บทที่ 5 บทสรุป
1.2.34 สติปัญญำ + ค ำบอกเจตนำ: ง่ำวแต๊
1.2.35 สติปัญญำ + ต ำแหน่ง: ง่ำวใน 1.2.36 สติปัญญำ + สัตว์: ก ำกึ๊ดงูไซ
1.2.37 สัตว์ + สิ่งของเครื่องใช้: ควำยสะตวง
1.2.38 สิ่งของเครื่องใช้ + รูปลักษณ์หรือสภำพ: สะลีมัดตั้ง 1.2.39 อวัยวะ + ค ำบอกเจตนำ: อ่องออบ่มี
1.2.40 อวัยวะ + ชื่อเดือน: หีเดือนห้ำ
1.2.41 อวัยวะ + รูปลักษณ์หรือสภำพ: ขะหล ำยำน
1.2.42 อวัยวะ + ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือพฤติกรรม: ตี๋นตั้งหน้ำ 1.2.43 อวัยวะ + สติปัญญำ: หน้ำง่ำว
1.3 ค ำบริภำษที่มี 3 องค์ประกอบ เป็นค ำบริภำษที่ประกอบด้วยควำมหมำยของ ค ำ 3 กลุ่มควำมหมำย พบจ ำนวน 107 ค ำ แบ่งเป็น 48 กลวิธีย่อย ได้แก่
1.3.1 ค ำบอกเพศ + ควำมเชื่อ + ค ำบอกเจตนำ: บ่ำผีบ่มัก
1.3.2 ค ำบอกเพศ + ควำมเชื่อ + รูปลักษณ์หรือสภำพ: บ่ำพำยเฒ่ำ
1.3.3 ค ำบอกเพศ + ควำมเชื่อ + ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือพฤติกรรม:
อี่ผีกิ๋น
1.3.4. ค ำบอกเพศ + ควำมเชื่อ + สัตว์: บ่ำพำยเฮ็บเป็ด 1.3.5 ค ำบอกเพศ + ค ำบอกเวลำ + ควำมเชื่อ: บ่ำปันต๋ำย 1.3.6 ค ำบอกเพศ + ชำติก ำเนิด + ค ำบอกเจตนำ: บ่ำลูกบ่มีป้อ
1.3.7 ค ำบอกเพศ + ชำติก ำเนิด + ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือพฤติกรรม:
บ่ำลูกจู๊
120 1.3.8 ค ำบอกเพศ + ชำติก ำเนิด + สัตว์: บ่ำจ้ำดหมำ
1.3.9 ค ำบอกเพศ + พืช + รูปลักษณ์หรือสภำพ: อี่หยวกม้ำนแดด
1.3.10 ค ำบอกเพศ + รูปลักษณ์หรือสภำพ + ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ
หรือพฤติกรรม: บ่ำเฒ่ำวอก
1.3.11 ค ำบอกเพศ + รูปลักษณ์หรือสภำพ + สิ่งปฏิกูล มูลฝอย หรือสิ่งไร้
ประโยชน์: บ่ำป็อกขี้แข้น
1.3.12 ค ำบอกเพศ + โรคภัยไข้เจ็บ + ควำมเชื่อ: บ่ำห่ำคึดผี
1.3.13 ค ำบอกเพศ + โรคภัยไข้เจ็บ + ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือ พฤติกรรม: บ่ำห่ำยอก
1.3.14 ค ำบอกเพศ + โรคภัยไข้เจ็บ + สัตว์: บ่ำห่ำวอก
1.3.15 ค ำบอกเพศ + ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือพฤติกรรม + สิ่งของ เครื่องใช้: อี่เด้ำคันนำ
1.3.16 ค ำบอกเพศ + ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือพฤติกรรม + สิ่งปฏิกูล มูลฝอย หรือสิ่งไร้ประโยชน์: บ่ำกิ๋นฮำก
1.3.17 ค ำบอกเพศ + สติปัญญำ + ชำติก ำเนิด: บ่ำง่ำวเจื๊อป้อ 1.3.18 ค ำบอกเพศ + สัตว์ + พืช: อี่ควำยมะโอ
1.3.19 ค ำบอกเพศ + สัตว์ + รูปลักษณ์หรือสภำพ: บ่ำวอกเฒ่ำ
1.3.20 ค ำบอกเพศ + สัตว์ + ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือพฤติกรรม:
อี่ก๊บยืน
1.3.21. ค ำบอกเพศ + สัตว์ + สถำนที่: บ่ำแป๊วอวกำศ
1.3.22 ค ำบอกเพศ + สัตว์ + สิ่งของเครื่องใช้: บ่ำควำยสะตวง
1.3.23 ค ำบอกเพศ + สิ่งของเครื่องใช้ + รูปลักษณ์หรือสภำพ: บ่ำส้วมตั๋น 1.3.24 ค ำบอกเพศ + สิ่งปฏิกูล มูลฝอย หรือสิ่งไร้ประโยชน์ + สัตว์: อี่ฮำกหมำ 1.3.25 ค ำบอกเพศ + อวัยวะ + รูปลักษณ์หรือสภำพ: บ่ำปำกเต่ย
1.3.26 ค ำบอกเพศ + อวัยวะ + สติปัญญำ: บ่ำหน้ำง่ำว 1.3.27 ค ำบอกเพศ + อวัยวะ + สัตว์: บ่ำเหงือกหมำ
1.3.28 ค ำบอกเพศ + อวัยวะ + สิ่งของเครื่องใช้: อี่ง่อนรถถีบ 1.3.29 ค ำบอกเพศ + อำหำร + กลิ่น: อี่ป๋ำฮ้ำโอ่
1.3.30 ค ำบอกเพศ + อำหำร + รูปลักษณ์หรือสภำพ: อี่หน่อโอ่แฮมคืน 1.3.31 ชำติก ำเนิด + ค ำแทนบุคคล + ควำมเชื่อ: ป้อคิงต๋ำย
121 1.3.32 ชำติก ำเนิด + ค ำแทนบุคคล + สติปัญญำ: ป้อมันง่ำว
1.3.33 รูปลักษณ์หรือสภำพ + ค ำเปรียบ + พืช: ซงผมหยั่งป่ำหญ้ำคำ 1.3.34 รูปลักษณ์หรือสภำพ + ค ำเปรียบ + สัตว์: หุ่นปั๋นอึ่งกั๊ดเม่ำ
1.3.35 รูปลักษณ์หรือสภำพ + ค ำเปรียบ + สิ่งของเครื่องใช้: หุ่นหยั่งสะลีมัดตั้ง 1.3.36 โรคภัยไข้เจ็บ + ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือพฤติกรรม + อวัยวะ:
ห่ำกิ๋นตั๊บ
1.3.37 ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือพฤติกรรม + ค ำเปรียบ + สัตว์:
สวกปั๋นหมำ
1.3.38 ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือพฤติกรรม + อวัยวะ + ค ำบอกเจตนำ:
จ๊กฮูขี้ต๋ำยเหีย
1.3.39 ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือพฤติกรรม + อวัยวะ + ค ำเปรียบ:
ผ่อหน้ำหยั่งขุดป๊ะ
1.3.40 สติปัญญำ + ต ำแหน่ง + อวัยวะ: ง่ำวซุดหัวซุดตี๋น 1.3.41 อวัยวะ + ค ำแทนบุคคล + ค ำบอกเจตนำ: ฮูขี้ฮำนิ
1.3.42 อวัยวะ + ค ำบอกเจตนำ + รูปลักษณ์หรือสภำพ: อ่องออบ่มีฮอยยัก 1.3.43 อวัยวะ + ค ำเปรียบ + พืช: อ่องออเต้ำหน่วยบ่ำคอแลน
1.3.44 อวัยวะ + ค ำเปรียบ + โรคภัยไข้เจ็บ: หน้ำหยั่งฮูขี้เมื่อย 1.3.45 อวัยวะ + ค ำเปรียบ + สัตว์: อ่องออเต้ำหีไฮ
1.3.46 อวัยวะ + ค ำเปรียบ + สิ่งของเครื่องใช้: เก๊ำแขนหยั่งค้อนบุ๊บหมู
1.3.47 อวัยวะ + ค ำเปรียบ + สิ่งปฏิกูล มูลฝอย หรือสิ่งไร้ประโยชน์: หน้ำหยั่งขี้
1.3.48 อวัยวะ + ค ำเปรียบ + อำหำร: แก่นต๋ำเต้ำมะลำนต้ม
1.4 ค ำบริภำษที่มี 4 องค์ประกอบ เป็นค ำบริภำษที่ประกอบด้วยควำมหมำยของ ค ำ 4 กลุ่มควำมหมำย พบจ ำนวน 38 ค ำ แบ่งเป็น 26 กลวิธีย่อย ได้แก่
1.4.1 ค ำบอกเพศ + ควำมเชื่อ + รูปลักษณ์หรือสภำพ + โรคภัยไข้เจ็บ: บ่ำต๋ำย เป๋นเอดส์
1.4.2 ค ำบอกเพศ + ควำมเชื่อ + ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือพฤติกรรม + อวัยวะ: บ่ำผีกิ๋นตั๊บ
1.4.3 ค ำบอกเพศ + ควำมเชื่อ + อวัยวะ + รูปลักษณ์หรือสภำพ: บ่ำเผตคอยำว 1.4.4 ค ำบอกเพศ + พืช + รูปลักษณ์หรือสภำพ + สิ่งของเครื่องใช้: อี่บ่ำถั่วเคิ้นซั้ง 1.4.5 ค ำบอกเพศ + พืช + สถำนที่ + สัตว์: อี่ดอกไม้กำดงัว
122 1.4.6 ค ำบอกเพศ + โรคภัยไข้เจ็บ + ค ำบอกเวลำ + ควำมเชื่อ: บ่ำห่ำปันต๋ำย 1.4.7 ค ำบอกเพศ + โรคภัยไข้เจ็บ + ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือพฤติกรรม + อวัยวะ: บ่ำห่ำกิ๋นตั๊บ
1.4.8 ค ำบอกเพศ + สัตว์ + ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือพฤติกรรม + ควำมเชื่อ: อี่ม้ำแห่ลูกแก้ว
1.4.9 ค ำบอกเพศ + สัตว์ + ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือพฤติกรรม + อวัยวะ: บ่ำเฮ็บคบห ำ
1.4.10 ค ำบอกเพศ + สัตว์ + ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือพฤติกรรม + อำหำร: บ่ำจี้กุ่งอมฮอลล์
1.4.11 ค ำบอกเพศ + สิ่งของเครื่องใช้ + ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือ พฤติกรรม + อวัยวะ: อี่เกิบคบตี๋น
1.4.12 ค ำบอกเพศ + สิ่งปฏิกูล มูลฝอย หรือสิ่งไร้ประโยชน์ + ควำมเชื่อ + รูปลักษณ์หรือสภำพ: อี่ลมต๊ดต๋ำยเหงำ
1.4.13 ค ำบอกเพศ + อวัยวะ + ค ำบอกเจตนำ + สิ่งของเครื่องใช้: อี่หน้ำบ่กิ๋นแป้ง 1.4.14 ค ำบอกเพศ + อวัยวะ + รูปลักษณ์หรือสภำพ + ต ำแหน่ง: อี่ฮูขี้ต๋ำยใน 1.4.15 ค ำบอกเพศ + อวัยวะ + รูปลักษณ์หรือสภำพ + โรคภัยไข้เจ็บ: บ่ำก้น เป๋นตุ่ม
1.4.16 ค ำบอกเพศ + อวัยวะ + สัตว์ + ชื่อเดือน: อี่หน้ำบ่ำกุ๊ดจี่เดือนเกี๋ยง 1.4.17 ค ำบอกเพศ + อวัยวะ + สิ่งของเครื่องใช้ + รูปลักษณ์หรือสภำพ : บ่ำหน้ำเกิบหูกี้บปุ๊ดข้ำงเดียว
1.4.18 ค ำบอกเพศ + อำหำร + ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือพฤติกรรม + พืช: อี่จิ๊นส้มห่อต๋อง
1.4.19 ค ำบอกเพศ + สัตว์ + ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือพฤติกรรม + ค ำบอกเจตนำ: บ่ำหมำเห่ำบ่ดำย
1.4.20 ชำติก ำเนิด + ค ำบอกเพศ + อวัยวะ + รูปลักษณ์หรือสภำพ: ลูกอี่หีตึ๊ด 1.4.21 ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือพฤติกรรม + ค ำเปรียบ + พืช + รูปลักษณ์หรือสภำพ: ผ่อหยั่งบ่ำปินเน่ำ
1.4.22 สติปัญญำ + ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติหรือพฤติกรรม + ชำติก ำเนิด + ค ำบอกเจตนำ: ง่ำวหำป้อหยังล้ ำเหลือ
1.4.23 อวัยวะ + ค ำเปรียบ + รูปลักษณ์หรือสภำพ + พืช: หีเต้ำกีบบ่ำฟัก
123 1.4.24 อวัยวะ + ค ำเปรียบ + สัตว์ + โรคภัยไข้เจ็บ: หน้ำหยั่งแป๊ะเมื่อย
1.4.25 อวัยวะ + ค ำเปรียบ + สิ่งของเครื่องใช้ + สถำนที่: ฮูดังหยั่งป่องโฮงสี
1.4.26 อวัยวะ + ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือพฤติกรรม + ค ำเปรียบ + พืช: หน้ำผ่อหยั่งเก๊ำบ่ำยม
1.5 ค ำบริภำษที่มี 5 องค์ประกอบ เป็นค ำบริภำษที่ประกอบด้วยควำมหมำยของ ค ำ 5 กลุ่มควำมหมำย พบจ ำนวน 8 ค ำ แบ่งเป็น 7 กลวิธีย่อย ได้แก่
1.5.1 ค ำบอกเพศ + ชำติก ำเนิด + สติปัญญำ + สัตว์ + สิ่งของเครื่องใช้: อี่จ้ำด ง่ำวควำยสะตวง
1.5.2 ค ำบอกเพศ + ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือพฤติกรรม + อวัยวะ + ชำติก ำเนิด + ค ำแทนบุคคล: บ่ำยะหีแม่มึง
1.5.3 ค ำบอกเพศ + อวัยวะ + สัตว์ + ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือ พฤติกรรม + อำหำร: ไอ้หน้ำจะเล้ออมฮอลล์
1.5.4 ชำติก ำเนิด + ค ำบอกเพศ + โรคภัยไข้เจ็บ + อวัยวะ + รูปลักษณ์หรือ สภำพ: ลูกอี่ห่ำหีหลวง
1.5.5 ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือพฤติกรรม + อวัยวะ + รูปลักษณ์หรือ สภำพ + ค ำเปรียบ + สัตว์: แป๋งขี้ปุ๋มไก้หยั่งอึ่งอ่ำงกั๊ดเม่ำ
1.5.6 อวัยวะ + รูปลักษณ์หรือสภำพ + ค ำเปรียบ + ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ
หรือพฤติกรรม + สิ่งของเครื่องใช้: ปำกเบี้ยวหยั่งหีลงเฮือน
1.5.7 อวัยวะ + ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือพฤติกรรม + ค ำเปรียบ + พืช + สิ่งของเครื่องใช้: หน้ำผ่อหยั่งผักบุ้งฟำดเสำ
1.6 ค ำบริภำษที่มี 6 องค์ประกอบ เป็นค ำบริภำษที่ประกอบด้วยควำมหมำยของ ค ำ 6 กลุ่มควำมหมำย พบจ ำนวน 1 ค ำ แบ่งเป็น 1 กลวิธีย่อย ได้แก่
อวัยวะ + ค ำเปรียบ + สัตว์ + ลักษณะนิสัย ควำมประพฤติ หรือพฤติกรรม + อำหำร + รูปลักษณ์หรือสภำพ: หน้ำหยั่งควำยกิ๋นจิ๊นส้มบูด
เมื่อพิจำรณำกลวิธีกำรสร้ำงค ำบริภำษภำษำไทยถิ่นเหนือในเฟซบุ๊กแฟนเพจ
“ฮำคนเมือง” 6 กลวิธีหลัก พบค ำบริภำษที่มี 2 องค์ประกอบมำกที่สุด รองลงมำเป็นค ำ บริภำษที่มี 3 องค์ประกอบ ค ำบริภำษที่มี 4 องค์ประกอบ ค ำบริภำษที่มี 1 องค์ประกอบ ค ำบริภำษที่มี 5 องค์ประกอบ และค ำบริภำษที่มี 6 องค์ประกอบ
124 2. โลกทัศน์ที่สะท้อนจำกค ำบริภำษภำษำไทยถิ่นเหนือในเฟซบุ๊กแฟนเพจ
“ฮำคนเมือง”
กำรวิเครำะห์โลกทัศน์ที่สะท้อนจำกค ำบริภำษภำษำไทยถิ่นเหนือในเฟซบุ๊ก แฟนเพจ “ฮำคนเมือง” มีผลกำรวิจัยสอดคล้องกับแนวคิดสมมติฐำนซำเพียร์-วอร์ฟ ของ เอ็ดเวิร์ด ซำเพียร์ และเบนจำมิน ลี วอร์ฟ (Sapir, 1957; Whorf, 1956) กล่ำวคือ ค ำบริภำษ ภำษำไทยถิ่นเหนือในเฟซบุ๊กแฟนเพจ “ฮำคนเมือง” จ ำนวน 223 ค ำ (จำกค ำบริภำษทั้งหมด 303 ค ำ) สะท้อนให้เห็นสังคมและวัฒนธรรม รวมทั้งควำมคิดหรือโลกทัศน์ของคนภำคเหนือ 2 ด้ำน ได้แก่ โลกทัศน์ด้ำนควำมเชื่อ และโลกทัศน์ด้ำนควำมเป็นอยู่
2.1 โลกทัศน์ด้ำนควำมเชื่อ แบ่งเป็น ควำมเชื่อเกี่ยวกับผี ควำมเชื่อเกี่ยวกับ ศำสนำ และควำมเชื่อเกี่ยวกับข้อห้ำม พบค ำบริภำษจ ำนวน 39 ค ำ
2.1.1 ควำมเชื่อเกี่ยวกับผี คนภำคเหนือมีควำมเชื่อเกี่ยวกับผี เห็นได้จำก กำรน ำชื่อหรือชนิดของผีร้ำยมำประกอบเป็นค ำบริภำษ เช่น พำย (ผีพรำย) บ่ำผีต๋ำยโหง (ผีตำยโหง) บ่ำผีปกกะโหล้ง นอกจำกนี้คนภำคเหนือยังเชื่อว่ำ ผีมีอ ำนำจหรืออิทธิฤทธิ์กระท ำ สิ่งต่ำง ๆ ที่เป็นอันตรำยต่อคน อำจท ำให้เจ็บป่วยหรือเสียชีวิต เช่น บ่ำผีบีบห ำ บ่ำผีกิ๋นตั๊บ (ผีกินตับ) บ่ำพำยยอกหน้ำ (ผีพรำยกระแทกหน้ำ) ค ำบริภำษเหล่ำนี้เป็นกำรบริภำษถึงควำมตำย ควำมสูญเสียชีวิตกลำยเป็นผี ซึ่งเป็นสิ่งอัปมงคล และแม้ว่ำปัจจุบันคนภำคเหนือส่วนมำก จะนับถือพุทธศำสนำ แต่ควำมเชื่อเรื่องผีก็ยังคงมีอิทธิพลต่อระบบควำมคิดของคนภำคเหนือ เนื่องจำกเป็นควำมเชื่อดั้งเดิมที่นับถือต่อกันมำ และผนวกเข้ำกับพุทธศำสนำอย่ำงกลมกลืน
2.1.2 ควำมเชื่อเกี่ยวกับศำสนำ คนภำคเหนือมีควำมเลื่อมใสศรัทธำ ในพุทธศำสนำ มีกำรสืบทอดประเพณีที่เกี่ยวข้องกับศำสนำ ซึ่งเป็นกำรส่งเสริมกำรเรียนรู้
หลักธรรมค ำสอนของพุทธศำสนำ และสืบทอดพุทธศำสนำให้ยั่งยืน ดังเห็นได้จำกค ำบริภำษ ได้แก่ อี่ม้ำแห่ลูกแก้ว (นำคหรือผู้ที่จะบวช โดยมำกหมำยถึงผู้ที่จะบวชเป็นสำมเณร) นอกจำกนี้
คนภำคเหนือมีควำมเชื่อเรื่องชีวิตหลังควำมตำย นรก สวรรค์ ที่สอดคล้องกับควำมเชื่อ ตำมหลักค ำสอนของพุทธศำสนำที่ว่ำ ผู้ใดที่กระท ำควำมดีจะได้ขึ้นสวรรค์ ส่วนผู้ที่กระท ำควำมชั่ว จะตกนรกและต้องชดใช้กรรมในขุมนรก
2.1.3 ควำมเชื่อเกี่ยวกับข้อห้ำม คนภำคเหนือมีควำมเชื่อเกี่ยวกับข้อห้ำม ต่ำง ๆ ในกำรด ำรงชีวิต โดยเฉพำะเรื่องคึด (ขึด) หมำยถึง เสนียด จัญไร อัปมงคล หำกละเมิด จะท ำให้เกิดผลร้ำยต่อตนเอง ครอบครัว บ้ำนเมือง เป็นต้น ดังเห็นได้จำกค ำบริภำษ เช่น คึดบ้ำนคึดเมือง บ่ำคึด บ่ำห่ำคึดผี ควำมเชื่อเรื่องขึดได้ถูกถ่ำยทอดผ่ำนกำรสอนและกำรบอกเล่ำ