يروﺮﻣ ﻞﯿﻠﺤﺗ شور و ﻢﯿﻫﺎﻔﻣ
يﺎﻫ ﺰﯿﺨﺑآ يراﺪﯾﺎﭘ و ﺖﻣﻼﺳ ﯽﺑﺎﯾزرا ﺎﻫ
ﯽﻗدﺎﺻ ﺎﺿرﺪﯿﻤﺣ ﺪﯿﺳ
،1
،*
ﻦﯾﺪﻟاﺪﻌﺳ ﺮﯿﻣا ،2
يوﺎﺑﺰﺣ ﺐﻨﯾز
، 3
يﺪﺳا ﺪﯿﻣا ناﻮﯿﻠﻧ
،4
عراز شرآ ﮔ
يﺰﯾرﺎ 5
و1 -*
:لوﻮﺴﻣ هﺪﻨﺴﯾﻮﻧ ،سرﺪﻣ ﺖﯿﺑﺮﺗ هﺎﮕﺸﻧاد ،ﯽﻌﯿﺒﻃ ﻊﺑﺎﻨﻣ هﺪﮑﺸﻧاد ،دﺎﺘﺳا
- 2 ﺎﯿﺸﻧاد ،ر يرادﺰﯿﺨﺑآ و ﻊﺗﺮﻣ هﺪﮑﺸﻧاد ،
نﺎﮔﺮﮔ ﯽﻌﯿﺒﻃ ﻊﺑﺎﻨﻣ و يزروﺎﺸﮐ مﻮﻠﻋ هﺎﮕﺸﻧاد ،
-3 ﺶﻧاد ﯽﺳﺪﻨﻬﻣ و مﻮﻠﻋ يﺮﺘﮐد ﻪﺘﺧﻮﻣآ
،سرﺪﻣ ﺖﯿﺑﺮﺗ هﺎﮕﺸﻧاد ،ﯽﻌﯿﺒﻃ ﻊﺑﺎﻨﻣ هﺪﮑﺸﻧاد ،يرادﺰﯿﺨﺑآ [email protected]
-4 يﻮﺠﺸﻧاد ،يرادﺰﯿﺨﺑآ ﯽﺳﺪﻨﻬﻣ و مﻮﻠﻋ يﺮﺘﮐد يرادﺰﯿﺨﺑآ و ﻊﺗﺮﻣ هﺪﮑﺸﻧاد
هﺎﮕﺸﻧاد ، نﺎﮔﺮﮔ ﯽﻌﯿﺒﻃ ﻊﺑﺎﻨﻣ و يزروﺎﺸﮐ مﻮﻠﻋ
،
-5 ﺎﯾدﺎﺘﺳا ر هﺪﮑﺸﻧاد ، يرادﺰﯿﺨﺑآ و ﻊﺗﺮﻣ نﺎﮔﺮﮔ ﯽﻌﯿﺒﻃ ﻊﺑﺎﻨﻣ و يزروﺎﺸﮐ مﻮﻠﻋ هﺎﮕﺸﻧاد ،
هﺪﯿﮑﭼ
ﯽﻃ لﺎﺳ ﺪﻨﭼ ﻞﮑﺷ ﺎﺑ ﺮﯿﺧا
ّﻠﻣ نﻼﮐ حﺮﻃ يﺮﯿﮔ هزﻮﺣ ﻊﻣﺎﺟ ﺖﯾﺮﯾﺪﻣ ﯽ
دﺎﻌﺑا رد ﯽﻔﻠﺘﺨﻣ تﺎﻌﻟﺎﻄﻣ ،رﻮﺸﮐ ﺰﯿﺨﺑآ يﺎﻫ
ﻪﻧﺎﮔﺪﻨﭼ هزﻮﺣ ﻊﻣﺎﺟ ﺖﯾﺮﯾﺪﻣ .ﺖﺳا هﺪﺷ مﺎﺠﻧا رﻮﺸﮐ ﺰﯿﺨﺑآ يﺎﻫ
هﺪﺷ مﺎﺠﻧا ﺶﻫوﮋﭘ زا ﯽﺸﺨﺑ ﻞﺻﺎﺣﺎﻣ ،ﺮﺿﺎﺣ ﻪﻟﺎﻘﻣ رد
يﺎﺘﺳار ﯽﺑﺎﯾزرا هﻮﯿﺷ و تﺎﻌﻟﺎﻄﻣ ﻞﯿﻠﺤﺗ يﺎﻫ
ﺎﻫﺰﯿﺨﺑآ يراﺪﯾﺎﭘ و ﺖﻣﻼﺳ نﺎﻬﺟ رد
و ﺰﯿﻧ ﺖﺳد ﻪﺑ ﯽﺑﺎﯾ رﺎﭼ ﭼ و بﻮ
ﯽﻣﻮﺑ ﻞﻤﻌﻟارﻮﺘﺳد ﺺﺧﺎﺷ و ﺎﻫرﺎﯿﻌﻣ بﺎﺨﺘﻧا
ﺎﻫ ي و ﺖﻣﻼﺳ ﯽﺑﺎﯾزرا يراﺪﯾﺎﭘ
ﺰﯿﺨﺑآ يﺎﻫ رﻮﺸﮐ ﺑ .ﺖﺳا
،رﻮﻈﻨﻣ ﻦﯾا ياﺮ
شور ﺰﯿﺨﺑآ يراﺪﯾﺎﭘ و ﺖﻣﻼﺳ ﯽﺑﺎﯾزرا ياﺮﺑ ﯽﻧﺎﻬﺟ يﺎﻫدﺮﮑﯾور و ﺎﻫ ﺎﻫ
و ﻞﺧاد تﺎﻌﻟﺎﻄﻣ ﻊﻣﺎﺟ ﻞﯿﻠﺤﺗ و ﻖﯿﻗد روﺮﻣ ﯽﻃ
ﻞﯿﻠﺤﺗ و ﯽﻓﺮﻌﻣ رﻮﺸﮐ زا جرﺎﺧ ﺪﻧﺪﺷ
ياﺮﺑ ًﺎﻨﯿﻘﯾ ﺮﺿﺎﺣ ﺶﻫوﮋﭘ زا ﻞﺻﺎﺣ ﺞﯾﺎﺘﻧ . ﻪﺑ ﻞﯿﻧ
بﻮﭼرﺎﭼ و رﺎﺘﺧﺎﺳ ذﺎﺨﺗا فﺪﻫ
ا ﻢﺠﺴﻨﻣ رﻮﺸﮐ ﺰﯿﺨﺑآ يراﺪﯾﺎﭘ و ﺖﻣﻼﺳ ﯽﺑﺎﯾزر و
ﻪﻣﺎﻧﺮﺑ ﻦﯿﯿﺒﺗ يﺎﺘﺳار رد ﻢﺠﺴﻨﻣ يا
و ﯽﺑﺎﯾزرا ﻖﻘﺤﺗ ﺟ ﺖﯾﺮﯾﺪﻣ
ﻊﻣﺎ
ﺖﯿﻠﺑﺎﻗ ﺎﻫﺰﯿﺨﺑآ دراد دﺮﺑرﺎﮐ
.
:يﺪﯿﻠﮐ نﺎﮔژاو ﻊﻣﺎﺟ ﯽﺑﺎﯾزرا
، ﻪﻣﺎﻧﺮﺑ ،يﺰﯾر ﺺﺧﺎﺷ ،راﺪﯾﺎﭘ ﻪﻌﺳﻮﺗ يﺎﻫ
ﯽﺑﺎﯾزرا يراﺪﯾﺎﭘ مﻮﻬﻔﻣ ، يزﺎﺳ ﺖﻣﻼﺳ ﯽﺑﺎﯾزرا
- 1 ﻪﻣﺪﻘﻣ
رد ﺮﺳاﺮﺳ ﺎﯿﻧد و ﻪﺑ هﮋﯾو يﺎﻫرﻮﺸﮐ لﺎﺣ رد
،ﻪﻌﺳﻮﺗ ﺪﺷر و ﺖﯿﻌﻤﺟ موﺰﻟ
ﻦﯿﻣﺄﺗ يﺎﻫزﺎﯿﻧ نﺎﺴﻧا ﯽﺘﺴﯾز ﺮﺠﻨﻣ
ﻪﺑ هدﺎﻔﺘﺳا
ﯽﻟﻮﺻاﺮﯿﻏ ﻊﺑﺎﻨﻣ زا
ﺖﺳا هﺪﺷ ﻦﯿﻣزﺮﺳ .
ﺖﯿﻟﺎﻌﻓ ﺮﯿﺛﺄﺗ مﻮﺑ ﺮﺑ هﺪﻨﯾاﺰﻓ رﺎﺸﻓ و نﺎﺴﻧا هدﺮﺘﺴﮔ يﺎﻫ
نﺎﮔزﺎﺳ و ﻞﺋﺎﺴﻣ ،ﯽﻌﯿﺒﻃ يﺎﻫ
ﻂﯿﺤﻣ ﻒﻠﺘﺨﻣ تﻼﮑﺸﻣ يدﺎﺼﺘﻗا و ﯽﺘﺴﯾز
- ﻪﺑ ار ﯽﻋﺎﻤﺘﺟا ﺎﺒﻧد
ﺖﺳا ﻪﺘﺷاد ل )
Sadoddin ،نارﺎﮑﻤﻫ و
؛2016 Sadeghi و
،نارﺎﮑﻤﻫ (2018
ﺖﯾﺮﯾﺪﻣ و ﯽﺑﺎﯾزرا . ﻊﻣﺎﺟ
رد ،ﺎﻫﺰﯿﺨﺑآ ﯽﻤﻠﻋ ﻊﻣﺎﺠﻣ
ﻦﯿﺑ ﯽﻠﻠﻤﻟا ﻪﺑ ناﻮﻨﻋ يدﺮﮑﯾور ارﺎﮐ و ﺮﺛﺆﻣ
ياﺮﺑ ﺖﯾﺮﯾﺪﻣ
،بآ ﻦﯿﻣزﺮﺳ و ﻊﺑﺎﻨﻣ ﻪﺘﺴﺑاو ﻪﺑ نآ ﺎﻫ و دﺎﺠﯾا لدﺎﻌﺗ ﻦﯿﺑ يﺎﻫزﺎﯿﻧ يدﺎﺼﺘﻗا - ﯽﻋﺎﻤﺘﺟا ﻊﻣاﻮﺟ ﺰﯿﺨﺑآ ﻦﯿﺸﻧ ﺖﻣﻼﺳ و يراﺪﯾﺎﭘ و1
2
مﻮﺑ نﺎﮔزﺎﺳ بﻮﺴﺤﻣ ﺎﻫ ﯽﻣ
دﻮﺷ ) ،EPA ؛2014 Hazbavi ،نارﺎﮑﻤﻫ و
(ب و ﻒﻟا2018 .
ﻪﻫد ﯽﻃ ﻪﺑ ﺰﯿﺨﺑآ هزﻮﺣ يراﺪﯾﺎﭘ و ﺖﻣﻼﺳ ﯽﺑﺎﯾزرا ﺖﯿﻤﻫا ،ﺮﯿﺧا يﺎﻫ ﺶﯿﭘ ناﻮﻨﻋ
ﺶﯿﺑ ﯽﻧﺎﺴﻧا ﺖﯿﻨﻣا ﺰﯿﻧ و راﺪﯾﺎﭘ هﺪﻨﯾآ زﺎﯿﻧ ﺮﺗ
ﺖﺳا ﻪﺘﻓﺮﮔ راﺮﻗ ﻪﺟﻮﺗ درﻮﻣ و هﺪﺷ ﻪﺘﺧﺎﻨﺷ )
Firdaus ،نارﺎﮑﻤﻫ و
؛2014 Hazbavi و
Sadeghi ، ﻪﺑ .(2017 يرﻮﻃ هزوﺮﻣا ﻪﮐ
ﺖﺳﺎﯿﺳ يﺰﮐﺮﻣ ﻪﺘﺴﻫ ،يراﺪﯾﺎﭘ و ﺖﻣﻼﺳ ﻪﺑ طﻮﺑﺮﻣ ﺚﺣﺎﺒﻣ يراﺬﮔ
ﺐﺣﺎﺻ نﺎﯿﻣ رد ﺎﻫ ﻂﯿﺤﻣ ناﺮﻈﻧ
نﺎﻧاددﺎﺼﺘﻗا ﺰﯿﻧ و ﺖﺴﯾز
) وSood Ritter ، ﯽﻣ ﻪﺘﻓﺮﮔ ﺮﻈﻧ رد (2011 ﺎﺑ .دﻮﺷ
دﻮﺟو ﺖﯿﻤﻫا
،عﻮﺿﻮﻣ ﯽﻧﺎﺒﻣ نآ زﻮﻨﻫ ﻢﻬﺒﻣ هدﻮﺑ و ﯽﻔﯾﺮﻌﺗ ﻖﯿﻗد و ﯽﺗﺎﯿﻠﻤﻋ
ياﺮﺑ نآ رد سﺎﯿﻘﻣ ﺰﯿﺨﺑآ ﻪﺑ رﻮﺸﮐ ﻞﺧاد تﺎﻌﻟﺎﻄﻣ رد هﮋﯾو ﻪﺑ
فﺎﻔﺷ رﻮﻃ دﻮﺟو
دراﺪﻧ . رد ﺐﺳﺎﻨﻣ يﻮﮕﻟا ﮏﯾ ﻪﺑ ﯽﺑﺎﯿﺘﺳد ﻦﯾاﺮﺑﺎﻨﺑ
ﺺﺧﺎﺷ و ﺎﻫرﺎﯿﻌﻣ بﺎﺨﺘﻧا و رﻮﺸﮐ يﺎﻫﺰﯿﺨﺑآ يراﺪﯾﺎﭘ و ﺖﻣﻼﺳ ﯽﺑﺎﯾزرا ﯽﻣ ﺎﺘﺳار ﻦﯾا رد ﺐﺳﺎﻨﻣ يﺎﻫ
رد يدﺎﯿﻨﺑ و ﺮﺛﺆﻣ مﺎﮔ ﺪﻧاﻮﺗ
دﺎﯿﭘ ه ﻪﻣﺎﻧﺮﺑ يزﺎﺳ نآ ﺰﯿﻬﺠﺗ ﺰﯿﻧ و ﺎﻫﺰﯿﺨﺑآ دﺮﮑﻠﻤﻋ ﯽﺑﺎﯾزرا و ﺶﯾﺎﭘ ،ﺐﺳﺎﻨﻣ ﯽﺘﯾﺮﯾﺪﻣ يﺎﻫ
هزاﺪﻧا يﺎﻫراﺰﺑا ﻪﺑ ﺎﻫ رد يروﺮﺿ يﺮﯿﮔ
ﺪﺷﺎﺑ ﺰﯿﺨﺑآ ﻒﻠﺘﺨﻣ ﻊﺑﺎﻨﻣ ﺖﻇﺎﻔﺣ ﻒﻠﺘﺨﻣ يﺎﻫﻮﮕﻟا لﺎﺒﻗ ،يوﺎﺑﺰﺣ)
(1396 ﺰﯿﺨﺑآ يراﺪﯾﺎﭘ و ﺖﻣﻼﺳ ﻢﯿﻫﺎﻔﻣ ﺖﺳا ﺮﮐذ ﻪﺑ مزﻻ .
ﻪﺑ تﺎﻌﻟﺎﻄﻣ زا يرﺎﯿﺴﺑ رد ﺪﻨﭼ ﺮﻫ ﻮﻃ
ﻪﺘﻓﺮﮔ راﺮﻗ ﯽﺳرﺮﺑ درﻮﻣ ﻪﻧﺎﮔاﺪﺟ ر يدﺮﺑرﺎﮐ ﺖﯾﺮﯾﺪﻣ رد رﻮﺑﺰﻣ ﻢﯿﻫﺎﻔﻣ يزﺎﺳاﺪﺟ ﺎﻣا ،ﺪﻧا
ﯽﻤﻧ ﺺﺨﺸﻣ يﺪﻨﺑزﺮﻣ ﻞﺑﺎﻗ ﺰﯿﺨﺑآ نآ ﺎﺗ و ﺖﺳا ﻪﺘﻓﺮﮔ راﺮﻗ ﻪﻈﺣﻼﻣ درﻮﻣ عﻮﺿﻮﻣ ﻦﯾا ﺮﺿﺎﺣ ﺶﻫوﮋﭘ رد .ﺪﻨﺷﺎﺑ
ﯽﯾﺎﺟ ﻦﮑﻤﻣ ﻪﮐ
ﻪﺑ تﺎﻌﻟﺎﻄﻣ لوا ﻪﻠﺣﺮﻣ رد دﻮﺑ هﺪﺷ ﮏﯿﮑﻔﺗ ﻪﻧﺎﮔاﺪﺟ رﻮﻃ
ﺗ ﺖﯾﺎﻬﻧ رد ﻦﮑﻟ .ﺪﻧا ﯽﻣ ﻪﯿﺻﻮ
ًﺎﻓﺮﺻ ﻪﻟﻮﻘﻣ ود ﻦﯾا ﯽﺒﺴﻧ ﮏﯿﮑﻔﺗ ﻪﮐ دﻮﺷ
سﺎﯿﻘﻣ ،ﺎﻫرﺎﯿﻌﻣ ،فاﺪﻫا ﺎﺑ ﺐﺳﺎﻨﺘﻣ ﻪﻧﺎﻣﺎﺳ و ﯽﻧﺎﮑﻣ ،ﯽﻧﺎﻣز يﺎﻫ
دﺮﯾﺬﭘ ترﻮﺻ ﺮﻈﻧ درﻮﻣ ﻂﯾاﺮﺷ و ﯽﺗﺎﻌﻟﺎﻄﻣ )
ﯽﻔﺠﻧ داﺪﺸﯿﭘ و داﮋﻧ
نﺎﻤﯿﻠﺳ ،دﺎﺑآ (.1395
- 2 ﺎﻫدﺮﮑﯾور و
شور ﯽﺑﺎﯾزرا يﺎﻫ ﺖﻣﻼﺳ
ﺰﯿﺨﺑآ
نآ زا ﯽﯾﺎﺟ ﻪﮐ مﻮﺑ زا ﻞﮑﺸﺘﻣ ﺰﯿﺨﺑآ هزﻮﺣ ﺎﮔزﺎﺳ
ن ﯽﻣ ﯽﮐﺎﺧ و ﯽﺑآ ﻒﻠﺘﺨﻣ يﺎﻫ
،ﺪﺷﺎﺑ ﻪﺑ ﻊﻣﺎﺟ تﺎﻌﻟﺎﻄﻣ مﺎﺠﻧا ﺪﺣاو ناﻮﻨﻋ
ﯽﻣ ﻪﺘﻓﺮﮔ ﺮﻈﻧ رد ﯽﺘﯾﺮﯾﺪﻣ ﻪﺑ ﻊﻣﺎﺟ تﺎﻋﻼﻃا ﺐﺴﮐ ياﺮﺑ سﺎﺳا ﻦﯿﻤﻫ ﺮﺑ .دﻮﺷ
شور و ﺎﻫدﺮﮑﯾور ﯽﻣﺎﻤﺗ ﯽﻠﮐ رﻮﻃ ﻒﻠﺘﺨﻣ يﺎﻫ
مﻮﺑ ﺖﻣﻼﺳ ﯽﺑﺎﯾزرا نﺎﮔزﺎﺳ
ﯽﻣ ﯽﻓﺮﻌﻣ ﺶﺨﺑ ﻦﯾا رد ﻒﻠﺘﺨﻣ يﺎﻫ ﺮﺑ .ﺪﻧﻮﺷ
سﺎﺳا تﺎﻌﻟﺎﻄﻣ ﻞﺑﺎﻗ
،سﺮﺘﺳد ﻪﺑ ﯽﻠﮐ رﻮﻃ شور ﺎﻫ ي
زرا ﯽﺑﺎﯾ ﺖﻣﻼﺳ مﻮﺑ نﺎﮔزﺎﺳ ﻪﺑ ود ﻪﺘﺳد ﺎﺑ ﻂﺒﺗﺮﻣ مﻮﺑ
نﺎﮔزﺎﺳ يﺎﻫ ﺒﻃ
3ﯽﻌﯿ شور ﻞﻣﺎﺷ يﺎﻫ
ﻞﮐ
4ﺮﮕﻧ
، ﺪﻨﭼ ﻪﺠﻨﺳ يا ﺪﻨﭼ)
ﻌﻣ هرﺎﯿ
5( لﺪﻣ و ﺎﻫ ي ﭘ ﺶﯿ ﯽﻨﯿﺑ هﺪﻨﻨﮐ مﻮﺑ و6
نﺎﮔزﺎﺳ يﺎﻫ ﯽﻧﺎﺴﻧا )7
،نارﺎﮑﻤﻫ وLu (2015
ﻢﯿﺴﻘﺗ يﺪﻨﺑ ﯽﻣ ر .ﺪﻧﻮﺷ دﺮﮑﯾو ﯽﺑﺎﯾزرا
شور رد ﺖﻣﻼﺳ ﻞﮐ يﺎﻫ
ﻪﺑ ﺮﮕﻧ ترﻮﺻ رد و ﯽﻠﮐ ﻖﯿﻗد لﺎﺣ ﻦﯿﻋ
رد دﻮﺟﻮﻣ يﺎﻫﺪﻨﯾآﺮﻓ ﺮﺑ ﻢﮐﺎﺣ ﮏﯾﺰﯿﻓ ﻦﯿﻧاﻮﻗ ﺮﺑ ﯽﻨﺘﺒﻣ و
مﻮﺑ هدﺎﻣ ﺎﯾ يژﺮﻧا يﺎﻘﺑ ﻦﯿﻧاﻮﻗ ﻪﻠﻤﺟ زا نﺎﮔزﺎﺳ ﯽﻣ مﺎﺠﻧا
ﻪﯾﺰﺠﺗ دﺮﮑﯾور ود .دﻮﺷ و
ﻞﯿﻠﺤﺗ ﻮﭘﺎﻣد
8ﺎﯾ ﻪﯾﺰﺠﺗ و و ﻞﯿﻠﺤﺗ ﻪﮑﺒﺷ
9يا زا
1 Health
2 Sustainability
3 Methods for natural ecosystems
4 Holistic approach
5 Multi-metric Approach
6 Predictive model approach
7 Methods for human-coupled ecosystems
8 Thermodynamic analysis
9 Network analysis
شور ﻪﻠﻤﺟ مﻮﺑ ﺖﻣﻼﺳ ﯽﺑﺎﯾزرا يﺎﻫ
ﻞﮐ شور ﻪﺑ نﺎﮔزﺎﺳ ﯽﻣ ﺮﮕﻧ
شور ﻦﯾا رد .ﺪﻨﺷﺎﺑ ﻪﺑ ﺎﻫ
ﯽﺗرﺎﺒﻋ زا ﮏﯾ ﺮﻫ ﺮﯿﯿﻐﺗ ﺪﻨﯾآﺮﻓ
رد ﺎﻫ
ﺶﺨﺑ ﻒﻠﺘﺨﻣ يﺎﻫ مﻮﺑ
نﺎﮔزﺎﺳ ﯽﻣ راﺮﻗ ﯽﺳرﺮﺑ درﻮﻣ ار ﻫد
ﻨ نآ يرﺎﺘﺧﺎﺳ و ﯽﻧﺎﻣزﺎﺳ طﺎﺒﺗرا و ﻪﯿﻨﺑ نآ ﺎﺑ ﺐﺳﺎﻨﺘﻣ ﺲﭙﺳ و ﺪ و ﺎﻫ
نآ ﺮﺑ ﺮﺛﺆﻣ ﻞﻣاﻮﻋ ﯽﺘﺣ ﯽﻣ ﯽﺳرﺮﺑ ار ﺖﻣﻼﺳ ﺖﯿﻌﺿو ًﺎﺘﯾﺎﻬﻧ و ﺎﻫ
ﻨﮐ ﻨ ﺪ ) Hazbavi ،
(2018 .
نآ زا ﯽﯾﺎﺟ هزوﺮﻣا ﻪﮐ مﻮﺑ عاﻮﻧا ﯽﻌﯿﺒﻃ ﺖﯿﻌﺿو نﺪﺷ ﻞﺘﺨﻣ ﺐﺟﻮﻣ دﻮﺧ ﻒﻠﺘﺨﻣ يﺎﻫزﺎﯿﻧ ﻦﯿﻣﺎﺗ ياﺮﺑ ﺮﺸﺑ
نﺎﮔزﺎﺳ ﺎﻫ
هﺪﺷ مﻮﺑ ياﺮﺑ هﺪﺷ ﻪﺋارا ﻒﻠﺘﺨﻣ يﺎﻫدﺮﮑﯾور زا هدﺎﻔﺘﺳا ﺎﺑ ﺖﻣﻼﺳ ﯽﺑﺎﯾزرا .ﺪﻧا نﺎﮔزﺎﺳ
ﺖﯿﻟﺎﻌﻓ ﺎﺑ ﻂﺒﺗﺮﻣ يﺎﻫ يﺎﻫ
ﻪﺟﻮﺗ درﻮﻣ ﯽﻧﺎﺴﻧا
مﻮﺑ .ﺖﺳا ﻪﺘﻓﺮﮔ راﺮﻗ نﺎﮔزﺎﺳ
يﺎﻫ يﺮﻬﺷ و يزروﺎﺸﮐ نﺎﯾﺎﻤﻧ
ﺮﮔ ﺑ مﻮ نﺎﮔزﺎﺳ يﺎﻫ ﺖﺤﺗ ﺮﯿﺛﺄﺗ ﺖﯿﻟﺎﻌﻓ يﺎﻫ ﯽﻧﺎﺴﻧا .ﺪﻨﺘﺴﻫ1
ﻦﯾا عﻮﻧ
مﻮﺑ نﺎﮔزﺎﺳ ﺎﻫ ﮐﺮﺗ ﯽﺒﯿ زا مﻮﺑ نﺎﮔزﺎﺳ يﺎﻫ ﭘ هﺪﯿﭽﯿ ﯽﻌﯿﺒﻃ ﻋﺎﻤﺘﺟا و ﯽ - دﺎﺼﺘﻗا ي ﺳﺎﺳا و ﻢﻬﻣ ﺶﻘﻧ و ﺪﻨﺘﺴﻫ ﯽ
ﮔﺪﻧز رد ﯽ نﺎﺴﻧا
.ﺪﻧراد ياﺮﺑ زرا ﯽﺑﺎﯾ ا ﻦﯾ زا عﻮﻧ مﻮﺑ نﺎﮔزﺎﺳ ﺎﻫ ﺎﺑ اﺪﺘﺑا ﺪﯾ ﻌﺗ ﺐﺳﺎﻨﻣ ﺺﺧﺎﺷ ﻦﯿﯿ
.دﻮﺷ ياﺮﺑ زرا ﺎﯾ ﯽﺑ ﺖﻣﻼﺳ مﻮﺑ نﺎﮔزﺎﺳ يﺎﻫ ﺮﻬﺷ
،ي
ًﺎﺒﻟﺎﻏ ﺞﻨﭘ ﻞﻣﺎﻋ
،ﻪﯿﻨﺑ رﺎﺘﺧﺎﺳ
، 2
بﺎﺗ
3يروآ
، تﺎﻣﺪﺧ مﻮﺑ نﺎﮔزﺎﺳ ﺤﻣ ﺮﺛا و ﯽﻄﯿ ﺎﯾ ﻌﻤﺟ ﺖﻣﻼﺳ
4ﺖﯿ ﻣ ﻪﺘﻓﺮﮔ ﺮﻈﻧ رد ﯽ
دﻮﺷ . هوﻼﻋ ﺮﺑ
ا
،ﻦﯾ لﺪﻣ ﺎﻫ ي ﻣﻮﻬﻔﻣ ﯽ ﺪﻨﻧﺎﻣ وPSR DPSEEA اﺮﺑ5
ي نﺎﻣزﺎﺳ ﻫد ﯽ مﺎﻈﻧ ﺪﻨﻣ ﺺﺧﺎﺷ ﭘ ﺎﻫ دﺎﻬﻨﺸﯿ هﺪﺷ ا ،يوﺎﺑﺰﺣ) ﺪﻧ ( .1396
مﻮﺑ ﺖﻣﻼﺳ ﯽﺑﺎﯾزرا ياﺮﺑ نﺎﮔزﺎﺳ
،يزروﺎﺸﮐ يﺎﻫ Vadrevu
) نارﺎﮑﻤﻫ و ﯽﺘﺴﯾز عﻮﻨﺗ ﻞﻣﺎﻋ ﺶﺷ ﺰﯿﻧ (2008
ﺖﯿﻔﯿﮐ ،6
7كﺎﺧ ﯽﻓاﺮﮔﻮﭘﻮﺗ ، ﯽﻋﺎﻤﺘﺟا رﺎﺘﺧﺎﺳ ،8
ﻪﻋرﺰﻣ دﺎﺼﺘﻗا ،9
ﻦﯿﻣز دﺎﺼﺘﻗا و 10
ﯽﻟﺎﺣ رد .ﺪﻨﺘﻓﺮﮔ ﺮﻈﻧ رد ار 11
ﻪﮐ نارﺎﮑﻤﻫ و Zhu
) بﺎﺗ ،رﺎﺘﺧﺎﺳ ،ﻪﯿﻨﺑ ﻪﺒﻨﺟ رﺎﻬﭼ زا يدﺎﺼﺘﻗا و ﯽﻋﺎﻤﺘﺟا ،ﯽﻌﯿﺒﻃ ﻪﻧﺎﻣﺎﺳﺮﯾز ﻪﺳ (2012 تاوﺎﺴﻣ و يروآ
راﺮﻗ ﯽﺳرﺮﺑ درﻮﻣ ار12
ﯽﺒﺗاﺮﻣ ﻪﻠﺴﻠﺳ ﻞﯿﻠﺤﺗ ﺪﻨﯾآﺮﻓ ،سﺎﺳا ﻦﯿﻤﻫ ﺮﺑ .ﺪﻧداد لﺪﻣ ﺮﮕﯾد و13
ﯽﺿﺎﯾر يﺎﻫ ﺺﺧﺎﺷ ﻦﯾا مﺎﻏدا ياﺮﺑ14
ﯽﻣ هدﺎﻔﺘﺳا ﺎﻫ زا .ﺪﻧﻮﺷ
شور ﻪﻠﻤﺟ ﺳ ﯽﺑﺎﯾزرا يﺎﻫ
مﻮﺑ ﺖﻣﻼ نﺎﮔزﺎﺳ
ﺖﯿﻟﺎﻌﻓ ﺎﺑ ﻂﺒﺗﺮﻣ يﺎﻫ ﯽﻣ ﺰﯿﻧ ،ﯽﻧﺎﺴﻧا يﺎﻫ
شور ﻪﺑ ناﻮﺗ شور ،EPA
يﺎﻫ
ﺺﺧﺎﺷ لﺪﻣ ﺪﻨﻧﺎﻣ رﻮﺤﻣ رﺎﺸﻓ ﯽﻣﻮﻬﻔﻣ يﺎﻫ
- ﺖﯿﻌﺿو - ﺦﺳﺎﭘ (PSR) ﻪﺨﺴﻧ و 15
بﺎﺗ و رﺎﺘﺧﺎﺳ ،ﻪﯿﻨﺑ ،نآ ﻒﻠﺘﺨﻣ يﺎﻫ يروآ
) (VOR بﺎﺗ ،ﯽﯾﺎﯾﺎﭘ ،16
ﺐﯿﺳآ و يروآ ) يﺮﯾﺬﭘ
(RRV دﺮﮐ هرﺎﺷا هﺮﯿﻏ و17
) نارﺎﮑﻤﻫ وLu ،
؛2015 Hazbavi ،
.(2018
- 3 ﺎﻫدﺮﮑﯾور و
شور ﯽﺑﺎﯾزرا يﺎﻫ يراﺪﯾﺎﭘ
ﺰﯿﺨﺑآ
ا ﻪﺑ ﻪﺟﻮﺗ ﺎﺑ ﻦﯾ
ﺨﺑآ ﻪﮐ ﺮﻣا يﺎﻫﺰﯿ
ﻢﻟﺎﺳ راﺪﯾﺎﭘ و مﻮﺑ تﺎﻣﺪﺧ ﻧﺎﮔزﺎﺳ
ﯽ ﺴﺑ يرﺎﯿ ﻣز رد ﻪﻨﯿ ﺎﻫ ي ﻒﻠﺘﺨﻣ
،ﯽﺘﺴﯾز ،ﯽﮑﯾﺰﯿﻓ ﻋﺎﻤﺘﺟا
ﯽ
دﺎﺼﺘﻗا هﺎﻓر و ي
ﯽﻣ ﻪﺋارا ﺪﻨﻫد ﻣ ، ﯽ ﺎﺑ ﺖﺴﯾ شور ﺎﻫ ﯽﯾ ﻪﻌﺳﻮﺗ ﺪﻨﺑﺎﯾ نآ سﺎﺳا ﺮﺑ ناﻮﺘﺑ ﻪﮐ ﺎﭘ ﺢﻄﺳ و ﺖﻣﻼﺳ ﻪﺟرد ﺎﻫ
يراﺪﯾ ﺨﺑآ ﺎﻫﺰﯿ ار
دﻮﻤﻧ ﻦﯿﯿﻌﺗ ،يوﺎﺑﺰﺣ و ﯽﻗدﺎﺻ)
(1397 ﺺﺧﺎﺷ ﺎﺘﺳار ﻦﯾا رد . يﺎﻫ
ﯽﺑﺎﯾزرا رد هدﺎﻔﺘﺳا درﻮﻣ ﻌﺿو
ﺖﯿ ﺨﺑآ ﺰﯿ ﻒﻠﺘﺨﻣ ﻂﯾاﺮﺷ رد درﻮﻣ
ﯽﻣ راﺮﻗ هدﺎﻔﺘﺳا راﺪﯾﺎﭘ ياﺮﺑ ﻢﻫ و نﺎﻨﯿﺸﻧﺰﯿﺨﺑآ ياﺮﺑ ﻢﻫ ﺎﻫﺰﯿﺨﺑآ يراﺪﯾﺎﭘ هزوﺮﻣا .ﺪﻧﺮﯿﮔ
مﻮﺑ رد تﺎﯿﺣ ي نﺎﮔزﺎﺳ
يروﺮﺿ يﺮﻣا ﺎﻫ
ﻪﺑ ﯽﻣ رﺎﻤﺷ ) ﺖﺳا هﺪﺸﻧ ﯽﻓﺎﮐ ﻪﺟﻮﺗ ﻢﻬﻣ ﻦﯾا ﻪﺑ ﻪﮐ ﺖﺳا ﯽﻟﺎﺣ رد ﻦﯾا ،ﺪﯾآ ﺪﺳا
ي ﻠﻧ
،ناﻮﯿ ؛1391 ﺮﻬﻣ ي ،نارﺎﮑﻤﻫ و .(1391
1 Human-Coupled Ecosystems
2 Structure
3 Resilience
4 Environmental Impact or Population Health
5 Driving force-Pressure-State-Exposure-Effect-Action
6 Biodiversity
7 Soil Quality
8 Topography
9 Social Organization
10 Farm Economics
11 Land Economics
12 Equity
13 Analytical Hierarchy Process (AHP) Model
14 Mathematical Models
15 Pressure-State-Response (PSR)
16 Vitality (Vigor)-Organization force-Recovery Force
17 Reliability-Resilience-Vulnerability
رد لﺎﺳ يﺎﻫ هژاو ﻪﺑ ﻞﯾﺪﺒﺗ مﻮﻤﻋ نﺎﯿﻣ ﻪﮑﻠﺑ ناﺪﻨﻤﺸﯾﺪﻧا نﺎﯿﻣ رد ﺎﻬﻨﺗ ﻪﻧ يراﺪﯾﺎﭘ ﺮﯿﺧا ﻪﮐ هﺪﯾا ﻦﯾا و هﺪﺷ لواﺪﺘﻣ يا
ﻪﯾﺎﭘ ﯽﻤﻠﻋ تﺎﺣﻼﺻا و عﺎﻤﺟا يﺎﻨﺒﻣ ﺮﺑ يراﺪﯾﺎﭘ ﻪﺘﻓﺮﮔ راﺮﻗ دﺎﻘﺘﻧا درﻮﻣ هﺪﺷ يراﺬﮔ
.ﺖﺳا نآ رد ﻪﮐ ﺖﺳا ﯽﺘﯿﻌﺿو يراﺪﯾﺎﭘ
ﯽﻤﻧ ﺶﻫﺎﮐ نﺎﻣز لﻮﻃ رد دﻮﺟﻮﻣ تﺎﻧﺎﮑﻣا و ﺖﯿﺑﻮﻠﻄﻣ ﺑﺎﯾ
ﺎﻧاﻮﺗ ﻪﺑ و ﺪ ﯾ
مﻮﺑ ﯽ نﺎﮔزﺎﺳ طﻮﺑﺮﻣ دوﺪﺤﻣﺎﻧ هﺪﻨﯾآ رد دﺮﮐرﺎﮐ مواﺪﺗ ياﺮﺑ ﺎﻫ
ﯽﻣ نآ نوﺪﺑ دﻮﺷ ﻪﻧﺎﻣﺎﺳ نآ رد ﻪﮐ ﺖﺳا ﯽﻄﯾاﺮﺷ ،يراﺪﯾﺎﭘ .دﻮﺷ ﺮﺠﻨﻣ ﻊﺑﺎﻨﻣ ﺪﺣ زا ﺶﯿﺑ رﺎﺑ ﺎﯾ و ﻊﺑﺎﻨﻣ ﻞﯿﻠﺤﺗ ﻪﺑ ﻪﮐ
يﺎﻫ
ﺑ ﯽﻌﯿﺒﻃ و ﯽﻋﺎﻤﺘﺟا ﺎ
ﯽﻣ رﺎﮐ سﻮﺴﺤﻣﺎﻧ ﻞﮑﺷ ﻪﺑ و ﻢﻫ ﻂﺳﻮﺗ ﻢﻫ زﻮﻨﻫ مﻮﻬﻔﻣ ﻦﯾا ﺎﻣا .ﺪﻨﻨﮐ
نﺎﻣزﺎﺳ ﯽﺧﺮﺑ ﻦﯿﺑ يﺎﻫ
ﻞﺜﻣ ﯽﻠﻠﻤﻟا
ﯽﻧﺎﻬﺟ ﮏﻧﺎﺑ ﯽﻣ راﺮﻗ هدﺎﻔﺘﺳا درﻮﻣ
.دﺮﯿﮔ ياﺮﺑ ﻖﻘﺤﺗ يراﺪﯾﺎﭘ يﺎﻫدﺮﮑﯾور ﯽﻋﻮﻨﺘﻣ
ﻪﻠﻤﺟ زا ﻪﻧﺎﻣﺎﺳ ﺮﮑﻔﺗ ا
ي ﺪﻣ و ﺖﯾﺮﯾ ار دﺮﺒﻫ ،ي
ﻪﻣﺎﻧﺮﺑ ا
،ي مﻮﺑ ﻧﺎﮔزﺎﺳ و ﯽ ﻪﻣﺎﻧﺮﺑ ر يﺰﯾ ﻮﺣ ﺿ ﻪا ﻪﺑ ﺮﯾز حﺮﺷ ﻪﺑ ي ﯽﻣ ﻪﺘﻓﺮﮔ رﺎﮐ
.دﻮﺷ ور دﺮﮑﯾ ﻪﻧﺎﻣﺎﺳ ﺮﮑﻔﺗ ا
ي ﺪﻣ و ﺖﯾﺮﯾ دﺮﺒﻫار
،ي
ﻪﻋﻮﻤﺠﻣ ا ي اﺮﺑ ﻪﮐ ﺖﺳاﺰﺟا زا ي
ﺎﺑ ﻞﮐ ﺪﺻﺎﻘﻣ ﺮﮕﯾﺪﮑﯾ
ﻣ رﺎﮐ ﯽ .ﺪﻨﻨﮐ ور دﺮﮑﯾ ﻪﻣﺎﻧﺮﺑ ا ﻪﻋﻮﻤﺠﻣ ،ي ﯽﻧوزﻮﻣ
زا
،ﺎﻫدﺮﺒﻫار ﺖﺳﺎﯿﺳ
،ﺎﻫ
ﻟﺎﻌﻓ ﺖﯿ ﺎﻣﺮﺳ و ﺎﻫ ﻪﯾ
راﺬﮔ ي ﻪﺑ ﺎﻫ ﺘﺳد رﻮﻈﻨﻣ ﯽﺑﺎﯿ
نﺎﻣز ﻪﻌﺳﻮﺗ فاﺪﻫا ﻪﺑ ﺪﻨﺑ
ي هﺪﺷ سﺎﯿﻘﻣ رد ﻠﻣ
ﯽ ﺖﺳا . ور دﺮﮑﯾ مﻮﺑ ﻧﺎﮔزﺎﺳ ﺰﯿﻧ ﯽ
يدﺮﺒﻫار ﺖﺳا ياﺮﺑ ﻪﮐ ﺖﯾﺮﯾﺪﻣ ﻊﻣﺎﺟ
،ﻦﯿﻣزﺮﺳ ﻊﺑﺎﻨﻣ كﺎﺧ و بآ و ﻊﺑﺎﻨﻣ هﺪﻧز ﯽﻣ هدﺎﻔﺘﺳا و دﻮﺷ
ﺖﻇﺎﻔﺣ و هﺮﻬﺑ رادﺮﺑ ي ﺎﭘ راﺪﯾ
ﻠﮑﺷ ﻪﺑ ار ﯽ ﻪﻧﻻدﺎﻋ ا ي وﺮﺗ ﺞﯾ ﻣ ﯽ .ﺪﻨﮐ نآ ٌﺎﺘﯾﺎﻬﻧ ﻪﮐ ور دﺮﮑﯾ ﻪﻣﺎﻧﺮﺑ ر يﺰﯾ ﻮﺣ ﺿ ﻪا ﺰﯿﻧ ي دﺮﺑرﺎﮐ و قﺎﺒﻄﻧا ﺖﯾﺮﯾﺪﻣ ﻪﺿﻮﺣ رد ﻪﻣﺎﻧﺮﺑ -
ر يﺰﯾ اﺮﺟا و ي هژوﺮﭘ ﺎﻫ ي ﻊﺑﺎﻨﻣ ﻪﻌﺳﻮﺗ ﯽﻣ راﺮﻗ رﺎﮐ رﻮﺘﺳد رد ار
ﺪﻫد . ﺖﺳا ﺮﮐذ ﻞﺑﺎﻗ رد
ﺶﯿﺑ ﺮﺗ ور دراﻮﻣ دﺮﮑﯾ مﻮﺑ ﯽﻧﺎﮔزﺎﺳ
هدﺎﻔﺘﺳا هﺪﺷ ﺖﺳا .
نﻮﻨﮐﺎﺗ ﯽﺑﺎﯾزرا ياﺮﺑ يراﺪﯾﺎﭘ
هزﻮﺣ ﺰﯿﺨﺑآ و ﺎﻫدﺮﮑﯾور شور
يﺎﻫ ﯽﻔﻠﺘﺨﻣ ﻪﻠﻤﺟ زا ﺎﭘ ﺺﺧﺎﺷ يراﺪﯾ ﺨﺑآ ﺰﯿ ) (WSI ،1
دﺎﺤﺗا ﻪﯾ
ﺑ ﻦﯿ ﯽﻠﻠﻤﻟا ﺒﻃ زا ﺖﻇﺎﻔﺣ ﺖﻌﯿ
) (IUCN ، 2
ﻞﮕﻨﺟ نﺎﻣزﺎﺳ ﺨﺑآ و ﻊﺗاﺮﻣ ،ﺎﻫ
يرادﺰﯿ رﻮﺸﮐ ، ﺺﺧﺎﺷ اﺪﯾﺎﭘ ﻪﻌﻣﺎﺟ ر
) (SSI ،3
ﺺﺧﺎﺷ
يراﺪﯾﺎﭘ ﻂﯿﺤﻣ ﺖﺴﯾز ) (ESI
، 4
ﺺﺧﺎﺷ ) ﺖﺴﯾز ﻂﯿﺤﻣ دﺮﮑﻠﻤﻋ (EPI
،5
) ادﺎﻧﺎﮐ بآ يراﺪﯾﺎﭘ ﺺﺧﺎﺷ (CWSI
،6
يراﺪﯾﺎﭘ ﺺﺧﺎﺷ
بآ ﻟﺎﮐ ﺎﯿﻧﺮﻔﯿ ) (CWSI
، 7
زرا ﯽﺑﺎﯾ ﺎﭘ يراﺪﯾ ﻪﻧﺎﻣﺎﺳ ﺎﻫ ي ﺪﻣ ﺖﯾﺮﯾ ﺒﻃ ﻊﺑﺎﻨﻣ ﯽﻌﯿ ) MESMIS (
و8
زرا ﯽﺑﺎﯾ ﺎﭘ يراﺪﯾ ﻞﮕﻨﺟ ) (SFM
9
ﻪﺑ و ﻪﻌﺳﻮﺗ ،ﻦﯿﯿﺒﺗ ،ﯽﻓﺮﻌﻣ ﺖﺳا هﺪﺷ هدﺮﺑ رﺎﮐ
) يﺪﺳا ﺎﮑﻤﻫ و ناﻮﯿﻠﻧ ر
،نا (1396 . شور زا ماﺪﮐ ﺮﻫ ﯽﺳرﺮﺑ ﺺﺧﺎﺷ و ﺎﻫ
يﺎﻫ
نآ ﺎﺑ ﻂﺒﺗﺮﻣ شﺮﮕﻧ عﻮﻨﺗ زا ﯽﮐﺎﺣ ﺎﻫ
ﻪﺑ ﺎﻫ مﻮﻬﻔﻣ و نﺎﮕﺒﺨﻧ ﻦﯿﺑ رد ﯽﻧﺎﻬﺟ عﺎﻤﺟا يراﺪﯾﺎﭘ ﺖﯿﻠﮐ درﻮﻣ رد ﻪﭼﺮﮔا .ﺖﺳا يراﺪﯾﺎﭘ
ﺖﺳﺎﯿﺳ ﺖﻟود زا يرﺎﯿﺴﺑ شﺮﯾﺬﭘ درﻮﻣ مﻮﻬﻔﻣ ﻦﯾا و دراد دﻮﺟو ناراﺬﮔ ﻦﯿﺑ ﻊﻣﺎﺠﻣ و ﺎﻫ
آ مﻮﻬﻔﻣ درﻮﻣ رد ﻦﮑﯿﻟ ،ﺖﺳا ﯽﻠﻠﻤﻟا و ن
ﺺﺧﺎﺷ ﺖﯾﺎﻬﻧ رد و يراﺪﯾﺎﭘ ﻪﺑ ﻞﯿﻧ يﺎﻫرﺎﮐوزﺎﺳ شور و ﺎﻫ
ﻪﺒﻧﺎﺟ ﻪﻤﻫ عﺎﻤﺟا راﺪﯾﺎﭘ ﻪﻌﺳﻮﺗ ﺶﺠﻨﺳ يﺎﻫ و ﻪﺘﺷاﺪﻧ دﻮﺟو يا
توﺎﻔﺗ ﺐﺣﺎﺻ ﻦﯿﺑ رد صﻮﺼﺧ ﻦﯾا رد ﯽﺸﺣﺎﻓ يﺎﻫ ﯽﻣ هﺪﻫﺎﺸﻣ ناﺮﻈﻧ
.دﻮﺷ
ﺺﺧﺎﺷ عﻮﻧ ﺺﺧﺎﺷ زا ﮏﯾ ﺮﻫ رد هدﺎﻔﺘﺳا درﻮﻣ ﯽﻋﺮﻓ يﺎﻫ
ﯽﻣ ﺰﯿﻧ ﺎﻫ ﺺﺧﺎﺷ ﺞﯾﺎﺘﻧ ﺪﻧاﻮﺗ
ﺖﺤﺗ ار ﺎﻫ ﺪﻫد راﺮﻗ ﺮﯿﺛﺄﺗ
) ﭼﺎﮕﻨﺳﺮﻐﺻارﻮﭘ ﯿ
ﻦ ، (1392 ﻞﮕﻨﺟ ﺖﺣﺎﺴﻣ ﺪﻨﻧﺎﻣ ﯽﺼﺧﺎﺷ لﺎﺜﻣ ياﺮﺑ . ﻪﺑ رﻮﺸﮐ ﺖﺣﺎﺴﻣ ﻪﺑ ﺎﻫ
رد ﻢﻬﻣ ﯽﻋﺮﻓ ﺺﺧﺎﺷ ناﻮﻨﻋ
شور زا يداﺪﻌﺗ ﻂﯿﺤﻣ يراﺪﯾﺎﭘ ﺺﺧﺎﺷ ﻪﻠﻤﺟ زا ﺎﻫ
ﺖﺴﯾز ) (ESI ﯽﻣ راﺮﻗ هدﺎﻔﺘﺳا درﻮﻣ ﺺﺧﺎﺷ ﻪﮐ دراد دﻮﺟو لﺎﻤﺘﺣا ﻦﯾا .دﺮﯿﮔ
ﺟ ﻖﻃﺎﻨﻣ رد نﺎﺴﮑﯾ ﺖﯿﻤﻫا زا رﻮﺑﺰﻣ د ،ﺪﺷﺎﺒﻧ رادرﻮﺧﺮﺑ ﺎﻫرﻮﺸﮐ ﻦﯿﺑ رد نآ ﻊﺒﺗ ﻪﺑ و نﺎﻬﺟ ﻒﻠﺘﺨﻣ ﯽﯾﺎﯿﻓاﺮﻐ
ﯽﻟﺎﺣ ر رد ﻪﮐ
ﺺﺧﺎﺷ ﻦﯾا ،تﺎﺒﺳﺎﺤﻣ
ار يدﺎﯾز نزو دﻮﺧ ﻪﺑ
ﯽﻣ صﺎﺼﺘﺧا ﻪﻤﯿﻧ و ﮏﺸﺧ يﺎﻫرﻮﺸﮐ زا يرﺎﯿﺴﺑ رد اﺮﯾز .ﺪﻫد
ًﻻﻮﺻا نﺎﻬﺟ ﮏﺸﺧ
ﻞﮕﻨﺟ ﻞﻣﺎﮑﺗ و ﻦﯾﻮﮑﺗ ﻂﯾاﺮﺷ ﯽﻤﻧ و ﻪﺘﺷاﺪﻧ دﻮﺟو ﺎﻫ
و ﺐﯾﺮﺨﺗ ﻪﺑ ًﺎﻓﺮﺻ ار ﺎﻫرﻮﺸﮐ ﻦﯾا رد ﺺﺧﺎﺷ ﻦﯾا ندﻮﺑ ﻦﯿﯾﺎﭘ ناﻮﺗ
هﺮﻬﺑ ﻞﮕﻨﺟ ﻦﯾا زا راﺪﯾﺎﭘﺎﻧ يرادﺮﺑ هوﻼﻋ .دﺮﮐ ﺐﺴﺘﻨﻣ ﺎﻫ
نزو و ندﺮﮐ لﺎﻣﺮﻧ شور ،ﻦﯾا ﺮﺑ ﯽﻫد
ﻪﺑ ﺺﺧﺎﺷ ﻪﯿﻬﺗ رﻮﻈﻨﻣ يﺎﻫ
ﯽﺒﯿﮐﺮﺗ
توﺎﻔﺗ ﻦﯾا زوﺮﺑ ﺚﻋﺎﺑ ﺰﯿﻧ ﯽﻣ ﺞﯾﺎﺘﻧ رد ﺎﻫ
ﺐﺣﺎﺻ ﯽﻣﺎﻤﺗ شﺮﯾﺬﭘ درﻮﻣ ﻪﮐ ﯽﺷور زﻮﻨﻫ اﺮﯾز .دﻮﺷ ياﺮﺑ نﺎﺳﺎﻨﺷرﺎﮐ و ناﺮﻈﻧ
1 Watershed Sustainability Index
2 International Union for Conservation of Nature
3 Sustainable Society Index
4 Environmental Sustainability Index
5 Environmental Performance Index
6 Canadian Water Sustainability Index
7 California Water Sustainability Index
8 Indicator-based Framework for Evaluation of Natural Resource Management Systems
9 Sustainable Forest Management
نزو ﺺﺧﺎﺷ زا ﮏﯾ ﺮﻫ ﻪﺑ ﯽﻫد ﻪﺑ .دراﺪﻧ دﻮﺟو ،ﺪﺷﺎﺑ ﯽﻋﺮﻓ يﺎﻫ
نزو ياﺮﺑ لﺎﺜﻣ ناﻮﻨﻋ ﺺﺧﺎﺷ ﻪﺑ ﯽﻫد
ﯽﻔﻟد شور ﻪﺑ ﯽﻋﺮﻓ يﺎﻫ
ﺶﯿﺑ ﺮﺗ ﯽﺗرﻮﺻرد ﯽﻫﺎﮔ و هدﻮﺑ ﻞﯿﺧد داﺮﻓا ﻪﻘﯿﻠﺳ نزو ﻪﮐ
ﻪﺑ ﯽﻫد يارآ ﻪﮐ دراد دﻮﺟو لﺎﻤﺘﺣا ﻦﯾا ،ﺪﺷﺎﺑ زﺎﺑ و ﯽﺗرﻮﺸﻣ ترﻮﺻ
ﺐﺣﺎﺻ زا ﯽﺧﺮﺑ ﺺﺧﺎﺷ زا ﯽﺧﺮﺑ ﺎﺗ ﺪﻧﻮﺷ ﺚﻋﺎﺑ و هداد راﺮﻗ ﺮﯿﺛﺄﺗ ﺖﺤﺗ ار ناﺮﮕﯾد يارآ ،ناﺮﻈﻧ
ﺶﯿﺑ نزو ﺎﻫ ﺪﻨﻨﮐ ﺖﻓﺎﯾرد يﺮﺗ
) يﺪﺳا ،ناﻮﯿﻠﻧ ؛1391 يﺪﺳا نارﺎﮑﻤﻫ و ناﻮﯿﻠﻧ ،
(.1396
ﻪﺑ ﺐﯿﺗﺮﺗ ﻦﯾا ﻪﺑ ﯽﻣ ﺮﻈﻧ
ﻢﻬﻣ ﺪﺳر شور زا ﮏﯾ ﺮﻫ زا ﻞﺻﺎﺣ ﺞﯾﺎﺘﻧ رد توﺎﻔﺗ ﻞﯿﻟد ﻦﯾﺮﺗ رد توﺎﻔﺗ زا ﯽﺷﺎﻧ ،يراﺪﯾﺎﭘ يﺎﻫ
شور زا ماﺪﮐ ﺮﻫ ﯽﺒﯿﮐﺮﺗ ﺺﺧﺎﺷ ﻪﯿﻬﺗ يﺮﻈﻧ ﯽﻧﺎﺒﻣ ﻪﯾﺮﻈﻧ و شﺮﯾﺬﭘ دﻮﺟو ﺎﺑ اﺮﯾز .ﺪﺷﺎﺑ ﺎﻫ
يزادﺮﭘ ﻪﻌﺳﻮﺗ ﻪﻨﯿﻣز رد دﺪﻌﺘﻣ يﺎﻫ
زا نآ تﺎﯿﻠﮐ شﺮﯾﺬﭘ و راﺪﯾﺎﭘ ﺐﺣﺎﺻ يﻮﺳ
ﺺﺧﺎﺷ ،راﺪﯾﺎﭘ ﻪﻌﺳﻮﺗ نﺎﮐرا و اﺰﺟا درﻮﻣ رد زﻮﻨﻫ ،ناﺮﻈﻧ شور و ﺎﻫ
ﻪﺑ نﺪﯿﺳر يﺎﻫ
ﺐﺣﺎﺻ ﻦﯿﺑ رد ﯽﻠﻣﺎﮐ عﺎﻤﺟا راﺪﯾﺎﭘ ﻪﻌﺳﻮﺗ فاﺪﻫا ﻪﺘﺷر ناﺮﻈﻧ
توﺎﻔﺗ .دراﺪﻧ دﻮﺟو ﻒﻠﺘﺨﻣ يﺎﻫ يﺎﻫرﻮﺸﮐ ﻦﯿﺑ يرﺎﺘﺧﺎﺳ يﺎﻫ
ﻢﮑﺣ عﻮﻧ ،بﻮﻨﺟ و لﺎﻤﺷ ﻪﺑ و ﯽﻧار
مﻮﺑ ﻂﯾاﺮﺷ رد توﺎﻔﺗ هﮋﯾو ﻢﮐﺎﺣ ﯽﺘﺧﺎﻨﺷ
ﺎﺗ ﺖﺳا هﺪﺷ ﺐﺒﺳ نﺎﻬﺟ ﻒﻠﺘﺨﻣ يﺎﻫرﻮﺸﮐ ﺮﺑ
ﺖﯾﻮﻟوا ﺺﺧﺎﺷ و ﺎﻫ توﺎﻔﺗ راﺪﯾﺎﭘ ﻪﻌﺳﻮﺗ ﺮﺑ ﺮﻇﺎﻧ يﺎﻫ
ماﺪﮐ ﺮﻫ ﺎﺗ ﺖﺳا هﺪﺷ ﺐﺟﻮﻣ ﻪﻠﺌﺴﻣ ﻦﯾا .ﺪﻨﺷﺎﺑ ﻪﺘﺷاد هاﺮﻤﻫ ﻪﺑ ﯽﺳﺎﺳا يﺎﻫ
شور زا ﻪﺒﻨﺟ هرﺎﺷا درﻮﻣ يراﺪﯾﺎﭘ ﺶﺠﻨﺳ يﺎﻫ ﻂﯿﺤﻣ و ﯽﻋﺎﻤﺘﺟا ،يدﺎﺼﺘﻗا) راﺪﯾﺎﭘ ﻪﻌﺳﻮﺗ دﺎﻌﺑا زا ﯽﺻﺎﺧ يﺎﻫ
ار (ﯽﺘﺴﯾز رد
توﺎﻔﺗ ﻦﯿﻨﭼ دﻮﺟو ﺐﯿﺗﺮﺗ ﻦﯾا ﻪﺑ .ﺪﻨﻫد راﺮﻗ نﺎﺷدﻮﺧ ﻪﺟﻮﺗ نﻮﻧﺎﮐ شور زا ماﺪﮐ ﺮﻫ يﺮﻈﻧ ﯽﻧﺎﺒﻣ رد ﯽﯾﺎﻫ
يراﺪﯾﺎﭘ ﺶﺠﻨﺳ يﺎﻫ
ﻪﺑ شور زا ماﺪﮐ ﺮﻫ ﺞﯾﺎﺘﻧ رد توﺎﻔﺗ ﯽﺑﻮﺧ ﯽﻣ ﻪﯿﺟﻮﺗ ار يراﺪﯾﺎﭘ ﺶﺠﻨﺳ يﺎﻫ
ﻪﺑ .ﺪﻨﮐ ﻦﯾا ﻪﺑ ﻪﺟﻮﺗ ﺎﺑ ﺮﮕﯾد ترﺎﺒﻋ زا ماﺪﮐ ﺮﻫ ﻪﮐ
شور ﻪﺒﻨﺟ زا ﯽﺻﺎﺧ دﺎﻌﺑا ﺎﻫ ﺎﻫ
ﯽﻣ راﺮﻗ ﺮﻈﻧ ﺪﻣ ار يراﺪﯾﺎﭘ ي نآ زا ماﺪﮐ ﺮﻫ زا هدﺎﻔﺘﺳا ،ﻪﺠﯿﺘﻧ رد ،ﺪﻨﻫد
ﯽﺗوﺎﻔﺘﻣ ﺞﯾﺎﺘﻧ ﻪﺑ ﺎﻫ
ﯽﻣ ﯽﻬﺘﻨﻣ .دﻮﺷ
- 4 ﻪﺠﯿﺘﻧ ﮔ ﯿ يﺮ
ﯽﻣ رﺎﻈﺘﻧا ﺖﺳد ياﺮﺑ دور
ﺎﻫﺰﯿﺨﺑآ ﻊﻣﺎﺟ ﺖﯾﺮﯾﺪﻣ ﻪﺑ ﯽﺑﺎﯾ
، يﺎﻫدﺮﺒﻫار و ﯽﺑﺎﯾزرا
ﺖﯾﺮﯾﺪﻣ ﻊﻣﺎﺟ يدﺮﮑﯾور ﺮﺑ ﺎﻫﺰﯿﺨﺑآ
ﺖﺳد و تﺎﻣاﺪﻗا مﺎﺠﻧا ياﺮﺑ ﺰﯿﺨﺑآ يراﺪﯾﺎﭘ و ﺖﻣﻼﺳ زا ﻪﺘﻓﺮﮔﺮﺑ ﯽﻨﻌﻣ ﺞﯾﺎﺘﻧ ﻪﺑ ﯽﺑﺎﯾ
ﺮﺑ ﯽﻨﺘﺒﻣ ﯽﻔﻠﺘﺨﻣ تﺎﻌﻟﺎﻄﻣ .ﺪﻧﻮﺷ ﻪﻨﯾدﺎﻬﻧ راد
ﺺﺧﺎﺷ داﺪﻌﺗ ،سﺎﯿﻘﻣ ،فﺪﻫ رد هدﺎﻔﺘﺳا درﻮﻣ ﻖﯿﻔﻠﺗ شور و زﺎﯿﺘﻣا ﻪﻨﻣاد ،ﯽﺑﺎﯾزرا ﻒﻠﺘﺨﻣ حﻮﻄﺳ ،هداد عﻮﻧ ،دﺎﻌﺑا ،ﺎﻫﺮﯿﻐﺘﻣ و ﺎﻫ
ﺮﻫ .ﺖﺳا هﺪﺷ مﺎﺠﻧا يراﺪﯾﺎﭘ و ﺖﻣﻼﺳ ﯽﺑﺎﯾزرا دﺮﮑﯾور مﺎﮔ رد ﻪﮐ ﺖﺳا يروﺮﺿ
ﻦﯾوﺪﺗ ياﺮﺑ ﯽﺗآ يﺎﻫ ﻪﻣﺎﻧﺮﺑ
و ﺖﻣﻼﺳ ﯽﺑﺎﯾزرا
.ﺪﻧﻮﺷ ظﺎﺤﻟ ﺖﻗد ﻪﺑ رﻮﺑﺰﻣ داﻮﻣ رﻮﺸﮐ يﺎﻫﺰﯿﺨﺑآ يراﺪﯾﺎﭘ
ﯽﻧادرﺪﻗ و ﺮﮑﺸﺗ
ﻪﻟﺎﻘﻣ ﻪﺑ هﺪﺷ ﻪﺋارا هژوﺮﭘ شراﺰﮔ زا ﯽﺸﺨﺑ ناﻮﻨﻋ
"
شور و ﺎﻫدﺮﮑﯾور ،ﯽﻧﺎﺒﻣ ﯽﺑﺎﯾزرا يﺎﻫ
هزﻮﺣ يراﺪﯾﺎﭘ و ﺖﻣﻼﺳ يﺎﻫ
ﺰﯿﺨﺑآ
"
هزﻮﺣ ﻊﻣﺎﺟ ﺖﯾﺮﯾﺪﻣ ﯽﻠﻣ نﻼﮐ حﺮﻃ زا ﯽﻣ رﻮﺸﮐ ﺰﯿﺨﺑآ يﺎﻫ
ﺖﯾﺎﻤﺣ زا دﻮﺧ ﺮﯾﺪﻘﺗ ﺐﺗاﺮﻣ نﺎﮔﺪﻨﺴﯾﻮﻧ .ﺪﺷﺎﺑ ﻪﺑ يﺎﻫ
ﻞﻤﻋ
ﯽﻣ ﻢﯾﺪﻘﺗ ار ﺎﺘﺳار ﻦﯾا رد هﺪﻣآ ﯾﺎﻤﻧ
ﻨ .ﺪ
هدﺎﻔﺘﺳا درﻮﻣ ﻊﺑﺎﻨﻣ
.1 يﺪﺳا
،ناﻮﯿﻠﻧ ا . .1391 ﻌﺗ ﯿﯿ ﻦ ﻌﻣ ﯿ ﺎﻫرﺎ و ﺺﺧﺎﺷ ﺎﻫ ي ﺎﭘ ﯾ راﺪ ي هزﻮﺣ ﺨﺑآ ﯿﺰ ﺎﺑ هدﺎﻔﺘﺳا زا شور
، IUCN ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ درﻮﻣ ي : نﺎﻘﻟﺎﻃ ز – ﯾ ﺖﺷﺪ .1
ﺎﭘﯾ نﺎ ﻪﻣﺎﻧ ﺳﺎﻨﺷرﺎﮐ ﯽ ﺪﺷرا ﺨﺑآ ﯿ رادﺰ
،ي هﺎﮕﺸﻧاد ناﺮﻬﺗ . ص105 .
.2 يﺪﺳا
،ناﻮﯿﻠﻧ ا.
، .ز ،يوﺎﺑﺰﺣ و ،.ر.ح.س ،ﯽﻗدﺎﺻ ،.ا ،ﻦﯾﺪﻟاﺪﻌﺳ . 1396
شور ﻞﯿﻠﺤﺗ هزﻮﺣ يراﺪﯾﺎﭘ و ﺖﻣﻼﺳ ﯽﺑﺎﯾزرا يﺎﻫ
ﻦﯿﻤﻫدزاود ،ﺰﯿﺨﺑآ يﺎﻫ
ناﺮﺤﺑ و يرادﺰﯿﺨﺑآ ،ناﺮﯾا يرادﺰﯿﺨﺑآ ﯽﺳﺪﻨﻬﻣ و مﻮﻠﻋ ﯽﻠﻣ ﺶﯾﺎﻤﻫ ،ﯽﻄﯿﺤﻣ يﺎﻫ
و18 ﺮﻬﻣ19 ،ﺮﯾﻼﻣ ؛1396 -136 .142
.3 ﭼﺎﮕﻨﺳﺮﻐﺻارﻮﭘ ﯿ
،ﻦ ف . .1392 تروﺮﺿ وﺪﺗ ﯾ ﻦ ﺺﺧﺎﺷ ﺎﻫ ي ﺎﭘ ﯾ راﺪ ي هزﻮﺣ ﺎﻫ ي ﺨﺑآ ﯿﺰ رﻮﺸﮐ ﺎﺑ هدﺎﻔﺘﺳا زا ﺺﺧﺎﺷ ﺎﻫ ي ﮐﺮﺗ ﯿﺒ
،ﯽ هﺎﮔرﺎﮐ
ﺪﻣ ﯾﺮ ﯾ ﺖ ﻊﻣﺎﺟ هزﻮﺣ ﺎﻫ ي ﺨﺑآ ﯿﺰ رﻮﺸﮐ ) حﺮﻃ نﻼﮐ ﻠﻣ ﯽ .(
هﺎﮕﺸﻧاد ﮔ ﯿ نﻼ
، ص86 .
.4 .ز ،يوﺎﺑﺰﺣ ﯽﻣﻮﺑ .1396
لﺪﻣ يزﺎﺳ هﺎﮕﺸﻧاد ،ﯽﻌﯿﺒﻃ ﻊﺑﺎﻨﻣ هﺪﮑﺸﻧاد ،يرادﺰﯿﺨﺑآ ﯽﺳﺪﻨﻬﻣ هوﺮﮔ يﺮﺘﮐد ﻪﻟﺎﺳر ،ﺰﯿﺨﺑآ ﺖﻣﻼﺳ ﯽﯾﺎﯾﻮﭘ يﺎﻫ
،سرﺪﻣ ﺖﯿﺑﺮﺗ .ص122
.5 .ز ،يوﺎﺑﺰﺣ و ،.ر.ح.س ،ﯽﻗدﺎﺻ . 1397
ﺰﯿﺨﺑآ رﺎﮔزﺎﺳ ﺖﯾﺮﯾﺪﻣ ﻨﺘﺒﻣ
ﯽ ﺮﺑ ﯽﺑﺎﯾزرا ﺎﭘ و ﺖﻣﻼﺳ و كﺎﺧ ﺖﻇﺎﻔﺣ ﯽﻠﻣ ﺲﻧاﺮﻔﻨﮐ ﻦﯿﻣﻮﺳ ،يراﺪﯾ
يرادﺰﯿﺨﺑآ – و29 دادﺮﺧ30 ،ناﺮﻬﺗ ،1397
.ص10
.6 ﺮﻬﻣ ي
، ر.،
ﺪﻟاﺪﻌﺳ ﯾ
،ﻦ .ا
،
،ﻖﻧوا م .،
جﺎﺣ ﻼﻣ ﺴﺣ ﯿﻨ ﯽ
، ا . .1391 ﻪﻌﺳﻮﺗ و ﻪﺑ يﺮﯿﮔرﺎﮐ ﺺﺧﺎﺷ يراﺪﯾﺎﭘ ﺰﯿﺨﺑآ WSI ياﺮﺑ ﺰﯿﺨﺑآ ﻞﻬﭼ
،يﺎﭼ
ﻪﻧﺎﺧدور دوﺮﻧﺎﮔﺮﮔ نﺎﺘﺳا نﺎﺘﺴﻠﮔ . ﻦﯿﻟوا ﺲﻧاﺮﻔﻨﮐ ﯽﻠﻣ يﺎﻫرﺎﮑﻫار ﺖﺳد ﯽﺑﺎﯾ ﻪﺑ ﻪﻌﺳﻮﺗ راﺪﯾﺎﭘ . ص12 .
.7 ﯽﻔﺠﻧ داﮋﻧ
،.ع ، داﺪﺸﯿﭘ نﺎﻤﯿﻠﺳ ﺎﺑآ .ل ،د .1395 مﻮﺑ ﺖﻣﻼﺳ و ﺎﻫﺰﯿﺨﺑآ .نﺎﮔزﺎﺳ
،لوا پﺎﭼ ﻪﻤﺟﺮﺗ ﺲﮐرﺎﭘ
، .ﻮﯿﻠﯿﺑد.ما
، نﻮﺴﯾرﻮﻣ
، .ﯽﯾا.ﯽﮐ
، ﭻﻧﺎﺑ
.ﯽﺟ.ما ﺎﻤﻧو ، يد.چا ، تارﺎﺸﺘﻧا . ﻊﺑﺎﻨﻣ و يزروﺎﺸﮐ مﻮﻠﻋ هﺎﮕﺸﻧاد نﺎﮔﺮﮔ ﯽﻌﯿﺒﻃ
. .ص184
8. EPA (Environmental Protection Agency) 2014. Wisconsin Integrated Assessment of Watershed Health. 111 p.
available at: http://www.epa.gov/healthywatersheds.
9. Firdaus, R., Nakagoshi, N. and Idris, A. 2014, Sustainability assessment of humid tropical watershed: A Case of Batang Merao Watershed, Indonesia. Procedia Environmental Sciences, 20: 722-731.
10. Hazbavi, Z. 2018. Necessity to Pay More Attention to Watershed Health Assessment. World Association of Soil and Water Conservation Hot News, Issue 04, 2018. 9-11.
11. Hazbavi, Z., Jantiene, B., Nunes, J.P., Keesstra, S.D. and Sadeghi, S.H.R. 2018a. Changeability of Reliability, Resilience and Vulnerability Indicators with Respect to Drought Patterns. Ecological Indicators, 87: 196-208.
12. Hazbavi, Z., Keesstra, S.D., Nunes, J.P., Baartman, J.E.M., Gholamalifard, M. and Sadeghi, S.H.R. 2018b, Health Comparative Comprehensive Assessment of Watersheds with Different Climates. Ecological Indicators, 93:781- 790.
13. Hazbavi, Z. and Sadeghi, S.H.R. 2017. Watershed Health Characterization using Reliability-Resilience- Vulnerability Conceptual Framework based on Hydrological Response. Land Degradation and Development, 28:1528-1537.
14. Lu, Y., Wang, R., Zhang, Y., Su, H., Wang, P., Jenkins, A., Ferrier, R.C., Bailey, M. and Squire, G. 2015.
Ecosystem Health towards Sustainability. Ecosystem Health and Sustainability, 1(1):2.
http://dx.doi.org/10.1890/EHS14-0013.1.
15. Sadeghi, S.H.R., Hazbavi, Z. and Gholamalifard, M. 2018. Interactive Impacts of Climatic, Hydrologic and Anthropogenic Activities on Watershed Health. Science of the Total Environment, DOI:
10.1016/j.scitotenv.2018.08.004.
16. Sadoddin, A., Sheikh, V.B., Ownegh, M., Najafi Nejad, A. and Sadeghi, S.H.R. 2016. Development of a National Mega Research Project on the Integrated Watershed Management for Iran, Environmental Resources Research, 4(2):231-238.
17. Sood, A., Ritter, W.F., 2011. Developing a Framework to Measure Watershed Sustainability by using Hydrological/Water Quality Model. Journal of Water Resources Protection, 3:788-804.
18. Vadrevu, K.P., Cardina, J., Hitzhusen, F., Bayoh, I., Moore, R., Parker, J., Stinner, B., Stinner, D. and Hoy, C.
2008. Case Study of an Integrated Framework for Quantifying Agroecosystem Health. Ecosystems, 11:283–306.
19. Zhu, W., Wang, S. and Caldwell, C.D. 2012. Pathways of Assessing Agro Ecosystem Health and Agro Ecosystem Management, Acta Ecologica Sinica, 32:9–17.
A review analysis on the concepts and methods for assessment of watershed health and sustainability
Abstract
During the last decade, with emerging of National Mega Project on the Integrated Watershed Management in Iran, various studies have been carried out on various aspects of comprehensive management of the country's watersheds. The present study was conducted to evaluate the studies and methods of watershed health and sustainability analysis and with aim to achieve the customized framework and guidelines for selecting the criteria and indicators of health and sustainability assessment of the country's watersheds. To this end, global methods and approaches for watershed health and sustainability assessing were introduced and analyzed during a detailed review and comprehensive analysis of both internal and external studies. The results of the present study are surely applicable for elucidating a coherent program in order to monitor the performance of adaptive watershed management and effective management of natural resources in the country and ultimately, as the ultimate goal of adopting a coherent structure and framework for health and sustainability assessment of the country's watersheds.
Keywords: Comprehensive Assessment, Health Assessment Conceptualisation, Planning, Sustainability Assessment Indices, Sustainable Development
