KHOA HOC CÒNO NOHÉ
THIJC TRAIVG L A M TRONG DÀT X A M BAC M À U MIÉIXI BÀC V i t T IVAM
Le Tht My Hào', Bùi Tàn Yèn', Ho Quang Ehic'.Tlin Qu((c Vuong"
TÓMTAT
Làn là mpt yéu tò da lupng co vai trò thiét yéu trong qua trinh sinh tnròng, phàt trién va hinh thành nàng suàt cùa cày tróng. Ò Viét Nam. dàt xàm b^c màu (XBM) thuòng dupc coi là I09Ì dàt xàu. nghèo làn va càc dinh dxttmg khàc song loai dàt này I9Ì dupc l(haj thàc khà trìét de, nhàt là & càc vùng thàm canh lùa va rau màu mién Bàc Viét Nam. Bón phàn lién tyc vói liéu lupng cao qua nhiéu nàm canh tàc dà làm xuàt hién càn bang duong ve làn trong dàt XBM. Bài viét này trinh bay két qua nghién cùu thiK tr^uig làn trong dàt XBM mién Bàc Viét Nam. Két qua cho thày làn tóng só va de tièu trong hàu hét càc màu dàt XBM déu ó' mùc giàu, co noi dat trèn 70% só màu quan sàt. Theo uóc tinh trén bàn dò dàt ty le 1:500.000, hién nay chi con khoàng 15% dièn tìch dàt XBM nghèo làn tóng só. Hièn tupng này chirng tò dà co qua trình tìch lùy làn khà ro ràng tì-ong dàt XBM. Dàt XBM ò càc tình thuòc dóng bang song Hong thuòng co tìch luy làn cao hon ò càc tình tu Tltanh Hóa tró vào. Két qua nghién ciiu này cung càp mot quan diém mòi ve dò phi cùa dàt XBM. Day là co so khoa hpc quan trpng chp càc nghièn cùu liéu lupng bón phàn hpp ly cho cày tróng trén I09Ì dàt này nhàm nàng cao hiéu qua san xuàt va bào ve mòi tnròng.
Tùkhóa: Dàtxàm l^cmàu, làn, mién Bàc VietNam, phàn bón.
I.MTVMUt
Làn (P) là mOt yéu to da luQng co vai trò thiét yéu trong qua trinh sinh truòng. phàt tiién va hình thành nàng suàt cùa cày tróng. Làn tu nhién trong dàt chù yéu duoc hinh thành tu qua trình phàn huy khoàng trong càc màu chat va xàc h(m co. Trong càc loai dàt à Vièt Nam, hàm lupng P tong so thtiòng nhò hon 0,2% (Nguyèn Vàn Bó va dóng tàc già., 2002) va bìén dóng khà manh tùy IhuOc vào miu chat, mùc dò phong hóa va càc qua trình thó nhudng khàc. D$c biét ó dàt XBM mién Bàc. nhiéu nghién cùu tniàc day cho thay P tóng só à mùc rat thàp (P20s< 0.06*) trong hàu hét càc tilng dàt tu 0-160 cm (Nguyèn Vàn Bó et al., 2002; D5 Dinh Dai et al., 2009). Theo nhimg nghién cùu dau tién cùa Frìdland (1973) trén dàt XBM. hi^n tupng nghèo P va càc dinh duOng khàc ò dàt XBM gàn lién vói dàc thù cùa vò phong hóa va canh tàc ò vùng này. Theo nhiéu tàc già, nguyèn nhàn chinh dàn tói sir thoài hòa va hinh thành dàt XBM là qua trình màt dàn càc hat min ó tàng canh canh tàc do tróng lùa nuóc. Két qua là hàm lu(mg càc keo vó co. hùu co ò ling canh tàc giàm, kéo theo sir suy giàm cùa hàm lu(mg P khoàng trong dàt. Thém vào dò, qua trình màt hùu co xày ra manh me trong tàng canh tàc cùa dàt XBM cùng dóng nghia vói vièc
' Vijn Thó nhuòng Nóng hòa ' Bp Nòng nghi?p va PTNT
màt mot luong lón P huu co bòi vi 1&«096 P tóng só nàm ó dang này (Stevenson va Cole, 1999). Qua trình này dièn ra phó bién ó dàt co chiia nhiéu thgch anh, nghèo kiém, kiém thó va sàt nhóm do vày thành phàn co giói tàng màt cùa dàt XBM thuòng thó, nghèo cation, khà nàng giù àm va dinh duòng kém Dàt XBM thuòng dupc coi là dàt xàu song lai dugc khai thàc khà trièt de, nhàt là ò càc vùng ven dò Ih) (càc huyèn Dòng Anh, Sòc Son, Me Linh cùa thành phó Ha Nói) va càc vùng thàm canh rau màu (Bic Ninh va Bàc Giang). Chinh vi v4y nghién cùu ve hi^u Ivc phàn P va càc dinh duòng da lupng trèn dàt XBM duoc d$c bièt quan tàm trong vài thàp ky qua.
Tu nhùng nàm 1970, do àp dung nhiéu gióng mói c6 nàng suàt cao, nhu càu P tàng 2 - 3 làn so vói càc gióng cu cóng vói vièc bón qua it làn nén nguón P trong dàt hi c ^ kièt Lupng bón P ò Viét Nam chi bang mot nùa lupng bòn binh quàn trén Ihé giói (Bùi Huy Hién, 2005). Theo nhiéu tàc già, hién tupng mat càn bang P trong dàt XBM là rat tram trpng. Chinh vi vày, tàng Uéu lupng phàn P va quy liinh ky thuàt bón P cho cày tróng da duoc càc nhà khoa hpc dàt va cày tréng tàp trung nghièn ciiu. Két qua là lupng P sii dijng trong ty le N:P:K tàng lèn, tu 1: 0,25:0,05 nàm 1990 lèn 1: 0,38: 0,31 nàm 2000 va 1: 0,58:0,37 nSin 2005 (Bùi Huy Hién, 2005). Theo càc khuyén cào, lupng P bón cho 1 ha cày tróng f è n dàt XBM dao dòng tu 40 - 120 kg PiOs/ha/vy, tùy theo loai cày tróng va mùa vu. Theo Pham Quang Ha va dóng tàc
24 NÓNG NGHIÈP VÀ PHÀT TRIEN NÓNG THÓN - K* T+2 - THÀNG 5/5D13
KHOA Hpc CÒNO NOHÉ già (2002) à nhiéu vùng dàt XBM, lirgmg P thuc té
duoc bó sung vào dàt hàng nàm tir phàn bón là khà lón. Vi du nhu b Ha Nói (huy^n Me Linh) bón 143 kg PaOs/ha/nàm; b Vình Phùc bón 170 kg PaOs/ha/nàm; b Bàc Giang bón 195 kg PzOs/ha/nàm. Tuy nhièn, Stevenson va Cole (1999) chi ra ràng hàu hét P trong phàn bón (90%) khÓng duoc cung càp cho cày tròng ma bj giù lai trong càc bop chat khó tan hoàc phùc chat ben. Theo uóc tình cùa Vù Thi Kim TTioa (1999) thi ty le này ò dat XBM là khoàng 50%. Baeber (1979) két luàn ràng bón P khoàng vupt qua nhu càu cùa cày tróng lién tue trong nhiéu nàm sé din tói su tìch lùy P trong dàt Càc nghièn cuu cùa Tiessen va dóng tàc già (1982) cho thày bón phàn chuòng lién tue nhiéu nàm cùng làm tàng P tóng só trong dàt P tóng só trong dàt co thè tàng 6,2 dén 12,3 kg P/ha khi bón 5,6 dén 11.2 tàn phàn chuòng lién tue trong 30 dén 48 nàm (Haas va et al., 1961).
Su tìch lùy P trong dàt canh tàc là mot hièn tuong càn dupc quan tàm nghién cùu. Vói dàt XBM, noi thuòng dupc khuyén cào bón P vói liéu lupng cao trong nhiéu nàm qua co thè dàn tói su du thùa P trong dàt Su du thùa này vùa gay lang phi dau tu, vùa gay ó nhiém mói truòng dàt va nuóc. Tuy nhién co so khoa hpc ve str tìch lùy P trong dàt va nghién cùu ve hièn tupng này b Vièt Nam con rat han che. Vi vày diéu tra, dành già tình trang P trong dàt nói chung va dàt XBM nói riéng là mOt trong nhùng huóng nghièn cùu cén tìùét cùa ngành nóng nghièp W t Nam. Két qua thu dupc sé là c a sa cho vièc nghién cùu, de xuàt càc quy trình k^ thuàt bón phàn mói theo huóng tàng hièu qua kinh té, san xuàt ben vùng va bào ve mòi truòng. Duói day là két qua nghién cùu ve hàm lupng P trong dàt XBM, trong khuón khó de tài '^Nghién cùu thuc t^tng va giài phàp su dying hgp ly dàt xàm bac màu à mién Bàd"
do Vi0n Thó nhuòng Nóng hóa thirc hi^n. Bang vièc so sành só lièu phàn tìch tìiu dupc vói két qua cùa càc nghién cuu tìuóc day, két qua nghién cùu này làm sàng tò hièn tupng tìch lùy P trong dàt XBM qua nhiéu nàm khai thàc va svt dyng.
z.nnDNBPHtfNGHÉniaìti 2.1. Dja diém n^iièn o h i
Nghién cùu này dupc thuc hièn trén dàt XBM dupc thè hièn trén bàn dò dàt mién Bàc Vièt Nam, t^
le 1:500.000 (Le Duy Tliuóc va dòng tàc già, 1979).
Theo nguòn tài liéu này, dàt XBM co khoàng 260.000
ha, tìiuóe 13 tinh va thành phó (Hinh 1). Tuy nhién loai dàt này tàp trung thành vùng lón b càc tinh, thành thuòc dòng bang song Hong va trung du Bàc bó (Ha Npi, Vình Phùc, Bàc Ninh va Bàc Giani^ va càc tinh Bàc Trung bp CThanh Hóa, Nghè An, Ha Tinh). Dàt XBM dupc nghién cùu chù yéu hinh thành trén nén phù sa co hoàc tìén san phàm phong hóa cùa dà macma axit va dà càt giàu thach anh. Co càu cày tróng à khu viK này thuòng là 2 lùa hoàc 2 lùa - 1 màu. Dàc diém khi hàu b day mang dàc trung cùa vùng nhièt dói àm vói tóng lupng mua khoàng 1.200 mm/nàm;
tóng lupng bóc hoi trén 900 mm/nàm; nhiét dò khóng khi bién dOng trong khoàng 16 dén 29°C tùy theo
r-Vt^
Dàt x à m bEtc m à u R a n h gìól tTnh
Hình 1. Phàn bÓ cùa dàt xàm b^c màu ò càc tinh mién Bàc Vièt Nam
2.2. Hiuong phàp lày mSu
Càc phàu di^n dàt dupc lày bang khoan tay à dp sàu 0 -120 cm. Màt dò phàu dièn dao dòng tu 80 - 320 ha/phàu dièn, tùy theo d$c diém dja hinh cùa tùng vùng (MARO, 1984). Trong bàn kinh 100 m xung quanh mòi phàu dién, lày 3 - 5 màu dàt (màu nòng hóa) b tàng canh tàc (0 - 20 cm). Càc màu dàt, bao góm dàt dupc lày b tàng A cùa càc phàu dièn va càc màu nòng hóa, dupc luu trtì tìong càc tùì ni long co dành so va dupc chuyén tói phòng phàn tinh.
2.3. Phuong p h ^ phàn tìch
Tinh chat ly, hòa hpc dàt trong nghién cùu này bao góm: Thành phàn cip hat, PHKQ. hàm lirong càc NÒNG NGHIÉP VÀ PHÀT TRIEN NÒNG THÒN - KY 1+2 - THÀNG 2/2013 25
KHOA H 9 C CÒNO N G H t
bon huu co (OC, 99, làn tóng so (P2O5, «), làn de lièu (PiOs, mg/lOOg dàt). Càc phuong phàp phàn tich dà duoc su diing góm: Thành phàn càp h?it: phuong phàp òng hùt vói chat khuéch tàn keo là natri hexametaphotphat/natri cacbonat; PHKQ: phuong phàp pH metter; càc bon huu co tóng só: phuong phàp Walkley-Black; làn tóng só: phuong phàp trac quang (Spectrophotometer) vói dung mòi hóa tan là axit pecloric va HjSO,; làn de tiéu: phuong phàp Bray II vói djch chiét là dung dich NH,F 0,03 M/HCl 0,1 M. Dành già hàm luong làn tóng só va làn de tiéu theo phàn càp do Dò Ành va dóng tàc già, 2000 va Dobermann va Fairhurt (2000) (Vièn Thó nhuòng Nóng hóa, 2005) (Bàngi).
Bang 1. Dành già va phàn càp hàm luong làn tóng só va làn de tièu
Càp dò Nghèo Trung binh Giàu
Làn tóng só- (PA.%)
<0.06 O.OfrO.l
>0.1
Làn de Uèu Bray II"
(P2Os,mg/100gdàt)
<3,6 3,6-4,6
>4,6
dàt b càc màu tu tình Thanh Hóa tì-ò vào thàp hon hàn so vói b càc tình tìiành phia Bàc. Su khàc bièt ve hàm lupng P tì-ong dàt XBM giua càc vùng lièn quan dén nguón gòc phàt sinh va mùc dp phong hóa cùa d à t Màu chat cùa dàt XBM tìiupc càc tình, thành vùng phia Bàc (Bàc Giang, Bàc Ninh, Ha Npi, Vình Phùc) chù yéu co nguón gÓe phù sa (phù sa cu va phù sa co). Nghién cuu cùa Nguyèn Vy va Tran Khài (1978) ve nhiét dò va hiéu ùng quang tuyén cùa keo dàt b vùng này cho thày dàt bac màu b vùng này co càc thành phàn khoàng tuong tu nhau. Càc màu chat này tiiuóng co hàm lupng P cao. Tuy nhién, mùc dò phong hóa cùa chùng dupc xem là thàp nhàt so vói càc lo^i dàt khàc. Ngupc lai, màu chat cùa dàt XBM ò càc tình tu Thanh Hòa tra vào chù yéu là dà macma axit va dà càt (Bang 2), co hàm lupng thach anh cao.
Nghién cùu lóp vò phong hóa nhièt dói àm cùa Fridland (1973) khàng dinh dàt chùa nhiéu càt tìi^h anh thi qua trinh b^c màu dièn ra manh hon. Vi vày, cùng là dàt xàm bac màu nhung hàm lupng P trong dàt co màu chat phù sa co hàm lupng P cao hon so VÓI trong càc màu chat khàc.
* De Ành et al., 2000. " Dobermann va Fairhurt, 2000
S-KErqUÀVÀTHÀOLUÀiy
TTieo nhiéu tàc già, hàm lupng set thàp co lièn quan chat che tói khà nàng giù P trong càc keo vò co cùa dàt. Khào sàt dàc tình mpt só tình chat vàt ly dàt cho thày hàu hét càc mau dàt con giù dupc dàc trung ve tinh chat vàt ly cùa dàt bac màu là co thành phàn ea giói nh? va màu xàm tre. Dàt eó thành phàn co giói là thit nhe dén càt vói càp hat càt (duòng kinh >
50 pm) ttiuóng chiém trén 50% (Hình 2). Chi co mot so màu b Bàc Ninh va Thanh Hóa co nhiéu càp h^n min hon 50 vnn, thupc loai dàt set va dàt thjt
So sành hàm lupng P tì-ong dàt XBM lày b càc tình khàc nhau cho thày P tóng só va de tìéu tìong
Hinh 2. Thành phàn co giói cùa càc màu dàt Ophàn càp theo USDA)
Tmh/
T h à n h "
BG BN VP HN TH
Bang 2 Màu chat Phù sa co Phù sa co Phù sa co Phù sa c6, phù sa giày Phù sa co, dà macma
. Mot só tinh chat hóa hoc dàt XBM' p H r a
5.01 4.40 4.30 4.40 4.30
OC,
%
1,25 1,34 1,44 1,19 1,19
P^Os,
%
0,13 0,11 0,09 0,13 0,07
P2O5, mg/lOOg
dàt 20,40 14,72 15,72 17,19 7,51
Sómàu 23 32 10 38 39 26 NÓNG NGHIÈP VÀ PHÀT TRIEN NÓNG THÓN - KV-1+2 - THANG 2/20lst
KHOA Hpc C 6 N C NGHt
NA HT
axit, dà càt Phù sa co Dà macma axit. dà càt
4.47 3.97
1.09 0,90
0,09 0,04
5,37 3,87
13 19
* Sólièu trung binh cùa càc màu My ò tàng dàt canh tàc (0 - 20 cm) ò càc tình/thành
**BG: Bàc Giang; BN: Bàc Ninh; VP: Vình Phùc; HN: Ha Nói; TH: Thanh Hòa; NA-Nghé An;HTHàTnih.
Ngoài nguyèn nhàn lièn quan tói nguòn góc phàt sinh, su khàc bièt ve mot só tinh chat hòa hpc cùa dàt XBM b bang 3 cho thày P trong dàt XBM giùa càc vùng con lièn quan tói hàm lupng hùu co trong dàt. Hàm lupng OC tóng só trong dàt thuòng ó mùc trung binh (trong khoàng 1 - 2%) nhimg co su khàc bièt theo vùng sinh thài. OC cùa càc màu dàt lày ó càc tinh phia Bàc thuòng cao hon b càc tình tu Thanh Hóa \xb vào màc dù su phàn bó này thè hièn khóng thàt rò ràng.
Nhin chung, dàt XBM khòng con nghèo làn (Hình 3 va 4). Co thè nói ràng, trong so càc màu dà thu thàp dupc ò càc tình phia Bàc thi eó trén 60% só màu co hàm lupng P tóng so va trèn 90% só màu co hàm lupng P de tièu déu ò mùc giàu. Cà bièt, b càc tinh Bàc Ninh va Vình Phùc hàm lupng P de tìèu ò càc màu dupc khào sàt déu ò nguòng giàu P. Ò càc tinh Thanh Hóa, Nghè An va Ha Tinh, dàt xàm bac màu giàu P tong só chiém duói 40%. Hàm lupng P de tièu b càc tình này cùng dat tu xàp XÌ 50% só màu quan sàt (Ha Tinh) dén 71,2 % só mau quan sàt CThanh Hóa) dat nguòng giàu P. Theo uóc tinh trén bàn dò ^ lé 1:500.000, hièn nay ehi con khoàng 15%
dièn tich dàt XBM nghèo P.
Trung binh Nghèo
BG: Bàc Giang; BN: Bàc Ninh; VP: Vmh Phùc;
HN: Ha Nói; TH: Thanh Hòa; NA Nghé An; HT: Ha Tmh
Hinh 3. Hàm lupng làn tóng só tìong dàt xàm b^c màu mién Bàc Vièt Nam
BG: Bàc Giang; BN: Bàc Ninh; VP: Vmh Phùc;
HN: Ha Nói; TH: Thanh Hòa; NA: Nghé An; HT: Ha Tình
Hình 4. Hàm lupng làn de tìèu tìong dàt xàm bac màu mién Bàc Vièt Nam
So sành két qua nghièn cùu cùa nhiéu tàc già dà dupc còng bò tu nhùng nàm 1970 tòi nay vói so liéu phàn tìch cùa de tài này cho thày co su tàng lèn dàng ké ve hàm lupng P trong dàt XBM. Vi du, b Bàc Giang va Ha Nói, P2O5 tìong dàt xàm b^c màu tàng khoàng 0,1%; ò Thanh Hóa tàng khoàng 0,03% va b Ha Tinh tàng 0,01% (Bang 3). Ò Vièt Nam chua co nghién cùu nào tim hiéu va giài thich su tìch luy P trong dàt XBM. Nghièn cùu này khòng bao gòm càc thi nghièm dai han de phàn tìch dién bién P trong dàt. Tuy nhièn, qua tham khào mot só tài liéu, hièn tupng tìch lùy P trong dàt eó the lièn quan tòi mot só yéu tó sau:
Thù nhàt là khà nàng giù dinh duòng cùa dàt tàng lén do qua trình cài tao ly tình dàt. Theo dòi ty le set tìong dàt xàm bac màu Dòng Anh, Ha Nói (giai doan 1995 -1998), nghién cuu cùa Nguyèn Khang va Hoàng Xuàn Phuong (nàm 1999) cho thày nuóc tuoi tu song Hong dà làm tàng rO rét ty le set b cà dàt 2 lùa va 2 lùa - 1 màu. Theo uóc tinh cùa càc tàc già, trung binh mòi hecta dàt dupc tuoi 19.000 m^/nàm.
Mòi lit nuòe song Hong co the cung càp 102 - 315 mg
NÒNG NGHIÉP VÀ PHÀT TRIEN NÒNG THÒN - KY 1+2 - THANG 2/2013 27
KHOA HPC CÒNC NOHt phù sa, tùy thupc khoàng càch tòi tram bom. Nhu
v$y, qua hàng chMC nàm canh tàc bang nuóc tuoi giàu phù sa, hàm lugng set tàng dà góp phàn cài thièn khà nàng hàp thu cùa dàt xàm bac màu. Tàng khà nàng hàp thu cùa dàt cQng chinh là tàng khà nSng giù P trong dàt Ben c?nh dò, do mói lit nuóc phù sa song Hong chùa tòi 0.11 - 0.17 mg P. luong P din?c bó sung hàng nàm tu nguón này cùng làm hàm lugrng P trong dàt tàng lèn. Hon nOa. do hàm luqmg P trong chat huu co co lièn quan tói thành phàn co gioì cùa dàt. Ò dàt co thành phàn co giói nSng P hùu co co thè cao hon ò dàt co thành phàn co giói nhe (Stevenson va Cole, 1999).
Thii hai là vièc bón phàn làn Uèn tue nhiéu nàm.
Theo Baeber (1979), bón 22 kg P/ha/nàm trong thòi
gian dai (25 nàm) dà bàt dàu gay ra càn bang duong ve P trong dàt, khoàng 5 m g / k g (tuong duong 11 kg P/ha). Néu bón 54 kg P/ha/nàm sé làm du thùa khoàng 32 mg P / k g dàt (65 kg P/ha). Trén dàt XBM, nghién cùu ngàn han cùa Nguyèn Thi Hién va dóng tàc già (2005) vói co càu 3 va 4 vu /nàm cùng cho thày càc cóng thùc bón phàn hièn nay (theo nòng dàn va theo thi nghièm) déu tao ra càn bang P duong. Luijng P du thùa tu 113 168 kg PjOs/ha/nàm à co càu 3 vu/nàm va lù 76 dén 145 kg PjOs/ha/nàm * co càu 4 vii/nàm. Tinh trung bmh, néu mói vu gay du thùa 45 kg PjOj/ha thi toàn bó vùng dàt XBM à mién Bàc (260.000 ha) sé lang phi gàn 12.000 làn PiOs, tuong duong khoàng 75.000 tàn supe làn don-SSP.
Tinh*
BG
BN VP
HN TH NA HT
Bànn 3. Làn (P,0,. %) trong XBM qua càc giai Truóc 1990
0 C , « 0,45-0.61
0.61 0.57
0,60
0,48 0,36
P , 0 , « 0,03- 0,04
0,03 0,04
0,02 -0,04 0,04 0,04 0,03
Nguón Nguyèn Vy va Tran Khài (1978). Nguyèn Thi Dàn (1991)
Nguyèn Vy va Tran Khài.
1978)
Nguyèn Vy va Tran Khài, 1978)
Nguyèn Vy va Tran Khài (1978), Nguyèn Thi Dàn (1991)
Fridland (1973) Nguyèn Vy va Tran Khài (1978)
Nguyèn Vy va Tran Khài (1978)
[oan 1990-2000 0C,%
0,8-1,05
0,54
0,61 P^Os»
0,04-0,06
0,07
0,07-0,08
Nguón Bó Thi Xó va dóng tàc già (1995),
>iguyén Thi Dàn (1991)
Còng Thi Yèn va dóng tàc già (1995) Pham Tién Hoàng (1995)
Két qua de tài OC, 91
1,25
1,34 1,44
1,19 1,19 1,09 0,90
PiOs» 0,13
0,11
0,09
0,13
0,07 0,09
0,04
*BG:Bà: Giang; BN: Bàc Ninh; VP: VÙih Phùc; HN: Ha Nói; IH: Thanh Hóa; NA Nghè AD; HT: Ha Tlhh Sir thiéu hut P nghièm trpng trong dàt canh tàc,
d$c bièt là d£^ canh tàc lùa nuóc, lièn quan tói cupe càdì mang ve gióng c£^ tì-òng va 1^ thuàt thàm canh ò Vìèt Nam dàu nhiiDg nàm 1990 (SFltl. 1990; Nguyèn Vr, 1998; Bùi Huy Hién, 200^ là tién de cho hàng k)at U n i ^ cào phàn bóo trèn dàt XBM vói béu higng P cao t n 120 kg P^C^/hau Tuy nhién, hìèn tupng Ikfa luy P t n n g dat ^ à n g 9 va ffar t h m P t n n g cac CMig thùc bàn lAàn hièn naf ^ ra càu bòi là co nèn tìqi tue UMiyéa cào beu h n i g P nhu vày nira iiiràg? N^iièn c n i qDon ly dkih dhiònE tfKo ^ c tnmg cùa vùng canh
tàc (Site Specific Nutrient Management - SSNM) cùa Tran Thùc Son va nhùng nguòi khàc (nàm 2004) cho thày, bón phàn khoàng N J'rK = 81:11:49 kg/ha+8 tan phàn chuòng cho lùa trèn éat XBM b vùng dòng bang song Hong cho nàng suàt 6,25 tàn/ha, trong khi dò Ifaeo cÒDg thùc bón i^iàn cùa nòng dàn: NJ^K = 10221:^ kg/ha + 10 tan phàn chuóog cho nàng suàt 5,25 tao/ha. Nhu vày rò ràng yéu to làm han che nàng suat c ^ tTMig trèn dat XBM vùng dòng bang song Hong hièn nay khòng {4iàì là thieu dình duong ma là phuong phap s u dung phàn b m chua bop ^ (thòi gian bmi, héu hipng bmO va cfaia su dung tra ^ khà nàog 2S NONG NGHIÈP VA PHAT 1RIEN NÒNG THÒN - KY 1+2 - THANG 2/2013
KHOA HQC CÒNO NOHÉ
cung càp dinh duóng cùa dàt Ò càc tinh mién Tnmg, su tìch lùy P trong dàt là khòng dàng ké, vi vày nàng ty- le P trong phàn bón vàn làm tàng nàng suàt cày tròng.
Két qua nghién cùu cùa Trinh Vàn Chién va dóng tàc già (1999) chiing minh ràng trèn dàt xàm bae màu b Thanh hóa tàng P cho lùa b còng tìiùc (nén + P2O5 supe làn don) tu 60 kg/ha lèn 90 kg/ha làm tàng nàng suàt tu 4,8 tàn/ha lèn 5,3 tàn/ha.
Thù ba là su tich lùy hùu co trong dàt. Két qua b bang 2 cho thày hàm lugng OC frong dàt XBM hièn nay hàu hét ò mùc trung binh, cao hon rò rèt so vói so lièu phàn tich trèn cùng loai dàt cùa mgt só nghièn cùu tnióc day (Nguyèn Vy va Tran Khài, 1978; Nguyèn Thi Dàn, 1991; Còng Thi Yèn va dòng tàc già, 1995; Dò Thj Xó va dóng tàc già, 1995;
Nguyèn Thi Dàn va dóng tàc già, 1995; Pham Tién Hoàng, 1995) (Bang 3). Két qua nghién cùu chùng tó ràng chat hùu co trong dàt XBM dà tàng lén dàng ké qua nhiéu nàm su dung va cài tgo. Tu nhùng nàm 1990, b nhùng vùng thàm canh lùa, nòng dàn dà bón tòi 10-15 tàn phàn chuòng/ha/vu. Chat hiiu co trong dàt dupc coi là nguòn P quan trong cho cày tròng. Ò mot so loai dàt nhu dàt con rùng hay dàt than bùn, P hùu co co the chiém tói 80% P tong so (Stevenson va Cole, 1999). Ò Vièt Nam, nghièn cùu hóa hoc dàt mién Bàc cùa Nguyèn Vy va Tran Khài (1978) chi ra ràng P hùu co eó thè chiém tói 50% làn tóng so. Do hàm lupng P hùu co eó quan he ch^t vói hàm luong OC hoàc N (Stevenson va Cole, 1999) nèn dàt giàu hùu co thi P hùu co cùng cao. Nghièn cùu cùa Pham Tién Hoàng (1995) va Vù Thi Kim Thoa (1999) cho thày bón 8-10 tàn phàn chuòng/ha/vii làm P hùu co trong dàt xàm bac màu tàng 34 mg/lOOg dàt (b Bàc Gian^ va 23 mg/lOOg dàt (ò Ha Nói). Nhu vày su tich luy hùu co dà làm tàng P hùu co va P tong so trong dàt XBM.
A.mim
Hàm lupng P trong dàt XBM mién Bàc eó su khàc bièt rò ràng giùa eàe vùng lièn quan tói mau chat, qua trinh phong hóa màu chat va mùc dò bac màu cùa dàt, su khàc biét này cùng lièn quan tói si^ phàn bo ve màt khòng gian cùa OC giùa càc vùng. Hàm lupng P tong só va P de tièu trèn dàt XBM b mot so tinh, thành phia Bàc (Bàc Giang, Bàc Ninh, Ha Nói, Vwh Phùc) hàu nhu déu nàm ó nguòng giàu (hàm lupng P tóng sé dao dòng tu 0,09 dén 0,13% P2O5, hàm lupng P de tièu trung binh dat khoàng 17,01 mg PgOs/lOOg dàt) va thuòng cao hon b càc tình Bàc Trung bó CThanh Hóa,
Nghé An va Ha Tmh). Hàm lupng P tóng so trong dàt XBM b vùng Bàc Trung bO dao dòng tu 0,04 dén 0,09%
P2O5 trong khi dò hàm lupng P de tièu chi dat trung binh 5,58 mg PgOj/lOOg dàt
Hàm lupng P trong dàt XBM mién Bàc bién dòng manh, ò giai doan tu nàm 1990 trò ve truóc hàm lupng P tong so trong dàt XBM b càc tình phia Bàc va Bàc Trung bò dao dòng trong khoàng 0,03 dén 0,04% P2O5. Dén nay nhin chung hàu hét dàt XBM mién Bàc khòng con nghèo P (Hàm lupng P tong so da phàn 2 0,09% PzOj). Hièn tupng này co thè ly giài bang su tìch lùy cùa P trong dàt do qua trinh cài tao tình chat vàt ly, qua trinh bón phàn vói liéu lupng cao lién tue nhiéu nàm va qua trinh tìch tu hùu co trong dàt.
5.fiÉni&Hl
Két qua nghièn cuu cùa de tài này dàt ra vàn de ve tinh hièu qua cùa càc còng thùc bòn P cho dàt XBM dang dupc khuyén cào va àp dung hién nay. Su bién dòng cùa P trong dàt trong qua trinh canh tàc phu tiiuòc vào su tuong tàc phùc tap cùa nhiéu yéu tó mang tinh dia phuong nhu phàn bón, màu chat, khi hàu, tuoi tièu, pH, dò sàu tàng dàt Anh huòng cùa càc yéu to này tói P trong dàt nói chung va ó dàt XBM nói rièng chua dupc tim hiéu mpt càch rò ràng. Vi vày, nghièn cuu lai càc cóng thùc bón P hiéu qua cho cày tròng trèn dàt XBM càn phài dupc tìén hành dua trèn càc dàc thù dàt dai cùa tùng vùng nhàm nàng cao hièu lue P, nàng cao hièu qua kinh té trong san xuàt va bào ve mòi truòng.
TÀI LfU THAM KHÀO
1. Còng I h ! Yen, Tran Thùc San, Nguyèn Thi Bich, 1995. Anh huòng cùa càc dang phàn chùa luu huynh dén nàng suàt va phàm chat dàu tuong trèn dàt xàm bac màu. Yéu tó dinh duòng h?n che nàng suàt va chién lupe quàn ly dinh duòng cày tròng (de tài KN-01- 10). Nhà xuàt bàn Nòng nghìèp. Ha Npi. Tr. 226-232.
2. Dò Dinh Dai, Ho Quang Due, Bùi Thj Ngoc Dung, Nguyèn Vàn Toàn, Nguyèn Thi Ha, Vù Xuàn Thanh, Vù Anh Tu, Tran Màu Tàn, Pham Quang Khành, Nguyèn Xuàn Nhièm, Nguyèn Vàn Nhàn, Vù Thanh Xuàn, 2009. Cam nang su dung dàt Nòng nghièp. Tàp 4: Tài nguyèn dàt Vièt Nam. Thirc trang va tìém nàng su dung. Nhà xuàt bàn Khoa hpc va Ky thuàt. Ha Nói.
NÒNG NGHIÉP VÀ PHÀT TRIEN NÒNG THÒN - KY 1+2 - THÀNG 2/2013 29
KHOA HPC CÒNO NOHÉ
3. Dò Thi Xó, Nguyèn Vàn D?!, Pham Vàn Thao, Vi Vàn Nam, 1995. Su dung hop ly san phàm phu nòng nghièp nhàm tàng nàng suàt cay tròng va òn dinh dò phi nhiéu cùa dàt bac màu. Yéu tò dinh duòng hjn che nSng suàt va chién lupe quàn li dinh duòng cày tróng (de tài KN-01-10). Nhà xuàt bàn Nòng nghiép. Ha Nói Tr. 67-78.
4. MARD, 1984. Tiéu chuàn ngành 10 TCN 6 8 - 84: Quy pham diéu tra làp bàn dò dal ly lé lòn. Bò Nòng nghièp (cu). Ha Nói.
5. Nguyèn Khang, Hoàng Xuàn Phuong, 1999.
Ành huòng cùa tuoi nuóc phù sa song Hong tói Ihành phàn co giói dàt bac màu Dùng Anh, Ha Nói.
Tap chi Khoa hpc, Cóng nghè va Quàn ly Kinh té.
Chuyén muc nóng nghièp va cóng nghièp thuc phàm 8. Tr. 360-361.
6. Trinh Van Chién, Dò Anh, Nguyèn Huy Hoàng, 1999. Hièu lue cùa làn va vói trèn mot so lo^u
dàt à huyèn Yèn Dinh, Thanh Hóa. Tap chi Khoa hpc, Còng nghè va Quàn 1^ Kinh té. Chuyén muc nòng nghièp còng nghiép thuc phàm 8. Tr. 361-363.
7. Baeber, S. A., 1979. Soli phosphorus after 25 years of cropping with five rates of phosphorus application. Communications in soli science and plani analysis 10 (11). Pp. 1459-1468.
8. Son, T. T., Chien, N. V., Thoa, V. X K, Dobermann, A., Witt, C , 2004. Site-specific nutrient management in irrigated rice systems of the Red river delta of Vietnam, In: Dobermann, A., Witt, C, Dawe, D. (Editor), Increasing productivily of intensive rice systems through site-specifìc nutnent management. Science Publishers, Ine and International Rice Research Institute, Enfield, N. H.
USA and Los Banos, Philippines, Pp. 217-242.
PHOSPHORUS CONTENT IN THE GREY DEGRADED SOILS IN NORTHERN OF VIETNAM Le Thi My Hao, Bui Tan Yen, Ho Quang Due, Tran Quoc Vuong
Summary
Phosphonis is a cntical macro nutrient for development and yield formation of crops. In Vietnam, the grey degraded soli is often considered as an unfertile sol] type with low phosphonis and other nutnent content However, this soli has been comprehensively exploited for agncultural purposes, especially in regions that nce, vegetables and other annual crops are intensively culùvated. Continuously supplying fertiLzers over years leads to the occurrence of posiUve balance of phosphonis in the soli. This paper presents results of a research on actual phosphorus content in the grey degraded soli in Northern of Vietnam. Results show that both total and exchangeable soli phosphonis in most of soli samples are in the "high level". In some areas, such high phosphonis content was found in up to 70)6 of sod samples EsUmaUon shows that there is about 15% of the grey degraded soli in Northern of Vietnam currendy has low P content This situation obvìously demonslratcs the sign of P accumulation in the grey degraded soli in Northern of Vietnam over tìme. The soli in the Red nver delta typically has hlgher P content than in Thanh Hoa and other provlnces southwards.
Results of this research previde a new percepUon on ferubty of the grey degraded soli in .Northern of Vietnam. These contnbute important scientifìc bases for further developments of fertilizer recommendations for crops in order to improve agncultural land use and soli environmenl on this sod.
Keywords: FertHizem, grey degraded soil Xortheni of l'letnanl, phosphorus.
Nguàd phàn bièn: TS. Bùi Huy Hién Ngày nhàn bài: 20/12/2012 Ngày thòng qua phàn bièn: 15/1/2013 Ngày duyèt dàng: 25/11/2013
30 NÒNG NGHIÉP VÀ PHÀT TRIEN NÓNG THÓN - KY 1+2 - THÀNG 2/2013
