ّیّت بکارگیری دانش تجربی در آموزش معماری اهم

(1)

۵۳

یرامعم شزومآ رد یبرجت شناد یریگراکب ت ّی ّمها

ینف هاگشناد رد 1یرامعم یاه نیرمت سرد همانرب دنور :یدروم هنومن(

)مق یا هفرح و

۲*یمق یران دوعسم ،¹یدومحم دیعسریمادیس

.ناریا ،نارهت ،نارهت هاگشناد ،ابیز یاهرنه سیدرپ ،یرامعم هدکشناد رایشناد^۱ .ناریا ،مق ،یا هفرح و ینف هاگشناد رایداتسا^۲

)۹۵/7/۲4 :ییاهن شریذپ خیرات ،۹4/8/۱۰ :هلاقم تفایرد خیرات(

هدیکچ لوادتم شخب کی هب زوــنه - ناربراک راتفر دروم رد هژیوب - یــملع تادهاــشم زا هدمآرب یبرجت شــناد یسررب دروم هنیمز نیا رد ار یرظن مهم لماع ود ،راتــشون نیا .تــسا هدــشن لیدبت یرامعم شزومآ زا ینمض یاوتحم رب یحا ّرط تایبدا ّدح زا شیب زکرمت ،مود و ت ّیقلاخ عوضوم تــسخن :تــسا هداد رارقّ ،تاعلا ّطا و اــهرایعم هعــسوت هک دوــش یم هداد ناــشن ،تــسخن عوضوم رد .یــحا ّرط لــمع و تاــمیلعت دربراک موــهفم و لــسیاز لدم ادتبا ،مود عوــضوم هرابرد اــ ّما ؛دــشاب هناقلاخ یحا ّرط دوــس هــب دــناوت یمّ »ینمض شناد« عوــضوم ،سپــس ،تــسا هدــش نییبت یحا ّرط تاعلا ّطا زا هدنهد هدیا دربراک و یــنومزآ هژورپ کی جــیاتن ،دعب هلحرم رد ؛تــسا هدــش حرط یرظن ظاحل زا شــناد »یرــیذپ حیرصت« لــباقم رد یهوجو زا یرایــسب یریذپ حیرصت ت ّیلباق نداد ناــشن یارب مق یا هفرح و ینف هاگــشناد رد یــشیامزآ هتــشاذگ ثحب هب ،دوــش هتــسناد یحا ّرط هیلتآ رد ربراک دروم رد ینمض شناد زا یئزج تــسا نکمم هک تاعلا ّطا دیلوت یارب ار نایوجشناد ناوت یم تلوهس هب هک داد ناشن یبرجت یشزومآ شور .تسا هدش هب تاعلا ّطا یدرکراک تیهام هب ه ّجوت دــش ص ّخــشم نینچمه ؛دومن هدامآ یگنهرف و یناور - یراتفر یارب یدیدج یحا ّرط دیلک دناوت یم ،شزوــمآ زا هنوگ نیا دنور رد »هدنهد تینهذ« ای »یــنومزآ« ناوــنع .دشاب یرامعم یحا ّرط شزومآ یاه هاگراک یاوتحم

یدیلک یاه هژاو .هدنهد ت ّینهذ دربراک ،ینومزآ دربراک ،ریذپ نایب شناد ،ینمض شناد ،یبرجت تاعلا ّطا ،یحارط هلأسم

.E-mail: [email protected] ،۰۲۱-664۰۹6۹6 :سکفلت :لوئسم هدنسیون*

66 - ۵۳ تاحفص ۱۳۹۵ زییاپ ۳ هرامش ۲۱ هرود یزاسرهش و یرامعم - ابیز یاهرنه هیرشن

(2)

۵4

۱۳۹۵ زییاپ ۳ هرامش ۲۱ هرود یزاسرهش و یرامعم - ابیز یاهرنه هیرشن

همدقم

یحا ّرط شزومآ صاخ هویــش هب یتخانش یــسانش ناور درکیور رد شزومآ زا یــشور ناوــنع هب نآ زا لــیلجت و یــّ

لک روــط هــب یرــنه یا هزوح ،نارگید و سارک ،نوش دلانود یاهراک اب هک لمع نمض نــیع رد ،داد صاــصتخا دوــخ هــب ار یتخانــش موــلع زا صاــخ ،نآ یاه شزرا تخانش و یرامعم یا هیلتآ هویش هب نداد تیمها یهاگــشناد مولع رد جــیار یروحم شناد خوــسر زا عــنام ی ّدــح اــت دــنور رد رــما نــیا هــک یرــصع رد مــه نآ ،دــش یراــمعم هزوــح هــب نیا یخرب هکنانچ .دوــب راظتنا دروم ،شزومآ و مولع یــعیبط دــشر تخاس رسیو و لمع رد ماهبا ) 2005, 55( نوسولا ًلاثم - ار عوضوم هلأسم ّ

لح مهم یگژیو -)Visser, 1992, 92( حا ّرط طــسوت هلأــسم هب هلأــسم ندوب »ضماغ« زا لتیر نــییبت و دنا هتــسناد یــحا ّرط رد لابقتــسا دروم یرایــسب ار هناحا ّرط لیاــسم هصخاــش کی ناوــنع .)Cross, 2000, 14 ای ۵۵ ،۱۳8۱ ،گنل هب دینک هاگن( دــنا هداد رارــق هلأــسم ّ

لح یاــضف تواــفت یــسررب نــمض ،)1994, 69-71( لــئوگ لصاح زراــب یاه توافت اــتیاهن ،یــحارطریغ و یــحارط لیاــسم ردً هباــشت تروص رد اذل و دهد یم تبــسن هلأــسم عون رد توافت هب ار رد هباــشت ناکما ،)هتفایراتخاــس یلامتحا لئاــسم هژــیوب( لیاــسم ،لاح نیا اب .دــیامن یم حرطم ار یحارطریغ و یــحارط هلأــسم ّ

لح رد »فــیرعت رد ماــهبا« ضرــف ،هــنیمز نــیا رد حرــطم عوــضوم کــی تحص هراومه دــناوت یم هک تــسا )ill-defined( یــحارط لیاــسم دروم رد یرظن شهوژپ هن و( یحا ّرط یارب شهوژپ :دشاب هتــشادن اه یریگ عضوم نــیا رــطاخب هراوــمه هک تــسا یا هزوــح ،)یــحا ّرط هدوب لکشم راچد ،یحا ّرط دنور هب دوخ یاهدرواتــسد دورو یارب روط هب نآ شزومآ رد و یلک روط هب یرامعم رد ارگ ملع فیط .تسا هتسد ود رد اتدمع ،)Franz, 1994, 433-4( زتنارف نایب هب ،صاخً لیصحت هب یل ّوا هک تــسا یدنب هقبط لباق ارگ کینکت و ارگ موهفم و دزادرــپ یم نآ یناــسنا بــناوج و عوــضوم هراــبرد رتــشیب شــناد ندرــک هزیناکم هــب یــمود و دراد دــیک أت یراــمعم رد شــهوژپ رــب یــحا ّرط ندرــک لــصفنم و نآ رد هــنایار یرــیگراکب تــیلباق ،دــنیآرف شیارگ ،تروص نــیا هب .دزادرپ یم ناحا ّرط یــنهذ یاــه شیارگ زا یرامعم ناحا ّرط شــناد دوبمک لضعم اب هلباقم هــب یــلاح رد ل ّوا -یعامتجا و یــناور ظاحل زا هژــیوب- یعقاو ناربراک یاــه یگژیو اــب لمع و شهوژپ ناــیم تــسسگ ،ل ّوا شیارگ رد هک تــسا هتخادرپ ؛ددرگ یم یحا ّرط هطیح هب هدــش بــسک شناد دورو عنام یحا ّرط نیا زا یــحا ّرط دنور رــب زکرمت اــب هــچرگ ا مود شــیارگ لاــح نــیع رد رــب دــیک أت ،زــین شــیارگ نــیا رد اــ ّما ،تــسا هدرــک باــنتجا لــضعم یارب ار هدــش هتفرگ راکب یملع شور ،دنیآرف ندوب نیعتم و ی ّطخ

نیح رد شــناد بــسک و شزوــمآ هویــش هب هــک یراــمعم ناــحارط .دزاس یم راوشد ،دنراد تداع ،نآ لح و هلأسم یگچراپکی و لمعّ شناد یاوتحم هب هجوت مدع و دنیآرف رــب ی ّنف شیارگ زکرمت هولاــعب نیا و دوش یم نآ لح و هلأسم رد یراگنا هداس ببس ،هلأسم دّ لومّ هلأسم هب خساپ رد یملع شور زا راظتنا دروم ییارگ عماج عنام رما یــحا ّرط هــب رــگن لمع شــهوژپ درــکیور هــچرگ ا .دوــش یم یــحا ّرط کمک هب زغم هناگود یاــه ییاناوت ای ،)۱۱۱ ،۱۳84 ،گــناو و تورــگ(

دناوت یم »دربهار« کی ناونع هب ،)78 ،۱۳77 ،یدومحم( رــیوصت و یحارط دنور رد شناد ندرک لیخد رد قوف تلاضعم هب یخــساپ یشهوژپ نینچ یاه کینکت و یلمع »ریبادت« ا ّما ،دشاب نآ شزومآ هدــش هتخادرپ نآ هــب رتمک هــک تــسا یزــیچ ،یــحا ّرط شزوــمآ رد نیا یارب یمهم راکهار ،یهد همانرب عوضوم ،لاثم ناونعب ؛تــسا ،یدومحم( تسا هدــش حرطم ناریا رد رتمک نونک ات هک تــسا رما و نایوجــشناد رظن دروم رد هدــش ماــجنا یــسررب کــی .)84 ،۱۳8۹ دهد یم ناشن )78 ،۱۳8۱ ،یدومحم( ناهج رد یرامعم دیتاــسا فلاخرب( تــسا نایوجــشناد ی ّدج هبلاطم کــی ،عوضوم نــیا هــک یارب وجــشناد یزاــساهر و دنور یهدراتخاــس مدع هــب هــک دیتاــسا تــسا نآ رــب راتــشون نــیا .)دنا هتــشاد یرتــشیب داــقتعا ،تــیقلاخّ ،یرامعم شزوــمآ دــنور رد هدــش بــسک شــناد یــسررب نــمض هــک یا هیلتآ شور صتخم یل ّوا هک( ندوب ریذپ نایب ای ینمض ظاــحل هب قیفلت هوــحن هب ،)تــسا یهاگــشناد مولع ناــیم کرتــشم یــمود و هب( شــهوژپ ،)رــیذپ نایب شــناد دلوم ناوــنع هــب( یرــظن شزوــمآّ ناونع هب( یلمع شزومآ و )ینمض و ریذپ نایب شــناد دّ

لوم ناوــنع لیاسم تخانش ینعی صاخ عوضوم کی رد ،)ینمض شناد دلوم دزادرپب ،یحا ّرط رد نآ ندرــک دراو و یعقاو رــبراک یــعامتجا-یناور دروم ناگدنراگن ط ّسوت هدش ارجا یشیامزآ هنومن کی رد رما نیا هک .دــش دهاوخ هیارا اــجنیا رد نآ جــیاتن و هــتفرگ رارــق یــبرجت نوــمزآ تسا تروص نیا هب رضاح راتشون رد تاعوضوم نیا یریگیپ دنور عوضوم و یــحا ّرط هلأــسمروحم شناد هعــسوت ثــحب هــب ادــتبا :هــک شناد دربراک یریذپ ناکما سپــس ،دــش دهاوخ هتخادرپ ت ّیقلاخّ ؛ددرگ یم لــیلحت ،یرــظن تروصب یــحارط هلأــسم ّ

لح رد یــبرجت نــیرت مهم زا یــکی ناوــنع هــب رــبراک دروــم رد یــبرجت شــناد هاگــنآ همانرب یدروــم هــنومن سپــس و حرطم هلأــسم هعــسوت یاــه هبنج ،جیاتن لیلحت و یــسررب ،شهوژپ دــنور و راتخاــس هئارا اب یــشزومآ .دــش دهاوخ یریگ هجیتن و یدنب عمج تــیاهن رد و ددرــگ یم هــئارا

عــنام :یــحا ّرط هلأــسمروحم شناد هعــسوت .1 نآ هدننک تیوقت ای ت ّیق لاخ ّ

یا هنوگ و هــعومجمریز ،رــیگ ارف یــهاگن رد ناوــت یم ار یراــمعم Heath, 1984,15 ; Lawson,( درــک فــیرعت »هلأــسم ّ

لح« زا صاــخ نشور و قیقد هلأسم دوجو رب ناحا ّرط یخرب هچرگ ا .)2005, 5-11

،یمدرم و یرقاب( دنا هدرک دیک أت رــتهب یحا ّرط یارب راک یادــتبا رد

(3)

۵۵

یرامعم شزومآ رد یبرجت شناد یریگراکب ت ّی ّمها

ار امرفراک یوــس زا هلأــسم حوــضو ،ناــحا ّرط رــگ ا یــتح اــ ّما ،)۱۳۹۰ داجیا و هلأــسم هناق ّقحم هعــسوت ترورــض دروــم رد ،دــننادب دــیفم دوجو یرتــشیب لیامت مدع ای تمواقم ،رت نوزفا ِیعقاو یاهرایعم هلأــسم لاوصا ،یرامعم و یرنه دــقتنم ناونع هــب نتورکــسا .درادً هشیدنا زا یشان یرنهدض یزاس یملع کی ،ار یرامعم ندرک یقلت .)Scruton, 1980, 25 مود لصف یادتبا( تسا هتسناد یرگنــشور -یعقاو یحا ّرط رد هچ و شزومآ رد هچ -یرامعم هلأــسم دروم رد رد هلأــسم قــیقد و لــماک نــییبت و حــیرصت هــب لــیامت مدــع یــعون ،رما نیا تلع ؛دوــش یم هدید یرامعم هــعماج نارگــشهوژپ نایمّ هک تــسا یزیچ نآ یارب حا ّرط یاپ و تــسد ندــش هتــسب زا سرت هب دینک عوجر یــلیصفت ثحب یارب( دوــش یم هدناوخ »تــ ّیقلاخ«ّ ود نیا زا دوــخ لیلحت نمض ،سداــینوتنآ ؛)۱۳۹۰ ،مدــقم رگــشناد ،)دمان یم تیقلاخ رد یرگن لک و یرگن ءزج ار اهنآ یو هــک( درــکیور ACSA ناراگزومآ ای ردناسکلا لاثما راک و تسا هدرک داقتنا ود ره زا .)47 ،۱۳8۱ ،سداینوتنآ( تسا هتسناد دح زا شیب هراب نیا رد ار ,74( وــلیتروپ و نــفلیگ لــمراک ؟دراد تــ ّحص ردــقچ رــما نــیا تیمها رب یــنبم- ^۱سمیا زــلراچ و یر زا یــلوق لــقن نــمض ،)2010 هب یحا ّرط یاــهرایعم یروآدرگ رد دــیاب دناوتب هــچره حارط هــکنیا اه هدننکدودحم نیا هنایم رد یحارط و دوش قفوم یرتشیب نازیم رتــشیب هچ ره و اهرایعم تــیمها رــب ـ دــشاب هدــننک اــضرا یو یارــب شهوژپ رد ،»نچ« ؛دنا هدرک دیک أت یرامعم یحارط رد اهنآ ندوــب هاگیاپ کمک هب هلأسم لح شزومآ یاه شور دروم رد هک یرخأتم یاراد لیاسم دروم رد یناگرزاب یاه هتــشر نایوجــشناد هب اه هداد هک دــسر یم هجیتن نیا هب اتیاهن ،تــسا هتــشاد )فیرعت رد( ماــهباً رد-یفاــشتک ا شور و یــمیلعت شور-یراــج شور ود زا کــی چیه یتامدقم هیلا ود رب طّ

لست دیاب نآ زا شیپ و تسین رثؤم هنیمز نیا یتاناکما هچ دیاب تقو هچ هــکنیا شناد و یتاعلا ّطا هاگیاپ درــبراک(

.)Chen, 2010, 180( دوش زارحا )دریگ رارق هدافتسا دروم همانرب زا )2006, 527( رگورک و سارک شهوژپ ،یــتعنص یحارط هزوــح رد نآ زا یک اح ،)یحا ّرط نایوجــشناد هن و( هبرجت اب ناــحا ّرط یور رــب یرتهب باوــج هب اتیاهن »روــحم هلأــسم« یحارط دــنیآرف هــک تــساً

یناحا ّرط هک اــنعم نیا هب ؛»روحم خــساپ« یحارط دنور ات دــسر یم ییاه خساپ هب اتیاهن ،دنزادرپ یم هلأسم فیرعت قیقدت هب رتشیب هکً رت هناق ّ

لاخ ،ناــحا ّرط هعماج یاهرایعم اــب هک دنــسر یم یحا ّرط رد هدنــسب تاعلاطا لــقادح هــب هــک یــناحارط اــب هــسیاقم رد( تــسا زــکرمتم اــه لح هار رــییغت و نوــمزآ رــب ار دوــخ یــلصا راک و دــننک یم توافتم یتخانــش ریبادت ،رگورک و سارک ار اهدنیآرف نیا .)دننک یم فادها هرمز رد دناوت یم توافت نیا ور نیا زا و دنناد یم یحارط رد ناکما رد ،لکــشم اــ ّما .دــشاب حرطم یتخانــش هزوــح رد یــشزومآ یوجشناد ،نآ نمض رد هک تسا یدرکیور نینچ اب ،یهد شزومآ .دوش هفرح دراو یرکف راتخاس نینچ اب ،یرامعم یحا ّرط

ّ لح رد یــبرجت شناد درــبراک یرــیذپ ناکما .۲ ریذپ نایب شناد و ینمض شناد :یحارط هلأسم

یحا ّرط دــنیآرف و شزوــمآ هــب طوــبرم ثــحابم زا یــمهم شــخب لباقم رد ،یحارط و شزومآ دنور یریذپ قطنم عوضوم هب هتسباو ،یرامعم »هلأــسم حرط« هزوح رد ،نیا .تــسا نآ ندوب یدوهــش لسیاز نایب هب ؛حا ّرط هدافتسا دروم شناد باب رد تسا یعوضوم لیاــسم( حرط کی اب طبترم تاــعلا ّطا مــیظع مــجح ،) 2007, 25(

زا یخرب یارب ،)... و ینامتخاــس ،یداــصتقا ،یعامتجا ،یــطیحم یقطنم و هــتفای ماظن ،حیرص ناــیب ترورض ،ناــق ّقحم و ناــحا ّرط و تــسا هدرک حرطم -ههجاوم ناکــما داجیا روظنم هــب - ار شــناد اب یحا ّرط ناــسانش شور یخرب و ناــحا ّرط یرایــسب لاح نــیع رد نآ ریثأت زین و هناحا ّرط تیقلاخ اب عوضوم نیا بسانت مدع هیجوتّ ،نارامعم هک ی ّمهم یــشناد یاوتحم ندش هدرمــش مک تــسد رد عوــضوم کــیکفت .دــنا هدرک تــفلاخم نآ اــب ،دنتــسه نآ دــجاو یارب مزلا رــ ّکفت عوــن هک نــیا ناــیب و »هلأــسم ّ

لــح« زا »تــ ّیق ّ لاخ«

و یل ّوا یارــب راد تهج ر ّکفت( تــسا یرگید زا زیامتم ًلاــماک کــی رــه اب .تسا هنیمز نیا رد اع ّدا دروم عضاوم زا ،)یمود یارب ،تهج یب

.یحا ّرط دنور رد یبرجت شناد دربراک -1ریوصت )Zeisel, 2007, 26( :ذخام

(4)

۵6

،یگژیو ود رب هیکت اب-هناقلاخ رــ ّکفت - موــس هنوگ یف ّرعم ،لاح نیاّ ،۱۳8۳ ،یدوــمحم( ندوــب »دنمــشزرا« لاــح نــیع رد و »عــیدب«

.دنک یم لح ار روبزم یرظن لضعم زا یشخب ،)۲۹ روخرد زین یحا ّرط شزوــمآ ثحابم رد »ینمض شناد« موــهفم Abel,( لــبق هــهد هــس لبیا سیرک هــک ناوــنع نــیا ؛تــسا هــجوت و یــنمض موزــل و یرــیذپان قطنم زا دوــخ هــعفادم رد )1981, 209 نآ زا ،یراــمعم شزوــمآ رد شــناد بــسک دنور نتــشادهگن هتــسب رد یرامعم یحا ّرط نارگــشهوژپ هعفادم دروم ت ّدــشب ،هدرب هرــهب و یملاــسا( لایخ شرورــپ و تاقارــشا رب دــیک أت رــیظن ؛تــسا نارــیا یارب ی ّتح یفاــشتک ا یــشزومآ درکیور زا عافد ای )۱۳۹۰ ،یــشیبدقن لاــقتنا ظاــحل زا شور نــیا هــک یلاح رد )۱۳۹۰ ،دارآ( یــ ّنف سورد نیا ؛)۱۳۹۰ ،ینامیلــس و ییانلاوم( تــسا دیدرت دروم شناد لماک شزومآ .دراد نارــیا رد یرامعم شزومآ لکــشت هوحن رد هــشیر رــما دنا هدرک هراشا نآ هب د ّدعتم عبانم هکنانچ ،ناریا رد دیدج یرامعم ،۱۳8۹ ،تجح ؛۱۵ ،۱۳88 ،دازآ یناطلس ؛۱4-۱۵ ،۱۳7۵ ،یمیدن(

رامعم ی»هدیا« نآ رد هــک تــسا هتــشاد یرازوب یــیانبم ،)۱۵-۲۵ .دوــش یم هداد رارــق رظن دروــم یراــمعم تــیدوجوم ماــمت قوــفام یراــمعم یــیایلاتیا سرادــم ثارــیم اــب هویــش نــیا یدــعب قــیفلت ،)۲6 ،۱۳8۳ ،تــجح( سواــهواب اــی )۱۵ ،۱۳88 ،دازآ یناطلــس(

ۀـیام نب هک ارچ ؛دوــش یمن بوــسحم شزومآ رد میاداراپ رییغت کی توافت اهاوتحم یخرب رد اهنت هک تسا یرنه میاداراپ زین سواهاب Ward, 1996,(شزومآ شور رد زین ۱۹68 ییاپورا شبنج راثآ و دراد ،یمیدن( دش ناریا دراو ایلاتیا نلایصحتلا غراف یوــس زا هک )36-7 هبــش شرگن کی اتیاهن ،)۱۵ ،۱۳88 ،دازآ یناطلــس ؛۱6-۱7 ،۱۳7۵ً سورد یخرب هچرگ ا ،یملاــسا بلاقنا زا سپ .دنک یم داجیا یرــنه ،۱۳7۵ ،یمیدن( دنا هدش یــسیونزاب اه لصفرس و هدــش هداد رییغت .تــسا هدرکن رییغت یلصا دــنور ،یــهاگراک سورد رد اــما ،)۲6-۲7 شزوــمآ نیــشیپ یاــه شیامه رد هــک رــخأتم براــجت هــب یــهاگن نآ رگناــشن ،)۱۳۹۰ و ۱۳84 ،یدومحم( تــسا هدــش هیارا یرامعم شیارگ ناــنچمه ،ناــسردم لمع و هاگرــظن بــلاغ هجو هــک تــسا هب نایهاگــشناد یاهدقن رثک ا ،عــقاو رد و دراد یرــنه مــیاداراپ هــب یزادرپ هدیا تیهام و »یرنه« هجو هب هجوت مدع رظنم زا شزومآ هدش حرط )66 ،۱۳8۲ ،تجح ؛۲7 ،۱۳88 ،رگدورد( هدش هتخومآ هب .تــسا هدوب فوطعم ییارجا هجو هب زین ییاه هاگن مین و تــسا قیمع یاــهزاین و یناــسنا تاــعوضوم هــب نــتخادرپ ،تروــص نــیا یاه نیزگیاج اــی هدــش حرط نیون یاــه میاداراپ بــلاق رد نارــبراک .تفای دهاوخن یرامعم شزومآ رد ار یدعاسم هنیمز اهنآ یموب هدرک حرطم ینلاوپ تسخن هک تــسا یعوضوم ،ینمض شناد )Collins, 2010, 3( زــنیلاک :تــسا هدــشن نــییبت بوــخ ،اــتیهام وً شناد« موــهفم زا یــعبات ار نآ ،یــنمض شــناد موــهفم حــیضوت رد ار ینمض شــناد و دناد یم )راــهظا لباق شناد یــنعم هب( »حــیرص یرگید زا رــتمک کــی رــه هــک درمــش یم یا هناگ هــس تاــجرد یاراد قلطم یــموهفم یــنمض شــناد اذــل .دراد ناــیب و حــیرصت تــیلباق هدــنراد هدارا اــب - نآ هدر هــب هتــسب - نآ یگدــشان ناــیب و تــسین رد ؛تــسا یگدــش نایب هب لیدبت لباق ،قیقحت کــمک اب اــی شــناد طابترا هوــحن هب هتــسباو اــهنت ،رما ^۲یــطابترا یــنمض شــناد دروــم

۳یعیبط یــنمض شناد- رــگید هنوگ ود اــ ّما ؛تــسا درف دــنچ اــی ود هتــسباو هــعماج و ناــسنا تــعیبط هــب- ⁴یعمج یــنمض شــناد و .دراد »تعیبط« نــیا تخانــش هب زاین ،نآ نتفای تحارص و تــسا هبنج رب ،نآ زا هــعفادم هب ناحا ّرط بلغا هــک یــشناد نآ ،ور نــیا زا اب زین )Zeisel, 2007, 25( دــنراد دــیک أت ،یــحا ّرط هلأــسم یدوهــش .دوب دهاوخ نایب لباق -ینیعم ّدح ات لقا ّدح- هناق ّقحم لمع یورــیپ هــب هــک دــشاب نــیا رت بــسانم تــسا نــکمم عــقاو رد توافت رــب ،اــه شناد هــنوگ تواــفت رــب دــیک أت یاــجب ،^۵نــیکبورک زا هتــسد ود رد تاعلا ّطا ،تروــص نیا رد هک دوــش دیک أت اــهنآ درــکراک یتینهذ تاعلا ّطا« :دنوــش یم هداد رارق »⁷یــنومزآ« و »⁶یــتینهذ«

ّلح اب طبترم ی ّدام یاه هدیا و مــهم لیاــسم زا ار یّلک یــمهف ....

یا هتــسد نآ .... یــنومزآ تاــعلا ّطا .دــنک یم مــهارف لیاــسم نآ حرــط کــی دــب و بوــخ طاــقن یــبایزرا اــب امیقتــسم هــک دنتــسهً نیا هــب .)نــیکبورک زا لــقن هــب ناــمه( »دــنراد راک و رــس ،ضورــفم ینومزآ دربراک هب ،یحا ّرط هلأسم اب ههجاوم یقطنم هبنج ،تروص دربراک هب نآ یدوهــش هبنج و »هلأــسم حرط« اب طــبترم تاــعلا ّطا .دراد صاصتخا تاعلا ّطا نیا هدنهد تینهذ ود هب نتخادرپ ،یرامعم شزومآ دروم رد ریخا یاه یــسررب رد ناونع هب هــچنآ :تــسا هدرک بلج دوخ هــب ار یدایز هــجوت ،هزوــح هدــش لــقن گراــه کم زا »یروــحم یــیابیز« و »یروــحم همانرب«

»یروحمدنیآرف« :رتهب ترابع هب اــی )۱۳۹۰ ،یمدرم و یرقاب( تــسا ،۱ریوصت رد هدــش هئارا لدــم اب هــک »یروــحم لوــصحم« لــباقم رد لدــم بــسح رــب ار عوــضوم مــیهاوخب رــگ ا .دراد یرتــشیب قاــبطنا یوجتــسج رد روــحم دــنیآرف یاــهدرکیور ،مــییامن نــییبت لــسیاز شناد هداج جراــخ رد هک دنتــسه لدم زا یــشخب ندرــک ریذپ نایب دنشوک یم و تسا هتفرگ رارق ینمض شناد دلوم هزوح رد و یبرجت نانآ هــب »دنیآرف شورــف« یــترابع هــب اــی نایوجــشناد بــیغرت اــب اــت -لوصحم نیزگیاج ار یروحم - دــنیآرف ،)McAllister, 2010, 79(

یاــهدرکیور هــک یــلاح رد ،دــنیامن یــحا ّرط شزوــمآ رد یروــحم هب -لدم رد یبرجت شــناد هداج عیــسوت هب ،مود عوضوم هــجوتم رد نوــسنیبار مایلیو شور :دننام ؛دنا هتخادرپ نوگ انوگ یاه شور نآ زا لقتــسم تروصب و یحا ّرط هاگراک تازاوم هب »یــسلاک ثحب«

رد روــحم - هلأــسم شور زا هدافتــسا اــی )Salama, 1995, 122- 4(

.)Nabih, 2010, 90( یراــمعم یرظن سورد و تاــعوضوم شزوــمآ شناد ندرک دراو رگید ترابع هب و عوضوم ود قیفلت لاح نیع رد هب یرایــسب هک تــسا هلأــسم زا یــشخب زین یحا ّرط دنیآرف رد روبزم Nicol & رد جردــنم تلااقم هب دینک عوــجر ًلاــثم( دــنا هتخادرپ نآ تیهام رب حیرص دیک أت نودب ،اه شور نیا رتشیب .)Pilling, 2000 قیوــشت هب اــهنت ،)رــبراک دروــم رد هژــیوب( یــبرجت شــناد تــیفیک و رد روضح قــیرط زا یعقاو رــبراک و وجــشناد یــبرجت طاــبترا عیــسوت یگدنز تیعقاو زا تشادرب و هدهاشم ای یتکراشم یحارط( عامتجا نمض ،یترابع هــب و دــنا هتخادرپ )Sanoff, 1999, ix لــثم - مدرــم

ًاحیولت ،رــبراک دروــم رد یبرجت شــناد بــسک ترورض ندرک لوــبق رادــشه ؛دنا هدرک دیک أت ،شناد نیا ندــنام حیرصریغ و یــنمض رــب عــنام« داــجیا ناکــما دروــم رد شــیپ هــهد ود زا نــیققحم یــخرب نآ دربراک اــب تاعلا ّطا حــیرصت رــثا رد »⁸تــیقلاخ لــباقم رد یــنهذّ

(5)

۵7

)Christiaans & van Andel, 1993, 59&69( یحا ّرط یاه لاثم رد رد یلصفم اتبسن قیقحت ،لاح نیا اب .تــسا هدوب تً لع رب دیزم زینّ تاعلا ّطا حیضوت و لیصفت تعسو تبــسن ،یتعنص ناحا ّرط دروم راکــشآ ،یحا ّرط خــساپ ه ّجوت لــباق یزاــسهب رد ار رــبراک هــب طوــبرم ییاه هنومن زــین یدبلاک طــیحم یحارط رد .)ناــمه( تــسا هدرــک فلودنار راک رــیظن( دوــش هدید تــسا نکمم شخب نــیا حــیرصت زا اــجنیا رد هــک دــید ناوــت یم اذــل .)Hester, 1984, 95-132- رتــسه ،رادومن رد »یــنومزآ تاــعلا ّطا« و »یــتینهذ تاــعلا ّطا« شــخب ود رت مهبم و )یریذپ نایب و ندوب حیرص ظاحلب( هدش راک رتمک طاقن یــحارط عوــضوم یــتقو هژــیوب( تــسا یــشزومآ یاــهدنور نــیا رد شناد رب وجــشناد حیرص طلــست ،فده و دــشابن حرطم یتکراــشمّ هچ هکنیا :)دــشاب یحا ّرط دــنور رد نآ یزادــناراکب و رــبراک دروــم رد دیلوت لــباق هنوگچ ؟دنتــسه یــتینهذ ،مادــک و یــنومزآ یــتاعلا ّطا و ینمض دنور رــب یمــسیناکم هچ اب تاــعلا ّطا نــیا ؟دنا هدافتــسا و

؟دنراذگ یم ریثأت ،یحا ّرط یندشن نایب

هیاپ ناوــنعب رــبراک دروــم رد یــبرجت شــناد .3 یحا ّرط

تــیفیک رــب راذــگریثأت رایــسب هدــیدپ کــی ناوــنع هــب ،یراــمعم و حا ّرط یوس زا هچ( هلأــسم »تسرد حرط« مدع هطــساوب ،یگدنز اب اتدمع ،یداع یاه حرط رد هژیوب ،)هدننک هدافتسا ای امرفراک هچً شقن نیرتمک ،»یگدنز تیفیک« هک تسا هدش هجاوم ییاه خساپ یلضعم ،ربراک و حا ّرط نیب هــلصاف ؛تــسا هدرک افیا ،نآ داــجیا رد ار ،یــحا ّرط یــ ّطخ یاــهدنیآرف رد ؛تــسین یــنونک نارود هــب طوــبرم نکمم نآ رد هــک تــسا هدوب یعضوم هــناگی »یــحارط تاــعلاطم«

نارود رد رما نیا و دوش هجوت ربراک یاهزاین ای اه تساوخ هب هدوب تــسنرا دننام( یراــمعم یاهدرادناتــسا هــب عاــجرا اــب ،مــسینردم زا ا ّما ؛تــسا هدــش ماجنا نکمم ّ

لقا ّدح رد ،)ر ِویــ ِس میات ای ترفیون یرامعم رد فلتخم ءاحنا هب ،هطبار نیا ثحب ،زورما ات نارود نیا مدع ای دوجو ثــحب یاهروحم زا یــکی لاوصا و تــسا هدــش حرطمً Williams( تــسا عوــضوم نــیمه لوــح ،یراــمعم ^۹هتــشر دوــجو نــیا ندوــب عــطقنم هــب ،) 2007, 50( لــسیاز .)Robinson, 2001 هتــسناد نآ یارب یلح هار ،یراــتفر تاــعلاطم و دراد ناــعذا هــطبارّ ربراک ،دوخ رادومن رد هچرگ ا زین ) 2005, 90( نوــسولا .تسا هدــش زا سپ( یحا ّرط یناــسنا رــگ نییعت نــیرتریذپان فاطعنا ناوــنع هــب ار نمدیرف .دــنک یم رارقا عاــطقنا نیا هب اــ ّما ،درمــش یم )راذــگ نوناق ندــش وحم لاح رد و کدنا شــقن زا دوــخ لــیلحت رد ،) 2010, 54(

نداد تیمها مدع هــب ار عوضوم ،یناهج نکــسم رازاب زا ناراــمعم ،یراتفر تاــعوضوم( رــبراک لیاــسم تخانــش هب یرامعم شزوــمآ یــمیدن یــسررب .دــهد یم تبــسن )یداــصتقا و یــعامتجا ،یــناور روهــشم یا هــفرح ناراــمعم دروــم رد )۱۱-۱۲ ،۱۳۹۱( دار تعیرــش و نانآ یاــه یحا ّرط یداــینب »هلأــسم« هک تــسا نآ رگناــشن ،نارــیا یــنهذ یاوــتحم و هدــش هداد هلأــسم تروــص طیارــش ،تیاــس زا رد )نآ ربراک هژیوب و( هلأسم دوخ طیارش و دریگ یم لکش ناشدوخ یدرکراک هلصاف زا ،)۱8 ،۱۳7۹( لب .درادن ار یلصا مهس نایم نیا هکنیا و تسا هتفگ نخس نارامعم و یطیحم ناــسانش ناور نایم

شخب کی .دنطاتحم تاعلا ّطا نــیا زا هدافتــسا دروم رد نارامعم و طیحم - راتفر تاقیقحت تلاوصحم ندوب هدیچیپ هب ،عوضوم زا تبسن نیمه هب .تسا طوبرم نارامعم یارب نآ ندوب یدربراکریغ .تفگ نخــس عوضوم نیا یارــب نارامعم مــیلعت مدــع زا ناوــت یم یــحا ّرط شزوــمآ رد نآ لیاــسم و یــعقاو رــبراک ندرــک دراو دروم فلتخم ءاحنا هب ریخا یاه ههد رد هک تسا یزیچ ،یرامعم

95-( هملاــس فرــشا :تــسا هتفرگ رارق شزومآ نــیصصختم هــجوت شزومآ یارب ار نیزگیاج هویش ۱۰ ،یدنب عمج کی رد )1995, 141 زا یکی ،عوــضوم نیا اــهنآ رثک ا رد هــک تــسا هدرک لــیلحت یا هــیلتآ یارب هژورپ یانبم زین رضاح یسررب رد .تسا هدوب هجوت یاه نوناک طبترم لیاسم ،شزومآ هزوح هب یبرجت شناد دورو تیفیک یسررب و لامرف لیاــسم ،میلقا ،رتــسب( رگید لیاــسم و هدــش هداهن ربراک اب .تــسا هدــش یــسررب دراو ،عوضوم نیا اب طابترا هیواز زا اهنت )....

رــب یــنتبم یــبرجت شناد فرــصم و دــیلوت .4 یشزومآ هبرجت :ربراک

رد رــبراک تــیروحم :رــکذلا قوف عوــضوم ود رــضاح قــیقحت رد ندرک لیخد )ینمضریغ( حیرص و یــلمع هوحن و یرامعم »هلأــسم«

دروــم یــلصا عوــضوم ،نآ لــح رد هلأــسم دروــم رد یــبرجت شــنادّ شزوــمآ هــنومن رتــسب کــی رد عوــضوم نــیا .تــسا هدوــب وجتــسج هدــش هتــشاذگ نومزآ هــب- یــنادراک یاــه شزومآ یــنعی - یراــمعم دوجوم لصفرس ود تاجردنم ساسارب( رتسب نیا هک اجنآ زا .تــسا یرتدعاسم هنیمز ،هدــش هتخاــس ییارگ لمع یارب اتلاصا ،)نآ یاربً میمعت تیلباق رظنم زا زین و دراد هنایارگ عقاو یاه شزومآ بذج یارب ،داد لاقتنا نایوجشناد هب رتسب نیا رد ار یعوضوم ناوتب رگ ا ،نومزآ ،رتشیب ینهذ یگدامآ یاراد و رتدعتسم یاهرتسب رد نآ رارکت ناکما نیا رد هدــش ماجنا رگید قیقحت .دــش دهاوخ تباث ،یلوا قیرط هب رد یروحم هدیا و یرــنه شرــگن قلطم ییاورمکح زا یــکاح ،رتــسب یاه تواضق هب لیامت و تسا ناسردم شیارگ و اه هرود نیا شزومآ ،یمق یران( تــساه هرود نیا ناــسردم درکیور یلصا هجو ،ینمض یدامتعا لباق اتبــسن هنومن زین یــشزومآ ظاحل زا نــیاربانب .)۱۳۹۳ً .دور یم رامش هب ناریا یاه هاگشزومآ هیقب یارب سورد یهدناماس یارب ینلاوط اتبسن شهوژپ ،ساــسا نیا ربً ارــجا هــب ،یــبرجت شــناد یدرــبراک فادــها یاتــسار رد زــک ارم نــیا شهوژپ نیا فادها یاتــسار رد هک یلمع سورد عومجم .دــمآرد ارجا و یحا ّرط ،مق یا هفرحو ی ّنف هاگــشناد رد هلاــسود یا هرود رد هرود هــس ،»۲یراــمعم یاــه نیرمت« سرد راــبود زا هتــشذگ ،دــش هدنراگن طــ ّسوت هدــش سیــسأت( یروئت سرد هــس و یهاگراک سرد رد .)۱لودــج( دوــش یم لماــش ار )دــش ارــجا هرود کــی هــک مود نیرمت و شزومآ یارب شلات زجب ،یهاگراک سرد هرود جنپ عومجم دــش یم زین ییاهن هژورپ ای نیرمت یدادعت لماــش ،هلأــسم هعــسوت یزیر همانرب مه اهنآ یارب دیاب و تشاد صاصتخا هلأسم لح هب هکّ و هــلصوح زا جراــخ ،اــهنآ هــمه جــیاتن لــیلحت و یــسررب .دــش یم .تسا هلاقم نیا یارب هدش فیرعت هدودحم

(6)

۵8

نــیا یاهدرواتــسد یــخرب هــب تــسا یــهاگن اــهنت شــخب نــیا یریــسم و دنک نییبت رــتهب ار هلاقم ثــحبم دــناوت یم هــک اــه هاگراک رد مود هدنراگن یوــس زا رظن دروم راک .دیامن میــسرت هدنیآ یارب ار یا هفرح و ی ّنف هرود یــشزومآ مود لاــسمین نایرج رد ،هنیمز نیا ارجا هب مق نارسپ یا هفرح و ی ّنف هدکشزومآ رد )یرامعم ینادراک(

مود لاــسمین رد( »۱ یرامعم یاه نیرمت« سرد عوــضوم .دــمآرد رظن رد نکسم تــسیاب یم بوصم لصفرــس قباطم هک )ل ّوا لاــس هرابرد »^۱۰ارــگ لمع شــهوژپ« کــی یارــب دــش یلمحم ،دوــش هــتفرگ فده همانرب نیا رد :لااــب رد هدــش حرطم یعوضوم زا ی ّصاخ هــجو ربراک رب دیک أت اــب نکــسم رد یعامتجا- یناور میهافم هک دوــب نــیا یتام ّدقم لــحارم رد هــک دوــش ینایوجــشناد یــحا ّرط دراو ،یــعقاو عوضوم تیفیک نییعت یارب دناوت یم یــسررب نیا .دندوب یرامعم :دریگ رارق هدافتسا دروم ریز دراوم رد یتام ّدقم نایوجــشناد یارــب یــناور - یــعامتجا مــیهافم اــیآ -

؟تسا کرد لباق یرامعم درــکیور هــچ ،روــبزم لیاــسم یــشهوژپ تــیهام هــب هــجوت اــب -

؟دنک رت کیدزن عوضوم هب ار نایوجشناد نیا دناوت یم یشهوژپ یاــه لیلحت و تاــعلا ّطا ندرــک دراو یارــب بــسانم مزــیناکم - یراــمعم یــحا ّرط رــیذپان نایب و یــنمض دــنور هــب هدــش لــصاح

؟تسیچ ناونع هب ناوت یم ار یعقاو ربراک یسررب زا یشان یاه هتفای ایآ - تاعلا ّطا نــیا هکنیا ای داد رارــق هدافتــسا دروــم یــتینهذ تاــعلا ّطا

؟دنتسه ینومزآ دربراک یاراد طقف شهوژپ دنور و راتخاس -1-4 دوب یلاوتم نیرمت راــهچ تروصب مرت یاه همانرب هیلوا یــحا ّرط ماجنا هب نآ نیرمت هــس ،نیرمت کی فذح اب اتیاهن هــک )۲رــیوصت(ً مود هــمین هک تــسا یــیاهن نــیرمت ،یــسررب نــیا عوــضوم .دیــسر

سرد مان خیرات

رگشهوژپ شقن هدش ماجنا یشزومآ تیلا ّعف

یبایشزرا هوحن یشزومآ تلاوصحم

1یرامعم یاه نیرمت مود لاسمین

٨9-90 و ارجا ،یحارط

یبایشزرا هلأسم یلمع لح و حرط

ینوکسم هژورپ رد روحمربراک یفیک و ی ّمک یبایشزرا

ینیع تلاوصحم یحا ّرط دنیآرف

-ینوکسم روحمربراک ن ّودم همانشسرپ نکسم یاهاضف یارب

1یرامعم یاه نیرمت ل ّوا لاسمین

90-9١ )هورگود رد(

رد یراکمه یبایشزرا ،یحا ّرط ربراک هلأسم یلمع لح و حرطّ

ینوکسم هژورپ رد روحم ینیوکت یبایشزرا

دنیآرف زا هنایارگ تعیبط -

2یرامعم یاه نیرمت ل ّوا لاسمین

یحا ّرط یراکمه اب یراکمه ،س ّردم یبایشزرا ،ارجا رد رد روحمربراک هلأسم حرط

یزاسهب ،یشزومآ یاضف ینیوکت یبایشزرا

دنیآرف زا هنایارگ تعیبط ،یرظن یشزومآ ّداوم

زا سپ یبایزرا دنیآرف یدادعت ،یرادرب هرهب هدش نیودت همانشسرپ

2یرامعم یاه نیرمت مود لاسمین

یحا ّرط یراکمه اب(

یراکمه،)س ّردم یبایشزرا ،ارجا رد رد روحمربراک هلأسم حرط

یزاسهب ،ینامرد یاضف ینیوکت یبایشزرا

دنیآرف زا هنایارگ تعیبط ،یرظن یشزومآ ّداوم

سپ یبایزرا دنیآرف کی ،یرادرب هرهب زا هدش نیودت همانشسرپ

1یرامعم یحا ّرط مود لاسمین

90-9١ یراکمه ،یحا ّرط

یبایشزرا ،ارجا رد هارمه هب روحمربراک هلأسم لحّ

یرامعم رثا یشخب ماظتنا هب یداهن نورد لماوع ساسارب هنومن - یتشگرب و تفر تروص ناتسرنه ینیوکت یبایشزرا

دنیآرف زا هنایارگ تعیبط رب ینتبم یدنیآرف

نورد لماوع کرد یداهن نورب و یداهن ییوگخساپ و یرامعم ّداوم ،اهنآ یودره هب یرظن یشزومآ

1یرامعم کرد ،هلأسم تخانش(

رثا رد تایاغ و یدابم )یرامعم و عونصم مود لاسمین

90-9١ ارجا ،یحارط

عونصم رثا لیلحت شزومآ یداهن نورب لماوع ساسارب و یدابم رب دیک أت اب یحا ّرط یرامعم تایاغ ---

،هصلاخ سرد حرط یرظن یشزومآ داوم

2یرامعم کرد طباور تخانش(

)طیحم ـ ناسنا مود لاسمین

یناور لیاسم یرظن شزومآ یسررب و طیحم ـ ناسنا نارامعم یاه لح هار یاه هنومن اهنآ یارب ---

،یلیصفت سرد حرط یرظن یشزومآ داوم

گنهرف و نکسم مود لاسمین

داعبا اب نکسم هطبار شزومآ رب هیکت اب یگدنز کبس فلتخم یملاسا یگدنز کبس ---

،یلیصفت سرد حرط یرظن یشزومآ ّداوم

.هژورپ فادها یاتسار رد هدش ارجا و یحا ّرط یرظن و یلمع سورد -1 لودج

(7)

۵۹

،نآ نمض رد و داد صاــصتخا دوــخ هــب ار ۱۳۹۰ -۹۱ مود لاــسمین هداوناخ یگدنز هراــبرد ار یتاعوضوم تــسیاب یم نایوجــشناد ادتبا لصاح تاعوضوم هیاپرب سپــس و دندرک یم لیلحت و یــسررب دوخ رد .دننک هــیارا ار ینوکــسم کچوک دحاو کــی حرــط ،هــلحرم نآ زا ترورض و یعامتجا و یناور تاعوضوم دش یعس یلبق یاه نیرمت ؛دوــش رت گنررپ نایوجــشناد رظن رد ،نیرمت نمض رد نآ هب هــ ّجوت لیذ تروص هب »نکسم ییادتبا یانعم« ناونع اب ل ّوا نیرمت ًلاثم تیعقوم هک یلحم رد ناــت هداوناخ و امــش دینک ضرف« :دــش هیارا یکی یط و دیا هدرک یم یگدنز ،تسا هدش هداد هحفص رانک رد نآ تاناکما اب دیاب امش و هدش ناریو هناخ نیا ،هبقرتمریغ ثداوح زا تماقا یارب ار یناکم ،هداوناخ نیمه راک یورین و نیمز رد دوجوم .»دینک هیهت لاس زا عقوم نیمه رد ههام کی لقادح میهافم نآ رد هک یبیترت هــب قوف یتام ّدقم یاه شخب یارــجا »^۱۱لمع نــیح رد شزومآ« تروــصب هراــشا دروم یــعامتجا و یــناور و یلصا نیرمت رد ،دــش حرطم ،)دــنا هدرک نایب سارک و نوــش هــک(

هدافتسا .دنشاب یحا ّرط یلصا هیاپ میهافم نیا هک دــش انب ییاهن دوب یعوضوم ،یــشزومآ یا هناــسر رازبا ناونع هب یراتــشون نایب زا اه نیرمت یخرب یتح و دوب دــیک أت دروم زین لبق یاــه نیرمت رد هــک

بوتکم نتم تروــصب ًلاماک ییاه شخب رد ،تــسخن نیرمت رــیظن »اه تینهذ تــبث« زــین و »دصاقم و اــه تین تــبث« .دــش هتــساوخ رد هک یــیاهن حرط هتــساوخ رب دوــب یا هــمدقم یــلبق تاــنیرمت رد دادعت باــختنا اب وجــشناد ،یقیقحت شــخب زا ســپ تــسیاب یم نآ رد نآ یراتشون تبث و هناخ رد یعامتجا و یناور هلأسم یدودحم ار دوخ حرط ،لیاسم نآ هب ییوگخــساپ اب ،حرط لیوحت یاه هگرب :زا تسا ترابع تواضق یلصا رایعم هک دش دیک أت ایوق و دننک دیلوتً ،دنوــش یم باختنا لح یارب هک یعامتجا - یناور لیاــسم عون .۱ زین و هــنیمز نیا رد وجــشناد صیخــشت هوــق و اــهنآ تــیمها نازــیم یدبلاک لح هار .۲ و رــظن دروم هداوناخ یارب هلأــسم ندرک صاــخّ .دوش یم هتفرگ راک هب روبزم هلأسم هب ییوگخساپ رد هک یــناور یاــه یگژیو »فاــشتک ا« یارــب هدــش هــتفرگ یپ دــنور انبم سپــس و )وجــشناد دوخ هداوناخ( فدــه هداوــناخ یــعامتجا یحا ّرط هلحرم راهچ رد اــضف یحا ّرط یارب اه یگژیو نیا ندادرارــق :)۲ریوصت( دش اب :هناخ رد هداوــناخ یاــهراتفر و تاــینهذ مــظنم تــشادرب .۱

.هلحرم ره فادها و یشزوما هژورپ یارجا لحارم -۲ریوصت یرامعم شزومآ رد یبرجت شناد یریگراکب ت ّی ّمها

(8)

6۰

.

اب راک نــیا ،)یــشزومآ هتفه تــشه دودح( دوجوم تقو هــب هــجوت :دش هتساوخ نایوجشناد زا ریز یشهوژپ رازبا زا یکی - مود هدنراگن طــسوت هدــش یحا ّرط همانــشسرپ ود .۱.۱ و )هناخزپــشآ هرابرد( تــشاد زین هبحاصم تلاح هک هداوــناخ رداــم هداوناخ دارفا زا ریغ یدرف روضح هرابرد( هداوناخ یاضعا زا یرگید هک یــگرزبردپ اــی ناــمهم اــت هیاــسمه ،لــحم درــگ هرود زا ،هــناخ رد رد بولطمان و بوــلطم دراوــم - دــنام یم هــناخ رد یــنلاوط تدــم

؛)هداوناخ دید زا هنیمز نیا و یگداوناخ نمیــشن رد یکی یراتفر هــشقن تبث یرــس ود .۲.۱ اه هــشقن نیا ؛هناخ طاقن رگید اب نآ رد رضاح دارفا یراتفر طاــبترا ریز حرــش اب ،دــش هداد شزومآ نایوجــشناد هب لاثم اب نآ هیهت هک زور راهچ رد دوــش یم هتــساوخ امــش زا ....« :دــش هتــساوخ اــهنآ زا تبون راهچ رد زور ره رد و ،)لیطعت زور ود و یراک زور ود( توافتم لبق تعاس کی ،بش و رهظ زا دعب تعاس کی ،رهظ هب تعاس ود(

رد رضاح دارفا مامت رارقتسا لحم )ماش زا دعب تعاس کی و ماش زا زا کی ره یارــب( دینک تــبث نلاپ یور ار اــهنآ طاــبترا هوــحن و هــناخ :)دوش یم هیارا نلاپ ۱6 اعومجم هک نلاپ کی ،تشادرب یاه تبونً ،یرادینــش ،یرادــید طاــبترا ،دارــفا تاــطابترا نداد ناــشن یارــب کیکفت مه زا ار نارگید هب هجوت مدع و کرتــشم تیلاعف ،یراتفگ هجوت اب( هناخ رد ینامهم هــسلج کی یارب راک نیا هباــشم ؛»دینک .دــش هتــساوخ ،)دــش یم عقاو زورون دیع رد هک راک ماجنا ناــمز هــب یاهورملق( هــناخ رد هبیرغ دارــفا ت ّقوم یاــهورملق تــبث .۳.۱ هتــسد شــش یارب ا ّزجم یاه هــشقن یور )هداوناخ رظن زا بوــلطم یهاتوک تدم یارب هــک یا هبیرغ .فلا :دوب رگید فــیلکت ،دارــفا زا یارــب هــک یا هیاــسمه :دــننام( دوــش یم هداد هار هــناخ نورد هــب کــی ،زاگ ســیون روتنک ،تــسا هدرــک هــعجارم هلیــسو تــساوخرد ردام اب هک هیاسمه نز .ب ؛)... ،رایس راکریمعت ،درگ هرود هدنشورف یکی .د ؛هداوناخ دنزرف تــسود .ج ؛تــسا یمیمص یدح ات هناخ گرزبردام .و ؛لوا هجرد ناگتسب زا یکی .ـه ؛ردام و ردپ ناتــسود زا تبث ،»توــلخ« و »تیمرحم« عوــضوم یــسررب یارب .گرزــبردپ اــی چیه رــگ ا .۱« :دــش هتــساوخ نایوجــشناد زا زــین رــگید هدودــحم ود

نآ رد هک یــلحم زا یو ،دــشاب زاب اــه برد و دــشابن راک رد یا هدرــپ ار نآ ؟دینیبب دناوت یم ار هناخ نورد زا یا هدودــحم هچ ،دراد رارــق هناخ رد یشور وا دید شهاک یارب ایآ .۲ .دینک صخشم نلاپ یور یاه شور ای شور ،تسا روط نیا رگ ا ؟تسا هدش هتفرگ راکب امش دید هدودحم و دینک رکذ ،نلاپ یور یراصتخا مئلاع اب ار رظن دروم ای برد نتــسب ًلاــثم- رــظن دروــم شور زا هدافتــسا تروــص رد( ار وا .»دینک مولعم ،هشقن یور )هدرپ ندیشک تبث یاه هــشقن و همانــشسرپ جــیاتن لــیلحت ،مود هــلحرم .۲ اــی یدرــف نویــسکرک رــب دــیک أت یاــجب ،هــلحرم نــیا رد .دوــب هدــش ،دراد زکرمت هدش لصاح »جیاتن« رب اموزل ود ره هک یسلاک سنارفنکً لوصح یگنوگچ« ،نآ رد هــک دوــش هتفرگ راکــب یدنور دــش شلاــت جیاتن دوخ درــف ره هکنیا هن ،دوــش هداد شزومآ سلاک هــب »جــیاتن یاه بــسچرب« عوضوم ،دراوــم زا یکی .دــنک یــسررب ییاهنت هــب ار .دیدرگ حرطم ،هناخزپــشآ رب زکرمت اب هک دوب اهاضف یور رــب »یــناور قیداصم و »یناور بــسچرب« موهفم زا یرظن هاتوک حیضوت زا سپ ،یداــع و س ّدــقم یاــضف ،هــنحص تــشپ و هــنحص یاــضف - نآ زا-یگدنز یاــضف و راک یاــضف ،یــگداوناخ و هدــش یصخش یاــضف حرــطم ار اه همانــشسرپ یاه خــساپ زا یــیاه لاثم سردــم یوــس هناخزپــشآ یاضف ًلاثم هک درــک طابنتــسا اهنآ زا دــش یم هک درــک یم ؛دور یم رامــش هب یصخــش یاضف کی ،روــبزم هدنهد خــساپ یارــب نیا دش هتــساوخ نایوجــشناد زا ،اه طابنتــسا ندوب رتربتعم یارب نمض رد اــت دنهد ماــجنا یرــفن هــس اــی ود یاــه هورگ رد ار هــلحرم بــسچرب ندوب لوبق لباق یارب ،رگید دارــفا ای درــف تواــضق زا ،نآ و تــشادرب همانــشسرپ زا دیاب اــمازلا هــک( نآ دنتــسم و یداهنــشیپً هولاعب .دوش هدافتــسا )دش یم رکذ روبزم تلااؤــس ای لاؤس هرامــش لودج کی تروصب هک( یسلاک راک نیا نیح رد یهاتوک لصاوف رد ،س ّردم توعد اب ای بلطواد تروصب نایوجــشناد ،)دــش یم هیهت لوبق لــباق و حرــطم سلاک لــباقم رد ار دوــخ تاطابنتــسا یــخرب یارب شلات اذل و دنتشاذگ یم ثحب هب ،نارگید یوس زا ار نآ ندوب

.ید ّمحم ...ادی :وجشناد راک - یگدنز یاهاضف رد یراتفر هشقن تبث -3ریوصت

(9)

6۱

هلیــسو - سلاک یراک کیرــش و س ّردم رــب هولاع - عــمج »عاــنقا«

هصیصخ .دــش هتفرگ راکب شــخب نیا رد هــک دوب یرــگید یــشزومآ زا »^۱۲یرواد« شــقن هک تــسا نیا اجنیا رد هدــش هتفرگ راکــب شور شقن لباقم رد و دــسر یم لقا ّدح هــب شور نیا رد س ّردــم یوــس »مــیهفت« و »عاــنقا« یارــب وجــشناد شلاــت و »یــعمج تواــضق«

هویش زیلانآ هب هک ریخا یــسررب ود رد .دــسر یم رثک ا ّدح هب یناگمه زا ییاه یــسانش هنوگ و دــنا هتخادرپ یراــمعم شزوــمآ رد یا هــیلتآ و Oh, Yet al., 2012, 17 -دــنا هداد هیارا هیلتآ رد اهراک دــقن هوــحن عبنم رد اهنت ؛دوــش یمن هدید راک عوــن نــیا - Kurt, 2009, 404-5 ظاحل زا »^۱۳ت ّقوم دقن« عون ،اهراک یدا ّقن عون جنپ زا یکی ،تسخن »هیارا« رب نآ دیک أت اما ،تــسا شور نیا هباــشم سلاک لک هب هیاراّ یحارط ای لیلحت دربــشیپ رد »یــسلاک یراکمه« هن و »تواضق« و دقن رد ییوجــشنادارف رواد دــنچ دوــجو )یهاگ( زــین و هدــش ماــجنا زا ار نآ )یا هــفرح دارفا اــی سردم راکــمه( یا هیلتآ موــسرم تــ ّقوم .دنک یم زیامتم شور نیا زا زین یتینهذ تاــعلا ّطا ناوــنع هب تاــعلا ّطا نــیا درــبراک رد .۳ یحا ّرط راک نیح رد و دــش هدافتــسا سلاک هرادا یارب شور نیمه تواضق هب ار دوخ راک هک دــش یم هتــساوخ نایوجــشناد زا یــسلاک سردم یلیمکت حیضوت هارمه هب ار نارگید رظن و دنراذگب یناگمه دننامب ،شور نیا رد هدش داجیا ّوج .دنریگب رظن رد راک همادا یارب هاگراک رد تاــ ّینهذ رب طلــسم هوق یزاــس فا ّفش هرابرد نــتاد هــچنآّ رهاق هدننک اقلا رــصنع ناونع هب ار س ّردــم شقن مه ،دراد یــم زارــبا ار یحا ّرط یاــه هیلتآ رد مــک اح یــتباقر ّوــج مــه و دــهد یم شــهاک یک ّتم دوخ هب درکراک و یراکمه زا ی ّوج لباقم رد و دنک یم فذح .دنک یم مهارف وجشناد ره یارب ار تاعلا ّطا« هب روبزم تاعلا ّطا لیدبت یارب لیلحت نمض رد .4 دربراک و ،یــنمض هــن و »هدــش زارــبا« تروــص هــب »هدــنهد تینهذ هتفرگ یپ )قوف هباشم یّ

لک دنور اب( هاگراک یلاوتم تاسلج رد ،اهنآ :دوش یم حیرشت ریز رد نآ زا هنومن ود هک دش ،هناخزپشآ لیلحت شخب نایاپ زا سپ و لیلحت راک هنایم رد .۱.4 یحا ّرط ینمض دــنور دراو دناوتب ثحب دروــم تاعلا ّطا هکنیا یارــب تروص هب ،هناخزپشآ یاضف کی یحارط ،دوش )لسیاز رادومن رد(

روبزم یناور یاه یگژیو هک دش هتــساوخ نایوجشناد زا یــسلاک راک نیرمت نیا نمض رد هک یعوضوم نیرت مهم .دراذــگب شیامن هــب ار ،دوب نایوجــشناد یارب دربراک لباق »یتینهذ تاعلا ّطا« ناونع هب رد ًلاثم ؛دوب یناور ظاحل زا هناخزپــشآ تایفیک یگناگدنچ عوــضوم ،»هنحص« یاه یگژیو ندوب اراد نیع رد دوب مزلا ،اهراک زا یدادعت زین ار »یصخــش یاضف« لاــح نیع رد و دــشاب زین »هــنحص تــشپ«

زا یرایــسب یارــب هناخزپــشآ هــک دوــب نــیا ،هــجیتن .دــهد شــیامن یاراد ای لکــش L ، کرد لباق یــشخبود یاضف یراد نایوجــشناد .دش رهاظ زین ییاهن حرط رد نیا و دش نلاپ رد یگتفر شیپ و سپ یدادــعت ،نمیــشن رد یراــتفر یاه هــشقن تــبث دروــم رد .۲.4 ناونع هب تسیاب یم هک دش هتساوخ نایوجــشناد زا نیعم لیلحت یتح و نمیــشن مرف یحا ّرط یارب امیقتــسم »یــتینهذ تاــعلا ّطا«ً طسوتم :زا دوب ترابع دراوم نیا .دشاب هتشاد دربراک نآ هیلوا هدیا هلصاف« زا یدومن ناونع هب( نمیشن رد طابترا یاراد دارفا هلصاف هطبار تبــسن دروم رد تواضق ،هداوــناخ نیا صــتخم »یــعامتجا

هک یعامتجا طاــبترا دادــعت هب هــجوت اب نمیــشن اب اــه باوخ قاــتا یــسررب ،دوب هدیــسر تبث هــب ،رــظن دروــم راــب ۱6 یارــب اه هــشقن رد هب تبــسن( نمیــشن رد رارقتــسا نیح رد دارــفا یــلصا یرــیگ تهج دیاب وجــشناد دروم ره رد .).... و هناخزپــشآ هبل ،هرجنپ ،نویزیولت هدــش تبث یعامتجا تاطابترا عون ی ّتح ای دادعت یــسررب نمض رد رارقتــسا ًلاثم( روبزم عوضوم هک تفرگ یم میمصت ،اه هــشقن یور رب اب دــیاب عوــضوم نــیا .تــسا مــهم ردــقچ )هناخزپــشآ هــبل راــنک رد »بولطمان« ،»یرورــض ریغ« ،»بولطم« ،»یرورــض« یدــنب هجرد نآ یاــنبم رــب سپــس .دــش یم صخــشم ،هباــشم یدــنب هجرد اــی هناخزپــشآ و اه باوخ قاتا اــب نمیــشن یراوج مه عون زا یــمارگ اید هراــبرد یــمرف هدــیا کــی یاــنبم تاــعلا ّطا نــیا .دــش یم لــصاح ریز ترابع اــب شیبامک هک دوب )نآ هدــش مامت حرط هــن و( نمیــشن تمــس هب یریگ تهج اــب تــسا ییاضف نمیــشن« :دوب ناــیب لــباق دادعت و )راوید و برد یاراد( تخس هبل اب اضف ... دادعت هک ...

یاهاضفءزج و دنلصتم نآ هب )زاب همین و زاب( مرن هبل اب اضف ...

هک »دنا صیخــشت لباق نآ رد رــتم ... یــعامتجا هــلصاف ف ّرــعم رد .دــش یم همجرت مجح و نلاــپ رد مرــف کی هب دــیاب تراــبع نــیا مهف یارب یبوخب یموب و یت ّنــس یرامعم یاه لاثم زا شــخب نــیا ،نلاپ لکش( اضف فیرعت یاه شور .درک هدافتسا دــش یم عوضوم ،یزاساضف یارب نوتس زا هدافتسا ،فقس رد رییغت ،حطس فلاتخا بــسانت هب نیرمت نیا رد )اضف فیرعت رد برد لحم شقن یتح و .دش هتفرگ راکب ،نایوجشناد یاهراک رد روبزم هدیا »ینومزآ تاعلا ّطا« هب اه لیلحت زا لصاح تاعلا ّطا لیدبت .۵ .دــش هتــساوخ ینوکــسم دحاو ییاهن یحا ّرط رد ،»هدــش زارــبا« و حرط رد قوــف هناگراهچ یاه یحا ّرط زا هدافتــسا مدــع اــی هدافتــسا هک دــش هتــساوخ نایوجــشناد زا لــباقم رد .دوــب یراــیتخا یــیاهن تروــص هــب ار )ینوکــسم کــچوک دــحاو( یــنایاپ حرــط یاه هــشقن ًلاثم( هحفص ره رد هک دنهد لیوحت A3 تاحفص رد درفنم و ا ّزجم اه لیلحت زا هدــش جارختــسا ِیلصا هلأــسم راــهچ )نلاــپ هــحفص رد رد یلصا تواــضق هک دــش دیک أت و دنوــش تــبث هــحفص هیــشاح رد و هلأــسم باــختنا تــیفیک( اه هلأــسم نــیا ساــسارب ،حرــط دروــم تبث و همانــشسرپ اب نآ قــباطت و تــ ّحص زــین و نآ تــیمها نازــیم ،نلاپ( هشقن رد هدش ماجنا ییوگخساپ بسانت سپس و )اه هشقن ماجنا ،»هلأــسم لح رد تــیقّ لاخ« نازیم و هلأــسم اب )اــمن ای شرــبّ رد تاعلا ّطا نــیا هک دوب نــیا راظتنا ،تروــص نیا هب .دــش دــهاوخ مه »ینومزآ تاــعلا ّطا« ناوــنع هــب ،یــحا ّرط فــلتخم یاــه شخب دوــخ مــه و )نایوجــشناد راک یــیاهن تواــضق رد( س ّردــم یارــب ،ییاهن حرط نیا ،مرــت نایاپ هب هجوت اب .دوــش یدربراک ،وجــشناد لوصحم ناونع هب دناوت یم اذل و دــش هیارا نویــسکرک نودب ابیرقت .دوش یقلت وجشناد دوخ یعقاو جیاتن یسررب .1.5 ادــتبا زا - ارــگ لمع شــهوژپ کــی ناوــنع هــب - شــهوژپ نــیا رد ی ّدح ات یــلصا لحارم اــهنت و دوب هدــشن یزــیر حرط راک تاــییزج مدع اــی تیقفوم نازــیم یــسررب ،قیقحت نــیا فدــه .دوــب موــلعم

(10)

6۲

دوــبن یراــمعم شزوــمآ رد روــحم - رــبراک هلأــسم حرــط تــیقفوم رد نایوجــشناد زا هتــسد نیا قیفوت مدع ای قــیفوت رــگید تراــبعب(

یوجتــسج هــکلب ،)تــسا هدوــبن شــهوژپ یــلصا روــحم ،عوــضوم حرط لباق هنیمز نیا رد یتاعوضوم هــچ هکنیا و راک نیا یــگنوگچ هجاوم لکــشم اــی ماــهبا اــب حرــط تروــص رد ،دراوــم مادــک و تــسا یــسررب یارب تروــص نیا هــب .تــسا هدوب شــهوژپ هلأــسم ،تــسا نــیا یــنیع لوــصحم ناوــنع هــب نایوجــشناد راک جــیاتن یــلیلحت ،نآ للاــخ زا ناوــتب هــک تــسا نیا مــهم عوــضوم ،یــشیامزآ دــنور یارب هدــش باختنا یــبرجت دــنور یاــه فعض اــی اــه تیلباق یــخرب تاعلا ّطا اــی ینومزآ تاــعلا ّطا هــب ندــش لیدبت رد ار شــناد بــسک نایوجــشناد( هدــش باختنا رتــسب .درک تــفایرد ،هدــنهد تینهذ و فــیعض اتبــسن نایوجــشناد هــک تــهج نــیا زا ،)یا هــفرح ی ّنفً ی ّتح ای میهفت یارب ار یدایز شلات اذل و دــش یم لماش ار طــ ّسوتم تبثم ِجیاتن ندوب شخبرمث دناوت یم ،درک یم باجیا هزیگنا داجیا .دنک رت یعقاو ار یاهراک زا رگــشهوژپ مرت نایاپ یــبایزرا ،جیاتن یــسررب یاــنبم لااب هب طــ ّسوتم یاهراک زا موــبلآ 6 دادــعت و )رــفن ۲6( هورــگ ود لکّ کیکفت اــب ،مرــت ناــیاپ یــبایزرا .تــسا یــنیع دهاوــش هــیارا یارــب D ات A یدــنب هجرد اــب هــک یــفیک ً

اــتدمع ِناوــنع 86 هــب اــهرایعم زا حیرص هــبنج کی اهنت ناوــنع رــه ات دــش یعــس و تفرگ تروــص .دهد رارق تواضق دروــم ار راک هــشقن ره یارب هدــش هیارا تاهیجوت دادعت ،عوضوم نیتــسخن رظن رد اــب .تــسا هدــش هدروآ نآ هصلاخ ۲ و۱ رادوــمن رد هــک تــسا راهچ زا رــتارف تاهیجوت ،اه یــسررب ّ

لک رد هــک تیعقاو نــیا نــتفرگ یــلک روــط هــب هــک دــید ناوــت یم ،دنا هدــش جراــخ یــبایزرا زا دروــمّ یسررب زا هدش دیلوت تاعلا ّطا زا هدافتسا یارب نایوجشناد شلات«

قیفوت )راک تــیفیک زا رــظن فرــص( »دوخ حرــط هــیجوت یارــب رــبراک دروم رد قیفوت نیا و تسا هتشاد )دصرد 6۰ هب کیدزن( یط ّسوتم اه شرب رد و تــسا هدوب رگید دراوم زا رتــشیب رایــسب ،تیاــس و نلاپ هب هجوت اــب ؛تــسا هدــش هیارا تاــهیجوت نــیرتمک ،تاــییزج زــین و ی ّدحات هجیتن نیا ،تیاــس و نلاپ یحارط »روحم همانرب« تــیهام دنیآرف رد روبزم تاعلا ّطا دربراک هک دهد یم ناــشن و تــسا یعیبط دوبمک ا ّما .تــسا یریگدای و لاقتنا لباق رتهب ،یهد همانرب ینمض تادیهمت زا یرایــسب اریز ؛دراد لمأت یاج تاییزج دروم رد دراوم ار ییزج ابیرقت دراوــم طیحم یــسانش ناور اب طبترم و هــنایارگراتفرً دروم رد )۱۳84(تروــپاپار ثحابم هــب دینک هاگن( دوــش یم لماــش

هئارا هیجوت دراوــم نازیم بــسحرب( دصرد هب حرط هیجوت یلک تــیلباق نــیگنایم -1رادوــمنّ .وجشناد ره راک رد )راظتنا دروم دراوم لک هب هدشّ

.)0/۲5 یلا 4یددع لداعم نتفرگ رظن رد اب F اتA زا یهدرایعم بسحرب( هشقن ره رد اهنآ یارب هتفر راکب لح هار و ربراک تاعلا ّطا لیلحت زا هدش دیلوت لیاسم تیفیک نیگنایم -3رادومن لک هب تبــسن( حرط هیجوت رد یلبق یاه لیلحت هب عاجرا دادعت دصرد نیگنایم -۲رادومن

.وجشناد ره راک رد )تاهیجوت

رادومن 3 - هار و ربراک تاعلاّطا لیلحت زا هدش دیلوت لیاسم تیفیک نیگنایم زا یهدرایعم بسحرب( هشقن ره رد اهنآ یارب هتفر راکب لح

اتA یددع لداعم نتفرگ رظن رد ابF 4

یلا

52 / 0 ).

0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4

تیاس نلاپ

تاییزج امن

شرب

لک ربراک تاعلاّطا لیلحت زاهدش دیلوت لیاسم

هار لح اه