TAP CHl KHOA HOC XA HQl so 1+2 ( 2 5 7 4 j 5 ^ i ° ^
Nhan Ngay truyin thong triet hoc (thif 5 tuan t h i j 3 th^ng 11 hang nSm) du'O'C to chirc nam 2019, Tap ctii Khoa hoc Xa hpi TPHCM xin gidi thi§u den quy" dP^
gia bai tham Iuan v6 "Xu hu-ang, hinh th^i phSt trien triet hoc ng^y nay v^
ehuyen nganh triet hpc ph^t trien" cua TS Ho B5 Tham, nguyen Trifong ban Tri^t hpc, Vien Nghien ci>u Phat trien TPHCM.
x u HU-aNG PHAT TRlfeN TRI^T HOC NGAY NAY VA CHUYEN NGANH T R i e i HOC PHAT TRlfiN
H 6 B A THAM'
Sai viet khai quit ve xu hwdng sw phat trien triet hoc gan vdi lich sir tien hoa nhin loai co quy luat noi ngoai tai eua nd; dong thdi neu len van di phit trien tnit hoe Viet Nam sap tai, trong do quan tam xiy dwng ehuyen nganh triit hoc phat trien. Triet hoc phat Men dwoc nhan manh khong ehi cap do vu tru hay cap do nhan loai ma con a cap do xa hoi Viet Nam trong thdi dai ngiy nay.
TCr khoa: triet hpc, phat tnen, xu hydng, xay dyng
Nh$n bai ngay: 5/12/2019; dwa vao bien tap: 10/12/2019; phan bien: 20/12/2019;
duyet dang: 10/2/2020
1. D i e u K l f N VA XU H U ' O N G P H A T T R l t N ClJA TRI^T HOC
1. Triet hoc vdi t u each la mot khoa hoc bae triim va la sgi ehi do xuyen s u i t cae khoa hgc nhyng van eo tinh doe lap cua nd khdng bj hoa tan vao cae khoa hoc cu t h i nhu xua. va dong thdi trilt hpe cung la met trao luu tu tudng mang tinh c h i t t h i gidi quan ludn luon chuyin dong cCing xa hpi, cCing khoa hpe va tri tup Ipai ngydi. Nd ed t h i di trudc di sau hay di cung tiiy khi tiiy lue nhyng ndi
'Vien Nghien ciru Phat then Thanh pho Ho Chi Minh,
ehung la dong hanh cung Ijch sir, eiing qua khir, hien tal va tygng lai.
Nhan loai khdng t h i t h i l u triet hpc nhy con ngudi khpng the t h i l u tri tup d ehieu sau - chilu cao - chilu rpng nhat trong tam thire eon ngudi nhy la kim chi nam cho hanh dpng g t i m xa nhat CLia no. Trilt hpc la tinh hoa va linh hon ciia van hda va cua thdi dai nhat djnh trong lich sir.
Trilt hoc ra ddi x u l t phat tir nhu e l u phat tnen xa hpi va een ngyoi xet d i n eung de la nhu d u phat triln khoa hoc eong nghe, kinh t l xa h~
hda cd tinh thdi dai, g thoi a ' ^^"
tinh budc ngoat Idn. Theo Ph A'^"^ '^°
'^"gghen.
HO B A T H A M - XU HU-dNG PHATTRlgN TR|£T HQC, m i l bydc tien Idn ciia khoa hgc, khi khoa hpe ce nhirng phat minh vach thdi d?i thi trilt hge phai thay doi hinh thii-c ciia minh. Va cung cd the ndi nhy vay v l mat thdi dai lich sir khi xult hipn lam thay doi v l giai d p d m quyIn, s y biln doi Idn tir khCng hoang sang doi mdi, eai each t i l n bd v l kinh t l va ehinh trj trong tien trinh Ijch sir. D i n g thdi trong ban than triet hpe cung cd quy luat biln doi va thay t h i giiia cac loai trilt hpc v l mat the gidi quan va phygng phap luan, nhy giiia chu nghTa duy tam va ehii nghTa duy vat, giira nhan sinh quan t h i n hoc hay v6 t h i n hpe, phygng phap bien chii-ng va phygng phap sieu hinh, giira nhan ban, nhan dao va phi nhan ban, phi nhan dao... Ben canh dd edn ed quy luat b i l n d l i do giao luu van hda, t y tygng eung tao nen sy thay doi nhlt djnh v l trilt hpc ban dja ciia mpt dan tdc, q u l c gia cy t h i . NhCrng tae ddng va nhCrng nhu e l u dd tao ra mpt kha nang thay doi t u duy hoae tir t u duy kinh nghiem thanh t u duy ly luan, hoae tir t y duy ly luan tir elp dp cu t h i len t u duy ly luan a d p dp p h i quat nhlt, triru tugng nhlt va p h i biln nhat, sau sac n h l t v l thye tai ben ngoai va ban than con ngydi, hoae loai tu duy trilt hgc nay sang loai ty duy trilt hgc khac (mo hinh t y duy).
2. cae ddng trilt hoc, cae trugng phai triet hpc va cae xu hygng trilt hpe ludn g i n vgi tirng dan tdc, tirng q u l c gia, tirng thdi ky, thdi dpi lich sir. Nd cd the giao luu tao nen trilt hpe ngpai lai va trilt hpe ban dja va la ttr triet
hoe ban dja va ngoai lai. Cae ddng, eac trygng phai trilt hpe trong t i l n trinh Ijch sir ludn ludn thay t h i nhau va k l t i l p nhau trong t i l n hda va phat triln trong t u duy trilt hpc eua loai ngygi.
Thdi dai ngay nay ve mat Ijch sir dang tir ehO nghTa t y ban ehuyen hoa, cai each hay each mang hda d i n d i n t i l n len ehii nghTa hau t u ban hay ehu nghTa xa hpi; d i n g thdi edn la thdi dai ey t h i mang tinh ehlt toan elu hda, hdi nhap, hda binh, hgp tae va phat triln b i n virng eiing eo Igi; thdi dai khoa hpe va edng nghe phat triln nhanh chdng, n h l t la each mang edng nghiep 4.0 hien nay... dang ddi hei sy thay dpi va tao nen nhyng npi dung, hinh thai, hinh thirc, dang thirc trilt hpe mdi.
Ljch su- eiia trilt hpc v l n khdng ngirng t i l n hda vdi cae xu hygng phong phii eiia nd. Nhln khai quat eg ban ngay nay, do la tir trilt hpe truyin thing sang trilt hpe hien dai va hau hien dai.
Tir triet hpc theo k i l u dai t y sy sang t i l u t y sy, tir trilt hpc p h i quat sang trilt hpc cy t h i hon. Khdng chi la hon chye nganh triet hpc Idn nhu a Viet Nam ta thygng t h l y ma ngay nay tren the gidi da ed kheang 180 ehuyen nganh trilt hpe (khdng ehi trilt hgc the thag, triet hgc giao due, trilt hpc v l gidi ma ca trilt hgc che tre em'^' (An Nhien, 2017),..).
Theo qua trinh Ijch sir ta eo trilt hoc thdi CO dai, trilt hgc trung dai, triet hpe can dai, trilt hgc hipn dai va nay la trilt hpc hau hien dpi; roi theo khu vyc.
38 TAP CHi KHOA HQC XA HQI so 1*2 (257*258) 202^
CO triet hpe phygng Dong va trilt hpc phugng Tay, heac tirng q u l c gia cd nhiing q u l c gia cd n I n trilt hpc nei bat...
Lich su- trilt hpc la sy phan hda eac ehuyen nganh va lien nganh trilt hpe thanh mpt rirng co thu nhung trudng phai, leal hinh, trinh dp va phugng dien trilt hoc ram rap, xanh tygl ngay cang phong phu.
3. Giao su To Duy Hgp (2015) tirng CO mpt ggi y r l t hay la; "nen dat Trilt hpc treng Tam Trilt: Trilt Ly - Trilt hpe - Minh trilt va treng Tam hpc:
Khoa hpe - Trilt hpc - Dpc hpe". Va trilt hpe eon nen dat trong quan he lye luan giira t h i gidi quan (thi gidi luan, hay ban the luan), nhan thirc luan, phugng phap luan, nhan ban luan, gia trj luan va thye tiln luan niia. Oat v l n d l nay vira cu va vira mdi nhung cd tinh khai sang, ed tinh ehlt d l i mdi triet hpc.
Trilt hoc, minh trilt va trilt ly tuy cd khac biet nhyng kheng hpan toan tach rdi, vi trong trilt hoc ed trilt ly, ed minh trilt va trilt hoc di vao cupe song thi xult hien trilt ly mdi, co minh trilt mdi. Cung nhu vay tir khoa hoe ma ed trilt hpe va nguge lai nhyng trilt hpc cung gan vdi dao hpe (tam dae). Khoa hoc vat ly lygng tir noi rieng khoa hoc hien dai hay hau hien dai ngay nay cang gan vdi dag hgc va iam nay sinh trilt hpe mdi nhu dpe vat ly, triet hoe lygng tir hay trilt hpe tri tup nhan tap ttr each mang cpng nghe 4.0. Va trilt hgc t y nd g i n t h i gidi quan ( t h i gidi luan), phugng phap luan va thye tien
luan (tam luan) t y ben treng, g i n t h i gidi quan, nhan sinh quan, ehu the quan (tam quan) npi tai nen np lai md rong vdi ngoai tai tam trilt, tam khoa.
d day eung vay tam vj la tam vj nhung nhlt t h i . Cd le day la mdt nguyen tae d l xay dyng, phat triln va irng dyng trilt hge theo t y duy phirc hgp, lien nganh, hgp de, bien chirng, hien dai hay hau hipn dai.
2. StJ" P H A T T R | £ N T R | 6 T H p c NGAY NAY
1. Ngay nay chiing ta cOng t h l y tir dd khong ehi ndi trilt hpe la khoa hgc ly thuylt, vygng q u l c eua sy triru tygng ma ea trilt hpe irng dung, vygng q u l c eua cai ey the hien thye rlt een ngygi.
Thye t l nude ta cho hay trilt hpc nap g i n bp va true tilp lien quan d i n con ngydi thi de dugc nhan dan tilp thy va sing vdi hp lau hgn. Ching han, triet hgc dae dire Khong giao hay Phat giao. Con trilt hpe vu try hay trilt trong khoa hpc t y nhien, trong phat trien eua ijch sir xa hpi, thi hp thygng thly khd tilp thu, thly xa vdi hgn. Tuy nhien thdi dai ngay nay c l n md rong va iam quen, nam lly tu duy trilt hoe ra nhilu ITnh vyc khae theo xu t h i cua t h i gidi... Vay quan he giira trilt hpe mae-xit va ngoai mac-xit quan he vdi nhau t h i nap?
Trilt hpe bay gig khong chi la trilt hpe t y nhien, trilt hpc trpng cac khca hoe t y nhien va eong nghe ma ca trilt hpe v l eai "sieu nhien" (bi I n , huyIn bi) kheng chi trilt hpc xa hpi noi ehung ma ca trilt hpe eon ngydi. Con ngygi trpng ban t h i chilu sau, nang lygng
HQ BA THAM - XU HUQ'NG PHAT TRItN TRItT HOC, tam thire, tam linh eua nd da thye sy
trg thanh trung tam ciia triet hge, dang tao ra trilt hpe nhan van mdi, hay chii nghTa duy vat nhan van, tire trilt hpe v l eon ngudi, phat triln eon ngudi.
Trilt hpc ngay nay cang ngay cang bam chat va nay sinh tir nhCrng thanh tyu khoa hpc hipn dai ha nguyen tir, vat ly lugng tir, sinh hpe lygng tir (Trygng Van Tan, 2016), nhin nhan mdi v l y thire, v l can tam ly, v l vat c h i t vd hinh va ca v l phygng dien tCr y thu-c d i n tri tue nhan tag, tir ehiing ngudi sinh hpe t y nhien d i n chiing leal ngygi may,,, (trilt hpe tri tue nhan tao) (Subhash Kak, 2017).
R l i trilt hoc ngay nay khdng chi duy vat hay duy tam ma co ca xu hudng hay trao luu gpi la "hau duy vat"'^' 'Ngy Yen, 2017), trilt hpc tinh t h i n , hay dung hgn thep chiing toi la "hau hien dai" (Bui Van Nam Son, 2012)''' hoae mpt dang duy tam mdi; hpac khdng duy vat cung khdng duy tam khi mpt s i nha khoa hpe da dua ra tuyen ngdn ve v l n d l nay. Hoae tir trilt hpc hien dai sang trilt hpc hau hien dai, hay duy vat hau hipn dai.
Trilt hpe ngay nay khong ehi nghien ciru theo qui luat hay nguyen ly ehung eua trilt hpc ma edn nghien ciru theo chii d l , theo v l n d l . Con ngudi trai d l t va ngydi ngoai hanh tinh, ca v l n de eae n I n van minh trong t i l n trinh Ijch sir ciia eae dang loai ngydi tren trai d l t eiing da trd thanh mpt ehii d l cua triet hpe hien dai.
Trilt hpe ngay nay khdng ehi la trilt hpe duy 1^ ma ca trilt hpc phi duy ly
vira rat xua nhung vira r l t hipn dai, cd sy k i t hgp trilt hpe Deng - Tay. Ta t h l y trpng xu hudng va hinh thirc trilt hpe phygng Tay hien dai ed r l t nhilu hinh thire, dang thirc trilt hpe (trilt hpe phan tich, trilt hpe hien sinh, triet hpc ngdn ngu-, trilt hpc tinh thin'"'...).
Trilt hpc ngay nay khdng chi la nghien ciru phep bien chirng nhu la hpe thuylt v l s y phat trien sau s l e nhlt toan dien nhlt, pho quat nhlt ma edn nghien ciru trilt hpc phat triln (nhu chiing tdi da d l x u l t hgn 20 nam nay), ( H i Ba Tham, 2008), chir khdng chi trilt ly phat triln, nhu mpt ehuyen nganh mdi. Triet hpe nay nghien ciru nhirng v l n d l phat trien xa hpi dugng dai trpng quan he vdi tri tre, suy thoai, khiing hoang, tai biln xa hdi (Ho Ba Tham, 2007^ hay s y phat triln eon ngudi, phat triln nhan sinh, nhan van (chu nghTa duy vat nhan van (Hd Ba Tham, 2005, 2014)) va g i n day ehu y ea nhtrng phat hien mdi v l vu tru, ha nguyen tir d e l p do "vu tru quan toan the" gan vdi khoa hpc vat ly thien van, khoa hgc lugng tij-'^'-
2. Ngay nay ta t h l y cd kha nhieu van d l trilt hpe (Hd Ba Tham, 2012) tCr Ijch su- va eude sdng tren t h i gidi dat ra. M l y chuc nam trude khi v l n d l mdi trugng va sinh thai dat ra gay gat thi sau dd ta t h l y xult hien ehu nghia duy vat sinh thai vdi chilu sau trilt ly va nguyen ly ciia nd nhu mpt sy d i n dat v l t y duy ly luan ma n l u vdi ehu nghTa duy vat Ijch sir hay trilt hpc xa hdi van edn tuy ed y nghTa Idn nhyng la khdng du.
40 TAP CHl KHOA HQCXA HQI s6 1+2 (257*25a2°g°
Bay gig eiing vdi biln doi khi hau, nguy eg huy diet nIn van minh va loai ngydi thi trilt hpe dd cang cd y nghTa.
Nhung eon mdt thye t l Ijch sir la cac nIn van minh trong thdi viln c l sir phat triln kha cao r l i cOng bj huy dipt do nhilu nguyen nhan, nhu: mpt sy
"tai biln", tai hpa tir thien thach rgi xuong trai d l t , djch benh v6 phygng ciru chCra, biln del khi hau vugt gidi han, nan dai hlng thuy, ehiln tranh (hat nhan) hOy diet.,,
Vdi ly luan hinh thai kinh t l xa hpi se khong dii iam rd ly luan cac nen van minh va sy thang t r i m hay bi huy diet mang tinh tai bien tir nguyen nhan ben ngoai xa hdi treng Ijch sir nhan loai tu- vien co da tiln hda tren trai d l t hang chye va hang tram tripu nam trude chir khong chi m l y trieu nam nhy each hilu tryge day,
Nhy vay, ngay nay phai co them khai niem va ly luan trilt hpe nhu hinh thai xa hoi - vu tru, xa hoi - sinh thai chir khdng chi la xa hpi nhan sinh, hay khai niem va ly luan tai bien xa hoi hay tai bien nen van minh va khOng hoang, sup do cae nen van minh loai ngwai (Nguyin Hung (Theo Ancient-Code).
2018) khong phai chi la van minh ndng nghiep va eong nghiep, hau eong nghiep,,, ta hay ndi d i n ma la van minh vung ijch sir nhy van minh Maya, van minh Hy Lap, Va dieu dd edn che thly ijch sir khong chi la thay t h i cac hinh thai kinh t l xa hpi ma con la sy thay t h i eae nen van minh thee ea hai ham nghTa noi tren, Phai chang nhirng v l n d l thjnh suy, sinh t i n heal
didt nhy vay la mpt trong nhu-ng "Oi dung eiia trilt hpe phat trien xa hdi nhung lai ed tinh p h i quat vu tru.
Ngpai v l n d l tren, thdi dai ngay hay cd nhilu v l n d l thye t i l n va v l n dg trilt hpe Idn dang dat ra nhu: Quan he giO-a lean c l u hoa, hpi nhap va phat triln b i n vCing, bap triim; quan he giira hpa binh, hgp tae, d l u tranh va phat trien; hay quan he giu-a khoa hpc cdng nghe, phat trien kinh t l sd, kinh t l tri thirc, kinh t l thj trudng hien dai va phat trien van hda, van minh, nhan van eiia xa hdi; phat trien eon ngudi, con ngudi sinh hgc t y nhien va con ngudi edng nghe; tri tue nhan tao va tri tue t y nhien, ehiing ngudi t y nhien va ehung ngudi may (Vien Lam, 2017;
Nguyin The Dang, 2018); k i t n i l thdng minh; quan he giira t h i gidi ao va t h i gidi that? Cai t y nhien, sinh hpc va cai xa hdi treng khung canh ngay nay ed vj tri t h i nao trong tien hoa Ijch su- xa hpi? Xa hpi tygng lai v l n la xa hpi - trai dat nay hay xa hpi - vu try? Sy phat triln nhan loai d l y lac quan nhung eung d l y rui ro!
Vdi thanh tyy khoa hpe t y nhien va cdng nghe mdi 4.0, 5.0,,., khoa hoe lugng tir, khoa hpe can tam ly khoa hoc tam linh,,. cho thly y i^uc con ngudi CO lien he vdi y thirc, tri tue vu try, Y thirc day chi la Phi vat ehlt ma CO tinh vat chat, hay mot dang,hue vat chat ve hinh dac biet
hhy sieu nang lygng thdng tin (Thi5„ -r- 2017; An Nhien, 2017), vu tru x j 2 cung la vu try thong tin, vij tru vu try day d l y nhjp dieu nSn„" , ^ ° " ^ '
• ^"9 lirgng
H O B A T H A M - XU HUQ'NG P H A T T R | £ N T R I E T H Q C ,
h i p dan... vdi nhieu nang lygng bi an, thdng tin bi an.
Vu try v$t ly va vu try nhan sinh khdng ehi phat triln g d p dd vT mo ma ca vi md va ngay cang vi md hgn, khong chi tren nguyen tir ma eon ha nguyen tir, e l p dp thdng tin, d p do thong minh, e l p dp tri tup nhan tap k i t n i l van vat, ma hien tai la kilu each mang cdng nghe 4.0, vdi t h i he may moc khdng ngygi lai va dung y nghTa d i l u khiln trye t i l p may moc, s u vat eho thly y thire la mpt dang sdng nang lygng thdng tin sieu cao va ed tae dpng trye t i l p .
Dd la nhii-ng v l n d l can t i l p tyc ly giai va c l n mpt quan niem trilt hpe mgi, trilt hpe ha nguyen tu-, trilt hpe tri tue nhan tap, trilt hpc phat trien vi md hay trilt hpc duy vat hau hien dai.
3. XAY DLfNG N^N TRI^T HOC VIET NAM
1. Viet Nam hien nay, ngeai 8 quan he bien chirng Idn trong qua trinh doi mdi va phat triln d l t nude (nhy glD-a on djnh, doj mdi va phat triln; giO-a dgi mgi kinh t l va dgi mdi ehinh trj...) ma Dang neu len, nhin tir gdc dp khac, ta se thly them eac v l n d l khac nhy phat triln dong bd va phat triln yu tien, ddt pha; ddng lye va the e h l phat trien; van d l phat trien eon ngydi, phat trien nguIn nhan Iwc; quan he toan e l u hda, hdi nhap, doi mdi va phat triln; quan he phat triln nhanh, bap triim va ben vQ-ng; each mang cdng nghiep 4.0 va trilt hpc; suy thoai, thjnh suy; van d l quan he giii-a phat trien qua dp, phat trien bp qua, phat
trien riit n g i n va phat triln dan d l u , v y g t gdp (Dang Cpng san Viet Nam, 2010); quan he phat triln kinh t l va an ninh, qude phdng; quan he thi trudng, nha nude va xa hdi; mau thuln xung dpt Igi ieh nhdm; v l n d l suy theai dap dire va van hda va s y phat trien nhan van...; quan he giu-a kinh t l thj trudng va djnh hydng xa hpi chii nghTa; ca nhan va nhan each vdi v l n d l ehIng chii nghTa ca nhan ieh ky; nhu e l u , Igi Ich va gia trj ciia con ngudi Viet Nam ngay nay; truyin thing va hien dai trong doi mdi va phat triln; d l u tranh vgi t y tygng trilt hpe sai l l m , duy tam, baa ve va xay dyng eac quan niem trilt hpe mdi, dung d i n ; hpac tilp thu tinh hpa trilt hpe, ke ea trilt hpc t u san hien dai.
2. De phat triln trilt hpc nhCrng ngudi iam edng tae nghien ciru trilt hpc truyin thong eo dai, trung dai, can dai, hien dai, hau hien dai (tire ngu dai) phai nghien ciru sau hgn, he thing hgn d l khai quat len nh&ng v l n d l trilt hgc dugng dai... Tir dd iam phong phu, ey the hda them, iam mdi cac nguyen ly, hpe thuylt da ed, hay xay dyng cac quan niem ly thuylt, tham chi hgc thuylt trilt hgc mdi nhu chii nghTa duy vat nhan van, trilt hpe phat triln d p dp xa hgi hpac d p dp vu try ha nguyen tir (vat ly va phi vat ly), qua dp sang trilt hpe duy vat hau hipn dai,,,
Chung ta r l t c l n xay dyng nen triet hpe Viet Nam treng Ijch sir va nhlt la ngay nay chir khdng ehi la van dung cae truylt thuylt ben ngoai vao.
TAP CHl KHOA HOC XA HOI so 1+2 (257*258) 2020
D i l u dd khdng ehi gop phIn spi sang een dudng doi mdi, tien len cua d l t nude ma con xay dyng n I n t r i l t hpc Viet Nam ngay nay xirng dang vdi t i m tri tue cua thdi dai, tir dd tri tue Viet Nam thiie d l y d l t nude t i l n nhanh, vtjng c h l e eiing thdi dai tren eg sd met n l n t r i l t hpe tien t i l n va vii-ng c h l e ma eg sd va hat nhan la trilt hpe Mac - Lenin, trilt ly H i Chi Minh.
Do la thdi eg va thach thire nhung ngudi iam edng tac t r i l t hoc va lien quan d i n trilt hpe d nude ta.
C l n doi mdi, eai each manh me t u duy trilt hpc ca trong nghien ciru.
giang day, hoe tap trilt hpc khong nhO-ng v l ndi dung ehugng trinh ma ea phygng phap nghien ciru va dao tae n h I m tao ra ban ITnh, t u duy phan bien, sang tao, khoa hpc d t i m triet hoc va minh t r i l t dap irng nhu cau hpi nhap, doi mgi va phat trien eua dat nude ngay nay. Cd t h i eoi day la t y duy va hanh dpng thdi edng nghe 4.0.
Vdi nhyng thdng diep rp rang ve hpe va iam thdi cdng nghe 4.0 la: "Hpc d l iam nhO-ng d i l u chua ed trong saeh.
Hpe d l iam nhCrng viec chua ed trong ddi. Hpc va iam nhu-ng d i l u chua ai lam" (Nguyen Manh Hiing, 2018). •
CHU THlCH
'^' Tnet hoc trang bi cho nhO-ng i5\>a tre kha nang chat van mpi thir, khien chiing khong bi gi6-i hgn hay ^p dSt bdi nhCrng (3iem yeu cua bat ky he thong giao due nSo, https://
baomoi,com/tai-sao-tre-can-hoc-triet-hoc/c/32960068,epi, truy cap ngay 5/8/2019, '^' Xem Tuyen ngdn vd kiioa hoc h^u duy vat vai 18 diem,
Nhieu nam sau khi Tesia noi Chung ta can nghien cu-u cac hien tirgng phi vat chat de dat du-oc nhOng bu-dc tien Idn h(jn, cAc ehuyen gia hien dang that su- can nhSc, Cay la ly do tai sao miJt s6 nhS khoa hoc da bSt dau lam viec do, nghien ciru cac hien tutrng phi vat chat, cOng diroc goi iS khoa hoc hau duy vat (doi lue goi la khoa hoc tien phong, hay khoa hoc sieu thu-ong), trong do tap trung vao nhiJng gi cac nganh khoa hoc thong thucrng khong dam dong cham bii, Khoa hoc Hau duy vat vu-gt ra ben ngoai ranh giOi cija thi g\&, vat chat thu-c tai, https://www,dkn,tv/c!oi-song/da-den-lhoi-ky-khoa-hoc-vat-chal-thoai-trao-cac-hoc- gia-bat-dau-nghien-cuu-tam-linh,htm!, truy cap ng^y 15/8/2019.
'^' https//phebinhvanhoc,com,vn/triet-hoc-hau-hien-dai/ "Khac veil chu nghTa hi^n d h ' nghTa hau hien dai khong nhan manh hay de cao duy ly va van minh phi/ T 5 "
https7/vi,v»ikipedia,org/wiki/Ch%E1%BB%A7_ngh%C4%A9a_h%E1%BA%ADu hiVF^IVRR
%87n_%C4%91%E1%BA%A1i, truy cap ngay 20/8/2019, ~ ' Tri^f hoc tinh than li in la nganh triet hoc nghien ciru ban c h j t tinh than, cac hien
I'la tinh than nann iipc V thiVr. va mni nnan ha/i,,-^^ .^i.,,,_. " ' chu-c nSng va d0c tinh cua tinh than, nang lue y thu'c va moi quan he giu-a Chung voi i i , ' - biet la vtfi bo nao, VSn di tam-vat (mind-body problem) co nghIa la moi lien he qa" ''•^'^' ''f'^
(tam) va the xac (vat), thudng dugc xem la d6 tai trung tam trong tri6t hoc tinh th'^ ' " ' ' ' h a n c6n CO nhieu van de khSc lien quan den ban chat cua tinh than ma khong co moi |- "^'."^''"
the x^-" (hHn<s//vi wii<inedia.ora/wiki/), Neu th^ thi "triet hoc vat chat" (H,-, r-h...„ „.; " " ^ voi he xac (https;//vi,v*ikipedia.org/wiki/), Neu the thi "triet hoc vat chat" (du chu-a thay i,|,.
,\ay) la nghien ciru hien tuong vat chat trong quan he vol tinh thSn, Trong khi ad L^' "'^"^
duy vat bien chu-ng nghien ciru ca vat chat va tinh than mot each bi6n chu-ng ( H B T \ " "^'^'^
HQ BA T H A M - XU H U O N G I-HAT T R | £ N TRItT HQC,
'*' Hi$n da c6 Vi$n Triet hpc Phat trien, Xem TuySn ngon triet hpc phat trien cua Vien nSy, http://tphcm,chinhphu,vn/thanh-lap-vien-triet-hoc-phat-trien-trong-xu-the-cong-nghiep-4-0, truy cap ngay 11/6/2019,
TAI LIEU TRiCH DAN
1. An Nhien. 2017. "Tan so nang lugng ciia con ngydi: bi mpt d l hanh phiic va trudng thp" (tham khao: visiontimes), https://wwv/.dkn.tv/suc-khoe/tan-so-nang-luong-cua-con- nguoi-theo-tien-si-hawkins-va-me-teresa-bi-mat-de-hanh-phuc-va-truong-tho,html, truy cap ngay 5/8/2019.
2. Bill Van Nam Son. 2012. https://phebinhvanhoc.com.vn/triet-hoc-hau-hien-dai/ "Khac vdi chu nghTa hien dai, chii nghTa hau hien dai khong nhln manh hay de cao duy ly va van minh phuo-ng Tay", https://vi.wikipedia.org/wiki/Ch'yoE1%BB%A7_ngh%C4%A9 a_h%E1%BA%ADu_hi%E1%BB%87n_%C4%91%E1%BA%A1i,tnjy cap ngay 11/9/2019.
3. Dang Cpng san Vi#t Nam, 2010, "Chu ylu la phygng thirc phat triln rut ngln" (VSn kien dpi hpi Dang), https://vvwv^.chungta.com/nd/tu-lieu-tra-cuu/chu__yeu_la_phuong_
huc_phat_trien_rut_ngan-e.html (2010), truy cap ngay 22/5/2019.
4. H 6 Ba Tham. 2005, Chu nghTa duy vat nhan van va dinh hwang nhan van cua suphit trien hien nay. Ha NOi: Nxb. Van hoa - Thong tin,
5. H6 Ba Tham. 2005. Phuong phap luan duy vat nhan van nhan biet va van dung. Ha Npi: Nxb. van hoa - Thong tin.
6. H6 Ba Tham. 2007, Tw tudng Hd Chi Minh va triet hoc phat trien. TPHCM: Nxb, Ting hop TPHCM.
7. H 6 Ba Tham. 2008. "Trilt hpc phat triln ehuyen nganh cln xay dung", https://www.
chungta.com/nd/tu-!ieu-tra-cuu/triet_hoc__phat_trien_chuyen_nganh_can_xay_dung-e.ht ml, truy cap ngay 20/10/2019.
8. H6 Ba Tham. 2012, "Vl mpt s6 thach thu-c trong nghien ciru trilt hoc hien nay". Tap chi Thong tin Khoa hoc Xa hdi, s6 8,
9. H6 Ba Tham. 2014, "Tim hilu cac djnh nghTa khac nhau v l tam linh". Tap chi Nghien ciru Ton giao, so 11,
10. H i Ba Tham, 2014, Chu nghTa Mao - Lenin phwang phap luan cua sw phi phan vi phat trien hien nay. Ha Noi: Nxb. Chinh trj Qulc gia.
11. HS Ba Tham, 2015, "Tam linh la mpt dli tugng nghien ciru ciia khoa hpc va trilt hpc". Tap chi Nghien ciru Ton giao, s6 4.
12. Lalung.vn. 2015. "Chuyin y thuc vao eg t h i nhan tao d l bit tu- co kha thi?", http://
v»v™/.lalung.vn/khoa-hoc/chuyen-y-thuc-vao-co-the-nhan-tao-de-bat-tu-co-kha-thi-1031, truy cap ngay 8/9/2019,
13. Le Cao. 2017, "Ldi giai cua nhtrng bi mat v l hien tugng gpi hon, vong nhap", https://baomoi.eom/loi-giai-cua-nhung-bi-mat-ve-hien-tuong-goi-hon-vong-nhap/c/2126 1314,epi,tiuy cap ngay 4/6/2019,
14. Ngy Yen. 2017. "Oa din thdi ky khoa hoc vat chit thoai trao, cac hoc gia bit dlu nghien ciru tam linh", https://wwv^.dkn.tv/doi-song/da-den-thoi-ky-khoa-hoc-vat-chat-tho
TAP CHl KHOA HQC XA HQI so 1+2 (257*255JgE°
ai-trao-cac-hoc-gia-bat-dau-nghien-cuu-tam-linh.html, truy cap ngay 7/9/2019, 15. Nguyin Hung (theo Ancient-Code), 2018, "NASA: It nhlt 30 nen van minh tirng b!
huy diet", https://baomoi,com/nasa-it-nhat-30-nen-van-minh-tung-bi-huy-diet/c/2827023 4,epi, truy cap ngay 9/9/2019.
16. Nguyin Mpnh Hung. 2018, "Ban them v l tu duy va hanh dpng thdi eong nghe 4,0", https://mastercms,org/ban-them-ve-tu-duy-va-hanh-dong-thoi-cn-40-192,html, truy cap ngay 5/9/2019.
17. Nguyin The Bang. 2018. "Sy tien hoa ciia con ngydi", https://thuvienhoasen,org/
a30897/su-tien-hoa-cua-con-nguoi vnphilosophy(gyahoo,com, truy cap ngay 13/9/2019, 18. Subhash Kak, 2017, "Lipu tri tue nhan tao se c6 y thuc nhu con ngudi?", http://timbi mat,com/lieu-tri-tue-nhan-tao-se-co-y-thuc-nhu-con-nguoi/, https://vnexpress,net/tin-tuc/
khoa-hoc/tri-tue-nhan-tao-co-the-sanh-ngang-con-nguoi-vao-nam-2029-3557876,html, truy cap ngay 6/7/2019.
19. Thipn Tam. 2017. "Gia thuylt mdi: y thuc la mot trudng kit noi vdi nao bp" (theo Tara Macisaac/et), http://trithucvn,net/khoa-hoc/gia-thuyet-moi-y-thuc-la-mot-truong-ket- noi-voi-nao-bo,html/, truy cap ngay 19/6/2019.
20. To Duy Hgp. 2016. "Cg sd tu duy hoc - mot thiet k l khdi thao". Tpa dam khoa hpc do Trung tam Khoa hoc Tu duy (CTS), Hpi Xa hoi hpc Vipt Nam (VSA) va Diln dan Tu duy hoc (TSF) phli hgp t l chu-c.
21.Truo-ng VanTan, 2016, "Sy sing tren bd ria: Bull blnh minh ciia sinh hpc lugng tir", http://vietsciences,free,fr/timhieu/khoahoc/vatly/su-song-tren-bo-ria-truongvantan,htm, truy cap ngay 7/9/2019,
22, Vien Lam, 2017, "Tri tue nhan tao co 'y thuc' gilng con ngudi hay khong?", http://kh ampha,vn/khoa-hoc-cong-nghe/tri-tue-nhan-tao-co-y-thuc-giong-con-nguoi-hay-khong- C7a584054,html?fbclid=iwar0gvbkc75gn4v<jyksat1tzfgtcobdsnmvimlbhd79kgvi/_buux0lup -wy3w, truy cap ngay 1/6/2019.
23, https://vi,wikipedia,org/»i/ikifTri%E1%BA%BFt_h%E1%BB%8Dc_v%E1%BB%81_
tr%C3 %ADJu%E1%BB%87_nh%C3%A2n_t%E1%BA%A1o, truy cap ngay 4/6/2019.
24, Independent, 2016, "Mgt robot bat ngo ty y thuc dygc ve ban than", http;//genk.vn/
kham-pha/mot-robot-bat-ngo-tu-y-thuc-duoc-ve-ban-than-20150717190347686 chn truy cap ngay 15/6/2019.