LAMPIRAN A
PERHITUNGAN NERACA MASSA
Pada Pra Rancangan Pabrik Pembuatan Metana Cair dari Sampah Organik dengan kapasitas bahan baku sampah organik sebanyak 480.000 kg/hari, dengan kapasitas per jam 20.000 kg/jam, digunakan perhitungan neraca massa alur maju.
Basis perhitungan : 1 jam operasi Kapasitas sampah organik : 20.000 kg/jam Operasi pabrik per tahun : 330 hari
LA.1 Thresser (C-110)
Fungsi: untuk memperkecil ukuran sampah organik dengan proses pemotongan / pencacahan menjadi 0,1-0,5 cm.
C-110
1 2
Sampah Organik Sampah Organik
F1 = F2 = 20.000 kg/jam
LA.2 Tangki Penampung (F-120)
Fungsi: untuk mengumpulkan bahan baku sampah organik yang telah dihancurkan sebelum difermentasi di Fermentor.
F-120 3 4 Sampah Organik Sampah Organik F3 = F4 = 20.000 kg/jam
LA.3 Fermentor (R-210)
Fungsi: sebagai tempat berlangsungnya proses fermentasi sampah organik.
F = F + F7
Tabel LA.1 Tabel Komposisi Sampah Organik
Komposisi % Massa Karbohidrat (C6H12O6) 65 Air (H2O) 30 Nitrogen (N) 1,6 Sulfat (S) 0,2 Abu 3,2 Total 100
(Dinas Kebersihan Kota Medan, 2009) Asumsi : Ampas = N + S + Abu = 5%
Fkarbo = 100 F = 13.000 kg/jam FH2O = 30 100 F = .000 kg/jam Fampas = 100 F = 1.000 kg/jam Reaksi Metanogenesis:
C6H12O6 (s) ──────► 4 CH4 (g) + 2 CO2 (g) + H2O (g) + H2S (g) % Massa komponen : CH4 = 31,7%
CO2 = 68%
H2O = 0,289%
H2S = 0,011%
Bakteri yang berperan dalam reaksi ini adalah bakteri Methanobacterium. bakteri
Asumsi : karbohidrat yang bereaksi adalah 80% Fkarbo = 13.000 kg/jam FCH4 = 31,7 100 Fkarbo 0,8 = 3.29 ,8 kg/jam FCO2 = 8 100 Fkarbo 0,8 = 7.072 kg/jam FH2O = 0,289 100 Fkarbo 0,8 = 30,0 kg/jam FH2S = 0,011 100 Fkarbo 0,8 = 1,144 kg/jam F = FCH4 + FCO2 + FH2O + FH2S = 10.400 kg/jam
Fkarbo7 = Fkarbo 0,2 = 2. 00 kg/jam Fampas7 = Fampas + Fkarbo7 = 3. 00 kg/jam FH2O7 = FH2O = .000 kg/jam
F7 = Fampas7 + FH2O7 = 9. 00 kg/jam
Tabel LA.2 Neraca Massa Fermentor
Komponen Alur Masuk (kg/jam) Alur Keluar (kg/jam)
5 6 7 C6H12O6 13.000 - - H2O 6.000 30,056 6.000 CO2 - 7.072 - H2S - 1,144 - Ampas 1.000 - 3.600 CH4 - 3.296,8 - Subtotal 20.000 10.400 9.600 Total 20.000 20.000
LA.4 Filter Press (H-220)
Fungsi: untuk memisahkan air dari ampas sisa fermentasi.
H-220 7 8 9 Ampas (s) H2O (l) Ampas (s) H2O (l) H2O (l) Ampas (s) F7 = F8 + F9
Asumsi: Efisiensi Filter Press = 90% FH2O8 = 0,9 FH2O7 = .400 kg/jam Fampas8 = 0,1 Fampas7 = 3 0 kg/jam F8 = Fampas8 + FH2O8 = .7 0 kg/jam
Fampas9 = 0,9 Fampas7 = 3.240 kg/jam FH2O9 = 0,1 FH2O7 = 00 kg/jam F9 = Fampas9 + FH2O9 = 3.840 kg/jam
Tabel LA.3 Neraca Massa Filter Press
Komponen Alur Masuk (kg/jam) Alur Keluar (kg/jam)
7 8 9
H2O 6.000 5.400 600
Ampas 3.600 360 3.240
Subtotal 9.600 5.760 3.840
LA.5 Adsorber I (D-310)
Fungsi: untuk memisahkan H2S dari gas bio dengan Fe2O3.
D-310 6 10 CH4 (g) CO2 (g) H2O (g) H2S (g) CH4 (g) CO2 (g) H2O (g)
Asumsi: Efisiensi Adsorber I = 99%
Reaksi : 2 Fe2O3 + 6 H2S → 2 Fe2S3 + 6 H2O FCH410 = FCH4 = 3.2 3,832 kg/jam FH2O10 = FH2O = 29,7 kg/jam FCO210 = FCO2 = 7.001,28 kg/jam
F10 = FCH410 + FH2O10 + FCO210 = 10.294,8 7 kg/jam
Tabel LA.4 Neraca Massa Adsorber I
Komponen Alur Masuk (kg/jam) Alur Keluar (kg/jam)
6 10 Adsorben (Fe2O3) CH4 3.296,8 3.263,832 32,968 CO2 7.072 7.001,28 70,72 H2S 1,144 - 1,144 H2O 30,056 29,755 0,301 Subtotal 10.400 10.294,867 105,133 Total 10.400 10.400
LA.6 Adsorber II (D-320)
Fungsi: untuk memisahkan H2O(g) dari gas bio dengan silika gel.
D-320 10 11 CH4 (g) CO2 (g) H2O (g) CH4 (g) CO2 (g)
Asumsi: Efisiensi Adsorber II = 99,9% FCH411 = 0,999 FCH410 = 3.2 0, 8 FCO211 = 0,999 FCO210 = .994,279 F11 = FCH411 + FCO211 = 10.2 4,847 kg/jam
Tabel LA.5 Neraca Massa Adsorber II
Komponen Alur Masuk (kg/jam) Alur Keluar (kg/jam)
10 11 Adsorben (Silika Gel)
CH4 3.263,832 3.260,568 3,264
CO2 7.001,28 6.994,279 7,001
H2O 29,755 - 29,755
Subtotal 10.294,867 10.254,847 40,02
LA.7 Membran Kontaktor Hollow Fiber (D-330)
Fungsi: untuk memisahkan CO2 dari gas bio yang dihasilkan, dimana gas CO2 diserap oleh air.
D-330 11 12 b a H2O (l) CH4 (g) CO2 (g) H2O (l) CH4 (g) CO2 (g) CH4 (g) F11 + Fa = F12 + Fb
Asumsi: Efisiensi Membran Kontaktor Hollow Fiber = 99% P’A = 2.700 cm3 STP cm s cm2 cmHg (Geankoplis, 2003) P’B = 800 cm3 STP cm s cm2 cmHg (Geankoplis, 2003) α* = P A P B = 3,37 Lf : F9 = 10.2 4,847 kg/jam xf : xCO29 = FCO2 9 F9 = 0, 82
Massa CO2 dipulihkan : FCO2b = .994,279 kg/jam
xo : xCO212 = FCO2
12
F12 = 0
Massa CH4 dipulihkan : FCH4b = 0,01 FCH411 = 32, 0 kg/jam Lo : F12 = F11 - FCO2b - FCH4b = 3.227,9 2 kg/jam Diatur : Ptube = Ph = 1 atm = 100 kPa
Pshell = Pl = 1 atm = 100 kPa r = Pl
Ph = 100 100 = 1,0
a = 1 – α* = 1 – 3,375 = -2,375 (Geankoplis, 2003) b = -1 + α* + (1/r) + x/r (α*-1) (Geankoplis, 2003) Untuk: x = xf → b = 4,995 x = xo → b = 3,375 c = -α*x/r (Geankoplis, 2003) Untuk: x = xf → c = -2,302 x = xo → c = 0 y = b + 4ac 2a yf = 0,067 yo = 0,711
Fraksi cairan keluaran (yp) = ybCO2 = y’av = (y’f +y’o)/2 = 0,389
Neraca massa komponen : Lf xf = Lo xo + Vp yp (10.254,847)(0,682) = (3.227,962)(0) + Vp(0,389) 0,389 Vp = 6.993,806 Vp = 6.993,806 / 0,389 Vp = 17.989,765 kg/jam Fb = Vp = 17.989,765 kg/jam
FH2Ob = Fb FCO2b FCH4b = 10.9 2,88 kg/jam Fa = FH2Oa = FH2Ob = 10.9 2,88 kg/jam
Keterangan:
P’A = Permeabilitas CO2 P’B = Permeabilitas CH4 α* = Faktor separasi Lf = Laju gas masukan Lo = Laju gas keluaran
xf = Fraksi CO2 pada gas masukan xo = Fraksi CO2 pada gas keluaran Ph = Tekanan pada alur masukan Pl = Tekanan pada alur keluaran yp = Fraksi cairan keluaran (Geankoplis, 2003)
Tabel LA.6 Neraca Massa Membran Kontaktor Hollow Fiber
Komponen Alur Masuk (kg/jam) Alur Keluar (kg/jam)
11 a b 12 CH4 3.260,568 - 32,606 3.227,962 CO2 6.994,279 - 6.994,279 - H2O - 10.962,88 10.962,88 - Subtotal 10.254,847 10.962,88 17.989,765 3.227,962 Total 21.217,727 21.217,727
LA.8 Tangki Akumulasi (F-410)
Fungsi: untuk menampung sementara gas metana sebelum masuk ke proses pencairan gas Claude.
Pada metode pencairan gas Claude, jumlah metana yang mencair adalah 11,3 % dari metana yang masuk ke sistem Claude. (Smith, et all, 2005)
F-410 12 13 25 CH4 (g) CH4 (g) CH4 (g) F12 + F2 = F13 F12 = 3.227,9 2 kg/jam FCH413 = FCH4 12 0,113 = 28. ,04 kg/jam
F2 = FCH42 = FCH413 FCH412 F2 = 2 .338,077 kg/jam
Tabel LA.7 Neraca Massa Tangki Akumulasi
Komponen Alur Masuk (kg/jam) Alur Keluar (kg/jam)
12 25 13
CH4 3.227,962 25.338,077 28.566,04
Total 28.566,04 28.566,04
LA.9 Kompresor (G-421)
Fungsi: untuk meningkatkan tekanan metana dari 1 atm menjadi 59,5 atm (60 bar) dan suhu dari 22,5oC menjadi 105oC .
G-421 13 14 CH4 (g) CH4 (g) F14 = F13 FCH414 = FCH413 FCH413 = 28. ,04 kg/jam
LA.10 Cooler (E-420)
Fungsi: untuk menurunkan suhu metana dari 105oC menjadi 27oC.
E-420 14 15 d c CH4 (g) H2O (l) CH4 (g) H2O (l) F1 = F14 FCH41 = FCH414 FCH41 = 28. ,04 kg/jam
Tabel LA.8 Neraca Massa Cooler
Komponen Alur Masuk (kg/jam) Alur Keluar (kg/jam)
14 c d 15
CH4 28.566,04 - - 28.566,04
H2O - 87.131,442 87.131,442 -
Total 115.697,482 115.697,482
LA.11 Heat Exchanger I (E-430)
Fungsi: untuk menurunkan suhu metana dari 27oC menjadi -20oC.
E-430 15 16 25 24 CH4 (g) CH4 (g) CH4 (g) CH4 (g) F1 = F1 FCH41 = FCH41 = 28. ,04 kg/jam F24 = F2 FCH424 = FCH42 FCH424 = 2 .338,077 kg/jam
Tabel LA.9 Neraca Massa Heat Exchanger I
Komponen Alur Masuk (kg/jam) Alur Keluar (kg/jam)
15 24 16 25
CH4 28.566,04 25.338,077 28.566,04 25.338,077
LA.12 Splitter (K-441)
Fungsi: untuk mengalihkan metana ke ekspander sebanyak 25% (Smith, 2005). K-441 16 17 19 75% 25% CH4 (g) F1 = F17 + F19 FCH419 = 0,7 FCH41 FCH419 = 21.424, 3 kg/jam FCH417 = 0,2 FCH41 FCH417 = 7.141, 1 kg/jam
Tabel LA.8 Neraca Massa Splitter
Komponen Alur Masuk (kg/jam) Alur Keluar (kg/jam)
16 17 19
CH4 28.566,04 21.424,53 7.141,51
Total 28.566,04 28.566,04
LA.13 Heat Exchanger II (E-440)
Fungsi: untuk menurunkan suhu metana dari -20oC menjadi -76oC.
E-440 19 20 24 23 CH4 (g) CH4 (g) CH4 (g) CH4 (g) F20 = F19 FCH420 = FCH419 FCH420 = 21.424, 3 kg/jam
F23 = F24 FCH423 = FCH424
FCH423 = 2 .338,077 kg/jam
Tabel LA.9 Neraca Massa Heat Exchanger II
Komponen Alur Masuk (kg/jam) Alur Keluar (kg/jam)
19 23 20 24
CH4 21.424,53 25.338,077 21.424,53 25.338,077
Total 46.762,607 46.762,607
LA.14 Throttle (K-451)
Fungsi: untuk menurunkan tekanan metana dari 59,5 atm (60 bar) menjadi 1 atm dan suhu dari -76oC menjadi -161,5oC, sehingga terjadi perubahan fasa metana dari gas menjadi cair.
K-451 20 21 CH4 (g) CH4 (g) F21 = F2 FCH421 = FCH420 FCH421 = 21.424, 3 kg/jam
LA.15 Flash Drum (F-450)
Fungsi: untuk memisahkan metana yang sudah mencair dan yang masih berupa gas. F-450 21 22 26 CH4 (g) CH4 (g) CH4 (l) F21 = F22 + F2
Dari sistem pencairan gas Claude, gas yang mencair adalah sebesar 11,3% dari jumlah gas yang masuk ke sistem (gas masuk di alur 13), maka : FCH42 = 0,113 FCH414
FCH42 = 3.227,9 2 kg/jam
FCH422 = FCH421 FCH42 FCH422 = 18.196,567 kg/jam
Tabel LA.10 Neraca Massa Flash Drum
Komponen Alur Masuk (kg/jam) Alur Keluar (kg/jam)
21 22 26
CH4 (g) 21.424,53 18.196,567 -
CH4 (l) - - 3.227,962
Total 21.424,53 21.424,53
LA.16 Ekspander (G-442)
Fungsi: untuk menurunkan tekanan metana dari 59,5 atm (60 bar) menjadi 1 atm dan suhu dari -20oC menjadi -161,5oC.
G-442 17 18 CH4 (g) CH4 (g) F17 = F18 FCH417 = FCH418 = 7.141,51 kg/jam
LAMPIRAN B
PERHITUNGAN NERACA ENERGI
Basis Perhitungan : 1 jam operasi Satuan Operasi : kJ/jam Temperatur Basis : 25 oC
Perhitungan Cp Padatan
Perhitungan Cp padatan (J/mol.K) dengan menggunakan metode Hurst dan Harrison, dimana nilai kontribusi unsur atom adalah sebagai berikut :
Tabel LB.1 Nilai Kontribusi Unsur Atom
Unsur Atom ΔE
C 10,89
H 7,56
O 13,42
N 18,74
S 12,36
(Perry dan Green, 1999)
Rumus Metode Hurst dan Harrison:
n 1 i Ei Ni. CpsDimana: Cps = Kapasitas panas padatan pada 298,15 K (J/mol.K) n = Jumlah unsur atom yang berbeda dalam suatu senyawa Ni = Jumlah unsur atom I dalam senyawa
ΔEi = Nilai dari distribusi atom I pada tabel LB.1 Menghitung Cp senyawa:
Cps C6H12O6 = 6 . ΔEC + 12 . ΔEH + 6 . ΔEO = 6 (10,89) + 12 (7,56) + 6 (13,42) = 236,58 J/mol.K
Dengan cara yang sama diperoleh:
Tabel LB.2 Kapasitas Panas Beberapa Senyawa Padatan pada 298,15 K
Komponen Cps (J/mol.K)
C6H12O6 236,58
Abu 321
Perhitungan Cp untuk Senyawa Fasa Gas 4 3 2 T x, a bT cT dT eT Cp ) T -T ( 5 e ) T -T ( 4 d ) T -T ( 3 c ) T -T ( 2 b ) T -T ( a [ dT Cp 15 5 2 4 1 4 2 3 1 3 2 2 1 2 2 1 2 T T g 2 1
Tabel LB.3 Data Kapasitas Panas Senyawa Fasa Gas (J/mol.K)
Senyawa A B C D E CH4 (g) 3,83870.101 -7,3663.10-2 2,9098.10-4 -2,6384.10-7 8,0067.10-11 CO2 (g) 1,90223.101 7,9629.10-2 -7,3706.10-5 3,7457.10-8 -8,133.10-12 H2S (g) 3,45234.101 -1,76481.10-2 6,76664.10-5 -5,32454.10-8 1,40695.10-11 H2O (g) 3,40471.101 -9,65064.10-3 3,29983.10-5 -2,04467.10-8 4,30228.10-12 (Reklaitis, 1983)
Perhitungan Cp untuk Senyawa Fasa Cair 3 2 T x, a bT cT dT Cp ) T -T ( 4 d ) T -T ( 3 c ) T -T ( 2 b ) T -T ( a [ dT Cp 14 4 2 3 1 3 2 2 1 2 2 1 2 T T g 2 1
Tabel LB.4 Data Kapasitas Panas Senyawa Fasa Cair (J/mol.K)
Senyawa A B C D CH4 (l) -5,70709 1,02562 -0,0016656 -0,00001975 CO2 (l) 11,041 1,1595 -0,0072313 1,55019.10-5 H2S (l) 21,8238 0,774223 -0,00420204 7,38677.10-6 H2O (l) 18,2964 0,47211 -0,0013387 1,3142.10-6 (Reklaitis, 1983)
LB.1 Fermentor (R-210)
Fungsi: sebagai tempat berlangsungnya proses fermentasi sampah organik.
Reaksi : C6H12O6 (s) bakteri ► 4 CH4 (g) + 2 CO2 (g) + H2O (g) + H2S (g)
Pada reaksi fermentasi anaerobik :
∆Hr = -133.000 kJ/kmol (Da Rosa, 2009)
r ∆Hr = 14, 2 133.000 = 1.948.77 ,111 kJ/kmol Dibuat : Proses berlangsung adiabatis (dQ/dt = 0) d dt = r ∆Hr303,1 + out in 0 = 1.948.77 ,111 + out 0 out = 1.948.77 ,111 kJ/jam out =
Temperatur pada alur keluar diperoleh dengan menggunakan metode trial and
error. Diperoleh temperatur pada alur keluar (alur 6 dan 7) tangki Fermentor
adalah sebesar Tout = 313,1 K ≈ 40oC.
Tabel LB.5 Energi Keluar pada tangki Fermentor
Alur Komponen F (kg/jam) BM (kg/kmol) N (kmol/jam)
CpdT (kJ/kmol)
CpdT N (kJ/jam) 6 CH4 3.296,8 16 206,05 595,039 122.607,869 CO2 7.072 44 160,727 615,608 98.945,064 H2S 1,144 34 0,034 559,097 18,812 H2O (g) 30,056 18 1,67 552,15 921,969 7 C6H12O6 2.600 180 14,444 74.419,669 1.074.950,78 H2O (l) 6.000 18 333,333 1.232,265 410.754,902 N 320 14 22,857 5.894,939 134.741,457 S 40 32 1,25 3.888,017 4.860,022 Abu 640 640 1 100.975,205 100.975,205 Total 1.948.776,079Tabel LB.6 Neraca Energi Fermentor
Alur Masuk (kJ/jam) Alur Keluar (kJ/jam)
Umpan -
Produk - 1.948.776,079
∆Hr 1.948.77 ,111
LB.2 Adsorber I (D-310)
Fungsi: untuk memisahkan H2S dari gas bio dengan Fe2O3.
D-310 6 10 CH4 (g) CO2 (g) H2O (g) H2S (g) CH4 (g) CO2 (g) H2O (g) Tout, 1 atm 40oC, 1 atm Qin =
303,15 15 , 298 6 O H 303,15 298,15 6 S H 303,15 298,15 6 CO 303,15 15 , 298 6 CH dT Cp ) N ( dT Cp ) N ( dT Cp ) N ( dT Cp ) N ( 2 2 2 4Tabel LB.7 Energi Masuk pada Adsorber I
Alur Komponen F (kg/jam) BM (kg/kmol) N (kmol/jam)
CpdT (kJ/kmol)
CpdT N (kJ/jam) 6 CH4 3.296,8 16 206,05 543,339 111.954,932 CO2 7.072 44 160,727 562,094 90.343,767 H2S 1,144 34 0,034 510,805 17,187 H2O (g) 30,056 18 1,67 504,512 842,424 Total 203.158,31Reaksi: 2 Fe2O3 + 6 H2S → 2 Fe2S3 + 6 H2O Panas reaksi pada keadaan standar:
ΔHr298,15 = Σ σ.ΔHf
= 2 ΔHf Fe2S3 + 6 ΔHf H2O – 2 ΔHf Fe2O3 – 6 ΔHf H2S
= 2(-161.586,08) + 6(-285.840,0016) – 2(-830.524) – 6(-19.957,68) = -257.418,09 kJ/kmol
r = 6 0,032 σ N N6HS 10HS 2 2 = 0,0056 kmol/jam r.ΔHr298,15 = 0,0056 (-257.418,09) = -1.443,56 kJ/kmol
Dibuat: Proses berlangsung adiabatis (dQ/dt = 0)
dT dQ = r.ΔHr 298,15 + Qout – Qin 0 = -1.443,56 + Qout – 203.158,31 Qout = 204.601,87 kJ/jam Qout =
Tout 15 , 298 10 O H Tout 298,15 10 CO Tout 15 , 298 10 CH ) CpdT (N ) CpdT (N ) CpdT N ( 2 2 4Temperatur pada alur keluar diperoleh dengan menggunakan metode trial and
error. Diperoleh temperatur pada alur keluar (alur 10) Adsorber I adalah
sebesar Tout = 313,35 K ≈ 40,5oC.
Tabel LB.8 Energi Keluar pada Adsorber I
Alur Komponen F (kg/jam) BM (kg/kmol) N (kmol/jam)
dT Cp (kJ/kmol)
CpdT N (kJ/jam) 10 CH4 3.263,832 16 203,99 550,644 112.325,555 CO2 7.001,28 44 159,12 569,655 90.643,489 H2O (g) 29,755 18 1,653 511,247 845,133 Total 203.814,177Tabel LB.9 Neraca Energi Adsorber I
Alur Masuk (kJ/jam) Alur Keluar (kJ/jam)
Umpan 203.158,31 -
Produk - 203.814,177
∆Hr - -655,864
LB.3 Membran Kontaktor Hollow Fiber (D-330)
Fungsi: untuk memisahkan CO2 dari gas bio yang dihasilkan.
D-330 11 12 b a H2O (l) CH4 (g) CO2 (g) H2O (l) CH4 (g) CO2 (g) CH4 (g) 40,5oC, 1 atm Tout, 1 atm 25oC, 1 atm 25oC, 1 atm in = NCH4 11 Cp dT 30 ,1 298,1 + NCO211 Cp dT 30 ,1 298,1 + NH2Ob Cp dT 298,1 298,1
Tabel LB.10 Energi Masuk pada Membran Kontaktor Hollow Fiber
Alur Komponen F (kg/jam) BM (kg/kmol) N (kmol/jam)
CpdT (kJ/kmol)
CpdT N (kJ/jam) 11 CH4 3.260,568 16 203,786 550,644 112.213,23 CO2 6.994,279 44 158,961 569,655 90.552,845 Total 202.766,075Dibuat: Proses berlangsung adiabatis (dQ/dt = 0)
dT dQ = Qout – Qin 0 = Qout – 202.766,075 Qout = 202.766,075 kJ/jam out =
Temperatur pada alur keluar diperoleh dengan menggunakan metode trial and
error. Diperoleh temperatur pada alur keluar (alur 12) Membran Kontaktor
Hollow Fiber adalah sebesar Tout = 300,6 K ≈ 27,5oC.
Tabel LB.11 Energi Keluar pada Membran Kontaktor Hollow Fiber
Alur Komponen F (kg/jam) BM (kg/kmol) N (kmol/jam)
CpdT (kJ/kmol)
CpdT N (kJ/jam) 12 CH4 3,261 16 158,961 93,363 14.841,028 CO2 6.994,279 44 999,431 188,038 187.931,098 H2O (l) 17.989,765 18 0,204 90,306 18,403 Total 202.790,529Tabel LB.12 Neraca Energi Membran Kontaktor Hollow Fiber
Alur Masuk (kJ/jam) Alur Keluar (kJ/jam)
Umpan 202.766,075 -
Produk - 202.766,075
Total 202.766,075 202.766,075
LB.4 Tangki Akumulasi (F-410)
Fungsi: untuk menampung sementara gas metana sebelum masuk ke proses pencairan gas Claude.
F-410 12 13 25 CH4 (g) CH4 (g) CH4 (g) 25oC, 1 atm 22oC, 1 atm Tout, 1 atm H12 = 1.195,8 kJ/kg (Perry, 1999) H25 = 1.188,9 kJ/kg (Perry, 1999)
Qin = F12 . H12 + F25 . H25
= (3.227,962).(1.195,8) + (25.338,077).(1.188,9) = 33.984.437,543 kJ/jam
Dibuat : Proses berlangsung adiabatis (dQ/dt = 0)
dt dQ
= Qout – Qin
0 = Qout – 33.984.437,543 Qout = 33.984.437,543 kJ/jam
Energi keluar = Qout
(F13 . H13) = 33.984.437,543 (28.566,04).(H13) = 33.984.437,543 H13 = 1.189,68 kJ/kg
Dari data termodinamika metana (Perry, 1999) untuk H13 = 10.528,139 kJ/kg, maka Tout untuk alur 13 adalah 295,38 K ≈ 22,5oC.
Tabel LB.13 Neraca Energi Tangki Akumulasi
Alur Masuk (kJ/jam) Alur Keluar (kJ/jam)
Umpan 33.984.437,543 -
Produk - 33.984.437,543
Total 33.984.437,543 33.984.437,543
LB.5 Cooler (E-420)
Fungsi: untuk menurunkan suhu metana dari 105oC menjadi 27oC.
E-420 14 15 d c CH4 (g) H2O (l) CH4 (g) H2O (l) 105oC, 1 atm 27oC, 1 atm 25oC, 1 atm 40oC, 1 atm
H14 = 1.330,88 kJ/kg (Perry, 1999) Qin = F14 . H14 = (28.566,04).(1.330.88) = 38.017.970,92 kJ/jam H18 = 1.140 kJ/kg (Perry, 1999) Qout = F15 . H15 = (28.566,04).(1.140) = 32.565.285,26 kJ/jam dt dQ = Qout – Qin dt dQ = 32.565.285,26 – 38.017.970,92 = -5.452.685,658 kJ/jam
Data termodinamika air pendingin :
Hc (25oC) = 104,89 kJ/kg (Perry, 1999) Hd (40oC) = 167,47 kJ/kg (Perry, 1999) Jumlah air pendingin yang dibutuhkan :
m = d c H -H Q m = 67,47kJ/kg 1 -kJ/kg 89 , 104 kJ/jam 658 5.452.685, -m = kJ/jam 62,58 -658 5.452.685, -m = 87.131,442 kg/ja-m
Tabel LB.14 Neraca Energi Cooler
Alur Masuk (kJ/jam) Alur Keluar (kJ/jam)
Umpan 38.017.970,92 -
Produk - 32.565.285,26
dQ/dt -5.452.685,658 -
LB.6 Heat Exchanger I (E-430)
Fungsi: untuk menurunkan suhu metana dari 27oC menjadi -20oC.
E-430 15 16 25 24 CH4 (g) CH4 (g) CH4 (g) CH4 (g) 27oC, 1 atm -20oC, 1 atm Tin, 1 atm 22oC, 1 atm
Dari data termodinamika metana (Perry, 1999) : H15 = 1.140 kJ/kg (superheated metana) H16 = 1.009,8 kJ/kg (superheated metana) H25 = 1.188,9 kJ/kg (superheated metana) Qout = F25 . H25 + F16 . H16 = (25.338,077).(1.188,9) + (28.566,04).(1.009,8) = 58.970.426,893 kJ/jam
Dibuat : Proses berlangsung adiabatis (dQ/dt = 0)
dt dQ = Qout – Qin 0 = 58.970.426,893 – (F15 . H15 + F24 . H24) 0 = 58.970.426,893 – (28.566,04).(1.140) + (25.338,077).(H24) H24 = 1.042,113 kJ/kg
Dari data termodinamika metana (Perry, 1999) untuk H24 = 1.042,113 kJ/kg, maka T untuk alur 24 adalah 227,2 K ≈ -46oC.
Qin = F15 . H15 + F24 . H24
= (28.566,04).(1.140) + (25.338,077).(1.042,113) = 58.970.426,893 kJ/jam
Tabel LB.15 Neraca Energi Heat Exchanger I
Alur Masuk (kJ/jam) Alur Keluar (kJ/jam)
Umpan 58.970.426,893 -
Produk - 58.970.426,893
LB.7 Heat Exchanger II (E-440)
Fungsi: untuk menurunkan suhu metana dari -20oC menjadi -76oC.
E-440 19 20 24 23 CH4 (g) CH4 (g) CH4 (g) CH4 (g) -20oC, 1 atm -46oC, 1 atm -161,5oC, 1 atm Tout, 1 atm
Dari data termodinamika metana (Perry, 1999) : H19 = 1.009,8 kJ/kg (superheated metana) H23 = 796,9 kJ/kg (saturated metana) H24 = 1.042,1 kJ/kg (superheated metana) Qin = F19 . H19 + F23 . H23 = (21.424,53).(1.009,8) + (25.338,077).(796,9) = 41.826.403,9 kJ/jam
Dibuat : Proses berlangsung adiabatis (dQ/dt = 0)
dt dQ = Qout – Qin 0 = (F24 . H24 + F20 . H20) – 41.826.403,9 0 = (25.338,077).(1.042,1) + (21.424,53).(H20) – 41.826.403,9 H20 = 719,81 kJ/kg
Dari data termodinamika metana (Perry, 1999) untuk H20 = 719,81 kJ/kg, maka T untuk alur 20 adalah 197,6 K ≈ -76oC.
Qout = F24 . H24 + F20 . H20
= (25.338,077).(1.042,1) + (21.424,53).(719,81) = 41.826.403,9 kJ/jam
Tabel LB.16 Neraca Energi Heat Exchanger II
Alur Masuk (kJ/jam) Alur Keluar (kJ/jam)
Umpan 41.826.403,9 -
Produk - 41.826.403,9
LAMPIRAN C
PERHITUNGAN SPESIFIKASI ALAT
LC.1 Elevator (J-111)
Fungsi : Untuk mengangkut sampah dari timbangan ke thresser.
Jumlah : 1 buah
Bahan konstruksi : Besi
Laju bahan yang diangkut : 20.000 kg/jam Faktor keamanan : 20%
Kapasitas = feed x (1 + faktor keamanan) = 20.000 x (1+0,2)
= 24.000 kg/jam
Dari tabel 21.8 Perry 1999, karena kapasitas lebih besar dari 14 ton/jam, maka bucket elevator dipilih dengan spesifikasi :
Ukuran bucket = ( 6 x 4 x 4 ½ ) in Jarak tiap bucket = 12 in
Elevator center = 25 ft Kecepatan putar = 43 rpm Kecepatan bucket = 225 ft/menit Daya head shaft = 1 Hp
Diameter tail shaft = 1 11/16 in Diameter head shaft = 1 15/16 in Pully tail = 14 in Pully tail = 20 in Lebar head = 7 in Effesiensi motor = 80% Daya tambahan = 0,02 Hp/ft
Daya P = (Elevator center x daya tambahan) + daya head shaft (Perry, 1999) = 25 x (0,02) + 1
= 1,5 Hp (Perry dan Green, 1999)
LC.2 Thresser (C-110)
Fungsi : Untuk mengecilkan ukuran sampah organik yang akan diolah. Bahan konstruksi : Besi
Merek : HGT-6000
Jumlah : 3 unit
Kecepan mesin : 5-15 ton/jam Ukuran hasil cacahan : 0,5-1 cm.
(Unit Penelitian Bioteknologi Perkebunan Bogor, 2008)
LC.3 Screw Conveyor 1 (J-121)
Fungsi : Mengangkut sampah organik ke tangki penampung. Jenis : Horizontal screw conveyor
Bahan konstruksi : Carbon steel Kondisi operasi:
Temperatur = 25oC Tekanan = 1 atm
Laju alir bahan : F = 20.000 kg/jam = 44.092,45 lb/jam
Densitas bahan (bulk density) : ρ = 300 kg/m3 = 18,73 lb/ft3 (Sudrajat, 2002) Jarak angkut : L = 10 m = 32,81 ft
Perhitungan
a. Laju alir volumetrik
Direncanakan dalam 1 jam proses cukup ditempuh 1/6 jam kerja (10 menit), maka laju alir volumetrik dalam 10 menit kerja adalah:
kerja) menit (10 /jam ft 2.354,11 lb/ft 18,73 lb/jam 44.092,45 ρ F Q 3 3 b. Data conveyor
Dipilih screw conveyor dengan diameter 20 in.
Dari Tabel 5.3 dan Tabel 5.4 Walas (1988) didapatkan harga: Kecepatan putaran maksimum (ω max) = 40 rpm
Kapasitas maksimum (Q max) = 2.485 ft3/jam
Horse power factor (f) = 1,7 c. Daya conveyor Kecepatan putaran (ω): rpm 37,89 /jam ft 2.485 rpm 40 /jam ft 2.354,11 max Q max ω Q ω 3 3 Daya conveyor: P = [s . ω + f . . ρ] L / 10-6 P = [510 x 37,89 + 1,7 x 2.354,11 x 18,73] 32,81 / 10-6 P = 3,09 hp
Efisiensi conveyor 80 %, maka
hp 86 , 3 8 , 0 09 , 3 P
Maka dipilih conveyor dengan daya 4 hp.
LC.4 Tangki Penampung Sampah (F-120)
Fungsi : menampung hasil cacahan sampah dari thresser. Bentuk : Silinder tegak dengan alas dan tutup ellipsoidal. Bahan konstruksi : Plate steel SA-167 , tipe 304
Kondisi operasi : - Temperatur : 25oC - Tekanan : 1 atm Laju alir sampah organik = 20.000 kg/jam
Densitas sampah organik = 300 kg/m3 (Sudrajat, 2002) Kebutuhan perancangan = 1 hari
Faktor keamanan = 20% Desain Tangki Ukuran tangki : a. Volume tangki Volume sampah, V = V = = 1.600 m 3
= 1.600 x (1,2) = 1.920 m3 Direncanakan menggunakan 6 unit tangki.
Jadi, volume untuk tiap tangki = 1.920 / 6 = 320 m3.
b. Diameter dan tinggi tangki
Direncanakan perbandingan diameter dengan tinggi tangki silinder, D : H = 2 : 3 V = πD2H 320 = πD2 D 320 = πD3 D = 6,46 m ; H = 3/2D = 3/2 x 6,46 = 9,69 m. Jadi, D = 6,46 m = 21,19 ft H = 9,69 m = 31,79 ft
c. Tebal dinding tangki
Tinggi bahan dalam tangki = Tinggi tangki tangki
Volume bahan
Volume
Tinggi bahan dalam tangki = 9,69 920 . 1 600 . 1 = 8,07 m Tekanan hidrostatik: P =
× g × h = 300 kg/m3 × 9,8 m/s2 × 8,07 m = 23.725,8 Pa = 23,725 kPaTekanan operasi (Po) = 1 atm = 101,325 kPa
Ptotal = Po + P = 101,325 kPa + 23,725 kPa = 125,05 kPa Faktor kelonggaran = 20 %
Maka, Pdesign = (1,2) × (125,05 kPa) = 150,06 kPa
Direncanakan menggunakan bahan konstruksi plate steel SA-167, tipe 304 Dari Brownell & Young (1959) Appendix D, diperoleh data :
Allowable stress (S) = 18.750 psi = 129.276,7 kPa Effisiensi Sambungan (E) = 0,8
Tebal dinding silinder tangki : t =
t = = 0,005m t = 0,197in
Faktor Korosi = 0,125 in (Timmerhaus,1980) Maka tebal dinding = 0,197 in + 0,125 in = 0,322 in.
Dari tabel 5.4 Brownell & Young, 1979 dipilih tebal tangki 0,36 in.
LC.5 Screw Conveyor 2 (J-211)
Fungsi : Mengangkut sampah organik ke Fermentor. Jenis : Horizontal screw conveyor
Bahan konstruksi : Carbon steel Kondisi operasi:
Temperatur = 25oC Tekanan = 1 atm
Laju alir bahan : F = 20.000 kg/jam = 44.092,45 lb/jam
Densitas bahan (bulk density) : ρ = 300 kg/m3 = 18,73 lb/ft3 (Sudrajat, 2002) Jarak angkut : L = 10 m = 32,81 ft
Perhitungan
a. Laju alir volumetrik
Direncanakan dalam 1 jam proses cukup ditempuh 1/6 jam kerja (10 menit), maka laju alir volumetrik dalam 10 menit kerja adalah:
kerja) menit (10 /jam ft 2.354,11 lb/ft 18,73 lb/jam 44.092,45 ρ F Q 3 3 b. Data conveyor
Dipilih screw conveyor dengan diameter 20 in.
Dari Tabel 5.3 dan Tabel 5.4 Walas (1988) didapatkan harga: Kecepatan putaran maksimum (ω max) = 40 rpm
Kapasitas maksimum (Q max) = 2.485 ft3/jam
Faktor S = 510
Horse power factor (f) = 1,7 c. Daya conveyor
Kecepatan putaran (ω): rpm 37,89 /jam ft 2.485 rpm 40 /jam ft 2.354,11 max Q max ω Q ω 3 3 Daya conveyor: P = [s . ω + f . . ρ] L / 10-6 P = [510 x 37,89 + 1,7 x 2.354,11 x 18,73] 32,81 / 10-6 P = 3,09 hp
Efisiensi conveyor 80 %, maka
hp 86 , 3 8 , 0 09 , 3 P
Maka dipilih conveyor dengan daya 4 hp.
LC.6 Fermentor (R-210)
Fungsi : Tempat berlangsungnya proses fermentasi anaerobik. Bentuk : Silinder tegak dengan alas datar dan tutup ellipsoidal Bahan konstruksi : Carbon Steel SA-285 Grade A
Jumlah : 20 unit
Kondisi operasi:
Temperatur = 40 °C Tekanan = 1 atm Kebutuhan perancangan = 20 hari
Laju alir massa = 20.000 kg/jam = 480.000kg/hari
Densitas sampah = 300 kg/m3 (Sudrajat, 2002) Faktor keamanan = 20%
Desain Tangki a. Volume tangki
Laju alir volumetrik (Q) 3 kg/m 300 kg/hari 480.000 = 1.600 m3/hari Volume tangki, Vt = (1 + 0,2) 1.600 m3 = 1.920 m3
b. Diameter dan tinggi tangki
Direncanakan perbandingan tinggi tangki dengan diameter, Hs : D = 1 : 1 Direncanakan perbandingan tinggi head dengan diameter, Hh : D = 1 : 4
dimana: Hs = tinggi shell Hh = tinggi head D = diameter tangki
Volume shell tangki (Vs): 2 πD3 4 1 Hs πD 4 1 Vs
Volume tutup tangki (Vh): 2 πD3 24 1 Hh πD 6 1 Vs Volume tangki (V): 3 πD 24 7 920 . 1 Vh Vs V Maka: D = 12,8 m; Hs = 12,8 m
Diameter tutup = Diameter tangki = 12,8 m Tinggi head (Hh): Hh = ¼ D = 3,2 m Tinggi tangki (Ht): Ht = Hs + Hh = 16 m c. Tebal tangki
Tinggi bahan dalam tangki = Tinggi tangki tangki
Volume bahan
Volume
Tinggi bahan dalam tangki = 16 1920 1600 = 13,3 m Tekanan hidrostatik: P =
× g × h = 300 kg/m3 × 9,8 m/s2 × 13,3 m = 39.102 Pa = 39,102 kPaTekanan operasi (Po) = 1 atm = 101,325 kPa
Ptotal = Po + P = 101,325 kPa + 39,102 kPa = 140,427 kPa Faktor kelonggaran = 20 %
Maka, Pdesign = (1,2) × (140,427 kPa) = 168,512 kPa
Joint efficiency = 0,8 (Brownell dan Young, 1959)
Allowable stress = 17.500 psia (Brownell dan Young, 1959) = 120.657,83 kPa
in 441 , 0 m 011 , 0 kPa) (168,512 1,2 (0,8) kPa) 3 (120.657,8 2 m) (12,8 kPa) (168,512 1,2P 2SE PD t Faktor korosi = 0,125 in
Maka tebal shell yang dibutuhkan = 0,0,441 in + 0,125 in = 0,566 in
Tebal shell standar yang digunakan = ¾ in (Brownell dan Young, 1959) Tebal tutup tangki:
in 441 , 0 m 011 , 0 kPa) (168,512 0,2 (0,8) kPa) 3 (120.657,8 2 m) (12,8 kPa) (168,512 0,2P 2SE PD t Faktor korosi = 0,125 in
Maka tebal head yang dibutuhkan = 0,441 in + 0,125 in = 0,566 in
Tebal head standar yang digunakan = ¾ in (Brownell dan Young, 1959) d. Daya pengaduk
Jenis pengaduk : flat 6 blade turbin impeller Jumlah baffle : 4 buah
Pengaduk didesain dengan standar berikut:
Da : Dt = 1 : 3 J : Dt = 1 : 12 W : Da = 1 : 5 L : Da = 1 : 4 E : Da = 1:1
dengan:
Dt = diameter tangki L = panjang blade (daun) Da = diameter impeller W = lebar blade (daun) E = tinggi impeller dari dasar tangki J = lebar baffle (Geankoplis, 2003)
Jadi :
Diameter impeller (Da) = 1/3 Dt = 1/3 x 12,8 m = 4,3 m Tinggi pengaduk dari dasar tangki (E) = Da = 4,3 m Lebar baffle (J) = 1/12 Dt = 1/12 x 12,8 m = 1,1 m Lebar blade (W) = 1/5 Da = 1/5 x 4,3 m = 0,86 m
Panjang blade (L) = 1/4 Da = 1/4 x 4,3 m = 1,075 m Kecepatan pengadukan, N = 0,1 putaran/det
Viskositas sampah organik = μ = 0,00063 lbm/ft s = 0,0009 kg/ms
(Sudrajat, 2002) Bilangan Reynold,
μ ρ D N N 2 a Re (Geankoplis, 2003)
3 , 333 . 616 0009 , 0 300 4,3 0,1 N 2 Re Dari grafik 3.4-5 (Geankoplis, 2003) diperoleh Np = 4: P = NP.N3.Da5.ρ P = 4 x (0,1)3 x (4,3)5 x (300) P = 1.764,1 J/s = 1,76 kW P = 2,36 hp Efisiensi motor, η = 80 Daya motor = 8 , 0 36 , 2 = 2,95 hp LC.7 Pompa 1 (L-221)
Fungsi : Memompa ampas dari Fermentor ke Filter Press. Jenis : Pompa rotary
Bahan konstruksi : Commercial steel Jumlah : 2 unit
Kondisi operasi:
Tekanan = 1 atm Temperatur = 40°C
Laju alir massa (F) = 10.250 kg/jam = 6,28 lb/s
Densitas () = 1.002,69 kg/m3 = 62,54 lb/ft3 (Geankoplis, 2003) Viskositas slurry (c) = 0,752 cP = 5,05.10-4 lb/fts (Geankoplis, 2003) Perhitungan
Laju alir volumetrik, 3 lb/ft 62,54 lb/detik 6,28 ρ F Q = 0,1 ft3/s b. Diameter optimum
Perencanaan Diameter Pipa Pompa Untuk aliran turbulen (Nre >2100),
Di,opt = 3,9 × Q0,45 ρ0,13 (Peters, 2004)
dengan: Di,opt = diameter optimum (m) ρ = densitas (lbm/ft3) Q = laju volumetrik (ft3/s) Di,opt = 3,9 (Q)0,45 ()0,13 = 3,9 × (0,1 m3/s)0,45 × (62,54 kg/m3)0,13 = 2,37 in c. Spesifikasi pipa
Dari buku Geankoplis App A.5, dipilih pipa commercial steel:
Ukuran nominal : 3 in
Schedule number : 40
Diameter Dalam (ID) : 3,068 in = 0,256 ft = 0,078 m Diameter Luar (OD) : 3,5 in
Luas penampang dalam (At) : 0,0513 ft2 d. Kecepatan linear Kecepatan linear : v = A Q = 2 3 ft 0513 , 0 s / ft 0,1 = 1,95 ft/s e. Bilangan Reynold NRe = vD = lbm/ft.s 5,05.10 ) ft 256 , 0 )( s / ft 95 , 1 )( ft / lb 54 , 62 ( 4 -3 = 61.850,996 (aliran turbulen) f. Faktor fanning Dari Gbr. 2.10-3, (Geankoplis, 2003) :
- Untuk NRe = 61.850,996 dan
D
= 0,0006, diperoleh f = 0,0052
g. Instalasi pipa
Friction Loss:
1 Sharp edge entrance: hc = 0,5
gc . . 2 1 2 1 2 v A A = ) 174 , 32 )( 1 ( 2 ) 95 , 1 ( ) 0 1 ( 5 , 0 2 = 0,0297 ft.lbf/lbm 4 elbow 90°: hf = n.Kf. c g v . 2 2 = 4 (0,75) ) 174 , 32 ( 2 ) 95 , 1 ( 2 = 0,1781 ft.lbf/lbm 1 check valve: hf = n.Kf. c g v . 2 2 = 1 (2) ) 174 , 32 ( 2 ) 95 , 1 ( 2 = 0,2375 ft.lbf/lbm Pipa lurus 100 ft: Ff = 4f c g D v L . 2 . . 2 = 4(0,0052)
174 , 32 . 2 . 0,256 ) 95 , 1 ( 100 2 =0,483 ft.lbf/lbm1 Sharp edge exit: hex = n.Kex
c g v A A . . 2 1 2 2 2 1 = 1 (1,0)
174 , 32 1 2 ) 95 , 1 ( 0 1 2 2 = 0,0594 ft.lbf/lbm Total friction loss : F = 0,987 ft.lbf/lbmTinggi pemompaan, ∆z = 0 ft Static head, c g g z = 0 ft.lbf/lbm Velocity head, c 2 g v = 0 ft.lbf/lb
Pressure head, P = 0 ft.lbf/lb h. Daya pompa
Dari persamaan Bernoulli:
0 W F P g g z g v 2 1 s c c 2
(Geankoplis, 2003)
0 0,987ft.lbf/lbm 0 s ft.lb/lbf. 174 , 32 ft/s 174 , 32 ft 0 0 2 2 Ws Ws = -0,987 ft.lbf/lbmUntuk efisiensi pompa 80 , maka: Daya pompa : P = 550 m Ws P = 0,0141hp 8 , 0 550 6,28 0,987
Maka dipilih pompa dengan daya motor 1/20 hp.
LC.8 Filter Press (H-220)
Fungsi : Tempat memisahkan ampas cair dan padat untuk dijadikan pupuk. Jenis : Plate and frame filter press
Bahan konstruksi : Carbon Steel SA-285 Grade C Jumlah : 1 unit
Kondisi operasi:
Temperatur = 25 °C
Tekanan = 1 atm
Laju alir umpan = 9.600 kg/jam Laju alir filtrat = 6.000 kg/jam
Densitas filtrat = 997 kg/m3 (Sudrajat, 2002) Laju alir ampas = 3.600 kg/jam
Densitas cake = 1.430,2 kg/m3 (Sudrajat, 2002) Desain Filter Press
Volume Filtrat 1jam kg/m 97 9 kg/jam 6.000 3 = 6,02 m3
Volume cake pada filter press = 1jam kg/m 2 , 430 1 kg/jam 3.600 3 = 2,52 m3
Luas penyaringan efektif dihitung dengan menggunakan persamaan :
W) (1 W A) L E ( V s ) E 1 ( A L
(Foust, 1979)Dimana : L = tebal cake pada frame (m) A = luas penyaringan efektif (m2) E = poros partikel = 0,32
ρs = densitas solid (kg/m3 ) ρ = densitas filtrat (kg/m3
)
W = fraksi massa cake dalam umpan V = volume filtrat (m3) W = 0,375 kg/jam 600 . 9 kg/jam 3.600 umpan massa alir laju massa alir laju cake
Tebal cake pada frame diestimasikan = 20 cm = 0,2 m
Direncanakan setiap plate mempunyai luas 1 m2 maka luas efektif penyaringan (A): ) 375 , 0 (1 0,375 A) 2 , 0 32 , 0 ( 02 , 6 997 2 , 430 . 1 ) 32 , 0 1 ( A 2 , 0 A = 38,4 m2
Jumlah plate (n) = 38,4buah m 1 m 38,4 2 2 Faktor keamanan = 10 %
Jumlah plate yang dibutuhkan = 1,1 x 38,4 = 42,24 buah Maka diambil jumlah plate = 43 buah
Jumlah frame = jumlah plate = 43 buah
LC.9 Tangki Penampung Ampas Cair (F-230)
Fungsi : Menampung ampas cair setelah penyaringan pada filter press. Bentuk : Persegi Panjang
Bahan konstruksi : Beton kedap air Jumlah : 1 unit
Kondisi penyimpanan :
Temperatur = 30 °C Tekanan = 1 atm Kebutuhan perancangan = 1 hari
Laju alir massa = 5.760 kg/jam = 138.240 kg/hari
Densitas ampas cair = 1.028,6 kg/m3 (Sudrajat, 2002) Faktor kelonggaran = 20
Desain Tangki a. Volume tangki
Laju alir volumetrik (Q) 3 kg/m 6 , 028 . 1 kg/hari 138.240 = 134,4 m3/hari Volume cairan = 134,4 m3/hari 1 hari = 134,4 m3
Volume bak = (1 + 0,2) 134,4 m3 = 161,28 m3 b. Ukuran tangki
Direncanakan ukuran bak:
Panjang bak (p) = 2 x Lebar bak (l), maka p = 2 l Tinggi bak (t) = ½ x Lebar bak (l), maka t = ½ l Volume bak (V) = p x l x t 161,28 = 2 l x l x ½ l Lebar bak (l) = 5,44 m Panjang bak (p) = 10,88 m Tinggi bak (t) = 2,72 m b. Tekanan Tangki
Tinggi cairan dalam tangki 2,72m 2,267m m 28 , 161 m 134,4 3 3 Tekanan hidrostatik: P =
× g × h = 1.028,6 kg/m3 × 9,8 m/s2 × 2,267 m = 22.852 Pa = 22,85 kPaTekanan operasi (Po) = 1 atm = 101,325 kPa
Faktor kelonggaran = 20%
Maka, Pdesign = (1,2) × (124,175 kPa) = 149,01 kPa
LC.10 Blower 1 (G-311)
Fungsi : Mengalirkan gas bio dari Fermentor ke Adsorber. Jenis : Blower sentrifugal
Bahan konstruksi : Carbon Steel Jumlah : 1 unit
Kondisi operasi:
Temperatur = 30°C = 303,15 K Tekanan = 1 atm
Laju alir gas = 9.750 kg/jam
Tabel LC.1 Komposisi Umpan Masuk Blower 1
Komponen F (kg/jam) N (kmol/jam) % mol (xi) BM xi . BM CH4 3.090,75 193,172 55,92 16 8,947 CO2 6.630 150,682 43,62 44 19,193 H2S 1,0725 0,032 0,01 34 0,003 H2O (g) 28,1775 1,565 0,45 18 0,081 Total 9.750 345,451 100 28,224
BM Campuran = ∑xi . Bmi = 28,224 kg/kmol Densitas = 303,15 . 0,08206 . 1 28,224 . 1 zRT BM . P = 1,135 kg/m3 Faktor keamanan = 20 Desain Blower a. Volume gas
Laju alir volumetrik (Q) 3
kg/m 135 , 1 kg/jam 9.750 = 8.590,31 m3/jam = 5.056,07 ft3/min b. Daya blower
Daya blower (P) 33000 Q × × 144
(Perry dan Green, 1999)
Efisiensi blower (η) = 7 % hp 55 , 16 33000 /min ft 5.056,07 × ,75 0 × 144 P 3 LC.11 Adsorber I (D-310)
Fungsi : Menyerap gas H2S yang terkandung dalam gas bio. Bentuk : Fixed bed ellipsoidal
Bahan konstruksi : Carbon Steel SA-285 Grade C Jumlah : 1 unit
Kondisi operasi:
Temperatur = 41 °C = 314 K Tekanan = 1 atm
Laju alir H2S = 27,5 kg/hari = 0,8 kmol/hari Laju alir gas masuk = 249.600 kg/hari
Tabel LC.2 Komposisi Umpan Masuk Adsorber I
Komponen F (kg/hari) N (kmol/hari) % mol (xi) BM xi . BM CH4 79.123,2 4.945,2 55,918 16 8,95 CO2 169.728 3.857,5 43,619 44 19,19 H2S 27,5 0,8 0,009 34 0,003 H2O(g) 721,3 40,1 0,454 18 0,082 Total 249.600 8.843,6 100 28,23
BM Campuran = ∑xi . Bmi = 28,23 kg/kmol Densitas gas masuk =
303 . 0,08206 . 1 28,28 . 1 zRT BM . P = 1,135 kg/m3 Desain Adsorber
a. Volume Adsorben sponge iron (Fe2O3)
Kebutuhan adsorben 20 kg H2S/100 kg sponge iron
Densitas adsorben = 5.240 kg/m3 (Sudrajat, 2002) Porositas desain adsorber (ε) = 0,4
Jumlah adsorben S H kg 20 kg 100 S/hari H kg 5 , 7 2 2 2 iron sponge = 137,5 kg/hari Faktor keamanan = 20%
Jumlah adsorben aktual = 1,2 137,5 = 165 kg/hari
Volume adsorben 3 kg/m 240 . 5 ) 4 , 0 1 ( kg/hari 165 ) 1 ( m = 0,052 m 3 /hari
Direncanakan bed untuk 12 bulan operasi, maka banyaknya katalis: Volume bed = 0,052 m3/hari 30 hari/bulan 12 bulan
Volume bed = 18,72 m3 b. Ukuran adsorber
Direncanakan perbandingan tinggi tangki dengan diameter, Hs : D = 3 : 2 Direncanakan perbandingan tinggi head dengan diameter, Hh : D = 1 : 4 dimana: Hs = tinggi shell
Hh = tinggi head D = diameter tangki
Laju alir volumetrik gas masuk (Q) 3 kg/m 135 , 1 kg/hari 249.600 = 219.911,9 m3/hari
Kecepatan gas masuk yang ideal agar terjadi waktu pengontakkan yang cukup untuk reaksi dan menjaga agar penurunan tekanan tidak berlebihan adalah maksimum 10 ft/min (u = 4.389 m/hari)
Tinggi bed hari / m 219.911,9 m/hari 4.389 m 18,72 masuk gas Q u V 3 3 bed = 0,37 m = 1,21 ft
Luas penampang bed (A) 2
3 m 6 , 50 m 0,37 m 18,72 Tinggi V bed bed Diameter bed (D) 8,03m 28,34ft /4 m 50,6 /4 A 2
Diameter tangki = Diameter bed = 8,03 m Tinggi shell (Hs): Hs = 3/2 D = 12,05 m Tinggi head (Hh): Hh = ¼ D = 2,01 m
Tinggi tangki (Ht): Ht = Hs + 2 Hh = 16,07 m c. Tebal tangki
Tekanan operasi (Po) = 1 atm = 101,325 kPa Faktor kelonggaran = 20 %
Maka, Pdesign = (1,2) × (101,325 kPa) = 121,59 kPa
Joint efficiency = 0,8 (Brownell dan Young, 1959)
Allowable stress = 13.700 psia
= 94.457,85 kPa (Brownell dan Young, 1959) Tebal shell tangki:
in 25 , 0 m 0065 , 0 kPa) (121,59 1,2 (0,8) kPa) (94.457,85 2 m) (8,03 kPa) (121,59 1,2P 2SE PD t Faktor korosi = 0,125 in
Tebal shell yang dibutuhkan = 0,25 in + 0,125 in = 0,375 in
Tebal shell standar yang digunakan = 3/8 in (Brownell dan Young, 1959) Tebal tutup tangki:
in 25 , 0 m 0065 , 0 kPa) (121,59 0,2 (0,8) kPa) (94.457,85 2 m) (8,03 kPa) (121,59 0,2P 2SE PD t Faktor korosi = 0,125 in
Tebal head yang dibutuhkan = 0,25 in + 0,125 in = 0,375 in Tebal head standar yang digunakan = 3/8 in (Brownell dan Young, 1959)
LC.12 Blower 2 (G-321)
Fungsi : Mengalirkan gas bio dari Adsorber I ke Adsorber II. Jenis : Blower sentrifugal
Bahan konstruksi : Carbon Steel Jumlah : 1 unit
Kondisi operasi:
Temperatur = 25°C = 298,15 K Tekanan = 1 atm
Laju alir gas = 3.088,021 kg/jam
Tabel LC.3 Komposisi Umpan Masuk Blower 2
Komponen F (kg/jam) N (kmol/jam) % mol (xi) BM xi . BM CH4 3.059,843 191,24 99,19 16 15,87 H2O (g) 28,1775 1,565 0,81 18 0,15 Total 3.088,021 192,805 100 16,02
BM Campuran = ∑xi . Bmi = 1 ,02 kg/kmol Densitas = 298,15 . 0,08206 . 1 16,02 . 1 zRT BM . P = 0,655 kg/m3 Faktor keamanan = 20 Desain Blower a. Volume gas
Laju alir volumetrik (Q) 3
kg/m 655 , 0 kg/jam 3.088,021 = 4.714,54 m3/jam = 2.774,87 ft3/min b. Daya blower Daya blower (P) 33000 Q × × 144
(Perry dan Green, 1999)
Efisiensi blower (η) = 7 % hp 08 , 9 33000 /min ft 2.774,87 × ,75 0 × 144 P 3 LC.13 Adsorber II (D-320)
Fungsi : Menyerap uap air yang terkandung dalam gas bio. Bentuk : Fixed bed ellipsoidal
Jumlah : 1 unit Kondisi operasi:
Temperatur = 40,5 °C = 313,5 K Tekanan = 1 atm
Laju alir massa air = 29,8 kg/jam = 715,2 kg/hari
Densitas air = 997,08 kg/m3 (Geankoplis, 2003) Laju alir gas masuk = 247.077,6 kg/hari
Tabel LC.4 Komposisi Umpan Masuk Adsorber II
Komponen F (kg/hari) N (kmol/hari) % mol (xi) BM xi . BM CH4 78.331,2 4.895,7 55,92 16 8,95 CO2 168.031,2 3.818,9 43,62 44 19,19 H2O(g) 715,2 39,7 0,46 18 0,08 Total 247.077,6 8.754,3 100 28,22
BM Campuran = ∑xi . Bmi = 28,22 kg/kmol Densitas gas masuk =
303 . 0,08206 . 1 28,22 . 1 zRT BM . P = 1,135 kg/m3 Desain Adsorber
a. Volume Adsorben silica gel
Kemampuan penyerapan silica gel 0,4 kali massa kering (Engineertoolbox,2012).
Kebutuhan adsorben 40 kg H2O / 100 kg silica gel
Densitas adsorben = 720 kg/m3 (Engineertoolbox,2012). Porositas desain adsorber (ε) = 0,4
Jumlah adsorben S H kg 40 kg 100 O/hari H kg 2 , 15 7 2 2 iron sponge = 1.788 kg/hari Faktor keamanan = 20%
Jumlah adsorben aktual = 1,2 1.788 = 2.145,6 kg/hari
Volume adsorben 3 kg/m 720 ) 4 , 0 1 ( kg/hari 2.145,6 ) 1 ( m = 4,97 m3/hari
Direncanakan bed untuk 1 bulan operasi, maka banyaknya katalis: Volume bed = 4,97 m3/hari 30 hari/bulan
Volume bed = 149,1 m3
b. Ukuran adsorber
Direncanakan perbandingan tinggi tangki dengan diameter, Hs : D = 3 : 2 Direncanakan perbandingan tinggi head dengan diameter, Hh : D = 1 : 4 dimana: Hs = tinggi shell
Hh = tinggi head D = diameter tangki
Laju alir volumetrik gas masuk (Q) 3 kg/m 135 , 1 kg/hari 247.077,6 = 215.046,3 m3/hari
Kecepatan gas masuk yang ideal agar terjadi waktu pengontakkan yang cukup untuk reaksi dan menjaga agar penurunan tekanan tidak berlebihan adalah maksimum 10 ft/min (u = 4.389 m/hari)
Tinggi bed hari / m 215.046,3 m/hari 4.389 m 149,1 masuk gas Q u V 3 3 bed = 3,04 m
Luas penampang bed (A) 2
3 m 05 , 49 m 3,04 m 149,1 Tinggi V bed bed Diameter bed (D) 7,9m 25,9ft /4 m 49,05 /4 A 2
Diameter tangki = Diameter bed = 7,9 m Tinggi shell (Hs): Hs = 3/2 D = 11,85 m Tinggi head (Hh): Hh = ¼ D = 1,975 m Tinggi tangki (Ht): Ht = Hs + 2 Hh = 15,8 m c. Tebal tangki
Tekanan operasi (Po) = 1 atm = 101,325 kPa Faktor kelonggaran = 20 %
Maka, Pdesign = (1,2) × (101,325 kPa) = 121,59 kPa
Allowable stress = 13.700 psia
= 94.457,85 kPa (Brownell dan Young, 1959) Tebal shell tangki:
in 236 , 0 m 006 , 0 kPa) (121,59 1,2 (0,8) kPa) (94.457,85 2 m) (7,9 kPa) (121,59 1,2P 2SE PD t Faktor korosi = 0,125 in
Tebal shell yang dibutuhkan = 0,236 in + 0,125 in = 0,361 in
Tebal shell standar yang digunakan = 3/8 in (Brownell dan Young, 1959) Tebal tutup tangki:
in 236 , 0 m 006 , 0 kPa) (121,59 0,2 (0,8) kPa) (94.457,85 2 m) (7,9 kPa) (121,59 0,2P 2SE PD t Faktor korosi = 0,125 in
Tebal head yang dibutuhkan = 0,236 in + 0,125 in = 0,361 in
Tebal head standar yang digunakan = 3/8 in (Brownell dan Young, 1959)
LC.14 Blower 3 (G-331)
Fungsi : Mengalirkan gas bio dari Adsorber II ke Membran Kontaktor Hollow Fiber.
Jenis : Blower sentrifugal Bahan konstruksi : Carbon Steel Jumlah : 1 unit
Kondisi operasi:
Temperatur = 40,5°C = 313,65 K Tekanan = 1 atm
Tabel LC.5 Komposisi Umpan Masuk Blower 3 Komponen F (kg/jam) N (kmol/jam) % mol (xi) BM xi . BM CH4 3.260,57 257,563 56,18 16 8,989 CO2 6.994,28 200,909 43,82 44 19,281 Total 10.254,85 458,472 100 28,27
BM Campuran = ∑xi . Bmi = 28,27 kg/kmol Densitas = 313,65 . 0,08206 . 1 28,27 . 1 zRT BM . P = 1,098 kg/m3 Faktor keamanan = 20 Desain Blower a. Volume gas
Laju alir volumetrik (Q) 3
kg/m 098 , 1 kg/jam 10.254,85 = 9.339,57 m3/jam = 5.497,06 ft3/min b. Daya blower Daya blower (P) 33000 Q × × 144
(Perry dan Green, 1999)
Efisiensi blower (η) = 7 % hp 99 , 17 33000 /min ft 5.497,06 × ,75 0 × 144 P 3
LC.15 Membran Kontaktor Hollow Fiber (D-330)
Fungsi : Memisahkan produk hasil fermentasi berupa CO2 dari produk utama CH4.
Bentuk : hollow fiber (shell and tube membran) Jumlah : 1 unit
Perhitungan :
Laju alir masuk = 246.116,3 kg/hari
Densitas gas bio = {(ρ CH4 x XCH4) + (ρ CO2 x XCO2)} = {(0,717 x 0,32) + (2,814 x 0,68)} = 0,229 + 1,91 = 2,14 kg/m3
Laju alir volumetrik =
= 115.007,6 m3/hari = 4.791.983,33 L/jam
Data spesifikasi membran hollow fiber yang sesuai adalah: - Tipe : Ultrafiltrasi
- Jenis : Hollow Fiber - Model : U-220
- Material : PP
- Dimensi : Dia. 2” x L 20” - Kapasitas : 150 L/jam - Jumlah filter : 42.691 unit (GDP Filter, 2011)
LC.16 Blower 4 (G-411)
Fungsi : Mengalirkan gas bio dari Membran Kontaktor Hollow
Fiber ke Tangki Akumulasi.
Jenis : Blower sentrifugal Bahan konstruksi : Carbon Steel Jumlah : 1 unit
Kondisi operasi:
Temperatur = 25°C = 298,15 K Tekanan = 1 atm
Laju alir gas = 3.227,96 kg/jam
BM = 16 kg/kmol Densitas = 298,15 . 0,08206 . 1 16 . 1 zRT BM . P = 0,654 kg/m3 Faktor keamanan = 20
Desain Blower a. Volume gas
Laju alir volumetrik (Q) 3
kg/m 654 , 0 kg/jam 96 , 227 . 3 = 4.935,72 m3/jam = 2.905,06 ft3/min b. Daya blower Daya blower (P) 33000 Q × × 144
(Perry dan Green, 1999)
Efisiensi blower (η) = 7 % hp 51 , 9 33000 /min ft 2.905,06 × ,75 0 × 144 P 3
LC.17 Tangki Akumulasi Metana Gas (F-410)
Fungsi : Menampung metana gas.
Bentuk : Silinder tegak dengan alas dan tutup ellipsoidal Bahan konstruksi : Carbon Steel SA-212 Grade A
Jumlah : 1 unit Kondisi operasi:
Temperatur = 22 °C = 295 K Tekanan = 1 atm
Kebutuhan perancangan = 1 hari
Laju alir massa = 28.566,04 kg/jam = 685.584,96 kg/hari
Densitas = 295 . 0,08206 . 1 16 . 1 zRT BM . P = 0,66 kg/m3 Faktor keamanan = 20 Desain Tangki a. Volume tangki
Laju alir volumetrik (Q) 3 kg/m 66 , 0 kg/hari 685.584,96 = 1.038.765,1 m3/hari Volume gas = 1.038.765,1 m3/hari 1 hari = 1.038.765,1m3
b. Diameter dan tinggi tangki
Direncanakan perbandingan tinggi tangki dengan diameter, Hs : D = 5 : 4 Direncanakan perbandingan tinggi head dengan diameter, Hh : D = 1 : 4 dimana: Hs = tinggi shell
Hh = tinggi head D = diameter tangki
Volume shell tangki (Vs): 2 πD3 16 5 Hs πD 4 1 Vs
Volume tutup tangki (Vh): 2 πD3 24 1 Hh πD 6 1 Vs Volume tangki (V): 3 πD 48 19 12 1.246.518, Vh 2 Vs V Maka: D = 100 m; Hs = 125 m
Diameter tutup = Diameter tangki = 100 m Tinggi head (Hh): Hh = ¼ D = 25 m Tinggi tangki (Ht): Ht = Hs + 2 Hh = 175 m c. Tebal tangki P = 1 1.038.765, 295 . 0,08206 16 1 . 685.584,96 V RT BM G t V nRT = 1 atm P = 101,325 kPa
Tekanan operasi (Po) = 1 atm = 101,325 kPa
Ptotal = Po + P = 101,325 kPa + 101,325 kPa = 202,65 kPa Faktor kelonggaran = 20 %
Maka, Pdesign = (1,2) × (202,65 kPa) = 243,18 kPa
Joint efficiency = 0,8 (Brownell dan Young, 1959)
Allowable stress = 17.500 psia
Tebal shell tangki: in 96 , 4 m 126 , 0 kPa) (243,18 1,2 (0,8) kPa) 3 (120.657,8 2 m) (100 kPa) (243,18 1,2P 2SE PD t Faktor korosi = 0,125 in
Tebal shell yang dibutuhkan = 4,96 in + 0,125 in = 5,085 in
Tebal shell standar yang digunakan = 51/8 in (Brownell dan Young, 1959) Tebal tutup tangki:
in 96 , 4 m 126 , 0 kPa) (243,18 0,2 (0,8) kPa) 3 (120.657,8 2 (100m) kPa) (243,18 0,2P 2SE PD t Faktor korosi = 0,125 in
Tebal head yang dibutuhkan = 4,96 in + 0,125 in = 5,085 in
Tebal head standar yang digunakan = 51/8 in (Brownell dan Young, 1959)
LC.18 Kompresor (G-421)
Fungsi : Menaikkan tekanan gas CH4 dari 1 bar menjadi 60 bar. Jenis : Multistage reciprocating compressor
Jumlah : 1 unit Kondisi operasi:
Temperatur masuk = 22,23 °C = 295,38 K
Tekanan masuk = 1 bar = 100 kPa = 0,987 atm = 2.088,55 lbf/ft2 Tekanan keluar = 60 bar = 6.000 kPa = 59,22 atm = 125.313,28 lbf/ft2 Laju alir gas = 28.566,04 kg/jam = 685.584,96 kg/hari
Densitas = 295,38 . 0,08206 . 1 16 . 0,987 zRT BM . P = 0,66 kg/m3 = 0,04 lb/ft3 Faktor keamanan = 20
Desain Kompresor a. Volume gas
Laju alir volumetrik (Q) 3 kg/m 66 , 0 kg/hari 685.584,96 = 1.038.765,1 m3/hari = 25.474,75 ft3/menit = 424,58 ft3/s b. Daya kompresor P 1 P P qfm × P 1 k Ns × k × 3,03.10 (k 1)/k.Ns 1 2 1 1 5 (Peters, 2004)
dimana : P = daya yang dibutuhkan (hp) Ns = jumlah tahap kompresi
qfml = laju alir gas volumetrik (ft3/menit) P1 = tekanan masuk (lbf/ft2)
P2 = tekanan keluar (lbf/ft2)
k = rasio panas spesifik gas CO2 = 1,31 (Perry, 1999)
P 1 2.088,55 125.313,28 24.474,75 × 2.088,55 1 31 , 1 4 × 1,31 × 3,03.10-5 (1,311)/1,31 .4 P = 7926,7 hp Efisiensi kompresor (η) = 7 % hp 9 , 568 . 10 75 , 0 7 , 7926 P
c. Temperatur keluaran kompresor k.Ns / ) 1 k ( 1 2 1 2 P P × T T (Peters, 2004) 4 . 31 , 1 / ) 1 31 , 1 ( 2 2.088,55 125.313,28 × 295,38 T T2 = 372,18 K = 99,03 oC d. Diameter pipa ekonomis
Diameter pipa ekonomis (De) dihitung dengan persamaan :
De = 3,9 (Q)0,45()0,13 (Peters, 2004) = 3,9 (424,58)0,45 (0,04) 0,13 = 39,07 in
Dipilih material pipa commercial steel 42 in Schedule XS : Diameter dalam (ID) = 41 in = 3,42 ft = 1,04 m Diameter luar (OD) = 42 in = 3,5 ft = 1,07 m
Luas penampang (A) = 10,73 ft2 (Brownell dan Young, 1959)
LC.19 Cooler (E-420)
Fungsi : Menurunkan suhu gas metana yang keluar dari kompresor dari 99,03 °C menjadi 26,85 oC.
Tipe : Shell and tube heat exchanger Jumlah : 1 unit
Fluida panas (gas metana)
Laju alir umpan masuk = 28.566,04 kg/jam = 62.977,3 lbm/jam Temperatur awal (T1) = 99,03 °C = 210,25 °F Temperatur akhir (T2) = 26,85 °C = 80,33 °F
Fluida dingin (air pendingin)
Laju alir air masuk = 43.503,16kg/jam = 95.908 lbm/jam Temperatur awal (t1) = 25 °C = 77 °F Temperatur akhir (t2) = 55 °C = 131 °F
Panas yang diserap (Q) = 5.452.685,7kJ/jam = 5.168.128,5 Btu/jam
1. t = beda suhu sebenarnya
Fluida Panas Fluida dingin Selisih
T1 = 210,25 F Temperatur lebih tinggi t2 = 131F t1 = 79,25F T2 = 80,33 F Temperatur lebih rendah t1 = 77F t2 = 3,33F T1 – T2 = 129,9F Selisih t2 – t1 = 54F t2 – t1 = -75,9F
94 , 23 79,25 3,33 ln 75,9 -Δt Δt ln Δt Δt LM TD 1 2 1 2 F 2,41 54 129,9 t t T T R 1 2 2 1 41 , 0 77 25 , 210 54 t T t t S 1 1 1 2
Untuk R = 2,41 dan S = 0,41, diperoleh FT = 0,92 untuk 3-6 shell and tube HE (Gbr. 20, Kern, 1965) Maka t = FT LMTD = 0,92 28,33 = 26,06 F 2. Tc dan tc 2 33 , 80 25 , 210 2 T T Tc 1 2 = 145,29 F 2 131 77 2 t t t 1 2 c = 104 F
3. Design overall coefficient (UD)
a. Dari Tabel 8, Kern (1965), cooler untuk fluida panas medium organic dan fluida dingin air diperoleh UD = 50-125
Diestimasi UD = 125 Btu/jam ft2F
Luas permukaan untuk perpindahan panas,
2 o o 2 D ft 01 , 469 . 1 F 06 , 26 F ft jam Btu 135 Btu/jam 5 5.168.128, Δt U Q A
Data tube yang digunakan:
OD tube = ¾ in Pitch, PT = 1 in square pitch
BWG = 16 ID = 0,62 in (Tabel 10, Kern) Panjang = 16 ft a’ = 0,1963 ft2/ft (Tabel 10, Kern) Jumlah tube, Nt 467,7buah
1963 , 0 6 1 1.469,01 a' L A
Dari Tabel 9, Kern (1965), untuk ¾ in OD tube 1 in square pitch, maka jumlah tube terdekat yang dipilih adalah 468 tubes dengan shell ID 29 in. b. Koreksi UD
F ft jam Btu 9 , 134 F 06 , 26 ft 89 , 469 . 1 Btu/jam 5 5.168.128, Δt A Q UD 2 2
Fluida dingin : sisi tube (air pendingin)
4. Flow area tube,
Jumlah tube pass, n = 6
Flow area tiap tube, at’ = 0,302 in2
(Kern, 1965) 2 ' t t 0,16ft 6 144 302 , 0 468 n 144 a Nt a 5. Kecepatan massa 16 , 0 95.908 t t a W G = 2 ft . jam lbm 425 . 599 6. Bilangan Reynold Pada tc = 104 F = 0,69 cP = 1,6698 lbm/ft jam (Gbr.14, Kern) 12 62 , 0 D = 0,052 ft (Kern, 1965) μ G D Ret t 667 . 18 425 . 599 0,052 Re 1,6698 t
7. Taksir jH dari Gbr.24, Kern L/D = 309,67, diperoleh jH = 55 8. Pada tc = 104 F
c = 0,99 Btu/lbmF (Kern, 1965) k = 0,36 Btu/jam.ft2(oF/ft) (Kern, 1965)
Fluida panas : sisi shell,(gas metana)
4’. Flow area shell
Jumlah shell pass, n’ = 3
Ds = Diameter dalam shell = 21,25 in B = baffle spacing = 12 in PT = tube pitch = 1 in C’ = clearance = PT – ODtube C’ = 1 – ¾ = 0,25 in n' P 144 B ' C Ds a T s 2 s
0
,
147
ft
3
1
144
2
1
25
,
0
25
,
1
2
a
’. Kecepatan massa 1476 , 0 62.977,3 s s a W G = 2 ft . jam lbm 5 , 675 . 426 ’. Bilangan Reynold Pada Tc = 145,29 F = 0,0115 cP = 0,0278 lbm/ft jam (Gbr.14, Kern) ft 079 , 0 12 95 , 0 De (Kern, 1965) μ G D Res e s 1 , 843 . 227 . 1 0,08 s Re 0,0278 5 , 275 . 426 66 , 1 6698 , 1 0,99 k μ c 3 1 3 1
0,36
9. 3 1 k μ c k H j t i hD
1,66 0,05 0,36 80 t i h t i h = 632,9 Btu/jam.ft 3 .oF10. Koreksi hi/Φt terhadap permukaan
OD
ID
t i h t io h Anggap: 1 t 0,75 0,62 9 , 632 hio hio = 523,19 Btu/jam.ft2.oF7’. Taksir jH dari Gbr.28, Kern (1965), diperoleh jH = 650 8’. Pada Tc = 145,29 F c = 0,57 Btu/lbm F (Kern, 1965) k = 0,02 Btu/jam.ft2(oF/ft) (Kern, 1965) 93 , 0 0,02 0278 , 0 0,57 k μ c 3 1 3 1 9’. 3 1 k μ c k H j s o h
De
,95 0,079 0,02 650 0 s o h s o h = 152,3 Btu/jam.ft 2 .oF Anggap: 1 s ho = 152,3 Btu/jam.ft2.oF ___________________________________________________________________ 11. Clean Overall coefficient, UCF ft Btu/jam 9 , 117 3 , 152 19 , 523 3 , 152 19 , 523 o h io h o h io h UC 2 0,004 78 9 , 117 78 9 , 117 U U U U R D C D C d
Rd hitung Rd batas ketentuan, dimana Rd batas yang diizinkan adalah sebesar 0,002 maka spesifikasi cooler dapat diterima.
Pressure Drop
Fluida dingin : sisi tube (air pendingin)
1. Untuk Ret = 18.667
f = 0,0003 (Kern, 1965) s = 1
Fluida panas : sisi shell (gas metana)
1’. Res = 1.227.843,1
f = 0,0007 (Kern, 1965) s = 0,55
2. t 10 2 t t . s . ID . 10 . 22 , 5 L.n . f.G P 1 ,62.1. 0 . 10 . 22 , 5 6 . 16 . ) 425 . 599 0,0003.( P 10 2 t ∆Pt = 0,32 psi 3. Untuk Gt = 599.425 2.g' V2 = 0,031 (Kern, 1965) psi 74 , 0 0,031 1 6 . 4 2.g' V s n 4 P 2 r PT = Pt + Pr = 0,32 + 0,74 PT = 1,06 psi
PT yang diperbolehkan = 10 psi
2’. B L 12 1 N 6 1 12 16 12 1 N ft 771 , 1 12 25 , 21 Ds 3’. s 10 2 s s . s . De . 10 . 22 , 5 1) Ds.(N . f.G P 1 . 55 , 0 . 079 , 0 . 10 . 22 , 5 6 1 . 771 , 1 . ) 5 , 675 . 426 0,0007.( P 10 2 s Ps = 1,59 psi
Ps yang diperbolehkan = 10 psi
LC.20 Heat Exchanger I (E-440)
Fungsi : Menurunkan suhu gas metana 60 bar dari 26,85oC menjadi -19,55oC dengan menggunakan media pendingin gas metana recycle.
Tipe : Shell and tube heat exchanger Jumlah : 1 unit
Fluida panas (gas metana)
Laju alir umpan masuk = 28.566,04 kg/jam = 62.977,3 lbm/jam
Temperatur awal (T1) = 26,85 °C = 80,33 °F Temperatur akhir (T2) = -19,55 °C = -3,19 °F Fluida dingin (metana recycle)
Laju alir fluida masuk = 25.338,1 kg/jam = 55.860,9 lbm/jam Temperatur awal (t1) = -45,95 °C = -50,71 °F Temperatur akhir (t2) = 21,85 °C = 71,33 °F
Panas yang diserap (Q) = 2.440.845,3 kJ/jam = 2.313.465,9 Btu/jam
1. t = beda suhu sebenarnya
Fluida Panas Fluida dingin Selisih
T1 = 80,33 F Temperatur lebih tinggi t2 = 71,33F t1 = 9F T2 = -3,19 F Temperatur lebih rendah t1 = -50,71F t2 = 47,52F T1 – T2 = 83,52F Selisih t2 – t1 = 122,04F t2 – t1 = 38,52F 15 , 23 9 47,52 ln 38,52 Δt Δt ln Δt Δt LM TD 1 2 1 2 F 684 , 0 122,04 83,52 t t T T R 1 2 2 1 931 , 0 ) 71 , 50 ( 33 , 80 122,04 t T t t S 1 1 1 2
Untuk R = 0,684 dan S = 0,931, diperoleh FT = 0,85 untuk 4-8 shell and tube HE (Kern, 1965) Maka t = FT LMTD = 0,85 23,15 = 19,68 F 2. Tc dan tc 2 ) 19 , 3 ( 33 , 80 2 T T T 1 2 c = 38,57 F 2 33 , 71 71 , 50 2 t t t 1 2 c = 10,31 F
3. Design overall coefficient (UD)
a. Dari Tabel 8 Kern (1965), diestimasi UD = 55 Btu/jam ft2F Luas permukaan untuk perpindahan panas,
2 o o 2 D ft 3 , 137 . 2 F 68 , 19 F ft jam Btu 55 Btu/jam 9 2.313.465, Δt U Q A
Data tube yang digunakan:
OD tube = ¾ in Pitch, PT = 1 in square pitch
BWG = 16 ID = 0,62 in (Tabel 10, Kern) Panjang = 16 ft a’ = 0,1963 ft2/ft (Tabel 10, Kern) Jumlah tube, Nt 680,5buah
1963 , 0 6 1 2.137,3 a' L A
Dari Tabel 9, Kern (1965), untuk ¾ in OD tube 1 in square pitch, maka jumlah tube terdekat yang dipilih adalah 748 tubes dengan shell ID 35 in. b. Koreksi UD A = 748 x 16 x 0,1963 = 2349,32 ft2 F ft jam Btu 50 F 68 , 19 ft 32 , 2349 Btu/jam 9 2.313.465, Δt A Q UD 2 2
Fluida panas : sisi tube (gas metana)
4. Flow area tube,
Jumlah tube pass, n = 8
Flow area tiap tube, at’ = 0,302 in2 (Kern, 1965) 2 ' t t 0,196ft 8 144 302 , 0 748 n 144 a Nt a 5. Kecepatan massa 196 , 0 62.977,3 t t a W G = 2 ft . jam lbm 8 , 312 . 321 6. Bilangan Reynold Pada tc = 10,31 F = 0,0098 cP = 0,024 lbm/ft jam (Kern, 1965) 12 62 , 0 D = 0,052 ft (Kern, 1965)
Fluida dingin : sisi shell,( metana recycle)
4’. Flow area shell
Jumlah shell pass, n’ = 4
Ds = Diameter dalam shell = 19,25 in B = baffle spacing = 12 in PT = tube pitch = 1 in C’ = clearance = PT – ODtube C’ = 1 – ¾ = 0,25 in ' n P 144 B ' C Ds a T s 2 s