک ارچ .تسناد ریثأت یب نایحیسم نیب رد ینییزت یاهرنه ور نیا زا ،درواین دوجو هب ار ییامنزاب یعقاو ود نیا .)Wood,1998,452) تفای جاور تدش هب ناناملسم نیب رد اسیلک نوزفازور ذوفن زا یروطارپما تاماقم سرت هارمه هب لماع

روطارپما ،ماجنارس ات دش بجوم ،یسنازیب نادنورهش نایم رد شیامن هب و هدافتسا یمکح یط .م726 لاس رد ¹⁰موس یوئل نیتناتسنک ،وئل رسپ .دنک ملاعا عونمم ًامسر ار اه لیامش نتشاذگ تیعونمم وا هرود رد ،دوب نکش لیامش شردپ نوچمه ،زین ¹¹مجنپ

12هنریا هکلم .م787 لاس رد « ،دیسر دوخ جوا هب یزاس لیامش سیدقت قفاوم ،... ،هنریا ،دناوخارف ار رگید ییاسیلک یاروش کی تشاد یرظن نینچ زین دناوخارف وا هک ییاروش و دوب اه لیامش لاس زا سپ .درک سکعرب اه لیامش دروم رد ار نیشیپ مکح و .م815 لاس رد ار ینکش لیامش ¹³مجنپ یوئل هک نآ اب .م800 یروطارپما تسایس رد یا هدمع شقن رگید تکرح نیا ،درک ایحا هدرک شکورف فرط ود ره رد تینابصع .م843 لاس ات .تشادن لیئاخیم روطارپما هرود رد ییاسیلک یاروش کی ماجنارس و دوب و داد یأر یبهذم یاه لیامش زا حیحص هدافتسا عفن هب ¹⁴موس .)103 ،1383،کیروک( »داد نایاپ ینکش لیامش هب بیترت نیدب یاه تیلاعف هدمع ،ینکش لیامش قافن هلاسدص نارود لوط رد نیا لوط رد .دش یم یریوصت راثآ بیرخت هب دودحم ،یرنه یمسر ًلاماک ییاه بیکرت اب نیدامن گرزب یاه بیلص نوچ ییاه شقن نارود یبهذم یاه ییامنزاب زا یرایسب نیزگیاج ،هنایامنزاب ریغ و یقرش ،روطارپما یمسر نامرف دوجو اب اما .)94-93 ،1384،سیار( دندش نوناق نیا ،سدقم یاه لیامش زا هدافتسا و تخاس میرحت رب ینبم رد هک یروط هب ؛تفرگن رارق تعاطا دروم یروطارپما رساترس رد رد سدقم نیرتاک هعموص ریظن هداتفا رود یاه هعموص زا یرایسب شیپ یاه یراوشد همه دوجو اب یراگن لیامش رنه ،ییانیس هوک یدلایم مهن هدس زاغآ اب .دهد همادا دوخ تایح هب تسناوت ،ور یارب ار هنیمز هک میتسه یریوصت یاهرنه یایحا دهاش ًاددجم هدامآ ،یراگن لیامش میرحت وغل رب ینبم موس لیئاخیم نامرف رودص شخب رد سولیفوئت طسوت هک ¹⁵سایارب خاک یایاقب دیاش .تخاس ایحا نیا هناشن نیلوا ناونع هب دناوتب ،دش هتخاس روفسوب ییایسآ

.)Durand, 1999, 7)دوش دادملق ظاحل هب یروطارپما هچ رگا ،ینکش لیامش قافن رصع نایاپ اب اما ،دوب هداد تسد زا ار دوخ یاه نیمزرس زا یمین ًابیرقت ،تعسو و دوجوم طیارش زا حیحص کرد اب وس کی زا یدعب ناروطارپما و یماظن ،یداصتقا هنادنمشوه یاه همانرب لامعا اب رگید یوس زا سنازیب رنه ییلاط رصع نیمود روهظ یارب ار مزلا هنیمز ،یعامتجا .دندرک ایهم یسنازیب رنه ییلاط رصع نیمود )ج هب اب ،دریگ یمربرد ار نرق هس زا شیب یمک هک رصع نیا اب و زاغآ .م867 لاس رد ،ینودقم هاشداپ نیلوا نتسشن تخت لاس رد ینیتلا نویبیلص طسوت نآ لاغشا و هینطنطسق طوقس

16ینودقم هلسلس ود ،نارود نیا لوط رد .دبای یم نایاپ .م1204 سنازیب یروطارپما رب ).م1081-1204( ¹⁷هننموک و ).م867-1081(

زا دوخ نادناخ ود نیا ناروطارپما بلغا هک اجنآ زا .دندنار تموکح یکی نارود نیا لوط رد سنازیب رنه ،دندوب رنه نایماح و نادنم هقلاع

.دومن یط ار دوخ تایح لحارم نیرت یندنام دای هب و نیرت هوکشاب زا رد لومعم یرنه یاه تروص زا یکی ناونع هب – زین یراگن لیامش لیاسم ببس هب ًلاامتحا ،نارود نیا لوط رد –سنازیب یروطارپما ،نیمز ناکلام و ناناگرزاب دیدج هقبط روهظ هژیو هب و یداصتقا و نیون یاه کبس و دش هجاوم یا هظحلام لباق قنور و دشر اب ینودقم کبس ناونع ود تحت هک دینارذگ رس زا ار یا هزات یاه هبرجت .تفرگ دهاوخ رارق یسررب دروم هننموک کبس و

ینودقم کبس )1

هزات یسایس هورگ کی ،ینکش لیامش قافن رصع نایاپ اب یور اب .دروآرب رس یدلایم مهن نرق همین رد نارگناوت مان هب هک ¹⁸لوا سولیساب مان هب ینودقم روطارپما نیتسخن ندمآ راک هب ًابیرقت سنازیب تلود ،دوب هداز ناقهد لوا نینیتسوژ دننام زا شیب یتح هینطنطسق و دش دنمتردق لوا نینیتسوژ هرود هزادنا ییایرد تراجت زا یشان تورث و بهاوم زا وا ییاورنامرف نارود تهج یبسانم طیارش داجیا هب رجنم رما نیا .تشگ رادروخرب ییلاط رصع نیمود هجیتن رد و هدش یسنازیب نادنمرنه تیلاعف یراگن لیامش رنه هنیمز رد دوجو نیا اب .دش زاغآ سنازیب رنه نیا هب قلعتم یا هدش یراذگ خیرات لاثمت چیه ًابیرقت هک تفگ دیاب ،دنوش یم بوسنم نارود نیا هب هک ییاه هنومن و هدنامن یقاب رصع یاه هراگن اب اهنآ یتخانش کبس سایق ساسا رب هدمع روط هب یکی .دنا هدش یراذگ خیرات ناشرصاعم یطخ خسن رد دوجوم هدس همین ار نآ تخاس نامز ناققحم هک ییاه لیامش دودعم زا ،رضاح لاح رد هک تسا یا هناگ هس ،دنا هدرک نییعت یدلایم مهن یقاب حول ود یور هک یلاح رد ؛هتفر تسد زا نآ حاولا زا یکی حیسم زیخاتسر و دیمعت ،¹⁹سدقم نایماد زا یریواصت شا هدنام هدنام یاج هب نارود نیمه زا زین یرگید یاه هنومن .دوش یم هدید لماش اه هنومن نیا ،دنا هدش راک لوا لیزاب شرافس هب ًلاامتحا هک و هرکاب ^،21سومیسوز و ²⁰سلاکین ناسیدق زا دنتسه ییاه لیامش زا یلاثمت و سدقم سلاکین و هدنهد دیمعت یایحی اب هارمه کدوک نیا .²³سدقم نومیلتناپ و ²²سوئلاومره اب هارمه کدوک و هرکاب یاه یگژیو هک دنشاب یم یکرتشم تایصوصخ یاراد یگمه راثآ

؛)Radly,1994,163-164) دنک یم صخشم ار ینودقم کبس هدمع تلااح ،حطسم و ییلاط یاه هنیمز سپ زا دنا ترابع اه یگژیو نیا و یمیسرت ی هویش و اه هرکیپ ساسحا یب و درس ،یدج ،یمسر یاه لیامش رد هولاع هب .اهنآ مسجت رد هدش هتفرگ راک هب کشخ مسجم دارفا و ناسیدق مان ًلاومعم رصع نیا زا هدنام یاج هب هیلک ات دنتشون یم اهنآ ریوصت رانک رد گنر زمرق یطخ اب ار هدش .دننک ییاسانش ار ناش تیوه دنناوتب نابطاخم یاه هصرع رد شیاه بیشن و زارف مامت اب ینودقم هرود و زارف ،دیسر دوخ هار نایاپ هب یگنهرف و یداصتقا ،یسایس فلتخم یا هلسلس روهظ و هلسلس نیا طوقس یارب ار هنیمز هک ییاه بیشن ار یروطارپما یورارف تلاکشم زا یشخب لقالا دناوتب هک سفن هزات .دروآ مهارف ،دنک لح

هننموک کبس )2

لاس هب نارگناوت زا یکی ندمآ راک یور اب هننموک هلسلس نیرت ناشخرد زا یکی دیاب ار هننموک رصع .دش سیسأت .م1081 یرایسب هک ارچ ،دروآ رامش هب سنازیب خیرات یگنهرف یاه نارود رد اهدعب ،دنک یمروهظ رصع نیا رنه رد هک ییاه هویشو لوصا زا هنیمز رد .دمآرد بلاغ رصانع تروص هب ییازون رصع یایلاتیا رنه یا هویش لامک و دشر ،روهظ دهاش هننموک رصع ،یراگن لیامش رنه رصع هنایارگ تروص و یمیسرت هویش اب لباقت رد اراکشآ هک تسا هب یصاخ شیارگ روکذم هویش رد هک ارچ .دریگ یم رارق ینودقم مشچ هب ییارگ مدرم رب یا هزات دیکأت نینچمه و یکیدزن و تفاطل نیا راثآ نیرتزاتمم رد هک یروط هب .)151 ،1384،سیار( دروخ یم نینچمه و ساسحا اب و یصخش ًلاماک ناسدقم ریواصت ،کبس ظاحل هب .تسا هدش مسجم هناشنمدهاز و خلت یتلاح زا راشرس یناسنا یاه هرکیپ زا یدودحم دادعت راثآ نیا رت شیب رد ،یدنب بیکرت ییاهنت هب هاگ هک اه هرکیپ نیا ؛دنوش یم هدید ینامدای یبیکرت رد ًاتدمع ینوناک طاقن رد دراوم بلغا رد ،دنشاب یم طلسم رثا یاضف لک رب تروص هب ار نیبطاخم هجوت هک یروط هب ،دنا هتفرگ رارق ریوصت نیا رد نینچمه .)Cormack, 2000,154) دننک یم بلج دوخ هب لماک ییابیز یناحور نامرآ اب گنهامه و لدتعم میسیسلاک یعون هویش راک هب دروخ یم مشچ هب نینیتسوژ هرود رنه رد هک نانچ نآ ،ناسنا نیا رد هدش میسرت یاه هرکیپ هچ رگا ،رگید یوس زا .تسا هتفر ناشن ار کیسلاک رصع یزاس هرکیپ یشنملااو تیصاخ نامه ،راثآ هب کیسلاک هویش زا هک یثاریم نیرت مهم ،دوجو نیا اب ،دنهد یم یجنر هقراب نامه ینعی اهنآ یفطاع تلاح ،هدیسر روکذم یاه لکیه ؛ددرگ یم اقلا هدننیب هب ناشیا هرهچ میلاع و مادنا عضو زا هک تسا نایب .تسا هدش لمحت یرابدرب و یشنملااو اب هک ینورد یجنر یبایماک نیرت گرزب ،ینید رنه رد دیدش یدردمه و تقر تلاح نیا .)184 ،1379،نسنج(تسا هدوب یسنازیب رنه ییلاط رصع نیمود ،دهد یم ناشن یبوخ هب ار روکذم یگژیو هک یراثآ نیلوا زا یکی ام یوناب ناونع تحت نآ زا هزورما هک ادخ ردام زا تسا یلیامش و میرم ریوصت هک لیامش نیا .دوش یم دای )3ریوصت(²⁴ریمیدلاو زا یا هنیمز رب ²⁵هرکاب تقفش و یزوسلد هخسن ساسا رب ار شکدوک هینطنطسق رد .م1125 لاس هب ،تسا هدرک مسجم جاع سنج زا .تسا هدیدرگ لقتنم هیسور هب .م1131 لاس هب سپس و هدش یشاقن یور رب نآ هنومن نیرت یمیدق هک یراگن لیامش زا صاخ یوگلا نیا

Rice,1972, 139-) دوش یم هدید ،یدلایم مهن هدس هب قلعتم یجاع طسوت ار حیسم کدوک هک دهد یم ناشن یلاح رد ار هرکاب ،⁾¹⁴⁰ شکدوک تروص هب ار شا هنوگ هک یلاح رد و هتفرگ شتسار یوزاب یلاح رد نیا ؛دنک یم هراشا وا تمس هب شپچ تسد اب هدنابسچ و رس فارطا رد ار دوخ پچ تمس یوزاب زین کدوک هک تسا شیامن هب ار تمیمص و یکیدزن زا یتلاح و هداد رارق شردام ندرگ رب مکاح حور اب هک دنویپ و تیمیمص یناسنا سح نیا .دراذگ یم نیلوا یارب ،تسا هناگیب ًلاماک ادخ ردام عوضوم زا رت یمیدق ریواصت .دنک یم روهظ رصع نیا رنه رد راب

.ریمیدلاو زا ام یوناب -3ریوصت )Leek, 2005, 6) :ذخام

راوید هدیدپ روهظ و ینودقم رصع زاغآ اب رگید یوس زا یخیرات تایح زا یا هزات نارود دراو یراگن لیامش رنه ،²⁶هاگ لیامش راوید نیا داعبا نوزفازور هعسوت و دشر اب هک یروط هب .دش دوخ ناهنپ نآ سپ رد بارحم یاضف مارآ مارآ ،هننموک رصع رد هژیو هب تسا یلاح رد نیا ؛دبای یم ار ماهبا و یگداتفارود زا یتلاح و هدش یرود ساسحا نیا زا تسناوت یم نآ رب هدش بصن یاه لیامش هک برق و یکیدزن زا یسح نآ یاج هب و هتساک یدایز دح ات هلصاف و یشقن جیردت هب ،یسنازیب یاه لیامش ات دش بجوم رما نیا .دناشنب ار روظنم هب ًلاومعم هک - یراوید یاه یشاقن و اه کییازوم زا توافتم داوس یب نابطاخم شزومآ و یلیجنا ثداوح راکذت و یروآدای ناونع هب یدوز هب هک یروط هب ،هتفای – دندش یم هتفرگ راک هب هب ،ینابر یاشع مسارم رد هژیو هب ،یکیدزن و تدابع یاه هطساو تیوقت و دشر هب نارود نیا رد هک یرگید لماع .دندش هتفرگ راک و یرگ ینابهر شرتسگ ،دومن ینایاش کمک یراگن لیامش رنه هاگیاج یرایسب هک ارچ ؛دوب نآ اب طبترم لوصا یرظن یهدناماس نینچمه هک دندوب هتسجرب ینابهار دوخ اهنت هن ،راگن لیامش نادنمرنه زا هاگیاج نییبت رد یعس رنه نیا هب یلمع لاغتشا رب هولاع نینچمه ،بلطم نیا دهاش .)Cormack,2000,152-153) دنتشاد نآ یرظن لیامش نیا .²⁷)4ریوصت( ینامسآ ناکلپ ناونع اب تسا یلیامش زا یبهار رثا ؛مان نیمه هب یباتک نتم زا یرصب تسا یسابتقا ،یلیثمت .²⁸سوخامیلاک یانحوی مان هب ییانیس هوک رد سدقم نیرتاک هعموص رخاوا رد یراگن لیامش رنه زاتمم یاه هنومن زا یکی رثا نیا

29نیسپ هننموک مان هب یکبس رد هک دشاب یم یدلایم مهدزاود هدس و دنلب یا ه ندب زا دنترابع هک کبس نیا هدمع تایصوصخ ؛هدش راک - سابل هک یعنصت یتلااح اب ایوپ و هدش کیراب یاه مادنا ،هدیشک طسوت و دنراد نت هب دننام بانط ییاه کورچ و نیچ اب ییاه سپ هارمه هب ،دنا هدش یزادرپرون صاخ یلکش هب رون یاه هکیراب فورعم رایسب یرثا رد هژیو هب ،حطسم و لاطم ییاه هلاه و هنیمز

.ینامسآ ناکلپ 4-ریوصت )Cormack, 2000, 153) :ذخام

تختیاپ یاه هاگراک رد دایز لامتحا هب هک )5ریوصت( ریشبت مان هب رد سدقم نیرتاک هعموص لحم رد نونکا مه یلو ،هدش هتخاس لیامش نیا رد .تسا هدهاشم لباق ،دوش یم یرادهگن ییانیس هوک دنا هدش یحارط هناداتسا یتروص هب نآ رد اه لکش هیلک هک ییانثتسا - هرکیپ ،هدش عابشا ییلاط یاه گنر هیام زا ریوصت یاضف لک و دقاف ،دوخ ینارون و ناشخرد یاه هیاس مین اب میرم و لیئربج یاه هب دننام حور یتیناحور رد ییوگ و هدوب ینیگنس و نزو هنوگره نآ هنارگ نایب یاوتحم طسوت لیامش نیا هدیچیپ تروص .دنرب یم رس مادنا دننام رام تلاح و فیحن هرهچ رد هک یروط هب ،هدش هداد خساپ هب هیبش یتلاح رد و هدناخرچ بقع تمس هب ار شیاه لاب هک لیئربج هدید هنارادم تسایس تسارف و شوه یعون ،هدومن ثکم نتفر هار یلاح رد رثأتم و نوزحم ًلاماک یا هرهچ اب میرم ضوع رد .دوش یم هب هک ار دبعم هدرپ هچراپ و هداد هیکت دوخ هناهاش تخت رب هک .دنک یم هاگن لیئربج هب ،هتفرگ تسد رد تسا دننام نوخ زمرق گنر و تشوگ یدام باجح زا تسا یدامن ًلاامتحا گنر نوخ هچراپ هناخ .درک دهاوخ مسجم دوخ رد ار تیهولا هک حیسم یناسنا نوخ کی هب هیبش ،هدش هدیشک یرانک هب نآ ییوشانز نامیپ هدرپ هک میرم رد میرم هناخ هک دهد یم ناشن رما نیا ؛تسا هدش میسرت اسیلک دوش یم هدید یغاب هناخ نیا فقس تمسق رد .تسادخ هناخ عقاو :دزادنا یم نامیلس یاه لزغ زا هیآ نیا هدش هتسب غاب دای هب ار ام هک

موتخم عبنم و لفقم همشچ ،هدش هتسب یغاب نم سورع و رهاوخ«

دامن عقاو رد هدش هتسب غاب نیا .))4:12( نامیلس یاه لزغ( »تسا یلحم روراب و زبسرس غاب ،دوجو نیا اب ؛دشاب یم میرم یگرکاب رگیدراب یروراب هدیا .اه کل کل یگدنز و یزاس هنایشآ یارب تسا و هدش مسجم ریوصت نیا ینییاپ شخب رد هک یا هناخدور طسوت نهذ رد ،اه کل کل و شوگیزاب یاه یهام یگدنز یارب تسا یلحم ًلاامتحا ،ریوصت نیا رد هناخدور و غاب روضح .دوش یم ردابتم فداصم هک حیسم نینج دشر عورش و حاقل نامز زا تسا یناشن و اهدورس زا یرایسب ریظن زین اجنیا رد .تسا هدوب راهب لصف اب کی اب وا تیصخش ،دوش یم هدناوخ میرم باب رد هک ییاه هظعوم راهب نیا هک یا هملک دوجو نیا اب ؛هدش طبترم شخب یگدنز هناخدور لیئربج بناج زا ملاس کی اهنت ،دروآ دهاوخ هارمه هب ار ازفا حور مسج بلاق رد هک یهلا تسا یا هملک هکلب ،تسین رشب نادنزرف یارب ندمآ نییاپ لاح رد هک یرمق طسوت هملک .دش دهاوخ مسجم یمدآ تسا یلحم میرم هنیس ،هدش یزادرپ دامن ،تسا هرکاب هنیس یوس هب لادم کی طسوت ،هدش میسرت وا زا هک یریواصت زا یرایسب رد هک .دوش یم هدناشوپ درادرب رد ار ³⁰لیئونامع حیسم زا یا هرهچ کت هک فلتخم رصانع زا تسا یا هنارهام رایسب جازتما لیامش نیا عقاو رد ریظن مک یسنازیب یاه هروطسم نایم رد ار نآ هک ، داضتم یتح و

.)Thomas,1997,374-375) دزاس یم

.ریشبت -5ریوصت )Cormack, 2000, 151) :ذخام

مهدزاود هدس رد همادا رد و یدلایم مهدزای نرق نایاپ رد یقوجلس ناکرت اب گنج روظنم هب هک ینیتلا ییاپورا نارازه ،یدلایم رد ،دوخ یتخب کین یپ رد ،دندوب هدش سنازیب یروطارپما دراو .دندش لوغشم تموکح رد تمدخ ای تراجت هب و هدنام اج نامه اه یسنازیب و یجراخ نایوجارجام نیا نایم جیردت هب دوجو نیا اب هک فلتخم ثداوح هلسلس کی زا سپ هک یروط هب ،داتفا فلاتخا

،دش .م1182 لاس هب ،هینطنطسق رد اه ینیتلا ماع لتق هب رجنم رد هک تفر ییوس و تمس هب ًلامع یروطارپما یسایس طیارش ار ینیتلا نازابرس طسوت سنازیب تختیاپ لاغشا و تراغ تیاهن تختیاپ بیترت نیدب .تشاد هارمه هب ،داتفا قافتا .م1204 لاس رد هک ار دوخ تموکح ،راچان هب هننموک نادناخ و درک طوقس یروطارپما یروطارپما نیا .دندرک راوتسا هیقین یتختیاپ هب یکچوک یورملق رد یاه هیاپ زا ،دوش یم هتخانش هیقین یروطارپما ناونع اب هک سفن هزات ماجنارس هک یروط هب ،دوب رادروخرب یمکحم یداصتقا و یسایس یروطارپما و یروطارپما نیا نایم .م1259 لاس هب هک یدربن رد هینطنطسق و دش زوریپ ،داتفا قافتا هینطنطسق یتختیاپ هب ینیتلا سنازیب یروطارپما بیترت نیدب .دش حتف یسنازیب نازابرس طسوت ناونع تحت نآ زا هک دش دوخ یسایس تایح زا یا هزات نارود دراو تیامح تحت و رصع نیا زاغآ اب .دوش یم دای ،³¹هئوگولوئئلااپ رصع هوکش زا ینارود و تشگ افوکش یسنازیب رنه رگید راب کی ،رابرد رصع نیموس ناونع تحت یدوز هب هک دروآ دوجو هب ار راختفا و .تفرگ دهاوخ رارق یسررب و هجوت دروم یسنازیب رنه ییلاط یسنازیب رنه ییلاط رصع نیموس )د رد یسناسنر دیاب ار رصع نیا رنه ،ناسانشراک بلغا داقتعا هب یدلایم مهدراهچ هدس زاغآ اب هک ارچ .دروآ رامش هب یسنازیب رنه یماح و رعاش ،ققحم کی دوخ هک ³²مود سوکینوردنآ یروطارپما و نارود یبدا ثاریم و مولع ،هفسلف هب نادنم هقلاع زا و دوب اهرنه گرزب رنه اب ییانشآ و هعلاطم یارب یبولطم طیارش ،دمآ یم رامش هب ناتساب راثآ یرظن هعلاطم هب اهنت هن ،ناققحم هک یروط هب .دش مهارف ناتساب نیا هناداقن هعلاطم هب ًلامع زین نادنمرنه هکلب ،دنتخادرپ کیسلاک رنه بتارم هب یتح – رصع نیا رنه هک یروط هب ؛دندرک ادیپ لیامت راثآ نیا اب .دهد یم ناشن ار کیسلاک رنه ریثأت – ینودقم رصع زا رتشیب هسیاقم ایلاتیا سناسنر رنه اب دیابن هجو چیه هب ار هرود نیا رنه ،دوجو صاخ تیعقوم دزن ،نآ تیصخش تخانش یعقاو دیلک هک ارچ ؛درک ؛دراد رارق صوصخ هب رصع نآ رد سنازیب یروطارپما یخیرات رصع رنه ،هنامز نآ یسایس و یحور یمومع طیارش هک یروط هب تسا هدرک لدبم برطضم و یطارفا ،جنشتم یرنه هب ار هئوگولوئئلااپ سنازیب یروطارپما هک اجنآ زا ،رگید یوس زا .)Hutter,1988,166)

،دوخ یورملق یتنس یاه نیمزرس زا یرایسب نداد تسد زا تلع هب ار رصع نیا یرنه یاه هولج ،دوب هدش یسوملم یتسدگنت و رقف راچد درک وجتسج یراگن لیامش و یراوید یشاقن یاه هزوح رد دیاب رت شیب یبهذم یاهانب نییزت یارب یتنس روط هب هک یراک کییازوم رنه ات سیفن یروتاینیم کییازوم دنچ ،دوجو نیا اب .تفر یم راک هب یسنازیب ؛دنتسناد یم یرت نهک حور هب قلعتم ار اهنآ اه تدم ات هک تسا تسد رد و فارشا هک دندمآ یم نآ زا رت تمیق نارگ و رت شزرا اب رظن هب اریز اما .دنیآرب اهنآ تخاس هدهع زا نارود نیا دنمتورث نادنچ هن ناهاشداپ یدلایم مهدراهچ هدس شور هب اه کییازوم نیا هک هدش تباث هزورما نآ یداصتقا عاضوا هچ رگا هک دهد یم ناشن نیا و دنا هدش هتخاس نیا اب .دنا هدرکن نآ یادف ار یبهذم رنه اما ،هدوبن بولطم نادنچ نامز

تخاس هک هدش یشاقن یاه لیامش هب تبسن راثآ نیا دادعت ،دوجو یهجوت لباق تروص هب ،هتشاد یرایسب جاور نارود نیا رد اهنآ اهنآ دیلوت هک اه لیامش نیا .)282-281 ،1384،سیار( دشاب یم رت مک ،یدلایم مهدراهچ هدس لوط رد هاگ لیامش راوید داعبا شیازفا اب هب قلعتم یراوید یاه یشاقن رانک رد ،دبای یم یریگ مشچ شیازفا یبوخ هب ار هئوگولوئئلااپ رصع یشاقن رنه یاه یگژیو ،نارود نیا ،هرود نیا یراگن لیامش رنه مهم یاه یگژیو زا یکی .دنهد یم ناشن برغ رنه زا شا یریذپ ریثأت ،نآ یرنه یاه تروص ریاس نوچمه رد هینطنطسق لاغشا دوجو اب هک ارچ .)Grabar,1963,190) دشاب یم یاه هاگراک یگتخیسگ مه زا بجوم هک اه ینیتلا طسوت .م1204 لاس یخرب ،دش یسنازیب نادنمرنه زا یرایسب یگدنکارپ و تختیاپ یرنه یاول تحت و هدنام یقاب هینطنطسق رد نانچمه راگن لیامش نادنمرنه زا اراکشآ راثآ نیا زا یرایسب هک دندرک قلخ ار یراثآ ینیتلا نایامرفراک یریگ سپ زاب دوجو اب ریثأت نیا ؛دنهد یم ناشن ار برغ رنه ریثأت لاس رد یروطارپما ددجم رارقتسا و اه یسنازیب طسوت تختیاپ هدهاشم لباق نآ رنه رد یروطارپما نیا رمع نایاپ ات نانچمه .م1261 ،دهد یم ناشن یبوخ هب ار ریثأت نیا هک یراثآ زا هنومن کی .تسا طسوت هک هتسشن تخت رب کدوک و هرکاب عوضوم اب تسا یلیامش .)6ریوصت( ³³دنا هدش هطاحا هتشرف ود

.دنا هدش هطاحا هتشرف ود طسوت هک هتسشن تخت رب کدوک و هرکاب -6ریوصت )Beckwith, 1979, 296) :ذخام

تحت تسد نیا زا یراثآ ریاس نوچمه اه هرکیپ لیامش نیا رد میسرت دق دنلب و هدیشک ًلاماک هننموک رصع یراگن لیامش کبس ریثأت فیرظ یاه ندب ینکش و نیچ رپ ًلاماک ششوپ هک یلاح رد ،دنا هدش رد راب نیلوا یارب دیاش اجنیا رد .تسا هدناشوپ ار اهنآ کیراب و یتلاح دوخ ششوپ ریز رد اه هرکیپ ،سنازیب یراگن لیامش خیرات رنه ذوفن و ریثأت هدنهد ناشن هک دنا هتفای ینیمز کدنا و ینامسج هتشاد خر هس و هدیمخ یتلاح یگمه اه هرهچ ؛دشاب یم نیمز برغم هئوگولوئئلااپ هرود یاه یشاقن کبس و هویش هب ًلاوصا رثا نیا و

.)Beckwith ,1979, 296-297) تسا هدش قلخ هلأسم ریثأت رصع نیا رنه رکذ لباق یاه یگژیو زا رگید یکی

هژیو هب هک هلأسم نیا .تسا نآ رب هنادهاز یگدنز و یرگ ینابهر ،تشاد یناوارف طابترا ³⁴مساچ یسه تضهن شرتسگ و دشر اب دش تایهلا و تسایس یاه هزوح رد یرایسب یاه لادج عوقو ببس ،دوجو نیا اب .تسا نوریب هلاقم نیا هلصوح زا نآ باب رد ثحب هک یرون ،تسا رون دوخ حیسم ،هقرف نیا یاه هزومآ قبط هک اجنآ زا هثداح نیا ،تفرگربرد ار یو یلجت دادیور رد هک ینیمز و یدام ریغ هنحص هک یروط هب ،دبای یم یصاخ تیمها هقرف نیا ناوریپ دزن ریوصت هب اهراب و اهراب تضهن نیا وریپ نادنمرنه طسوت یلجت

.)Hutter,1988, 168) دش هدیشک یریگ سپزاب هب قفوم ³⁵متشه لیئاخیم روطارپما هچ رگا لاح ره رد یروطارپما یورملق هیقب دروم رد اما ،دش سنازیب تختیاپ هینطنطسق نآ زا ییاه شخب تسناوت اهنت یو هک یروط هب .دوبن نینچ تیعضو دندمآ متشه لیئاخیم یپ زا هک یناروطارپما .دروآ گنچ هب ًاددجم ار یتیقفوم وا زا شیب یروطارپما میدق یاه نیمزرس یریگ سپ زاب رد زا شیب یمک یروطارپما یورملق ،رخآ هدس ود نیا یط .دنتشادن هریزج هبش و ریغص یایسآ زا یکچوک یاه شخب و هینطنطسق هیقب تختیاپ زج هب .)124 ،1383،کیروک( دش یم لماش ار ناکلاب لوا همین و مهدراهچ یاه هدس لوط رد زین کچوک یورملق نیا طاقن زین ماجنارس و داتفا کرت نیمجاهم تسد هب یدلایم مهدزناپ هدس رد حتاف هب بقلم مود دمحم ناطلس یگدرکرس هب ینامثع نایهاپس دندرک زاغآ هینطنطسق هب ار یا هبناج همه هلمح .م1453 یم 29 خیرات روطارپما نیرخآ ³⁶مهدزای نیتناتسنک هناناج تمواقم دوجو اب هک هینطنطسق ،ینامثع هوبنا نایرکشل ربارب رد شکدنا نایهاپس و سنازیب ناج دربن نیا رد مهدزای نیتناتسنک هلمج زا رفن نارازه و درک طوقس سنازیب یروطارپما ،لاس رازه کی زا شیب زا سپ بیترت نیدب .دنتخاب شطوقس اب نآ ریثأت لاح نیا اب .تشادن دوجو رگید و درک طوقس رب هک ینامثع یروطارپما رد هچ ریثأت نیا هک یروط هب ؛تفاین نایاپ - شخب ریاس رد هچ و دش یم هرادا یسنازیب ًلاماک یوگلا کی ساسا ،گنهرف راد ثاریم ار دوخ سناسنر رصع رد هژیو هب هک اپورا یاه یسنازیب عبانم زا ًامیقتسم ار نآ و دنتسناد یم ینانوی شناد و رنه اب زین یراگن لیامش رنه هنیمز رد .دش یم هدید ،دندرک یم تفایرد راداو راگن لیامش و شاقن نادنمرنه زا یرایسب ،یروطارپما طوقس و زینو ،ترک نوچمه فارطا یاه نیمزرس یوس هب ترجاهم هب نایماح یوس زا هک یسنازیب گنهرف و رنه ناثراو نیا .دنوش یم ...

یلحم نادنمرنه رانک رد ،دنوش یم هتشاد ساپ یبوخ هب ناشدیدج گنهرف و رنه ،طیارش نیا تحت هک دنروآ یم دوجو هب ار یطیارش زا راشرس و دیدج ییاه بلاق رد یراگن لیامش هلمج زا و یسنازیب همادا دوخ تایح هب نانچمه دعب اه نرق ات دناوت یم یلحم یاه یگژیو یاهولبات میقتسم یاین دیاب ار یسنازیب یاه لیامش نینچمه .دهد لماکت دنور هک ارچ ،تسناد سناسنر زا سپ نارود رد یشاقن یزورما یایلاتیا رد هتخت یور یشاقن ینعی یراگن لیامش یخیرات ،دوش یم نآ یزورما قایس و کبس اب یشاقن یاهولبات قلخ هب رجنم ًافرص و هدش یهت دوخ زیمآ رارسا و یهلا تیفیک هنوگ ره زا هتبلا هک .دنبای یم یتخانشابیز و ینییزت یا هبنج

اه تشون یپ

1 Constantin )274-337).

2 Justiniane )527-565).

3 Monastery of St. Catherine.

4 Mount Sinai.

5 Fayum.

6 Antinoopolis.

7 St. Peter.

8 The Virgin and Child enthroned between St. Theodore and St. George.

9 Encaustic painting.

10 Leo III )717-741).

11 Constantin V )741-775).

12 Empress Irene )797-802).

13 Leo V )813-820).

14 Michael III )842-867).

15 Brayas.

16 Macedonian Dynasty )867-1081).

17 Comnene Dynasty )1081-1204).

18 Basilios I )867-886).

19 St. Damian.

20 St. Nicholas.

21 St. Zosimos.

22 St. Hermolaos.

23 St. Panteleimon.

24 The Virgin of Vladimir.

هجیتن

هچ رگا هک میبای یم رد ،دش نایب لیصفت هب نتم رد هک هچنآ وترپ رد رد یرنه قلاخ تیلاعف هنوگره یساسا لصا و ضرف شیپ تیعرش دزاس نومنهر طلغ هدیا نیا هب ار ام دیابن رما نیا اما ؛تساطسو نورق نیا هچ رگا .اتسیا و تخاونکی تسا یرنه ًلاوصا یسنازیب رنه هک و ماوقا زا یرایسب رنه نینچمه و رنه نیا باب رد اه تدم هیرظن زونه و هدش هیارا دنراد نآ اب ار ییاه تبارق هک رگید یاه نیمزرس نیا اب ؛تسا ناهج ناسانشرنه و ناققحم زا یخرب دییأت دروم مه یرواد شیپ کی و زیمآ ضیعبت تواضق کی دح زا هیرظن نیا ،دوجو یراگن لیامش و معا روط هب یسنازیب رنه هک ارچ .دور یمن رتارف طلغ یبهذم و یعامتجا یاهداهن هطساو هب هراومه هچ رگا ،صخا روط هب رد یرگید یایوپ و هدنز رنه ره لثم نکیلو ،دنا هدوب لرتنک تحت و یعامتجا یاه ینوگرگد و تارییغت ریثأت تحت ،ناهج طاقن یصقا هک یروط هب .دنا هدرک یم سکعنم ار اه نآ و هدوب دوخ نامز یخیرات

روهظ و زورب تروص هب ار عاضوا و طیارش نیا باتزاب ناوت یم هزوح رد هدش دیلوت راثآ رد هناقلاخو نیون تایصوصخ و اه یگژیو رثا بلاق رد ار نآ دومن شلات هدنراگن هک یرما ؛دومن هدهاشم رنه نیا هک یا هلاقم رد عقاو رد .دهد رارق یسررب دروم لیصفت هب ور شیپ یراگن لیامش رنه دهد ناشن ات درک شلات هدنهوژپ میتشاذگ رس تشپ ددرگ یم بوسحم ییاسیلک و سدقم یرنه هک نآ دوجو اب یسنازیب هژیو هب و تیحیسم نید رب مکاح تایمزج اب ار دنویپ نیرتشیب و تلاوحت ضرعم رد هراومه ،دراد هملک دسجت ینعی اه نآ نیرت یساسا رد هشیر اراکشآ تلاوحت نیا زا یرایسب و تسا هدوب یتخانش کبس نونکات هک یرما ؛هتشاد یسنازیب هعماج یعامتجا -یسایس تارییغت .تسا هدش هدیواک و هتفرگ رارق هجوت دروم رتمک

25 Tender Mercy ) Eleusa ).

26 Iconostasis.

27 Heavenly Ladder.

28 Jhon Climacos )525-606).

29 Late Komnenian style.

30 دشاب یم ، "تسام اب ادخ" ینعم هب یربع نابز رد لیئونامع . 31 Palaeologue Age )1261-1453).

32 Andronicus II )1282-1328).

33 The Virgin and Child enthroned between Angels.

34 Hesychasm.

35 Michael VIII )1261-1282).

36 Constantin XI )1449-1453).

عبانم تسرهف

،نابزرم زیورپ :همجرت ،رنه خیرات ،)1379( نسنج نیج.ارود و . ه ، نسنج . نارهت ،یگنهرف و یملع تاراشتنا تکرش ،موس پاچ رشن ،یدازهب هیقر :همجرت ،سنازیب رنه ،)1384( توبلات دیوید ،سیار

.نارهت ،هرطق ،هاوخ تقیقح یدهم :همجرت ،سنازیب یروطارپما ،)1383 (آ .زمیج ،کیروک

.نارهت ،سونقق Adams , L. S. )2002), Art across Time, vol. 1 : Prehistory to The Fourteenth Century, Mc Grow-Hilll, Boston.

Beckwith , J. )1979), Early Christian and Byzantine Art, 2ed, Yale University Press.

Cormack , R. )2000), Byzantine Art, Oxford University

Press, New York.

Durand , J. )1999), Byzantine Art, Vilo International.

Elsner , J. )1998), Imperial Rome and Christian Triumph, Oxford University Press, New York.

Grabar , A. )1963), The Art of The Byzantine Empire: Byz- antine Art in The Middle Ages, Greystone Press.

Hutter , I. )1988), Early Christian and Byzantine, Herbert Press Ltd.

Leek , p. )2005), Russian Painting, New Line Books.

Radly , L. )1994), Byzantine Art and Architecture, Cam- bridge University Press, New York.

Rice , D. T. )1972), The Appreciation of Byzantine Art, Ox- ford University Press.

Thomas , T. K. )1997), Christians in The Islamic East, Glory of Byzantium: Art and Culture of the Middle Byzantine Era A.D.843-1261. ed. Evans, H. C. & Wixom, W. D., The Metropolitan Museum of Art, New York.

Wood , C. S. )1998), Iconoclasm and Iconophobia, En- cyclopedia of Aesthetics, vol.3, ed. Michael Kelly, Oxford University Press, New York.