KECAP PANCÉN DINA KARANGAN ÉKSPOSISI SISWA KELAS VII-11 SMPN 43 BANDUNG :Tilikan Struktur, Fungsi, jeung Harti.

(1)

Tisa Nurmasari,2014

KECAP PANCÉN DINA KARANGAN ÉKSPOSISISISWA KELAS VII-11 SMPN 43 BANDUNG(Tilikan Struktur, Fungsi, jeung Harti)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

KECAP PANCÉN DINA KARANGAN ÉKSPOSISI

SISWA KELAS VII-11 SMPN 43 BANDUNG

(Tilikan Struktur, Fungsi, jeung Harti)

SKRIPSI

diajukeun pikeun nyumponan salah sahiji sarat nyangking gelar Sarjana Pendidikan Bahasa Daérah

ku

Tisa Nurmasari 1000636

JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA DAERAH

FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI

(2)

KECAP PANCÉN DINA KARANGAN ÉKSPOSISI

SISWA KELAS VII-11 SMPN 43 BANDUNG

Oleh : Tisa Nurmasari

Sebuah skripsi yang diajukan untuk memenuhi salah satu syarat memperoleh gelar Sarjana Pendidikan pada Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah

Universitas Pendidikan Indonesia

Februari, 2014

Hak Cipta dilindungi undang-undang.

(3)

LEMBAR PENGESAHAN

TISA NURMASARI NIM 1000636

KECAP PANCÉN DINA KARANGAN ÉKSPOSISI SISWA KELAS VII-11 SMPN 43 BANDUNG

disaluyuan jeung disahkeun ku: Pangaping I,

Dr. H. Yayat Sudaryat, M. Hum. NIP 196302101987031001

Pangaping II,

Temmy Widiyastuti, S.Pd., M.Pd.

Kauninga ku

Pupuhu Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni

Universitas Pendidikan Indonesia

(4)

KECAP PANCÉN DINA KARANGAN ÉKSPOSISI SISWA KELAS VII-11 SMPN 43 BANDUNG

(Tilikan Struktur, Fungsi, jeung Harti)¹

TISA NURMASARI²

ABSTRAK

Latar belakang dari penelitian ini adalah tidak selamanya siswa SMP khususnya, menggunakan bahasanya dengan baik dan benar. Misalnya saja dalam menggunakan kata tugas. Sering pemakai bahasa salah dalam menggunakannya. Begitu juga dalam menulis karangan éksposisi, ditemukan digunakannya berbagai macam kata tugas. Penelitian ini bertujuan untuk mendeskripsikan kata tugas bahasa Sunda berdasarkan bentuk dan distibusinya, serta jenis, fungsi dan arti, dalam karangan eksposisi siswa kelas VII-11 SMPN 43 Bandung. Metode yang digunakan dalam penelitian ini adalah metode deskriptif. Adapun tekhnik pengumpulan data dilaksanakan melalui tekhnik tes, dan tekhnik mengolah data dengan analisis unsur langsung. Terkait hasil dari penelitian ini diperoleh kesimpulan dari 30 karangan eksposisi yang disusun oleh siswa kelas VII-11 SMPN 43 Bandung, terdapat 236 kalimat, yang berisi 100 kata tugas. Dari 100 kata tersebut, berdasarkan bentuk, 40 kata (40%) merupakan kata tugas bentukan dasar, dua kata (2%) merupakan kata tugas turunan, tiga kata (3%) merupakan kata tugas bentukan berulang, tiga kata (3%) merupakan kata berpasangan. Sedangkan berdasarkan jenis, 27 kata (27%) merupakan kata bantu (adverbia), 18 kata (18%) merupakan kata sambung (konjungsi), dan tujuh kata (7%) merupakan kata depan (preposisi).

Kata kunci: kecap pancén, karangan eksposisi

1) Skripsi ini di bawah bimbingan Dr. H. Yayat Sudaryat, M.Hum., dan Temmy Widyastuti, S.Pd., M.pd.

2) Mahasiswa Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni

(5)

DAPTAR EUSI

1.2 Idéntifikasi jeung Rumusan Masalah ... 2

1.2.1 Idéntifikasi Masalah... 2

1.2.2 Rumusan Masalah... 3

1.3 Tujuan Panalungtikan ... 3

1.4 Mangpaat Panalungtikan ... 4

1.4.1 Mangpaat Tioritis ... 4

1.4.2 Mangpaat Praktis ... 4

1.5 Struktur Tulisan ... 4

BAB II ULIKAN TIORI ... 5

2.1 Kecap Pancén ... 5

2.1.1 Kalungguhan Kecap Pancén ... 6

2.1.2 Watesan Kecap Pancén ... 6

2.1.3 Wangun Kecap Pancén ... 7

2.1.4 Wanda Kecap Pancén ... 9

(6)

BAB III METODE PANALUNGTIKAN ... 22

3.1 Sumber Data ... 31

3.2 Desain Panalungtikan ... 22

3.3 Metode Panalungtikan ... 23

3.4 Wangenan Operasional ... 23

3.5 Instrumén Panalungtikan ... 24

3.6 Téhnik Ngumpulkeun Data ... 25

3.7 Téhnik Ngolah Data... 25

BAB IV STRUKTUR FUNGSI JEUNG HARTI KECAP PANCÉN DINA KARANGAN ÉKSPOSISI SISWA ... 26

4.1 Data Kecap Pancén dina Karangan Éksposisi ... 26

4.2 Analisis Wangun jeung Distribusi ... 33

4.2.1 Kecap Pancén Salancar ... 33

4.2.2 Kecap Pancén Rundayan ... 57

4.2.3 Kecap Pancén Rajékan ... 58

4.2.4 Kecap Panén Kantétan ... 60

4.3 Analisis Wanda Fungsi jeung Harti ... 62

4.3.1 Kecap Panambah (adverbia) ... 62

4.3.1.1 Kecap Panganteb ... 62

4.2.1.2 Kecap Panahap ... 68

4.2.1.3 Kecap Panangtu ... 72

4.2.1.4 Kecap Panambah Aspék (Tualitas) ... 75

4.2.1.5 Kecap Panambah Modalitas ... 79

4.3.2 Kecap Panyambung (Konjungsi) ... 82

4.3.3 Kecap Pangantét (Preposisi) ... 92

4.4 Pedaran Hasil Panalungtikan ... 97

BAB V KACINDEKAN JEUNG REKOMENDASI... 100

5.1 Kacindekan... 100

5.2 Rékoméndasi ... 101

DAPTAR PUSTAKA ... 102

(7)

DAFTAR TABEL

kaca

Tabél 2.1 Kecap Pancén Rundayan ... .7

Tabél 2.2 Kecap Pancén Kantétan ... .8

Tabél 2.3 Wanda Kecap Panahap ... 11

Tabél 2.4 Kecap Panambah Panangtu ... 13

Tabél 2.5 Kecap Panambah Aspék ... 14

Tabél 2.6 Kecap Panambah Modalitas ... 15

Tabél 2.7 Kecap Panyambung ... 48

Tabél 3.1 Kartu Data ... 26

Tabél 4.1 Data Kecap Pancén dina Karangan Siswa ... 34

Tabél 4.2 Data Kalimah Kecap Pancén Salancar ... 53

Tabél 4.6 Data Kalimah Kecap Pancén Panganteb ... 63

Tabél 4.7 Data Kalimah Kecap Pancén Panahap ... 68

Tabél 4.8 Data Kalimah Kecap Pancén Panangtu ... 72

Tabél 4.9 Data Kalimah Kecap Panambah Aspék ... 75

Tabél 4.10 Data Kalimah Kecap Panambah Modalitas ... 79

Tabél 4.11 Data Kalimah Kecap Panyambung... 82

(8)

DAFTAR BAGAN

(9)

DAFTAR SINGGETAN

1. KB : Kecap Barang 2. KBil : Kecap Bilangan 3. KP : Kecap Pagawéan 4. KPan : Kecap Panambah 5. KPang : Kecap Pangantét 6. KPany : Kecap Panyambung 7. KS : Kecap Sipat

(10)

DAPTAR LAMPIRAN

kaca Lampiran 1 Surat Keputusan Dekan FPBS UPI ngeunaan

Pengesahan Judul Skripsi ... 102

Lampiran 2 Data Kecap Pancén dina Karangan Éksposisi Siswa Kelas VII-11 SMPN 43 Bandung ... 104

Lampiran 3 Data Kalimah Kecap Pancén Salancar ... 115

Lampiran 4 Data Kalimah Kecap Pancén Panganteb ... 147

Lampiran 5 Data Kalimah Kecap Pancén Panahap ... 154

Lampiran 6 Data Kalimah Kecap Pancén Panangtu ... 156

Lampiran 7 Data Kalimah Kecap Pancén Panambah Aspék ... 157

Lampiran 8 Data Kalimah Kecap Pancén Panambah Modalitas ... 159

Lampiran 9 Data Kalimah Kecap Pancén Panyambung ... 259

Lampiran 10 Data Kalimah Kecap Pancén Pangantét ... 180

(11)

KECAP PANCÉN DINA KARANGAN ÉKSPOSISISISWA KELAS VII-11 SMPN 43 BANDUNG(Tilikan Struktur, Fungsi, jeung Harti)

1 BAB I

BUBUKA

1.1Kasang Tukang Masalah

Manusa minangka mahluk sosial dina kahirupan sapopoéna tangtu moal leupas tina prosés komunikasi. Dina komunikasi téh merlukeun pakakas komunikasi nya éta basa. Basa miboga fungsi pikeun nepikeun maksud jeung tujuanna ngedalkeun eusi pikiran, gagasan jeung perasaan boh ku cara lisan atawa tulisan. Ku kituna basa mangrupa hal anu penting dina komunikasi sangkan maksud jeung tujuan katepikeun dina campur gaul dina kahirupan sapopoé.

Basa nya éta sistem lambang sora omongan nu dihasilkeun ku pakakas ucap manusa kalawan puguh éntep seureuhna (sistematis) tur ragem (konvensional) antara anggota masarakatna pikeun tujuan patali marga atawa komunikasi (Sudaryat, 2004, kc. 6).

Basa ilaharna tumali jeung kandaga kecap, éjahan, jeung tata basa. Istilah tata basa miboga harti anu jembar jeung anu heureut. Dina harti anu jembar, tata basa téh sok disaruakeun jeung sistem basa atawa kaédah basa, nya éta aturan aturan anu ngadumaniskeun sora jeung harti. Dina harti anu heureut, tata basa téh ngan ngawengku tata kecap jeung tata kalimah.

Istilah tata kecap diwangun ku dua kecap, nya éta tata ‘beres, aturan, kaédah’ jeung kecap (Sunda buhun : kcep) ‘ucap, omong’. Saujratna mah, tata kecap téh mangrupa aturan atawa kaedah ngawangun kecap. Ku kituna, sok disebut tata wangun kecap. Tata kecap mangrupa salahsahiji bagian tina tata basa, anu maluruh kecap, cara ngawangunna, selang surupna, sarta patula patalina kana harti jeung warna kecap. Lebah dieu katangen yén tata kecap téh maluruh kecap katut unsur-unsur pangwangunna. Cindekna tata kecap téh ngulik jeung medar perkara adegan kecap katut cara ngawangunna (Sudaryat, 2011, kc. 47).

(12)

2

kecap, (2) kecap barang (nomina), (3) kecap pagawéan (verba), (4) kecap sipat (adjéktiva), (5) kecap bilangan (numeralia), (6) Kecap pancén (partikel).

Salasahiji wangun kecap, nyaéta kecap pancen bisa dianalisis wangun, fungsi, jeung hartina. Kecap pancén bisa kapanggih dina rupa-rupa wacana, diantarana waé, dina karangan eksposisi.

Dina prak-prakan makéna basa, teu salawasna pamaké basa, khususna siswa SMP, ngagunakeun basana kalawan bener tur merenah. Upamana waé, dina ngagunakeun kecap pancén, mindeng pamaké basa sok salah kecapna. Kitu deui dina karangan eksposisi siswa kapanggih dipakéna rupa-rupa kecap pancén. Sabenerna kungsi aya panalungtikan saméméhna ngeunaan analisis kasalahan ngagunakeun kecap pancén, anu judulna “Kasalahan Ngagunakeun Kecap Pancén Dina Nulis

Karangan Pangalaman Siswa Kelas X SMA Pasundan 3 Bandung” eusina leuwih

museur kana kasalahan ngagunakeun kecap pancén. Sedengkeun anu rék ditalungtik ku panulis ayeuna husus nganalisis kecap pancén nu aya dina karangan éksposisi siswa kelas VII-11 SMPN 43 Bandung, ditilik tina struktur, fungsi jeung harti. Nepika kiwari can réa nu nalungtik kalawan husus kecap pancén Basa Sunda. Ku kituna kumaha kamampuh siswa dina makéna kecap pancén masih perlu ditalungtik. Ku kituna, panalungtikan anu judulna “Kecap Pancén dina Karangan Éksposisi

Siswa Kelas VII-11 SMPN 43 Bandung (Tilikan Struktur, Fungsi, jeung Harti)” perlu

dilaksanakeun.

1.2Idéntifikasi jeung Rumusan Masalah 1.2.1 Idéntifikasi Masalah

(13)

3

waé, dina ngagunakeun kecap pancén, mindeng pamaké basa sok salah kecapna. Kitu deui dina karangan eksposisi siswa kapanggih dipakéna rupa-rupa kecap pancén. Sangkan ieu panalungtikan ambahanana teu lega teuing, panalungtikan téh rék diwatesanan kana kecap pancén wungkul anu aya dina karangan eksposisi siswa kelas VII-11 ditilik dina segi struktur, fungsi jeung harti.

1.2.2 Rumusan Masalah

Luyu jeung kasang tukang nu diébréhkeun di luhur, aya sababaraha masalah anu aya patalina jeung ieu panalungtikan. Masalah anu bakal dipedar dina ieu panalungtikan dirumuskeun dina wangun pananya ieu dihandap:

a. Kecap Pancén naon waé anu kapanggih dina karangan éksposisi siswa kelas VII-11 SMPN 43 Bandung?

b. Kumaha wangun jeung distribusi kecap pancén anu kapanggih dina karangan éksposisi siswa kelas VII-11 SMPN 43 Bandung?

c. Kumaha wanda, fungsi, jeung harti kecap pancén anu kapanggih dina karangan éksposisi siswa kelas VII-11 SMPN 43 Bandung?

1.3 Tujuan Panalungtikan

Tujuan ieu panalungtikan nya éta pikeun nganalisis jeung ngadéskripsikeun kecap pancén nu aya dina karangan éksposisi kelas VII-11 SMPN 43 Bandung, ditilik tina segi struktur, fungsi jeung harti.

a. Jumlah kecap pancén nu nyampak dina karangan éksposisi siswa,

b. Wangun jeung distribusi kecap pancén nu nyampak dina karangan éksposisi siswa, jeung

(14)

4 1.4 Mangpaat Panalungtikan

1.4.1 Mangpaat Teoritis

Ieu panalungtikan mibanda mangpaat tioritis di antarana waé:

a. Pikeun ngajembaran pangaweruh dina ngagunakeun kecap pancén anu luyu jeung kaédah tata kecap.

b. Pikeun mikanyaho kamampuh siswa dina ngagunakeun kecap pancén. c. Pikeun ngeuyeuban paelmuan tata basa tur kamekaran élmu pangaweruh

dina widang tata Basa Sunda.

1.4.2Mangpaat Praktis

Sacara praktis, ieu panalungtikan téh bisa dimangfaatkeun pikeun sababaraha hal, di antarana waé, katitén saperti ieu dihandap:

a. Bisa ngajembaran pangaweruh dina nulis karangan éksposisi. b. Pikeun mikanyaho kamampuh siswa dina nulis karangan éksposisi.

c. Mangrupa latihan jeung motivasi keur siswa sangkan bisa leuwih hadé dina nulis karangan éksposisi.

1.5Struktur Tulisan

Laporan hasil panalungtikan téh dibagi kana lima Bab.

(15)

(16)

22

BAB III

METODE PANALUNGTIKAN

3.1 Sumber Data

Sumber data dina ieu panalungtikan nyaéta karangan éksposisi anu dijieun ku siswa kelas VII-11 SMPN 43 Bandung Taun ajaran 2013/2014. Tina éta sumber data téh dianalisis jeung didéskripsikeun kecap pancén dumasar (1) wangun jeung distribusi kecap pancén, jeung (2) wanda, fungsi, harti kecap pancén.

3.2 Desain Panalungtikan

Desain anu digunakeun dina ieu panalungtikan bisa ditingali dina gambar ieu di handap.

Bagan 3.1 Desain Panalungtikan

Masalah panalungtikan

Kecap pancén dina karangan éksposisi siswa kelaVII-11 SMPN 43 Bandung. (tilikan struktur, fungsi, jeung harti.)

Instrumen Panalungtikan

Tehnik Ngumpulkeun Data: Tehnik tés jeung kartu data.

Deskripsi Data

(17)

23

3.3 Metode Panalungtikan

Métode anu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta métode déskriptif. Ieu métode digunakeun pikeun ngadéskripsikeun fakta-fakta jeung sifat-sifat data di lapangan sacara faktual, sistematis, tur akurat (Suyatna, 2002, kc. 14).

Métode déskriptif ieu digunakeun pikeun ngadéskripsikeun kecap pancén, dina sumber data nu mangrupa karangan éksposisi siswa kelas VII-11 SMPN 43 Bandung. Anu didéskripsikeun nya éta, perkara wangun jeung distribusi kecap pancén, jeung wanda, fungsi, harti kecap pancén dina karangan éksposisi siswa kelas VII-11.

3.4 Wangenan Operasional

Aya sababaraha istilah anu perlu dijentrékeun patali jeung judul ieu panalungtikan nyaéta kecap pancén, karangan éksposisi, tilikan struktur, fungsi, jeung harti.

a. Kecap Pancén

Kecap pancén atawa partikel nyaéta kecap anu gunana pikeun ngajentrékeun kalimah katut bagianana. Wanda kecap pancén ngawengku kecap panambah (adverbia), kecapa panyambung (konjungsi), kecap pangantét (préposisi), jeung kecap panyeluk (interjéksi).

b. Karangan Éksposisi

Karangan eksposisi nyaéta karangan anu eusina ngajelaskeun, ngajentrékeun, atawa ngabahas hiji perkara. Kumaha prosésna, tujuanana pikeun ngajembaran pangaweruh nu macana. Dina wacana éksposisi baris kagambar hasil idéntifikasi, babandingan, klasifikasi, prosés, definisi, jeung ilustrasi.

c. Struktur, fungsi jeung harti

(18)

24

karangnan éksposisi siswa dumasar wandana. Struktur atawa adegan basa téh mangrupa organisasi unsur-unsur basa anu dumuk pola jeung hartina, sedengkeun harti nya éta konsép anu ngawengku makna jeung wangenan, anu miboga fungsi pikeun ngagunakeun basa dina tujuan tinangtu.

3.5Instrumen Panalungtikan

Instrumén nu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta (1) instrumén pikeun ngumpulkeun data jeung (2) instrumén pikeun ngolah data.

Dina ngumpulkeun data aya kertas kosong pikeun nyieun hiji karangan éksposisi anu saacaanna siswa geus dibéré materi ngeunaan karangan éksposisi.

Dina ngolah data kecap pancén, digunakeun pakakas mangrupa kartu data pikeun nganalisis kecap pancén anu digunakeun siswa. Eusi tina kartu data nyaéta (1) kecap pancén dina karangan éksposisi, (2) sumber data, kode (3) paragraf (4) kalimah

Katerangan:

KE = Karangan Éksposisi R = Respondén

02 = Paragraf 05 = Kalimah

M

Miara lauk cupang mah teu hésé, sabab cupang mah sato nu leutik (KE/R01/02/05)

Wanda : Kecap panambah, panganteb

Fungsi : Pikeun ngantebkeun babagian kalimah anu dipentingkeun

(19)

25

3.6 Tehnik Ngumpulkeun Data

Téhnik nu digunakeun pikeun ngumpulkeun data nyaéta tehnik tés. Ieu téhnik digunakeun pikeun ngumpulkeun data karangan éksposisi siswa kelas VII-11 SMPN 43 Bandung. Ari ngumpulkeun datana ngaliwatan léngkah-léngkah ieu di handap:

1) Ngayakeun tés ngarang karangan éksposisi; 2) Ngumpulkeun hasil karangan éksposisi siswa; 3) Macaan hasil karangan siswa; jeung

4) Nganalisis jeung nyirian kecap pancén naon waé nu kapanggih dina karangan éksposisi siswa.

3.7 Tehnik Ngolah Data

Dina ngolah data digunakeun tehnik analisis unsur langsung. Ari unsur anu dianalisis nyaéta kecap pancén anu aya dina karangan éksposisi siswa kelas VII-11 SMPN 43 Bandung.

Éta data diolah ngaliwatan léngkah-léngkah saperti ieu di handap. 1) Mariksa deui kalawan bener-bener data anu geus dikumpulkeun

2) Ngitung jumlah kecap pancén anu kapanggih dina karangan éksposisi siswa.

3) Nyieun papasingan jeung nganalisis kecap pancén dumasar kana wangun jeung wandana.

4) Ngadéskripsikeun kecap pancén anu kapanggih dina karangan éksposisi siswa, dumasar kana wangun jeung distribusina.

5) Ngadéskripsikeun kecap pancén anu kapanggih dina karangan éksposisi siswa, dumasar kana wanda, fungsi, jeung hartina.

(20)

100

BAB V

KACINDEKAN JEUNG REKOMENDASI

5.1 Kacindekan

Dumasar kana hasil analisis déskripsi data, bisa diwincik tilu hal nu patali jeung kecap pancén dina karangan éksposisi siswa kelas VII-11 SMPN 43 Bandung di antarana:

a. Kapanggih aya 100 kecap pancén tina 236 kalimah.

b. Wangun kecap pancén anu kapanggih aya opat nya éta kecap pancén salancar 40 kecap (40%), frékuénsi makéna 556 kali (45,1%), kecap pancén rundayan dua kecap (2%), frékuénsi makéna lima kali (0,4%), kecap pancén rajékan tilu kecap (3%), frékuénsi makéna opat kali (0,3%), kecap pancén kantétan tilu kecap (3%), frékuénsi makéna 44 kali (3,6%).

c. Wanda kecap pancén anu kapanggih aya tilu nya éta kecap panambah (adverbia) 27 kecap (27%), frékuénsi makéna 219 kali (17,8%), kecap panyambung (konjungsi) 18 kecap (18%), frékuénsi makéna 314 kali (25,4%), kecap pangantét (préposisi) tujuh kecap (7%), frékuénsi makéna 91 kali (7,4%).

Dumasar kana kacindekan di luhur bisa dicindekkeun yén kecap pancén mangrupa bagian tina warna kecap, palebah dieu, kecap mangrupa bagian kalimah pangleutikna anu sipatna bébas sarta ngadung harti anu tangtu. Kecap pancén atawa partikel nya éta kecap anu gunana pikeun ngajéntrékeun kalimah katut bagianana. sedengkeun kecap anu mindeng dipaké nya éta, kecap panambah panganteb “téh” anu miboga harti “netepkeun” jeung kecap panyambung (konjungsi) “jeung” anu miboga harti “jumlah (aditif)”.

Kecap pancén anu mindeng dipaké ku siswa kelas VII-11 SMPN 43 Bandung, nya éta, kecap panambah panganteb “téh” anu miboga harti “netepkeun” jeung kecap panyambung (konjungsi) “jeung” anu miboga harti “jumlah (aditif)”.

(21)

101

5.2 Rékoméndasi

Dumasar kana kacindekan di luhur, aya sababaraha rékoméndasi anu perlu ditepikeun patali jeung ieu panalungtikan.

a. Ieu panalungtikan téh ngan ukur nganalisis kecap pancén ditilik tina struktur, fungsi, jeung hartina. Ku kituna, masih kénéh perlu ditalungtik warna kecap séjén.

b. Kecap Pancén dina ieu panalungtikan ngan ukur dianalisis tina wacana tinulis karangan éksposisi wungkul. Ku kituna, perlu aya panalungtikan kecap pancén tina data lisan sangkan hasilna leuwih lengkep.

c. Kecap Pancén dina ieu panalungtikan ngan ukur disawang tina wangun jeung distribusina, wanda, fungsi, jeung hartina. Ku kituna dipiharep aya anu maluruh kecap pancén tina jihat nu lian sangkan leuwih jero jeung leuwih lega tilikanna.

d. Ieu panalungtikan ngan nyokot sakelas. Ku kituna dipiharep aya panalungtik séjén nu ngabandingkeun tina dua kelas atawa leuwih, sangkan hasilna leuwih euyeub tur leuwih jéntré.

e. Dina ieu panalungtikan, kecap pancén téh can dipatalikeun jeung bahan pangajaran. Ku kituna, masih kénéh perlu panalungtikan séjén anu ngagarap bahan katut pangajarannana.

(22)