[NGHIEN CUU I RESEARCH]
Van d e c h i n h s a c h c a n h tranh trong q u a trinh hoi n h a p kinh
te q u o c te c u a Viet N a m
TS. Le Kim Sa
Vien Khoa hoc Xa hoi Viet Nam
N
gdy nay, trong [hai dai kinh te toan cau, xu the luu chuyen hang hda, dich vy va cac nguon vdn dau tu gia tang manh me giua cdc nudc da tao ra sy bien doi ve chat trong hoat dgng kinh doanh. Ndi each khdc, mgi quye't djnh kinh le, dii dugc dua ra d bat ky noi ndo tren the gidi deu phdi linh tdi cdc nhan td qudc te.Dieu nay cd nghia la ta't ca cdc nudc mgt khi da trd thanh mdt bg phan cua nen kinh te the gidi thi se phai tham dy vao mdt cugc canh tranh ngay cdng quye't liet tren pham vi todn cau. Trong cugc canh tranh ndy, khdng phai ai cting Id ngudi chie'n thdng. Cd nhirng nude vd doanh nghiep se giau len nhung ciing cd nhtrng khu vyc, nhtrng nudc hoac doanh nghiep bj that bai, tham chi bi day ra khoi boat dgng kinh le qudc te.
Viec tham gia ciia cdc nudc khac nhau vao qud trinh canh tranh qudc te Id khdc nhau, tuy
thuoc vao trinh do phat trien, nang lyc cung irng cdc ngudn lyc. Do dd, trong qua trinh hdi nhap kinh te qudc te, Viet Nam cung se phdi tham gia vao xu hucmg canh tranh qudc te nay. Them vao dd, sy dieu hanh cua nhd nudc cung se phai thay doi, khdng cdn tryc tie'p can thiep vao cac boat dgng kinh te nira ma thay vdo dd la chuyen sang chile nang tao mdi trudng thich hcjp cho sy canh tranh mgt cdch cdng bdng va minh bach giila cac doanh nghiep. Ndi each khac, Viet Nam can phai day nhanh viec hoach djnh va hoan thien chinh sach canh tranh, giup cho viec tie'p nhan vd bo sung cho nhau giua nen kinh te Viet Nam va nen kinh te the gidi va khu vye, thiic day cac doanh nghiep Viet Nam tham gia canh tranh qudc te trong dieu kien hgi nhap nhanh.
I. Tai s a o can c 6 chinh s a c h canh tranh?
Cau tra Idi cua cdu hdi nay ndm
d mdt so cau hdi khac vd cdc cau tra Idi cua chting. Bdt dau la cau hdi ve khai niem canh tranh.
Canh tranh la sue manh ma hau het cdc nen kinh te thj trudng ty do dya vdo de bao dam cac doanh nghiep thda man duge cdc nhu cau va mong mud'n cua ngudi tieu diing. Khi cd canh tranh, chinh phii khdng can phai quy djnh cac doanh nghiep phai san xuat mat hang gi vdi sd lucmg, chat lucmg va gid ca the ndo. Canh tranh tryc tie'p quy djnh cdc van de dd vdi doanh nghiep.
Vay canh tranh la gi? Y nghia cua khdi niem nay cd the gdi gon la ngudi mua dugc quyen lya chon.
Ngudi mua cd the la doanh nghiep, chinh phil hoac cd nhan ngudi lieu dung. Mgt nha mdy tinn kie'm nguon nguyen lieu, mgt ca nhan mua hdng tieu diing, mgt chinh phti ggi thau xay dyng, day deu la bieu hien ctia viec lya chgn trong sd cac nha cung cap khdc nhau d^
mua dugc cac san pham hoac djch
3 4 KINH Tt C H A U A - T H A I BlNH DUONG Ky 2 (4/2009)
TONG HOP • PHAN TiCH •
vu cd chat lucmg cao vdi gia ca hgp ly hon.
Vay lai sao lai phai cd chinh sach canh tranh? Cau hdi nay lien quan tdi ba diem quan trgng.
Thil nhat, cd nhung thj trudng, canh tranh khdng mang lai y nghia kinh te nao. Vi dii, cdc cdng ty nudc deu dao dudng de ngudi tieu diing cd nhieu sy lya chgn trong sd cac nha cung cap nudc. Day la cae Iinh vyc ddc quyen ty nhien, nghia la Igi ich ciia viec canh tranh khdng dang vdi cdi gid phai tra. Tat nhien, chi cd rat it linh vye dgc quyen va can dugc chinh phii kiem sodt de tranh linh trang lam dung dgc quyen. Vi du, dutmg sat thudng dugc coi la nganh dgc quyen ty nhien, song sy dieu tiet ctia nha nudc gitip cho ngudi dan khdng phai tra vdi gia cdt co khi di tau.
Thtr hai, mdt da't nudc khdng phai liic nao cting ty cd kha nang img hd thj Irudng canh tranh trong mdt so Iinh vyc nha't dinh. Vi du, khdng nhat thie't mgt nudc phai cd nhieu hang truyen hinh dgc lap.
Tuy nhien, dd'i vdi nhieu san pham, hang nhap khau cd the lao ra nhieu sy lya chgn va ngan khdng cho cac nha dgc quyen tan dung vi the ciia minh.
Thtr ba, cac doanh nghiep se cd gdng vd hieu hda canh tranh. Cac doanh nghiep thich canh tranh khi hg la nhung ngudi di mua, tim kiem cac san pham tdt nhat vdi gia ca hgp ly nhat. Hg sdn sang hgp tac vdi chinh quyen ve van de canh tranh de bao ve sy canh tranh dd.
Nhung hg cd xu hudng "doan ket"
ban khi bdn san pham ctia minh cho ngudi lieu diing. Hg cd the thda thuan vdi cac hang canh tranh ve mile gia ban, hoac ai ban cho khach hang nao. Hg cd the sat nhap hoat dgng vdi hang canh
Ai (5ang vi piiam iuat canii tranii?
Vao gija nam 2004, cac ngan hang thtrong mai nha nuac da thoa thuan thong nhat lai suat huy dong von. Them mot budc nua, Hiep hoi Ngan hang Viet Nam vao dau nam 2005 da dan xep de 19 ngan hang thuong mai co phan va ngan hang thaong mai nha nadc cung thong nha't lai suat nay. Den nay thoa thuan tren van dang con hieu lire.
Vdi lau y la cac ngan hang thaong mai quo'c doanh chiem tdi 70% va 19 ngan hang tham gia thoa thuan ndi tren da vi pham dieu 8va9cuaLuat Canh tranh: "Khi cac ben tham gia thoa thuan co thi phan ket hop tren thj tradng lien quan ttr 30% trd len thi khong daoc thoa thuan an dinh gia hang hda, djch vu mot each trac tiep hoac gian tiep".
Nguon: http://www.vietnamnet.vn
tranh, hoac budc cac nha cung cap ky hgp ddng ddc quyen de bao dam vi tri chiem linh cua minh tren mgt thi trutmg nhat dinh. Nhtrng hanh vi tren the hien kha rd net tren thj trucmg vien thdng hay dugc pham ciia Viet Nam trong thdi gian qua.
Nhiem vu ctia chinh phti ve canh tranh la ngan chan khdng de xay ra nhirng hanh dgng loai nay de bao ve ngudi lieu dimg va bao dam canh tranh khdng bi ban che.
Cau hdi tiep theo \a vay cac nude dang phat trien cd can chinh sdch canh tranh hay luat canh tranh khdng? Cau tra Idi thyc sy rd rang la cd, vi nhung hanh dgng phi canh tranh ndi tren cung gay ton hai d cdc nudc dang phat trien.
Tren thyc le, cd ba ly do de tin rdng luat canh tranh va chinh sach canh tranh dac biet quan trgng khi cdc nudc dang phat trien ly do hda hay lien hanh hgi nhap nen kinh te ciia minh.
Thir nhat, d hau het cac nudc
dang phat trien, dac biet la d cac nudc cd nen kinh te chuyen doi nhu Trung Qudc hay Viet Nam, trong nen kinh te cd nhieu doanh nghiep nha nudc ldn chie'm linh mgt sd nganh cdng nghiep quan trgng, thucmg la do chinh sach ciia chinh phil va do la tan du ciia lich sir. Khi hg la cac doanh nghiep nha nudc thi hg yeu cau chinh phti cd chinh sach uu dai. Khi nhung doanh nghiep dd dugc cd phan hda, hg khdng mudn cd sy canh tranh va se hanh dgng ngan chan nhap khau hoac phan phdi cac san pham canh tranh. Luc nay, chinh phil phdi la ngudi ngan chan nhiing hanh dgng nhu vay de bao dam rdng viec md ctra thuang mai se mang lai sy canh tranh thyc sy cd hieu qua tren thi trudng trong nudc.
Thir hai, sau khi giam dgc quyen ciia cac doanh nghiep ldn, cd the cd xu hudng hgp tac chil khdng phai canh tranh giua cac nhd quan ly tir nhimg bg phan tach
Ky 2 (4/2009) KINH Tt C H A U A - THAI BlNH DLTONG 3 5
[NGHIEN CUU I RESEARCH]
rdi tir doanh nghiep cu. Hcxp tdc kieu nay se dien ra dudi hinh thirc cac thoa thuan cacten. Nhung thda thuan kieu nay se tao ra hdnh vi lam dung cua cac doanh nghiep thdng tri, neu ket qua cua sy ty do la lien ket de thdng linh thi trucmg thay vi canh tranh thi lgi ich se khdng the den vdi ngudi tieu dting. Cd the ban dau, sy thda thuan nay mang lai nhirng Igi ich trudc mdt, song se khdng cd lgi ve lau dai, va quan trgng hon, tao lien le cho sy vi pham luat phdp.
Thu ba, thyc le cho thay nhieu ngudi dan se phai ddi mat vdi nhung bat on kinh te do ty do hoa gay ra.
Cach tdt nhdt de giai quye't van de nay la tao ra he thdng phtic Igi xa hdi hieu qua: dao tao viec lam, cham sdc y te, trg cap that nghiep... de nhting ngudi mat viec ldm cd the cd thdi gian tim viee lam. Mat khac, viec ban hdnh luat canh tranh cung cd nghia la bd het mgi quy djnh va bao hd dd'i vdi nhting doanh nghiep nhd tren thj trudng.
II. Cac bien phap cua chinh sach canh tranh
Tinh uu viet ciia nen kinh te thj trudng Id lao ra dieu kien canh tranh cd hieu qua nhat. Ngugc lai, canh tranh lai lam cho nen kinh te thi trutmg trd thanh e a che kinh te hieu qua nha'l. Nhu vay, chinh sach canh tranh thyc chat Id chinh sach duy tri sy van hanh ciia mgt nen kinh te thj trudng. Viec thtic day hay ban che, dieu tiet canh tranh cua nha nudc deu phdi xac djnh tren co sd thi Irudng, trong dd cac doanh nghiep Id chti the quan trgng nhat.
Muc lieu cua chinh sach canh tranh la bao ve vd thtic day canh tranh cdng bdng. De thyc hien dugc dieu nay, chinh sach canh tranh phai cd nhiing bien phap gay anh hudng ddi vdi eac hdnh vi bdp meo canh tranh nhu ddc quyen. Nhin chung, cac bien phdp canh tranh cd the dugc chia ra lam 3 loai: bien phap phap che, bien phdp kinh te va bien phdp hanh chinh.
1. Bien phdp phap che
Trong loan bg cac bien phdp cua chinh sach canh tranh, phdp che Id bien phdp quan trgng nhat. Bien phap phdp che trong chinh sdch canh tranh la thdng qua viec ban hanh, sira doi cdc dieu luat, phap quy cd lien quan tdi canh tranh thi trudng de dat muc dich bao ve va tbuc day canh tranh. Noi each khdc, mudn cd canh tranh cong bdng thi phdi cd nhiing bao dam bdng phap luat. Nhu vay, de co dugc he thdng phdp che day dii thi can tap trung vao cdc mat sau:
Thtr nha'l, xay dyng he thdng phdp che ve chii the
thj trucmg. Nghia la dd'i xii binh dang gitra cac doanh nghiep, tao co sd thdng nha't de canh tranh edng bdng.
Dieu nay the hien rat rd trong tinh than ctia cdc quy che tdi hue qud'c (MFN) va dd'i xii qud'c gia trong cac hiep djnh thuong mai qudc te.
Thu hai, tang cudng cdng nang ciia luat phap ddi vdi trat ty thj trucmg. NghTa la phai tao sy ddng bd giira cdc luat cd lien quan de luat phap cd tac dung dieu chinh thdng nhat manh han ddi vdi trat ty thi trutimg, tang cutmg sire manh hdnh phap, ngan chan hieu qua sy dgc quyen kinh te va canh tranh khdng Idnh manh.
Thil ba, hodn thien va thyc thi luat phd san. Luat phd san Id cd Igi cho canh tranh vi nd nhdm duy tri trat ty thi trudng. Viec ap dyng luat pha san phdi giu vimg
nguyen tdc binh dang dd'i vdi cdc che do sd hiru va tu each phap nhan, khong phan biet dja vj khi pha san va phuang thirc pha san.
Thtr tu, day manh td'c do qud'c te hda luat canh tranh. Trong the gidi hgi nhap kinh te hien nay, kinh te thj trucmg khdng chi ddi hdi dugc thyc hien trong pham vi mgt qud'c gia, ma cdn ddi hdi phdi dugc thyc hien tren pham vi the gidi. Dieu ndy cd nghia la luat canh tranh cung phai phti hcxp vdi cdc thdng le va quy tdc qudc le.
2. Bien phdp kinh te
Bien phdp kinh te trong chinh sach canh tranh la tong hda cac bien phap dya vao phdp luat vd sir dung cac don bay kinh le khdc nhu thue de thiic day canh tranh. Nhu da ndi tren, bien phdp kinh te trong chinh sdch canh tranh phai dya vao luat phdp, ndi each khdc, la mgt bieu hien cu the d gdc do kinh t€ cua bien phap phap che. Ndi theo nghia rgng, cdc chinh
3 6 KINH Tt C H A U A - THAI BlNH DUONG Ky 2 (4/2009)
TO'NG HOP • PHAN TiCH • Dl/ BAO
sach kinh le khdc lien quan tdi canh tranh nhu chinh sach nganh, chinh sach tai chinh tin dung, chinh sdch dau tu, chinh sach viec lam, chinh sach thuong mai...
ciing lao thanh bien phap kinh te ctia chinh sach c ^ h tranh.
3. Bien phap hanh chinh.
Bien phap hanh chinh ciia chinh sdch canh tranh dugc eac nganh chii quan va cac co quan chuyen trach tryc tie'p sil dung quyen hanh chinh de can thiep, giam sdt va quan ly cac hanh vi kinh te tren thi trudng cua eac doanh nghiep trong pham vi luat phap quy dinh. Thyc chat, day cung la mdt bieu hien ctia the che dudi gdc do hanh chinh ctia bien phap phap che. Pham vi quyen hanh chinh, phuang thue thyc thi bien phap hanh chinh ctia nganh chil quan va co quan chuyen trach can dugc quy djnh minh bach trong luat canh tranh.
Tdm lai, trong qud trinh van diing CLi the chinh sach canh tranh, ba bien phap tren la mgt chinh the thdng nhat, khdng cd sy tdch rdi.
Bat ky mgt bien phap cu the nao trong chinh sach canh tranh cting ham chua nhan id ctia ba mat nay.
III. C h i n h s a c h c a n h t r a n h t r o n g d i e u k i e n h o i n h a p k i n h t e q u o c t e
Hien nay, mac dii chua ed dinh nghia chinh xac ve chinh sach canh tranh nhung ham y co ban van la nang suat ciia moi nudc dugc phdn anh thdng qua san pham dugc tieu thu tren thi trudng the gidi. Trong bdi canh Viet Nam, hieu qua ciia doanh nghiep cung nhu nen kinh te cdn tha'p thi chinh sach canh tranh cang cd vai trd quan trgng. Do vay, Viet Nam can nhanh chdng xac lap nhtrng dieu
kien tien de cho chinh sach canh tranh. Theo dd can xde dinh rd chii the thi trucmg, vach rd ranh gidi giua thi tmdng va nha nudc, ddng thdi hinh thanh he thdng thi trucmg dong bg va hoan thien. Ndi chung, chinh sach canh tranh phai tap trung lam giam chi phi san xuat, tang nang suat lao ddng, thue day md ctra thi trutmg va tang cudng xay dtmg CO sd ha tang.
Chinh sach canh tranh cua Viet Nam can phai dugc xay dtmg theo chuan myc hien dai, phti hcrp vdi ddi hdi khach quan cua nen kinh te thi Irudng, ket hgp hcxp ly va cd hieu qua cac bien phap phdp che, kinh te va bien phap hanh chinh can thie't. De lam dugc dieu nay, Viet Nam can phai thue day qua trinh thyc hien Luat Pha san, thi hanh Luat Canh tranh va chdng dgc quyen, an khdp cac luat nay vdi quy tdc thdng nhat ctia khu vyc va the gidi. Tren thyc te, mac dii Luat Canh tranh da cd hieu lyc nhtrng cho tdi nay ca 4 nghi dinh hudng dan thi hdnh van chua ra ddi. Lo ngai ldn nhat la nii ro phat sinh khi cac dieu khoan luat di vao thyc lien. Theo mdt sd danh gia, dieu quan trgng la co quan nha nudc phai di tien phong trong viec
tao mdi Irudng canh tranh binh ddng ty do va chdng ddc quyen mgt each manh me, rut bdt quan Iy nha nudc ra khdi boat ddng kinh doanh va giam uu dai cho cac doanh nghiep nha nudc.
Trong dieu kien hgi nhap kinh te, viec lya chgn chinh sach canh tranh khdng the tach rdi khudn khd luat canh tranh. Hien nay, cac quy dinh cua WTO dugc hau het cac nudc tren the gidi thira nhan la the che canh tranh qudc te do dd Viet Nam can dya tren tien de giu vtrng CO che canh tranh ciia WTO de hodn thien nghi dinh hudng dan cho Luat Canh tranh mdi ban hanh. Diem mau chdt trong viec lya chgn chinh sach canh tranh cua Viet Nam la lam the ndo nang cao sire canh tranh trong dieu kien hgi nhap kinh te va dya tren ca sd dd phdi hgp chinh sdch canh tranh vdi cac chinh sach khac.
Cung can phdi nhan manh rdng luat le mdi ban hanh d bat ky nudc nao cung phai phti hgp vdi bdi canh phap ly, kinh te va xa hgi d nudc dd. Tuy nhien, chinh sach canh tranh la mgt bd phan quan trgng cua nen tang phap ly cho mgt nen kinh te thi trudng canh tranh •
Tai lieu tham khao
1. Bach Thti Ctning (2002). Ban ve Canh tranh Toan cau, XNB Th6ng tan, Ha NOi.
2. Frank VogI va James Sinclair (2003). Bung no va Phat tri^n Kinh te trong Theky XXL NXB Thong k6.
3. Quan ly va Diiu hanh, Bao cao Phat tri^n Viet Nam 2005.
4. Gia nhap WTO: Viet Nam kien dinh con djxig da chon, NXB Chinh tri Qu6c gia, 2004, Ha NOi.
5. Pham D6 Chi, Tran Nam Binh (2002), Danh thir: Con Rong ngu qu6n: Kinh tS Viet Nam di vao Theky 21. NXB Tp. HfiChi Minh
6. Pham 06 Chi, Tran Nam Binh, Vu Quang Viet (chii bign). Nhirig van d6 kinh tS Vidt Nam:
Thif thach ciia Hoi'nhap. NXB Tp. H6 Chi Minh.
7. Dmh Quang Ty (2004)." Toan cau hoa va kha nSng canh tranh CLB n4n kinh ti Vidt Nam hien nay". Tap chi CCng San, s6 5, thang 3.
Ky 2 (4/2009) KINH T i C H A U A - THAI BlNH DUONG 3 V
