ULIKAN STRUKTURAL JEUNG PSIKOLOGIS KANA NOVEL SRIPANGGUNG KARYA TJARAKA.

(1)

Nomor: 880/FPBS/0251/2015

ULIKAN STRUKTURAL JEUNG PSIKOLOGIS KANA NOVEL SRIPANGGUNG KARYA TJARAKA

SKRIPSI

diajukeun pikeun nyumponan salah sahiji sarat nyangking gelar Sarjana Pendidikan di Departemen Pendidikan Bahasa Daerah

ku

Rany Mahardhika NIM 1105188

DEPARTEMEN PENDIDIKAN BAHASA DAERAH FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SASTRA

(2)

ULIKAN STRUKTURAL JEUNG PSIKOLOGIS KANA NOVEL SRIPANGGUNG KARYA TJARAKA

oleh

Rany Mahardhika

Sebuah skripsi yang diajukan untuk memenuhi salah satu syarat memperoleh gelar Sarjana Sastra pada Fakultas Pendidikan Bahasa dan Sastra

Universitas Pendidikan Indonesia

Juni 2015

Hak Cipta dilindungi undang-undang.

Skripsi ini tidak boleh diperbanyak seluruhnya atau sebagian,

(3)

LEMBAR PENGESAHAN

RANY MAHARDHIKA NIM 1105188

ULIKAN STRUKTURAL JEUNG PSIKOLOGIS KANA NOVEL SRIPANGGUNG KARYA TJARAKA

disaluyuan jeung disahkeun ku pangaping: Pangaping I,

Dr. Ruhaliah, M.Hum. NIP 96411101989032002

Pangaping II,

Dr. Retty Isnendes, M.Hum. NIP 197212021999032001

Kauninga ku

Pupuhu Departemen Pendidikan Bahasa Daerah Fakultas Pendidikan Bahasa dan Sastra

Universitas Pendidikan Indonesia,

(4)

Rany Mahardhika, 2015

KAJIAN STRUKTURAL D AN PSIKOLOGIS D ALAM NOVEL SRIPANGGUNG KARYA TJARAKA Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu| perpustakaan.upi.edu

KAJIAN STRUKTURAL DAN PSIKOLOGIS

DALAM NOVEL SRIPANGGUNG KARYA TJARAKA 1)

Rany Mahardhika 2) 1105188

ABSTRAK

Tujuan penelitian ini adalah untuk menganalisis dan mendeskripsikan struktur cerita melalui teori Robert Stanton yang terdiri dari tema, fakta cerita, sarana sastra serta psikologi sastra melalui teori Sigmund Freud terhadap tokoh dalam novel Sunda Sripanggung karya Tjaraka. Metode yang digunakan dalam penelitian ini adalah deskriptif analisis, dengan menggunakan tehnik studi pustaka, analisis data, dan interpretasi. Hasil penelitian ini adalah sebagai berikut. Pertama, novel Sripanggung bertema kekuasaan dan kesetiaan; unsur alur yang ada adalah backtracking, foreshadowing, suspense, dan konflik; tokoh utama dalam novel ini adalah Empat atau Mimin, Cécép Tatang, Kasim, dan Ibu Empat; ditambah dengan beberapa tokoh tambahan; pelukisan tokoh menggunakan tehnik dramatik; latar tempat general dalam novel ini di kontrak Gunung Malabar, di kota, dan di Tepangsono; latar sosial dalam novel ini adalah sosial-kemasyarakatan; sudut pandang/ point of view yang digunakan dalam novel ini adalah orang ketiga; gaya bahasa yang dipakai dalam novel ini diantaranya: gaya bahasa hiperbola, personifikasi, metafora, sinestesia, dan simile, serta babasan dan paribasa Sunda. Kedua, setiap tokoh mempunyai kekuatan id, ego, dan superego yang berbeda, hal ini yang mendukung terhadap karakter (penokohan) yang diceritakan oleh penga rang. Kesimpulan dari penelitian, novel ini mempunyai daya tarik khusus apabila dibandinhkan dengan novel yang lain. Saran ditujukan kepada masyarakat akademik atau pembaca, lembaga pendidikan, dan yang akan mlakukan penelitian selanjutnya.

Kata kunci: struktural, psikologi

1)

Skripsi di bawah bimbingan Dr. Ruhaliah, M.Hum. dan Dr. Retty Isnendes, M.Hum 2)

(5)

ULIKAN STRUKTURAL JEUNG PSIKOLOGIS KANA NOVEL SRIPANGGUNG KARYA TJARAKA 1)

Rany Mahardhika 2) 1105188

ABSTRAK

Tujuan tina ieu panalungtikan nya éta: nganalisis jeung ngadéskripsikeun struktur carita ngagunakeun tiori Robert Stanton ngawengku tema, fakta carita, sarana carita, jeung psikologi sastra ngagunakeun tiori Sigmund Freud ka palaku dina novel Sripanggung karya Tjaraka. Métode nu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta déskriptif analisis, kalawan téhnik studi pustaka, analisis data, jeung interpretasi. Hasil ieu panalungtikan nya éta nu ditataan ieu. Kahiji, novel Sripanggung témana kakawasaan jeung kasatiaan; unsur galur nu aya nya éta backtracking, foreshadowing, suspense, jeung konflik; palaku utama dina ieu novel nya éta Empat atawa Mimin, Cécép Tatang, Kasim, jeung indungna Empat; palaku tambahan dina ieu novel loba pisan; cara ngagambarkeun palaku dina ieu novel ngagunakeun téhnik dramatik; latar tempat general dina ieu novel nya éta di kontrak Gunung Malabar, di dayeuh, jeung di lembur Tepangsono; latar sosial dina ieu novel sosial kamasarakatan; tilikan pangarang/point of view nu digunakeun dina ieu novel nya éta jalma katilu-teu kawatesanan; gaya basa nu aya dina ieu novel nya éta hiperbola (rarahulan), personifikasi (mijalma), metafora, sinéstésia, jeung simile (ngumpamakeun), babasan tur paribasa. Kadua, unggal palaku digambarkeun kakuatan id, ego, jeung superego béda-béda, ieu hal ngarojong kana watek palaku nu dicaritakeun ku pangarang. Kacindekan tina panalungtikan, ieu novel miboga daya tarik nu husus dibandingkeun jeung novel séjén. Saran ditujukeun pikeun masarakat akademik atawa nu maca, lembaga paélmuan, jeung nu nalungtik saterusna.

Kecap Galeuh: struktural, psikologi

(6)

STRUCTURAL AND PSYCHOLOGICAL STUDIES

IN THE SRIPANGGUNG SUNDANESE NOVEL BY TJARAKA1)

Rany Mahardhika 2) 1105188

ABSTRACT

The purpose of this study is to analyze and describe the structureof the story through the Robert Stanton which consist of theme, fact of the story, literary devices, and psychology literature character through Sigmund Freud in sundanese novel Sripanggung by Tjaraka. The method used in this study is descriptive analysis by using the technique literature. The result of this study are as follows. First, Sripanggung novel themed ascendancy and loyalty, the plot element is backtracking, foreshadowing, suspense, and conflict. Main character of this novel is Empat or Mimin, Cecep Tatang, Kasim, and Empat Mother. Coupled with some additional figures, depiction of the figures is using dramatic technique. Background scene of this novel Malabar Mountain Contract, In the city, and in Tepangsono. Social ground in this novel is public-society. The point of view was used third person point of view. Style of language of this novel are hyperbola, personification, metaphor, sinestesia, and simile and babasan and paribasa. Second, each character have different strength of id, ego, and superego this thing which supporting character (characterization) have told by the author. In conclusion, this novel has a special appeal when compared with other novel. Suggestions addressed to the academic community or readers, educational institutions, and who will conduct further research.

Keywords: structural, Psychology

1)

Final paper is guided by Dr. Ruhaliah, M.Hum. and Dr. Retty Isnendes, M.Hum. 2)

(7)

v

DAPTAR EUSI

kaca

PANGANTEUR ... i

TAWIS NUHUN ... ii

DAPTAR EUSI ... v

DAPTAR BAGAN ... viii

DAPTAR GAMBAR ... ix

DAPTAR TABEL ... x

DAPTAR SINGGETAN ... xi

BAB 1 BUBUKA ... 1

1.1 Kasang Tukang Panalungtikan ... 1

1.2 Rumusan Masalah ... 3

1.3 Tujuan Panalungtikan ... 3

1.3.1 Tujuan Umum ... 4

1.3.2 Tujuan Husus ... 4

1.4 Mangpaat Panalungtikan ... 4

1.4.1 Mangpaat Tioritis ... 4

1.4.2 Mangpaat Praktis ... 4

1.5 Sistematika Tulisan ... 4

BAB II ULIKAN PUSTAKA ... 6

2.1 Ulikan Tiori ... 6

2.1.1 Struktural ... 6

2.1.2 Strukturalisma Robert Stanton ... 7

2.1.2.1 Téma ... 8

2.1.2.2 Fakta Carita ... 8

2.1.2.3 Sarana Carita ... 13

2.1.3 Psikologi ... 15

(8)

vi

Rany Mahardhika, 2015

2.1.4 Novel ... 18

2.1.4.1 Kamekaran Novel Sunda ... 18

2.1.4.2 Wangenan Novel ... 20

2.1.4.3 Papasingan Novel ... 20

2.2 Panalungtikan Saméméhna ... 22

2.3 Raraga Mikir ... 22

BAB III MÉTODE PANALUNGTIKAN ... 24

3.1 Desain Panalungtikan ... 24

3.2 Métode Panalungtika ... 25

3.3 Téhnik Panalungtikan ... 26

3.3.1 Téhnik Ngumpulkeun Data ... 26

3.3.2 Téhnik Nganalisis Data ... 26

3.3.3 Interpretasi Data ... 26

3.4 Instrumén Panalungtikan ... 27

3.5 Sumber Data ... 28

3.5.1 Déskripsi Novel Sripanggung ... 29

3.5.2 Biografi Singget Pangarang ... 30

BAB IV HASIL PANALUNGTIKAN JEUNG PEDARAN ... 32

4.1 Hasil panalungtikan ... 32

4.1.1 Analisis Struktural Novel Sripanggung ... 32

4.1.1.1 Ringkesan Novel Sripanggung ... 32

4.1.1.2 Tema jeung Masalah ... 39

4.1.1.3 Fakta Carita ... 49

4.1.1.4 Sarana Carita ... 81

4.1.2 Analisis Psikologi Novel Sripanggung ... 86

4.2 Pedaran ... 91

BAB V KACINDEKAN JEUNG SARAN ... 94

(9)

vii

Rany Mahardhika, 2015

5.2 Saran ... 95

DAPTAR PUSTAKA ... 97

LAMPIRAN ... 99

(10)

viii

Rany Mahardhika, 2015

DAPTAR BAGAN

(11)

ix

Rany Mahardhika, 2015

DAPTAR GAMBAR

(12)

x

Rany Mahardhika, 2015

DAPTAR TABÉL

kaca

4.1 Papasingan Palaku dina Novel Sripanggung ... 56

4.2 Kahadiran Palaku dina Carita ... 58

4.3 Gaya Basa dina Novel Sripanggung ... 84

(13)

xi

Rany Mahardhika, 2015

DAPTAR SINGGETAN

(14)

1

Rany Mahardhika, 2015

BAB I BUBUKA

1.1 Kasang Tukang Panalungtikan

Sastra mangrupa hasil karya atawa éksprési jiwa pangarang atawa bisa jadi refleksi tina kahirupan sapopoé. Ieu hal ditétélakeun ku Lacan dina Endraswara (2013, kc.129). Hartina dina karya sastra aya hal nu nyamuni nu rék ditepikeun ku pangarang ka nu maca, tur bisa jadi sastra téh salah sahiji média minangka potrét kahirupan nu aya di masarakat.

Pangalaman jiwa jeung rasa pangarang bisa mangaruhan kana karya sastra anu dihasilkeunna. Upamana waé pangarang nu keur ngarasa kuciwa atawa bungah karya nu dihasilkeunna mungkin waé tema atawa suasanana sedih atawa gumbira. Salian ti éta bisa waé kajadian nu kaalaman ku pangarang diébréhkeun ngaliwatan karyana.

Tangtuna waé dina karya sastra ngandung unsur intrinsik. Éta unsur intrinsik téh di antarana nya éta palaku, setting, alur atawa plot, tema jeung masalah, jeung nu séjénna. Unsur nu aya dina karya sastra mangrupa beungkeutan nu gembleng teu bisa dipisahkeun antar unsur-unsurna sabab antara unsur nu hiji jeung nu séjénna raket pisan patalina.

Palaku dina hiji karya tangtuna waé miboga aspek kajiwaan nu diciptakeun ku pangarangna. Aspék kajiwaan nu aya dina diri palaku diébréhkeun ku sababaraha cara. Éta aspék-aspék kajiwaan téh bisa disawang tina sisi psikologi.

Karya sastra jeung psikologi teu bisa dipisahkeun, lantaran palaku gambaran sikep manusa dina kahirupan sapopoé. Pasualan manusa salaku mahluk individu

jeung sosial tangtuna waé teu bisa leupas tina psikologi. Psikologi ngulik “jiwa”

manusa nu miboga pangalaman anu béda antara hiji jalma jeung jalma séjénna. Sastra jeung psikologi ngamangpaatkeun hal nu sarua, nya éta pangalaman atawa kajiwaan manusa, tapi dina sastra mah sikep palaku téh diulik ku psikologi sastra.

Tujuan tina psikologi sastra nya éta maham aspék-aspék kajiwaan dina hiji karya, ku cara maham karakter palaku, kaasup maham kana parobahan,

(15)

2

Rany Mahardhika, 2015

jeung psike. Salian ti éta, psikologi sastra miboga peran nu penting dina maham

sastra sabab aya sababaraha kaonjoyan saperti: pentingna psikologi sastra pikeun ngamutala’ah nu leuwih jero kana aspék watek; sangkan nu nalungtik neleban masalah watek. Aya tilu cara pikeun maham hubungan antara psikologi jeung sastra, nya éta: 1) maham unsur kajiwaan pangarang salaku nu nulis; 2) maham unsur kajiwaan palaku fiksional dina karya sastra; jeung 3) maham unsur kajiwaan

nu maca. Psikologi sastra niténan masalah kajiwaan palaku nu aya dina karya sastra (Ratna dina Minderop, 2013, kc. 54).

Gambaran psikologi sastra bisa kapanggih dina novel Sripanggung. Novel

Sripanggung karya Tjaraka mangrupa salah sahiji novel nu latar atawa settingna

di kontrak atawa perkebunan entéh. Ieu novel miboga daya tarik nu husus dibandingkeun jeung novel nu séjénna, sabab nyaritakeun kumaha kahirupan urang Sunda nu aya di kontrak. Kahirupan masarakat nu kudu indit subuh bari jeung digajih teu sabaraha, kahirupan nu kudu nurut ka dunungan, sarta robahna kahirupan harita nu geus nyorang kamerdékaan nu jadi sabab robahna sikep palaku-palaku nu aya dina carita. Najan geus nyorang kamerdékaan masih aya kénéh sawatara hal nu teu bisa leungit, nya éta status sosial nu ngabédakeun cacah jeung menak. Ieu hal nu ngabalukarkeun palaku nu ngarana Empat luluasanan ninggalkeun imahna sabab manéhna embung jadi cocooan Tuan Kawasa.

Novel-novel Sunda umumna nyokot latar tempat di kampung atawa di kota, jarang aya novel Sunda nu nyokot latar tempat di kontrak entéh. Hal ieu pisan nu ngabédakeun novel Sripanggung jeung novel séjénna. Kamekaran novel Sunda

mimitina ditandaan ku medalna novel Baruang ka nu Ngarora. Ti dinya mah

tuluy waé medal novel-novel séjén nu alur, palaku, tema, gaya nyarita pangarangna, gaya basa, jeung eusi carita nu ditepikeunna kawilang anyar.

Ulikan psikologis mangrupa panalungtikan anu penting dilakukeun, katitén tina lobana panalungtikan nu saacanna dina wangun skripsi ti mahasiswa Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah, di antarana: “Sawangan Psikoanalisis kana Novel

Pangantén karya Deden Abdul Aziz” (Andriany, 2005); “Aspek Psikologis

Carpon Sintung Kalapa Karya Iskandarwassid” (Hapitasari, 2005); “Kajian

(16)

3

Rany Mahardhika, 2015

“Palaku Novel Pipisahan Karya RAF (Kajian Psikologi Humanistik)” (Guntara, 2008); ”Ulikan Psikologis kana Novel Budak Teuneung Karangan Samsudi pikeun

Bahan Pangajaran Nyarita di SMP” (Meiwindra, 2011); “Kajian Psikologi Humanistik kana Novel Déng Karya Godi Suwarna” (Hudaya, 2012); “Kajian

Psikologi Humanistik kana Kumpulan Carita Pondok Anak Jadah Karya Cecep Burdansyah” (Ertanto, 2012); “Novel Patepung di Bandung Karangan Taufik

Faturohman Tilikan Psikologi Sasta” (Muda’im, 2013); jeung “Kajian

Psikoanalisis kana Novel SabalakanaKarya Dadan Sutisna” (Irtanti, 2014).

Tina éta panalungtikan teu aya nu medar perkara Sripanggung, ku kituna perlu

ayana panalungtikan ngeunaan perkara psikologi nu aya dina Sripanggung. Salian

ti éta, novel Sripanggung perlu ditalungtik lantaran ieu novel miboga carita nu

meuntas jaman, maksudna dina ieu novel dicaritakeun kumaha kahirupan urang Sunda nyorang mangsa saméméh jeung sanggeus kamerdékaan. Tangtuna waé palaku nu aya dina carita ngalaman parobahan sikep. Ieu panalungtikan dilaksanakeun kalayan judul Ulikan Struktural jeung Psikologis kana Novel

Sripanggung karya Tjaraka, dipiharep ieu panalungtikan bisa ngeuyeuban

khasanah sastra Sunda.

1.2 Rumusan Masalah

Strukturalisme mangrupa hiji hal anu penting dina karya sastra, sabab dina karya sastra ngandung unsur pangwangunna. Dina ieu panalungtikan digunakeun unsur prosa Robert Stanton nu ngawengku tilu unsur, nya éta tema, fakta carita (alur, palaku jeung watek (penokohan), jeung latar), jeung sarana carita (judul, tilikan pangarang/ point of view, gaya basa). Anapon psikologis ulikan ngeunaan

aspék kajiwaan dina hiji karya, ku cara maham karakter palaku. Ku kituna, ieu panalungtikan diwatesanan ku pertanyaan ieu di handap.

1) Kumaha struktur carita (tema, fakta carita, jeung sarana carita) dina novel

Sripanggung karya Tjaraka?

2) Kumaha palaku dina novel Sripanggung karya Tjaraka disawang tina

(17)

4

Rany Mahardhika, 2015

1.3 Tujuan Panalungtikan

Tujuan tina ieu panalungtikan ngawengku dua tujuan, nya éta 1) tujuan umum jeung 2) tujuan husus.

1.3.1 Tujuan Umum

Dumasar kana kasang tukang nu dipedar ieu panalungtikan miboga tujuan pikeun ngaguar aspék psikologi nu nyangkaruk dina novel Sripanggung karya

Tjaraka kalawan maluruh unsur caritana.

1.3.2 Tujuan Husus

Tujuan Husus dina ieu panalungtikan nya éta pikeun ngaidentifikasi jeung ngadeskripsikeun:

1) strukturalisme (tema, fakta carita jeung sarana carita) dina novel Sripanggung

karya Tjaraka.

2) palaku dina novel Sripanggung karya Tjaraka disawang tina pamarekan

psikologis.

1.4 Mangpaat Panalungtikan

Mangpaat tina ieu panalungtikan ngawengku dua aspék, nya éta 1) mangpaat tioritis jeung 2) mangpaat praktis.

1.4.1 Mangpaat Tioritis

Ieu panalungtikan miboga mangpaat pikeun ngeuyeuban tur ngabeungharan analisis ngeunaan psikologis atawa karya kritik dina hasanah kasusastraan Sunda.

1.4.2 Mangpaat Praktis

Ieu panalungtikan dipiharep miboga mangpaat praktis pikeun ngeuyeuban hasil panalungtikan sastra Sunda jeung sacara akademis bisa meunangkeun pangaweruh ngeunaan psikoanalisis. Ieu panalungtikan dipiharep saeutikna bisa méré gambaran kumaha nganalisis hiji karya ngagunakeun sawangan psikologis.

(18)

5

Rany Mahardhika, 2015

Bab I eusina kasang tukang panalungtikan, watesan jeung rumusan masalah, tujuan panalungtikan nu ngawengku tujuan umum jeung tujuan husus, mangpaat panalungtikan nu ngawengku mangpaat tioritis jeung praktis, jeung sistematika tulisan.

Bab II eusina tiori-tiori nu jadi dadasar dina panalungtikan. Bab ieu eusina ulikan pustaka, nu mangrupa landasan tioritik dina nyusun rumusan masalah tur ngajawab tujuan tina ieu panalungtikan. Dina bab ieu eusina ngeunaan strukturalisme, psikologis, jeung novel.

Bab III eusina desain panalungtikan, métode panalungtikan, téhnik panalungtikan, instrument panalungtikan, jeung sumber data.

Bab IV eusina ngeunaan deskripsi tur analisis data atawa analisis tina objek nu ditalungtik.

(19)

24

Rany Mahardhika, 2015

BAB III

MÉTODE PANALUNGTIKAN

3.1 Desain Panalungtikan

Desain nu dipaké dina ieu panalungtikan mangrupa léngkah-léngkah nu dilakukeun dina panalungtikan. Anapon ieu desain panalungtikan digambarkeun dina bagan ieu di handap.

Bagan 3.1 Desain Panalungtikan Masalah

Analisis struktural jeung psikologis dina novel

Sripanggung

Ngumpulkeun Data Ngagunakeun studi pustaka

Analisis Data

Déskripsi Data 1. Struktur novel Sripanggung

2. Psikologi palaku novel Sripanggung

(20)

25

Rany Mahardhika, 2015

3.2 Métode Panalungtikan

Ieu panalungtikan ngagunakeun pamarekan kualitatif. Pamarekan kualitatif maham kana maksud tina kajadian-kajadian jeung interaksi manusa dina situasi nu tangtu (Ratna, 2013, kc. 46). Nu diutamakeun dina panalungtikan kualitatif nya éta sakumaha jerona pamahaman interaksi konsép-konsép anu keur ditalungtik (Semi, 1993, kc. 11).

Tina katerangan Semi bisa dijéntrékeun, pamarekan kualitatif digunakeun pikeun maham kana ma’na tina sawatara ciri pamarekan kualitatif. Ciri pamarekan kualitatif nurutkeun Bodgan & Biklen dina (Semi, 1992, kc. 30-32) nya éta (1) latar alamiah (natural setting) mangrupa sumber data jeung

panalungtik salaku instrumén konci; (2) panalungtikan kualitatif sipatna déskriptif, hartina datana dina wangun kecap atawa gambar, lain dina wangun angka; (3) leuwih ngutamakeun prosés lain hasil; (4) analisis datana sacara induktif; jeung (5) leuwih tujul kana ma’na.

Dumasar kana pamarekan kualitatif, métode nu dipaké dina ieu panalungtikan nya éta métode déskriptif analisis. Métode déskriptif analisis mangrupa métode nu ngadéskripsikeun fakta-fakta, nu tujuanna pikeun nyangkem unsur-unsurna, tuluy dianalisis (Ratna, 2013, kc. 53).

(21)

26

Rany Mahardhika, 2015

3.3 Téhnik Panalungtikan

3.3.1 Téhnik Ngumpulkeun Data

Téhnik nu dipaké dina ieu panalungtikan nya éta studi pustaka. Ieu téhnik dipaké nalika ngumpulkeun data pikeun nganalisis data tur néangan sumber tiori nu ngarojong kana panalungtikan.

3.3.2 Téhnik Nganalisis Data

Data nu mangrupa unsur intrinsik jeung psikologi dina novel dikumpulkeun tuluy dianalisis. Unsur intrinsik nu dianalisisna nya éta téma carita, alur, palaku jeung watek (penokohan), judul, tilikan pangarang/point of view, gaya basa. Unsur

psikologi nu dianalisisna nya éta id, ego, jeung superego. Anapon

léngkah-léngkah dina nganalisis data nya éta:

1) ngadéskripsikeun eusi novel Sripanggung, dina wangun ringkesan carita. Dina

tahap déskriptif nya éta sakabéh data anu geus kakumpul dipatalikeun jeung masalah nu rék ditalungtik.

2) nyieun klasifikasi data nu geus didéskripsikeun luyu jeung masalah séwang-séwangan. Sabada novel Sripanggung ditulis sinopsisna, diklasifikasikeun

dumasar unsur caritana (tema carita, alur, palaku jeung watek (penokohan), judul, tilikan pangarang/point of view, jeung gaya basa) anu engkéna baris

dianalisis.

3) ngayakeun analisis kana data anu geus diklasifikasi dumasar kelompokna séwang-séwangan dumasar tiori anu luyu jeung panalungtikan. Dina ieu panalungtikan leuwih nyoko kana unsur palaku jeung watek (penokohan) anu engkéna jadi dadasar atawa bahan pikeun analisis unsur psikologisna.

4) napsirkeun hasil analisis data pikeun ngahontal tujuan panalungtikan.

5) ngecék ulang kana hasil analisis data pikeun ngamutolaah nu pangbenerna, nepi ka bisa méré hasil anu hadé tur bisa dipertanggungjawabkeun.

(22)

27

Rany Mahardhika, 2015

Sanggeusna data dianalisis, didéskripsikeun tuluy data di interpretasi. Ieu interpretasi dipaké nalika ngagambarkeun hubungan antar unsur nu aya dina carita. Salian ti éta, dipaké pikeun ngajén novel nu keur ditalungtik.

3.4 Instrumén Panalungtikan

Instrumen nya éta pakakas nu dipaké pikeun ngumpulkeun data dina panalungtikan (Arikunto dina Irtanti, 2014, kc. 36). Instrumen nu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta format buku, kartu data, slip data. Dina kartu data nu aya dina panalungtikan aya informasi ngeunaan cutatan nu ngagambarkeun unsur intrinsik jeung psikologis. Dina slip data nu aya dina panalungtikan aya interpretasi hubungan antar unsur, jeung interpretasi keseluruhan.

1) Format Buku

No. Judul Buku Katerangan

Sastra Basa

2) Kartu Data

Kartu data analisis struktural

KARTU DATA

Analisis struktural novel Sripanggung

(cutatan struktural dina novel Sripanggung)

(23)

28

Rany Mahardhika, 2015

Kartu data analisis psikologi

3) Slip Data

3.5 Sumber Data

Sumber data dina ieu panalungtikan nya éta novel nu judulna Sripanggung

karyana Tjaraka nu ngaran aslina mah Wiranta pedalan ti PT Kiblat Buku Utama. Sedengkeun data dina ieu panalungtikan nya éta unsur intrinsik novel nu ngawengku tema, fakta carita (alur, palaku jeung watek (penokohan), jeung latar), jeung sarana carita (judul, tilikan pangarang/point of view, jeung gaya basa).

Salian ti éta ogé aya unsur psikologi palaku dina novel. KARTU DATA

Analisis psikologis novel Sripanggung

(cutatan psikoanalisis palaku jeung penokohan)

(kaca)

SLIP DATA 1) Hubungan antar unsur

(24)

29

Gambar 3.1 Cover Novel Sripanggung

3.5.1 Déskripsi Novel Sripanggung

Novel Sripanggung karya Tjaraka wedalan ti PT Kiblat Buku Utama, citakan

ka-3 taun 2002. Ieu novel ngalaman tilu kali citak ulang ku penerbit anu béda. Citakan anu munggaran dicitak ku Langensari, Bandung taun 1963, nu kaduana di citak ku Girimukti Pusaka, Jakarta taun 1991.

Ieu novel nyaritakeun kahirupan wanoja nu cicing di perkebunan entéh, ngaranna Nyi Patmah tapi sok disebut Empat nu pagawéanna jadi tukang metik entéh, manéhna boga sora nu alus pisan. Lantaran boga sora alus manéhna sok dititah ngahaleuang ku mandor. Nalika Empat keur ngahaleuang di kebon entéh, datang mandor jeung budak mandor besar nu ngarana Cép Tatang, jajaka nu resep kana kasenian Sunda. Ana jep téh Empat teu ngahaleuang deui. Cép Tatang teu bisa poho ka nu ngahaleuang di kebon entéh, nepi ka Nyi Empat dititah ngahaleuang di imah mandor.

[image:24.596.141.507.104.360.2]

(25)

30

Rany Mahardhika, 2015

jalma nu sababad jeung manéhna. Sanajan indungna henteu nyatujuan, keukeuh Cép Tatang panggih jeung Empat, lantaran lain ngan ukur hayang diajar nembang tapi geus aya rasa nu leuwih di antara duanana, nepi ka Cép Tatang jangji rék ngawin Empat. Tapi harita Tatang keur sakola kénéh jeung kudu balik deui ka kota, jadi Empat nyokot kaputusan rék nungguan Tatang balik deui ka lemburna.

Nu micangcam Empat lain Tatang hungkul, aya Anom Anton nu mikahayang ka Nyi Empat. Anom Anton boga maksud ngajadikeun Empat Nyaina, ari Empat teu satuju, nepi ka manéhna luluasan kabur ninggalkeun perkebunan. Empat ditéangan ku indung bapana, ogé ku Tatang tapi teu kapanggih. Nepi ka Empat jadi sinden nu kasohor di kota, teu papanggih jeung Tatang. Sanggeusna Tatang boga anak-pamajikan kakara panggih jeung Empat, jadi Tatang jeung Empat ngadon jadi baraya.

3.5.2 Biografi Singget Pangarang

Disebutkeun dina novel Sripanggung bagian mimiti yén, Tjaraka ngaran aslina

Wiranta, lahir di Sumedang, taun 1902. Kungsi jadi guru bantu di Sakola Kelas II Kalapa Nunggal, Sukabumi (1917-1923). Sanggeus boga diploma Boekhoeding A,

terus ganti pacabakan jadi Assistant Boekhouder di Karawang. Ukur meunang dua

taun, lantaran terus kapincut jadi jurunalis, taun 1925, Tjaraka pindah ka Bandung, ngokolakeun mingguan basa Sunda.

Karya sastra Sunda munggaranana winangun roman, Isukan Kuring

Digantung, anu medal dina jaman pamaréntahan kolonial, meunang pangbagéa

anu pohara ti masarakat dina alam harita, tangka dipindo citak sababaraha kali. Ti dinya ditéma deui ku Hanjakal Jadi Awéwé. Salian dina basa Sunda, Tjaraka ogé

sok nulis dina basa Indonésia deuih, di antarana Antara Idup dan Mati atawa

Buron dari Boven-Digoel.

Waktu keur jadi jurnalis, Tjaraka kungsi dihukum sataun alatan delik pers,

patali jeung artikelna, “Tan Malaka Dibuang”. Teu lila ti tas bébas, meunang opat

taun, Tjaraka dibuang ka Digul, Irian, sabab dituding barontak ka pamaréntah Hindia Walanda, tepi ka taun 1931.

(26)

31

Rany Mahardhika, 2015

Matahari (Semarang), jeung Keng Po (Jakarta). Lian ti éta, kungsi jadi redaktur

majalah basa Sunda Bijaksana.

Dina jaman pendudukan Jepang, Tjaraka dibui deui, lantaran dituding ngayakeun gerakan perlawanan ka tentara Jepang. Bébas-bébas deui sanggeusna jaman proklamasi. Saterusna Tjaraka kungsi icikibung dina perjoangan révolusi kamerdékaan, tepi ka taun 1949. Ti dinya, Tjaraka balik deui jadi guru Sakola Rayat di Bandung. Ti taun 1963 jadi rédaktur majalah Sunda Langensari tepi ka

kubrana.

Saterusna kahirupan Tjaraka ukur ngandelkeun tina nulis. Teu kungsi meunang pangsiun, boh tina guru boh tina véteran, padahal kungsi jadi perwira. Karyana anu geus dibukukeun nya éta Néangan, Béntang Rumah Tangga, Awéwé

Dulang Tinandé, jeung Ménak Baheula. Tjaraka tilar dunya di Bandung, taun

(27)

94

Rany Mahardhika, 2015

BAB V

KACINDEKAN JEUNG SARAN

5.1 Kacindekan

Novel Sripanggung karya Tjaraka mangrupa salah sahiji novel nu latar

atawa settingna di kontrak atawa perkebunan entéh. Ieu novel miboga daya tarik nu husus dibandingkeun jeung novel nu séjénna, sabab nyaritakeun kumaha kahirupan urang Sunda nu aya di kontrak. Salian ti éta, ieu novel nyaritakeun tilu jaman anu béda, nya éta jaman Walanda (saméméh perang), jaman Jepang, jeung jaman kamerdékaan. Tiori nu digunakeun nya éta Robert Stanton ngawengku tema carita, fakta carita, jeung sarana carita. Anapon tiori nu dipaké pikeun nganalisis psikologi dina ieu novel nya éta tiori Sigmund Freud ngawengku id,

ego, jeung superego. Tujuan dina ieu panalungtikan nya éta pikeun ngaidentifikasi

jeung ngadeskripsikeun strukturalisme jeung psikologis dina novel Sripanggung

karya Tjaraka. Métode nu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta déskriptif analitik.

Téma ieu novel nya éta kakawasaan jeung kasatiaan, kakawasaan bangsa Walanda nu ngabalukarkeun salah saurang wanoja luluasan incah ti imah sabab éta wanoja geus ragrag tresna ka jajaka pilihanna, éta wanoja satia nungguan jajaka nepi ka manéhna jadi sripanggung. Unsur galur nu aya dina ieu novel nya éta backtracking, foreshadowing, suspense, jeung konflik. Palaku utama dina ieu

novel nya éta Empat atawa Mimin, Cécép Tatang, Kasim (bapana Empat), jeung Indungna Empat. Palaku tambahan dina ieu novel loba pisan. Téhnik nu dipaké dina ieu novel nya éta téhnik dramatik. Latar tempat general nu aya dina ieu novel nya éta di kontrak Gunung Malabar, di dayeuh, jeung di Tepangsono, anapon latar farsial (husus) nu aya dina ieu novel mangrupa tempat mekarna galur atawa plot. Latar sosial nu nyampak dina ieu novel sosial kamasarakatan. Tilikan pangarang/ point of view nu digunakeun dina ieu novel nya éta jalma katilu-teu

(28)

95

Rany Mahardhika, 2015

metafora, sinéstésia, jeung simile (ngumpamakeun), salian ti ngagunakeun gaya basa dina ieu novel ogé kapanggih aya babasan tur paribasa.

Unsur psikologi nu nyampak dina novel Sripanggung kapanggih ngaliwatan

sababaraha palaku. Kakuatan id nu aya dina diri Empat kawilang rongkah, sabab

Empat boga rasa tresna nu gedé ka Tatang. Ego dina diri Empat muncul nalika

manéhna ngabédakeun kaayaan dirina jeung kaayan Tatang. Superego nu

ngawatesanan pari polah Empat. Dina diri Empat katitén id, ego, jeung superego

teu paunggul-unggul atawa bisa kawilang saimbang. Salian ti Empat, dina diri Anton katitén rongkahna id. Digambarkeun dina diri Anton ego jeung superego

euweuh. Kakuatan id dina diri Anton teu bisa disidem tur Anton teu bisa ngajén

naon nu aya dimasarakat, salian ti éta Anton gé teu boga ajén moral dina dirina, nepi ka maotna Anton dicaritakeun teu robah sikep. Aya ogé Harjo nu kakuatan

id-na teu bisa disingkahan, tapi ieu hal nagrojong kana watek nu aya dina carita.

Salian ti éta, dina diri Harjo katitén bisa ngajén kana aturan nu aya di masarakat. Katitén dina unggal palaku digambarkeun kakuatan id, ego, jeung superego

béda-béda, ieu hal ngarojong kana watek palaku nu dicaritakeun ku pangarang.

Novel Sripanggung nyaritakeun wanoja di kontrak entéh nu boga sora alus

tur dicaritakeun dina tilu jaman anu béda. Ieu novel boga kaunggulan tinu séjén sabab ieu novel di lataran timimiti jaman Walanda, jaman Jepang, nepi ka kamerdékaan. Salian ti éta ieu novel nyaritakeun rasa tresna hiji wanoja nu teu robah sanajan geus nyorang tilu jaman anu béda. Ieu hal pisan nu nyieun novel

Sripanggung istiméwa.

5.2 Saran

(29)

96

5.2.1 Masarakat Akademik atawa nu Maca

Dipiharep bisa ngawanohkeun kana analisis psikologi. Salian ti éta dipiharep bisa ngeuyeuban pangaweruh kana kritik atawa aprésiasi karya sastra. 5.2.2 Lembaga Paélmuan

Lembaga paélmuan dipiharep bisa ngaronjatkeun atawa ngahudang karep kalangan akademisi kana aprésiasi kajian sastra atawa kritik sastra di widang psikologi.

5.2.3 Nu nalungtik saterusna

(30)

97

DAPTAR PUSTAKA

Endraswara, S. (2013). Teori kritik sastra. Yogyakarta: CAPS (Center Academic Publishing Service).

Irtanti, E. (2014). Kajian psikoanalisis kana novel sabalakana karya Dadan Sutisna. (Skripsi). Fakultas Pendidikan Bahasa dan Sastra, Universitas

Pendidikan Indonesia, Bandung.

Iskandarwassid. (2003). Kamus istilah sastra. Bandung: CV. Geger Sunten.

Isnendes, C. R. (2010). Kajian sastra. Bandung: Daluang Publishing.

________. (2010). Teori sastra. Bandung: Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah

FPBS UPI.

Katalog 2014. (2014). Bandung: Kiblat Buku Utama.

Koswara, D. (2010). Racikan sastra. Bandung: Jurusan Pendidikan Bahasa

Daerah FPBS UPI.

Minderop, A. (2013). Psikologi sastra. Jakarta: Yayasan Pustaka Obaor

Indonesia.

Nurgiyantoro, B. (2013). Teori pengkajian fiksi. Yogyakarta: Gadjah Mada

University Press.

Ratna, N. K. (2013). Teori, metode, dan tehnik penelitian sastra. Yogyakarta:

Pustaka Pelajar.

Ruhaliah. (2012). Sejarah sastra Sunda. Bandung: Jurusan Pendidikan Bahasa

Daerah FPBS UPI.

Rusyana, Y. (1979). Novel Sunda sebelum perang. Jakatra: Pusat Pembinaan dan

Pengembangan Bahasa Departemen Pendidikan dan Kebudayaan.

Semi, A. M. (1993). Metode penelitian sastra. Bandung: Angkasa.

Stanton, R. (2012). Teori fiksi Robert Stanton. Yogyakarta: Pustaka Pelajar.

Sumardjo, J. & Saini K.M. (1988). Apresiasi kesusastraan. Jakarta: Gramedia.

(31)

98

Rany Mahardhika, 2015

Tjaraka. (2002). Sripanggung. Bandung: Kiblat Buku Utama.