TAP CHf LICH SI) MNG 9-2016
MOT SOCUPCDAU TRANH TIEU BIEUTREN MitiTTRAN VAN HOA, VAN NGHE Gf TRjBil GIAM TU BINH CUA MY VA CHINH QUYEN SAI GON (1967-1973)
ThS TRAN TUAN SON Hoc vien Chinh tri qudc gia Hd Chi Minh
Hoat dong van hoa, van nghe cija cac chien si each mang trong trai giam tu binh cOa My va chinh quy^n Sai Gon la mot cuoc dau tranh mot mat, mot con, gian kho, nguy nan nhif cac cuoc dau tranh trong tii. DiM sir lanh dao cvia cac to chu'c dang nha lao, cuoc dau tranh nay nhif mot chat keo dac biet, gin ket cac diJJn sibi dich bcit tu day lai vdi nhau, giiip nhau nang cao hieu biet, co vii cho cac cuoc dau tranh chong dich (Gin ip, giu' viimg khf tiet va niem tin cho den ngay chien thing trd ve.
A
m miru ciia My va chi'nh quyen Sai Gon doi Vffi tu binh la buy diet ca tinh than lan the xac cua ngucri tu, chting dung mpi thii doan vo bieu hoa tii binb cpng san: tra tan tan phe, boi nhg ve chinb tri de neu con song tro ve kbong the tiep tuc hoat dgng dugc.Trong cac trai giam tii binb, hoat dgng van boa, van nghe cua cac chien si each mang luon bj Idem soat nghiem ngat. Nhirng nguoi tbam gia cac hoat dgng nay la cai ca dk ke thii tra t4n da man nhu: xe mom, rach mieng... Mac dii vay, hoat dgng van hoa, van ngbe vkn dugc t6 chuc dang trong cac nha tii dua vao thanh nghi quyet, trcr tbanh phong trao hoat dgng soi n6i nhu phong trao hgc tap. T6 chuc dang trong cac trai giam til binh chii truong tap bgp cac d6ng cbi van nghe sy; chi dao t6 chiic suu tam va ph6 bifin tha, ca each mang; dgng vien anh em sang tac tha. kich, t^u, hai d^ bifiu diln... Anb em til binh vira la nguoi sang tac kicb ban, vira la dao dien, 78
dien vien va khan gia, giiip tii binh giai tri, ljc quan yfiu doi, tin tuong hem vao thSng lgi cila each mang.
Trai giam tii binh Pleiku, Tfit nam 1967, trimg voi dip Ky nifim ngay tbanh lap Dang, chi bg tr?i giam' quyet djnh bieu dien va tuong co noi ve khi tifit ciia nguoi tii binh qua hinh anh cua Tik Bmb Trpng. Dfi difin cong khai, hgp phdp, th chirc dang thong qua ngucri dai difin^ dang ditng ve phia tii binh, bao cao len gidm thi tr^i giam, va duac Trung uy Cao, ehi huy truong trai giam, dong y cho tii binh difin.
Lgi dung buoi bifiu difin, giam thi trai giam dinh dua "tam ly chifin"^ vao trai de tuy&i truyen chieu boi, chuyfin hoa tu tuong ciia til binh. Bifit dugc tin nay, chi bp trai giara 2 Ien ke hoach dau tranh va quan trifit c\i the den timg phong giam; Iiic nao thi v6 tay, khi n ^ thi ira lang to thai dp phan doi, khi nao thi b6 vfi... Tdt ca til binh deu tu nguy?n ra san diem danh de xem bifiu dien.
-J
DIEN SiN TMO D^l
m
Life lutmg bieu diln g6m cac nghe si chuyen nghe si ra nhiJu trai giam va day til binh ra Trai nghiep ciia doan m6ng Uen khu Vbi dich baf giam til bmh Phii Qu6c.
nhu: dong chi Vo Si Thiia dong vai Tiin Bmh 0 Trai giam tu bkh Phu Qu6c, mac dii giam Trong, nghe si kiem tac gia Khn Hiing dong thi thn mpi thu doan cka doan tii binh, nhung vai O Ma Nhi, NguySn Thanh Chau dong vai phong trao van hoa, van nghe dien ra rit soi Thoat Hoan, Pham Htm Thanh dong vai Ttin ndi. Trong trai giam co mpt so ddng chi sang Ich TSc. Cac loai nhac cu nhu ttdng, ken sona, Mc nhac, kich va bieu diln kha thanh cong, dac dan nhi, dan krni va trang phuc biSu diln dSu do bict co nhac si Phan Mieng (que Cmi Long)' cac nhac cong va dicn vien tu tao. sang tac ban hop xuong Ciiu Long Giang n6i Dem 8-2-1967 (29 Tet Dhih Miu), budi bilu tiing liic biy gid. Nhac si Phan Mieng chon ra dien duoc tien hanh. Cac nghe si tii binh da tai 30 ngudi co gipng hat thich hpp dl lap thanh hien y chi dau tranh tinh M ^ ^ ^ ^ ^ H • , u i, • r. .
; ^ ' ^""' ^ ^ ^ ^ ^ 1 ban hgp xuong. Ban hpp thdn kifin cucmg hkt khuk
cua Tran Binh Trgng khi roi vao tay giac cimg voi cau noi ndi tifing cua Tr§n Binh Trpng: "7a thd ldm quy nu&c Nam, cdn hem ldm vua ddt Bdc'\ nhiin dupc sii huang ijtng n6ng nhiet ciia tii binb, nang cao tinh thki each mang, y chi diu tranh ciia tii binh tmoc sir tra tdn tan bao cua ke thii, giiJ vimg khi tifit each mang,
Buoi bieu diln kfit thiie,
biet minh bj gai biy nhung bgn dicb c6 to ra ve thoai mai. Sau do, giam tbi trai giam bay ra nhiing kfi sach dfi tra diia nhiing nguoi nghe sT.
Giam thi gpi dong chi Kim Anh va Vo ST Tbira de tra hoi ve to chiic va lanh dao trong tii la ai, ai cho phep bifiu difin vo Uiong c6 y dd ch6ng d6i nhu the? Cac dong chi chiu don tra khao nhung van tra Ioi rat khon kheo: Chung toi la dan hat bpi, bi bat vao tii, nha nghe nfin difin tufing cho vui ban, vui be chir lam gl co ai lanh dao. Trudc
Cuoc d^u tranh giinh quyen hoc van hoa va ca hiit trong tu la mot nhu cau bi}c thiet da tu dtinh tn thdi Phap, den thdi My, cang phat huy i/u the vdn cd, diroc dong dio tii nhan hi/dng dtig tham gia. Phong trao van hda, van nghe trong tu thuc chat \h cuoc dau tranh sdng con giiia tii binh va bo miy cai tri nhi til trong vik chdng didi ciffifng biirc tii binh.
xuong tap rong ra mgt nam trai, dpi ngay ra mat. Nhan dip Tet am lich nam 1969, til nhan dupc ra ngoai phong giam, "30 dien vien" bieu difin Cuu Long Giang gom 5 chucmg va 3 be tai Trai giam Phli Quoc.
Nhan dip Tfit nam 1969, Dang uy Trai B5 do d6ng chi Dao Cang-Bi thu, Nguyfin Trgng Nam (tiic Nam Ha)- Pho Bi thu to chuc eac "dien vifin" khong chuyen, bieu difin man I trong vo "Thoai Khanh-Chau Tdn"^
ngay tai san diem danh dfi anh em du kich mifin Nam ben Trai A5 co the nhm sang xem ma khong phai xin phep giam thi
Phong trao van hoa, van nghe phat trifin khSp eac phan khu 6 Phii Qu6c, khu giam nao ciing cd sinh hoat van hoa, van nghfi dii eac loai hmh:
ly, ho, ve, dan ca cac mifin, ea miia nhae, tuong, cheo, cai luong... ai cung eo thfi la hat nhan van . nghe vi no nbu mpt nhu ciu diifit yfiu ciia nguoi khi difin, Trung iiy Cao, Chi huy truong da chSp tii. Ai khong miia duoc thi hat, khong hat duoc thuan cho bifiu dien va chinh ong ay da vo tay thi ngam tho, difin kich, khong doc difin duac tan thuong.. May ngay sau, ehiing taeh cac thi vao cac nhdm t6p ca, d6ng ea Nhan ky
79
TAPCHdICH stf OANG 9-2016
niem cae ngay le lon nhu: ngay Quoc khanh 2-9, ngay sinh nhat Chu tjch H6 Chi Minh 19- 5.,, timg phdng giam dfiu vang len cac khiic hat truyen thdng nhu: "Hat mai khiic quan hanh",
"Giai phong mifin Nam". .
Trong nhimg ngay Tet, khi tinh hinh bot cang thSng, sau nhirng cuge dau tranh chong chifiu hoi thang lgi, cac phan khu thuong to chiic bieu difin van nghe. Co khi bieu difin ngay tren van sap nam, trong timg phong giam, tiet muc bifiu difin hau hfit la nhiing bai sang tac trong tii nhu: "Ba muoi nam doi ta co Dang" (do dong chi Doan Pban hat bai choi), "Hgi chuyfin dfi"
(ca canh do dong chi Hai Lien vifit, Luu Hanh, Trucmg Van Tri, Doan Phan bieu dien)...
Sau cupc vugt nguc ngay 23-12-1971, oTrai A4, dong chi Tmng-mgt giao vien trung hpc tinh Binh Dinh viet mgt bai tho theo thfi luc bat va song that luc bat kfi ve chuyen vupt nguc ay, trong do CO cau:
"Chuyen rang khu 4, trai A Co ehuyen vupt nguc gan xa tifing d6n"'- Trong Trai giam tii binh nii Phii Tai, cimg vdi cac boat dgng dau n^nh doi dan sinh, dan chu, chdng dan ap, khiing bd ciia ke thii, dfi cung CO su lae quan, tin tudng vao su thSng lai ciia su nghiep giai phong mifin Nam. Nii tii binh td chiic hgc tap van hda, hgc thfiu, dan, may va, sinh hoat van hoa, van nghe nhan cac ngay lfi lon cua dan tpc.
To chiic dang trong Trai giam nir tii binh Phli Tai thanh lap mgt dgi van nghfi khoang 30 ngudi, lay ten la Dgi van nghe tmng kien.
Chuang trinh bifiu difin rdt phong phii, hat nhthig bai hat ca nggi Dang va Chu tich H6 Chi Minh, mua hoa Champa, mua Cham rong, co gai Tay Nguyen^ Mgt s6 ddng chi co nang khifiu vfi am nhac sang tac nhimg bai hat, vo kich ea ngpi nii tu bat khuk, ca nggi tinh Mn dku tranh cua
80
nu- til binh. Ba Nguyen Thanh Tiing- nii tii binh Phli Tai, da thfi hifin y chi sat da eiia minh qua bai "Tieng thet nii tii binh"'.
Vao nhimg ngay ky mfim Ngay thanh I^
Dang 3-2, ngay Quoe khanh 2-9 va Tfit c6 truyen, to ehirc dang Trai giam Phii Tai td chiic ky nifim cae ngay le Idn trudc 2-3 ngay de tranh su chu y, phat hifin eiia giam thi. Cac budi 1^
nifim nham on lai truyen thong hao hung ciia dan tgc, nfiu len y nghia ciia ngay lfi va bifiu difin van nghfi nhu: dien tudng, cai luong, miia lan... Ngoai ra, vao djp Tfit cd truyfin d3n t^c, nir til binh Iam nhihig chific banh bang bgt gao, dpn dep phdng. Hp don giao thira bang nhiing trang phao tay, hat bai "Kfit doan" de miing nam mdi, td chirc hai hoa dan chu, dpc tho, k£
chuyfin ea ngcn nhiing guong hy sinh anh dung nhu Hdang Van Thu, Vo Thi Sau, Nguyfin Thj Minh Khai, Nguyen Van Trdi... Phong frao sinh hoat van hda, van nghfi cua chi em trong tu rat manh me, thu hut tat ca mgi ngudi tham gia.
Day la mgt hinh thirc vira ed y nghta sinh hoat van hda tinh than, vira nham cd vti dpng vien nir til binh trong cupc dau ttunh hang ngay doi mat vai kfi thii.
Cae budi bieu difin van nghfi eiia tu binh lam cho dich bat ngd, chung khdng thfi hifiu nfii, trong trai giam "ngi b^t xukt, ngoai bk nh?ip"
ma til binh lam dupc cac loai dan? Trai A4 c6 dfin 50 cay dan, nhieu lan bgn quan canh vao cac phdng giam de bat ngudi choi dan va thu dan, nhung cac cay dan da duoc giau trong cic ham bi mat, chimg khong tun duge'".
Tai Trai giam Phii Qudc nam 1971, d dSu cung cd dpi hgp xudng, cac dpi ddng ca vk cac loai nhac cu tu tao, Iam cho giam thj rat buc titc, ehiing limg sue tim, tjch thu cae lo?i
"nhac cu egng san". 0 ngoai trai giam djch nghe tifing dan vang len, lap tire ap vao khim "
-JIIII
D I I N CAN TRAO o d i : ' xet thi khong thdy mpt nhac cu nao, vi duoc
cat giau bi mat.
^ OTrai giam nu til bmh Phli Tai, bSng nhftng , Si CO trong til, cac nft 01 binh sang kien lam nen
; nhung do dimg phuc vu van nghe: Chiiu lam ' phong man, thiing rac va thimg com iip xufing
^ lam ghe, quan ao diln lam tft gijy bac ciia goi
;' thuoc la lutrm dugc khi di lam co, vay la tim t dap duoc ket hoa gijy, con lan gijy duoc lam ' each dieu boi doi ban tay kheo leo ciia nhftng 1 nu hi... San khiu diln ta ngoai troi hoac hong ' phong. Co bu6i dang diln thi bpn giam thi di
•' kiem tra, chj em ho len "no vo", chi trong chop : mat, moi viec dugc nhanh chong thu xlp dau vao do ai vl phong njy, djch khong phat hien i thay gi.
Hoat dgng van hoa, van nghe hong tii gop phan quan hgng ttong viec cung c6 niem tm, khang dinh ly hrcmg, dgng vien nhau giu gm pham chat each mang. Van nghe gop phjn lam giam bit sir cang thing v6n thudng xuyen xay ra hmg ngay o hai giam, ding thm tao thuan loi cho tCi binh lam mpt s6 viec khac nhu dao h jm de vugt nguc. Hoat dgng van hoa, van nghe hong til giiip cho nhung nghe si va tii bmh tu ren luyen y chi each mang.
Hoat dgiig van hoa, van nghe cung phjn nao han che duoc sir tan bao ciia dich trong thtri gian bj giam cjm, tac dpng den giam thi, tt^t tir nha giam trong vice iing hp tii nhan, khai thac dugc nguon tin hrc ben ngoai hr lire lupng nay, tham chi giam thi con xem tii nhan ca hat nhirng bai each mang . tang cucmg sir doan ket thong nhat hanh dpng cua til binh ttong dau ttanh chong chinh sach huJn nghiep ciia dich. no con dugc su dung nhu mpt thu vii khi lgi hai trong nhieu cuoc dju tranh chlng chao CO. diet ac on, de tang Chu tich H6 Chi Minh tai trai giam hi binh...
Phong trao van hoa, van nghe gop phjn giup hi binh gift vftng khi tiet, mo rpng hilu bilt, tang them lac quan, nghi luc chiln d Ju, tao nilm vui, niem tin vao su tat thang each mang, la vu khi giup nguen hi toi luyen ttong 16 liia dJu ttanh sin sang bao ve khi tiet, giir gin phJm chjt cua nguoi tu cpng san cho din ngay chiln thJng.
1. Dem ngay 3-2-1967, Ihanh lap CM bo aSng diu den Ifli Irai giam til bmh Pleiku, liy ten "Chl bo mimg 3 thing 2"
2. Ngmji dai dial ten la ong Lang, ky su nong nghiep.
Ong duoc giam Ihi chi dinh lam dai dien nhung vin dung ve phia lii bmh
3. Tam iy chien la nhung dpi tuyen tniydn chong cong cm djch di bieu dien luu dpng vol loai hinh ca nhac
4. Ngay 13-9-1966, don vj van cong g6m hai bp phan luong va tach dan ca Lien khu V g6m 12 ddng chl, b| djch bat cr xa An Tuong, Go Voi, Hoai An
5. Dong chi bl djch bit tai d6ng bing song Cim Long, ngay i -12-1967. Sau do, chting day d6ng chi ra dap Phii Quoc
6. Din theo "Van hpa van nghe Irong nha Iii My-Nguy"
bai viet aia d6ng chi Hai Lien, ciru til binh Phli (JuSc tham gia Hpi Ihao Dj tai 'TSng kit cong tic xay dpng Dang va lanh dao din mmh Irong nha til, tou giam ciia d|ch 6 miin Nam Ihin ky khflng chien chdng My, aiu nuoc 1954-1975", to chiic lai Da Ning, thing 8-2013,
7. Bfln Lien lac lii binh Viel Nam, Tioi giam tii binh Pki Quoc thai K citing ihic diin Phf vadi quic My xdm /iroc. Nxb Tong hop Thanh ph6 Hi Chl Minh 2012, tr. 260
8 Xem Ban Lien lactii chinh BitinhBinh Drnh:55ng/d chien diu (hii kyl,SinhBiiii,2(Xil.T2,ti.m
9. Nguyen Thi Thanh Timg' "Tho tu sang tac trong lu"
2002,12 tomg
lOXemSdVanhoa.Thongim.ThilhaoKienGiang*:), ten Hoi Ihdo. Trai gan lii hnh Phil Quic. m5.ir.\H-200.
