١
ﯽﻧاﻮﯿﺣ و ﯽﺘﺴﯾز دﻮﮐ تاﺮﺛا ﯽﺳرﺮﺑ ﺮﺑ
دﺮﮑﻠﻤﻋ و ﯽﺧﺮﺑ تﺎﯿﺻﻮﺼﺧ هﻮﯿﻣ
ﯽﮕﻧﺮﻓ تﻮﺗ
ﯽﻧاﻮﯾﺮﻣ دازﺮﻓ
1
،*
يردﺎﻗ ﺮﺻﺎﻧ ،2
ﯽﻧاﺮﯿﺟ ﺪﻤﺤﻣ
1
1 - ﻮﺠﺸﻧاد ي نﺎﺘﺳدﺮﮐ هﺎﮑﺸﻧاد يزروﺎﺸﮐ هﺪﮑﺸﻧاد ﯽﻧﺎﺒﻏﺎﺑ مﻮﻠﻋ هوﺮﮔ
هﺪﻨﺴﯾﻮﻧ لﻮﺌﺴﻣ :*
2 - ﺎﺸﮐ هﺪﮑﺸﻧاد ﯽﻧﺎﺒﻏﺎﺑ مﻮﻠﻋ هوﺮﮔ رﺎﯾدﺎﺘﺳا نﺎﺘﺳدﺮﮐ هﺎﮑﺸﻧاد يزرو
هﺪﯿﮑﭼ دﻮﮐ فﺮﺼﻣ ﺖـﺴﯾز يﺎـﻫ ﯽﮔدﻮـﻟآ ﺶﻫﺎـﮐو راﺪـﯾﺎﭘ يزروﺎﺸﮐ يﺎﺘﺳار رد ﯽﺘﮐﺮﺣ ﻪﮐ هﺪﺷ ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷ يﺎﻫدﻮﮐ فﺮﺼﻣ ﺶﻫﺎﮐ ﺐﺒﺳ ﯽﺘﺴﯾز
ﯽﻣ ﯽﻄﯿﺤﻣ دﻮﺷ
. ﯽﺧﺮﺑ ﺮﺑ ﻦﯿﺴﮐوﺮﺘﯿﻧ ﯽﮑﯾژﻮﻟﻮﯿﺑ دﻮﮐ و ﯽﻧاﻮﯿﺣ دﻮﮐ عﻮﻧ ود ﺮﯿﺛﺎﺗ عﻮﺿﻮﻣ ﻦﯾا ﻪﺑ ﻪﺟﻮﺗ ﺎﺑ هﻮـﯿﻣ تﺎﯿـﺻﻮﺼﺧ و دﺮﮑﻠﻤﻋ ياﺰﺟا
تﻮﺗ كﻮﻠﺑ حﺮﻃ ﺐﻟﺎﻗ رد ﯽﺸﯾﺎﻣزآ رد سورﺎﭘ ﻢﻗر ﯽﮕﻧﺮﻓ ﻪﻋرﺰﻣ ﻂﯾاﺮﺷ رد ﯽﻓدﺎﺼﺗ ًﻼﻣﺎﮐ يﺎﻫ
ﺎﺑ يا 4 رﺎﻤﯿﺗ ) 1 - ،يدﻮـﮐ رﺎـﻤﯿﺗ نوﺪﺑ ﺪﻫﺎﺷ 2
-
،مﺮﮔ ﻮﻠﯿﮐ ﻢﯿﻧ ﻪﺗﻮﺑ ﺮﻫ يازا ﻪﺑ ﯽﻣاد دﻮﮐ 3
- ﻪﺗﻮﺑ ﺮﻫ يازا ﻪﺑ ﻦﯿﺴﮐوﺮﺘﯿﻧ دﻮﮐ 150
ﺖـﻈﻠﻏ ﺎـﺑ ﯽـﺳ ﯽﺳ 100
، ما ﯽـﭘ ﯽـﭘ 4
- ﯽـﻣاد دﻮـﮐ +
ﻦﯿﺴﮐوﺮﺘﯿﻧ (
ﺎﺑ 3 اﺮﮑﺗ ر ﺪﺷ مﺎﺠﻧا . ﻪﮐ داد نﺎﺸﻧ ﺞﯾﺎﺘﻧ دﺮﺑرﺎﮐ
ﯽﻧاﻮﯿﺣ و ﯽﺘﺴﯾز دﻮﮐ
،هﻮﯿﻣ داﺪﻌﺗ ،ﻞﮔ داﺪﻌﺗ ،ﻦﯾذآ ﻞﮔ داﺪﻌﺗ هﻮـﯿﻣ دﺮـﮑﻠﻤﻋ
و
pH ,TSS
ار هداد ﺶﯾاﺰﻓا و
هداد ﺶﻫﺎﮐTA يور يﺮﯿﺛﺎﺗ ﯽﻟو
نزو هﻮﯿﻣ ﮏﺗ ﺖﺷاﺪﻧ
. ﺮﯿﺛﺎـﺗ ﯽﺘـﺴﯾز و ﯽﻧاﻮﯿﺣ دﻮﮐ ﺐﯿﮐﺮﺗ نﺎﻣﺰﻤﻫ هدﺎﻔﺘﺳا
يور ﯽﯾاﺰﺴﺑ دﺮﮑﻠﻤﻋ ياﺰﺟا
ﻓ تﻮﺗ دﻮﺒﻬﺑ ﺚﻋﺎﺑ و ﻪﺘﺷاد ﯽﮕﻧﺮ تﻮﺗ هﻮﯿﻣ ﺪﯿﻟﻮﺗ
ﯽﮕﻧﺮﻓ ﺪﯾدﺮﮔ . سﺎﺳا ﻦﯾا ﺮﺑ ﯽﻣ
ﺖـﯿﻔﯿﮐ ﻆـﻔﺣ ياﺮﺑ ﺖﻔﮔ ناﻮﺗ
دﺮﮐ هدﺎﻔﺘﺳا ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷ يﺎﻫدﻮﮐ يﺎﺟ ﻪﺑ ﮏﯿﻧﺎﮔرا يﺎﻫدﻮﮐ زا ﺖﺴﯾز ﻂﯿﺤﻣ زا ﺖﻇﺎﻔﺣ و كﺎﺧ .
يﺪﯿﻠﮐ تﺎﻤﻠﮐ
،ﯽﮕﻧﺮﻓ تﻮﺗ :
،راﺪﯾﺎﭘ يزروﺎﺸﮐ ،ﯽﺘﺴﯾز دﻮﮐ ﮏﯿﻧﺎﮔرا هﻮﯿﻣ
ﻪﻣﺪﻘﻣ ﺰﻓا ياﺮﺑ شﻼﺗ و ﯽﻄﯿﺤﻣ ﺖﺴﯾز يﺎﻫﺪﻣﺎﯿﭘ ،ﻪﺘﺷﺬﮔ ﻪﻫد ﺪﻨﭼ رد ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷ يﺎﻫدﻮﮐ لدﺎﻌﺘﻣﺎﻧ و دﺎﯾز فﺮﺼﻣ و ﺢﻄﺳ ﺪﺣاو رد ﺪﯿﻟﻮﺗ ﺶﯾا
ﺖﺳا ﻪﺘﺷاد هاﺮﻤﻫ ﻪﺑ ار ﺪﯿﻟﻮﺗ ﻪﻨﯾﺰﻫ ﺶﯾاﺰﻓا .
هدﺮﺘﺴﮔ يﺎﻬﺷﻼﺗ ﻪﻄﺑار ﻦﯾا رد رﻮﻈﻨﻣ ﻪﺑ يا
كﺎﺧ ﺖﯿﻔﯿﮐ دﻮﺒﻬﺑ ياﺮﺑ ﺐﺳﺎﻨﻣ يﺎﻫرﺎﮑﻫار ﻦﺘﻓﺎﯾ
يراﺪﯾﺎﭘ ﻆﻔﺣ و يزروﺎﺸﮐ تﻻﻮﺼﺤﻣ و ﻢﺘﺴﯿﺳﻮﮐا
ﺖﺳا هﺪﺷ زﺎﻏآ ﯽﻌﯿﺒﻃ يﺎﻫ )
1 .(
ﮏﯾژﻮﻟﻮﯿﺑ و ﯽﻟآ يﺎﻫدﻮﮐ زا هدﺎﻔﺘﺳا ﺎﻬﻫار ﻦﯾا زا ﯽﮑﯾ
ﯽﻣ ﮏﻤﮐ راﺪﯾﺎﭘ يزروﺎﺸﮐ ﻪﺑ ﻪﮐ ﺖﺳا ﺪﯾﺎﻤﻧ
.
ﯽﻣ هدﺎﻔﺘﺳا ﺢﻄﺳ ﺪﺣاو رد ﺪﯿﻟﻮﺗ ﺮﺜﮐاﺪﺣ ﻪﺑ ﯽﺑﺎﯿﺘﺳد ياﺮﺑ يراﺰﺑا ناﻮﻨﻋ ﻪﺑ ﺎﻫدﻮﮐ زﺎﻫزوﺮﻣا ﺖﯿﻔﯿﮐ ،ﺪﯿﻟﻮﺗ ﺶﯾاﺰﻓا ﺮﺑ هوﻼﻋ ﻪﺘﺒﻟا دﻮﺷ
تﻻﻮﺼﺤﻣ دﺮﯿﮔ راﺮﻗ ﺮﻈﻧﺪﻣ ﯽﺘﺴﯾﺎﺑ ﺰﯿﻧ تﻻﻮﺼﺤﻣ ﺖﻣﻼﺳ و يزروﺎﺸﮐ
) 4 .(
يﺎﻫدﻮﮐ ياﺮﺑ ﯽﺒﺳﺎﻨﻣ ﻦﯾﺰﮕﯾﺎﺟ ﯽﺘﺴﯾز يﺎﻫدﻮﮐ هزوﺮﻣا
ﯽﻣ رﺎﻤﺸﺑ راﺪﯾﺎﭘ يزروﺎﺸﮐ رد تﻻﻮﺼﺤﻣ ﺪﯿﻟﻮﺗ و كﺎﺧ يﺰﯿﺨﻠﺻﺎﺣ ﺶﯾاﺰﻓا ﺖﻬﺟ ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷ ﺪﻨﯾآ
) 12 (.
ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷ يﺎﻫدﻮﮐ فﻼﺧﺮﺑ داﻮﻣ ﻦﯾا
ﮑﯿﻣ و ﯽﻤﺳ داﻮﻣ ﺪﯿﻟﻮﺗ ،ﯽﯾاﺬﻏ ﻪﺧﺮﭼ رد ﯽﻤﻧ ﯽﺑوﺮ
تﺎﯿﺻﻮﺼﺧ حﻼﺻا ﺐﺒﺳ ،يدﻮﺧ ﻪﺑ دﻮﺧ ﺮﯿﺜﮑﺗ ﺖﯿﻠﺑﺎﻗ ندﻮﺑ اراد ﺮﺑ هوﻼﻋ و ﺪﻨﻨﮐ
ﯽﻣ كﺎﺧ ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷﻮﮑﯾﺰﯿﻓ ﺪﻧﻮﺷ
) 2 ( . اﻮﻣ يوﺎﺣ ﯽﺘﺴﯾز يﺎﻫدﻮﮐ ﻧ د
و يﺰﮐﺎﺧ ﺪﯿﻔﻣ راﺪﻧﺎﺟ ﺰﯾر عﻮﻧ ﺪﻨﭼ ﺎﯾ ﮏﯾ زا ﯽﻤﮐاﺮﺘﻣ ﺖﯿﻌﻤﺟ ﺎﺑ هﺪﻧراﺪﻬﮕ
ﯽﻣ تادﻮﺟﻮﻣ ﻦﯾا ﯽﮑﯿﻟﻮﺑﺎﺘﻣ هدروآﺮﻓ ترﻮﺻ ﻪﺑ ﺎﯾ ﻪﺑ ﻪﮐ ﺪﻨﺷﺎﺑ
هﺎﯿﮔ زﺎﯿﻧ درﻮﻣ ﯽﯾاﺬﻏ ﺮﺻﺎﻨﻋ ﺐﺳﺎﻨﻣ ﻪﺿﺮﻋ و كﺎﺧ يﺰﯿﺨﻠﺻﺎﺣ دﻮﺒﻬﺑ رﻮﻈﻨﻣ
ﯽﻣ رﺎﮐ ﻪﺑ راﺪﯾﺎﭘ يزروﺎﺸﮐ ﻢﺘﺴﯿﺳ ﮏﯾ رد ﺪﻧور
. ﺮﺘﮐﺎﺑ ي ﺎﻫ ي ﺒﺜﺗ ﯿ ﺖ ﻧ هﺪﻨﻨﮐ ﯿ نژوﺮﺘ ﻞﺣو هﺪﻨﻨﮐ ﺮﻔﺴﻓ ﯽﺘﺴﯾز يﺎﻫدﻮﮐ ﻤﻬﻣ
ﯽ اﺮﺑ ي
ﻧﺎﺒﻏﺎﺑ تﻻﻮﺼﺤﻣ ﯽ
ﺘﺴﻫ ﻨ ﺪ .ا ﯾ ﻦ ﻣﯿ ﻧﺎﮔراوﺮﮑ ﯿ ﻢﺴ ﻫ ﯾ ﺎ ﺎ ﮔﺪﻧز كﺎﺧرد دازآرﻮﻃ ﻪﺑ ﯽ
ﻣ ﯽ ﺪﻨﻨﮐ ﯾﺎ ﺰﻤﻫ ترﻮﺻ ﻪﺑ ﯾ
ﺖﺴ ﺎﺑ ﮔﯿ نﺎﻫﺎ هدﻮﺑ ﻪﺑ و ﻘﺘﺴﻣرﻮﻃ ﯿ ﻢ
و ﻏﯿ ﺮ ﻘﺘﺴﻣ ﯿ ﻢ رد ﻣﺎﺗ ﯿ ﻦ ﻧﯿ نژوﺮﺘ و ﮔﺮﻔﺴﻓ ﯿ نﺎﻫﺎ ﺪﻧراد ﺖﮐﺮﺷ )
9 (.
و ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷ يﺎﻫدﻮﮐ يرﺎﮔﺪﻧﺎﻣ رد ﯽﻟآ
،ﺖﺳا ﯽﻬﺟﻮﺗ ﻞﺑﺎﻗ ﻪﻠﺌﺴﻣ ﺰﯿﻧ كﺎﺧ
دوﺪﺣ رد ﻪﮑﯾرﻮﻄﺑ 90
ﯽﻣ فﺮﺼﻣ لوا لﺎﺳ نﺎﻤﻫ رد ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷ يﺎﻫدﻮﮐ ﯽﯾاﺬﻏ ﺮﺻﺎﻨﻋ ﺪﺻرد و دﻮﺷ
ﺮﺜﮐاﺪﺣ 10 نﺎﻫﺎﯿﮔ هدﺎﻔﺘﺳا ياﺮﺑ نآ ﺪﺻرد
ﯽﻣ ﯽﻗﺎﺑ كﺎﺧ رد ﺪﻌﺑ لﺎﺳ رد ﺪﻧﺎﻣ
. دوﺪﺣ ﯽﻣاد يﺎﻫدﻮﮐ يراﺬﮔﺮﯿﺛﺄﺗ ناﺰﯿﻣ ﻪﮑﯿﻟﺎﺣرد 60
لﺎﺳ رد و هدﻮﺑ لوا لﺎﺳ رد ﺪﺻرد و مﻮﺳ مود يﺎﻫ
٢
ﺐﯿﺗﺮﺗ ﻪﺑ مرﺎﻬﭼ 45
، 30 و 25 ﺖﺳا راﺬﮔﺮﯿﺛﺄﺗ هﺎﯿﮔ دﺮﮑﻠﻤﻋ و ﺪﺷر ﺮﺑ ﺪﺻرد )
2 ( ﯽﺒﺳﺎﻨﻣ ﻦﯾﺰﮕﯾﺎﺟ ﯽﻧاﻮﯿﺣ يﺎﻫدﻮﮐ .
يﺎﻫدﻮﮐ ياﺮﺑ
كﺎﺧ ﻪﮐ هدﻮﺑ فﺮﺼﻣ ﻢﮐ و فﺮﺼﻣ ﺮﭘ ﺮﺻﺎﻨﻋ يوﺎﺣ اﺮﯾز هدﻮﺑ ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷ دﺮﺑ ﺪﻫاﻮﺧ ﺶﯿﭘ لدﺎﻌﺗ ﺖﻬﺟ رد تﺪﻣ زارد رد ار ﺎﻫ
) 3 .(
شراﺰﮔ هﺪﺷ
ﺖﺳا نﺎﻣﺰﻤﻫ هﺎﯿﮔ فﺮﺼﻣ زﺎﯿﻧ ﺎﺑ و هﺪﺷ دازآ ﯽﺠﯾرﺪﺗ ترﻮﺼﺑ ﯽﻣاد يﺎﻫدﻮﮐ ﻪﮐ .
فﺮﺼﻣ 10 ﺎﺗ 30 ﺎﯾ يوﺎﮔ دﻮﮐ ﻦﺗ 5
ﺎﺗ 15 ﻮﮐ ﻦﺗ ﯽﻏﺮﻣ د
ﮔ دﺮﮑﻠﻤﻋ ﺎﻘﻣ رد مﻮﮔرﻮﺳ هﺎﯿ
ﺑ ﻪﺴﯾ ﺎﺗ ﺪﻫﺎﺷ ﺎ 500
ﯽﻣ ﺶﯾاﺰﻓا ﺪﺻرد ﺪﻫد
) 11 ( شراﺰﮔ.
هﺪﺷ ﻪﮐ ﺢﯿﻘﻠﺗ ﯽﮕﻧﺮﻓ ﻪﺟﻮﮔ يﺎﻬﻟﺎﻬﻧ هﺪﺷ
يﺎﻫدﻮﮐﺎﺑ
يﻮﺘﺤﻣ ﯽﺘﺴﯾز
Azosperillium
، Azotobacter و
Bacillus
ﺚﻋﺎﺑ عﺎﻔﺗرا ﺶﯾاﺰﻓا
،هﺎﯿﮔ داﺪﻌﺗ گﺮﺑ و ﻦﯿﮕﻧﺎﯿﻣ ﺖﺳا هﺪﺷ هﻮﯿﻣ نزو )
8 (.
تﺎﯿﺻﻮﺼﺧ يور ﺮﺑ ﯽﺘﺴﯾز يﺎﻫدﻮﮐ ﺪﻧراد ﺮﯿﺛﺎﺗ لﻮﺼﺤﻣ ناﺰﯿﻣ و ﯽﻔﯿﮐ ،ﯽﺸﯾور
) 9 .(
و ﻮﺑ ،ﺐﺳﺎﻨﻣ ﻢﻌﻃ ،نﺎﺸﺧرد و ﻦﺷور ﮓﻧر ﻞﺜﻣ ﯽﮑﯾژﻮﻟﻮﯾﺰﯿﻓ و ﯽﮑﯾﺰﯿﻓ يﺎﻫ ﯽﮔﮋﯾو ظﺎﺤﻟ زا ﻪﮐ ﺖﺳا يدﺎﺼﺘﻗا ﻢﻬﻣ هﺎﯿﮔ ﮏﯾ ﯽﮕﻧﺮﻓ تﻮﺗ ﺴﮐا ﺪﺿ داﻮﻣ و ﺎﻫ ﻦﯿﻣﺎﺘﯾو ،يروﺮﺿ داﻮﻣ ندﻮﺑ اراد ﺮﻈﻧ زا نآ يﻻﺎﺑ ﯽﯾاﺬﻏ شزرا ﺖﻠﻋ ﻪﺑ و هدﻮﺑ باﺬﺟ ﻪﺤﯾار ﺖﺳا شزرا ﺎﺑ ﺰﯿﻧ ﯽﺸﯾﺎ
. فﺮﺼﻣ
ﺖﺳا ﺶﯾاﺰﻓا لﺎﺣ رد و هدﺮﮐ اﺪﯿﭘ ﺶﯾاﺰﻓا ﻪﺘﺷﺬﮔ ﻪﻫد لﻮﻃ رد ﯽﮕﻧﺮﻓ تﻮﺗ
(FAOSTAT, 2007)
لﺎﺳ رد نﺎﺘﺳدﺮﮐ نﺎﺘﺳا.
91 ﺮﯾز ﺢﻄﺳ ﺎﺑ
ﺖﺸﮐ 2245 ﺪﯿﻟﻮﺗ ناﺰﯿﻣ و رﺎﺘﮑﻫ 28748
ﺖﺳا هداد صﺎﺼﺘﺧا دﻮﺧ ﻪﺑ ار ناﺮﯾا رد لوا ﻪﺒﺗر ﻦﺗ )
يزروﺎﺸﮐ دﺎﻬﺟ نﺎﻣزﺎﺳ ﻪﻣﺎﻧ رﺎﻣآ 1391
.(
ﯽﻣ لﻮﺼﺤﻣ ﺖﯿﻔﯿﮐ و ﻢﻌﻃ ﻆﻔﺣ و ﻢﻟﺎﺳ لﻮﺼﺤﻣ ﺪﯿﻟﻮﺗ ﯽﮕﻧﺮﻓ تﻮﺗ هﺎﯿﮔرد ﯽﻠﺻا فﺪﻫ ﻪﮐ ﺎﺠﻧآ زا ﻖﯾﺮﻃ زا هﺎﯿﮔ ﻦﯾا ﻪﯾﺬﻐﺗ ﻦﯾاﺮﺑﺎﻨﺑ ﺪﺷﺎﺑ
دﺮﺑرﺎﮐ دراد ﺪﯿﻟﻮﺗ فﺪﻫ ﺎﺑ يﺮﺘﺸﯿﺑ ﻖﺑﺎﻄﺗ ﯽﻧاﻮﯿﺣ و ﯽﺘﺴﯾز يﺎﻫدﻮﮐ .
يور ﺮﺑ ﯽﻧاﻮﯿﺣ و ﯽﺘﺴﯾز يﺎﻫدﻮﮐ درﻮﻣ رد نﻮﻨﮐﺎﺗ ﻦﯿﻨﭽﻤﻫ
ﺗ هﺎﯿﮔ ﯽﺸﯾور تﺎﯿﺻﻮﺼﺧ ﺖﺳا ﻪﺘﻓﺮﮕﻧ ترﻮﺻ ﯽﻧاﺪﻨﭼ تﺎﻘﯿﻘﺤﺗ ﯽﮕﻧﺮﻓ تﻮ
. اﺬﻟ ا دﻮﮐ و ﻦﯿﺴﮐوﺮﺘﯿﻧ ﯽﺘﺴﯾز دﻮﮐ ﺮﺛا ﯽﺑﺎﯾزرا فﺪﻫ ﺎﺑ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ ﻦﯾ
ﺪﺷ مﺎﺠﻧا سورﺎﭘ ﻢﻗر ﯽﮕﻧﺮﻓ تﻮﺗ ﺮﺑ ﯽﻧاﻮﯿﺣ .
شور و داﻮﻣ ﺎﻫ
لﺎﺳ نﺎﺘﺴﺑﺎﺗ و رﺎﻬﺑ رد نﺎﺘﺳدﺮﮐ هﺎﮕﺸﻧاد يزروﺎﺸﮐ هﺪﮑﺸﻧاد ﯽﺗﺎﻘﯿﻘﺤﺗ ﻪﻋرﺰﻣ رد ﺶﯾﺎﻣزآ ﻦﯾا 1392
حﺮﻃ ﺐﻟﺎﻗ رد،
كﻮﻠﺑ يﺎﻫ ﻞﻣﺎﮐ
ﺎﺑ ﯽﻓدﺎﺼﺗ 4
رﺎﻤﯿﺗ ) 1 . دﻮﮐ نداد نوﺪﺑ ﺪﻫﺎﺷ 2
: ﻪﺗﻮﺑﺮﻫ يازا ﻪﺑ ﻦﯿﺴﮐوﺮﺘﯿﻧ ﮏﯾژﻮﻟﻮﯿﺑ دﻮﮐ 150
ﯽﺳ ﺖﻈﻠﻏ ﺎﺑ ﯽﺳ 100
ما ﯽﭘ ﯽﭘ 3
: دﻮﮐ
ﻮﻠﯿﮐ ﻢﯿﻧ ﻪﺗﻮﺑﺮﻫ يازا ﻪﺑ ﯽﻧاﻮﯿﺣ 4
: ﮏﯾژﻮﻟﻮﯿﺑ دﻮﮐ +
ﯽﻧاﻮﯿﺣ دﻮﮐ (
ﺎﺑ و 3 ﺪﯾدﺮﮔ اﺮﺟا و ﯽﺣاﺮﻃ راﺮﮑﺗ .
تﻮﺗ يﺎﻫ ﻪﺗﻮﺑ ﺖﺷﺎﮐ ﻗر ﯽﮕﻧﺮﻓ
ﻢ
لﺎﺳ ﺰﯿﯾﺎﭘ رد سورﺎﭘ 91
يور ﺮﺑ ﻪﺘﺸﭘ ﺖﻓﺮﮔ ترﻮﺻ .
ﻪﺗﻮﺑ ﻪﻤﻫ ﺶﯾﺎﻣزآ هرود نﺎﯾﺎﭘ ﺎﺗ ﺖﺷﺎﮐ نﺎﻣز زا نﺎﺴﮑﯾ ترﻮﺼﺑ ﺎﻫ
) 3 رﺎﺒﮑﯾ زور ( يرﺎﯿﺑآ
ﺪﻧﺪﺷ . ﺲﭙﺳ ﻦﯿﺴﮐوﺮﺘﯿﻧ و رﺎﺒﮑﯾ يدﻮﮐ رﺎﻤﯿﺗ ﯽﻧﺎﻣز ﻪﻠﺻﺎﻓ ﺎﺑ و هرود ﻪﺳ رد
20 ﺪﻧﺪﺷ لﺎﻤﻋا رﺎﺒﮑﯾ زور لﺎﻤﻋا ﺎﻫرﺎﻤﯿﺗ نﺎﻤﻫ ﺪﻌﺑ لﺎﺳ رد و
و ﺪﻧﺪﺷ ﻪﺗﻮﺑ ﻪﺳ زا ﻞﮔ داﺪﻌﺗ ،ﻦﯾذآ ﻞﮔ داﺪﻌﺗ رﺎﻬﺑ رد
هرﺎﻬﺑ و هرود لﻮﻃ رد نﺪﯿﺳر
هﻮﯿﻣ دﺮﮑﻠﻤﻋ ،هﻮﯿﻣ ﮏﺗ نزو ،هﻮﯿﻣ داﺪﻌﺗ ،
TSS ,PH, TA
ﺪﺷ يﺮﯿﮔ هزاﺪﻧا .
هداد ﺖﯾﺎﻬﻧ رد راﺰﻓا مﺮﻧ زا هدﺎﻔﺘﺳا ﺎﺑ ﻞﺻﺎﺣ يﺎﻫ
MSTATC
ﻦﯿﮕﻧﺎﯿﻣ ﻪﺴﯾﺎﻘﻣ و ﻪﯾﺰﺠﺗ ﻪﻨﻣاد ﺪﻨﭼ نﻮﻣزآ سﺎﺳا ﺮﺑ ﺎﻫ
يا
ا ﺢﻄﺳ رد ﻦﮑﻧاد لﺎﻤﺘﺣ
5 % ﺖﻓﺮﮔ مﺎﺠﻧا .
ﺚﺤﺑ و ﺞﯾﺎﺘﻧ ﺶﻫوﮋﭘ ﻦﯾا ﺞﯾﺎﺘﻧ سﺎﺳاﺮﺑ ﺪﺷ ﻦﯾذآ ﻞﮔ و هرﺎﻬﺑ ﻞﮔ داﺪﻌﺗ ﺶﯾاﺰﻓا ﺐﺒﺳ ﺪﻫﺎﺷ ﺎﺑ ﻪﺴﯾﺎﻘﻣ رد يدﻮﮐ يﺎﻫرﺎﻤﯿﺗ
ﺪﻧ يﺎﻫرﺎﻤﯿﺗ ﻦﯿﺑ ﻦﯿﻨﭽﻤﻫ
ﻪﮑﯾرﻮﻄﺑ ﺪﯾدﺮﮔ هﺪﻫﺎﺸﻣ يراد ﯽﻨﻌﻣ توﺎﻔﺗ يدﻮﮐ ﻪﮐ ﯽﻧﺎﻫﺎﻬﯿﮔ
ﯽﺘﺴﯾز دﻮﮐ +
ﯽﻧاﻮﯿﺣ ﺪﻧدﻮﺑ هدﺮﮐ ﺖﻓﺎﯾرد ار اﺪﻌﺗ ﻦﯾﺮﺘﺸﯿﺑ
ﻦﯾذآ ﻞﮔ و ﻞﮔ د
ار ﺪﻧدﻮﻤﻧ ﺪﯿﻟﻮﺗ )
لوﺪﺟ 1 .(
دراد ﯽﻤﻬﻣ ﺶﻘﻧ ﯽﻫﺪﻠﮔ دﻮﺒﻬﺑ ياﺮﺑ ﯽﻫﺪﻠﮔ نﺎﻣز رد ﺐﺳﺎﻨﻣ ﻪﯾﺬﻐﺗ .
ﻦﯾا ﺶﯾاﺰﻓا تﺎﯿﺻﻮﺼﺧ
دﺮﺑرﺎﮐ ﺮﯿﺛﺎﺗ ﺖﺤﺗ
مﺰﯿﻧﺎﮔراوﺮﮑﯿﻣ ﺖﯿﻟﺎﻌﻓ و رﺎﺘﺧﺎﺳ دﻮﺒﻬﺑ ﻦﻤﺿ ﯽﺘﺴﯾز يﺎﻫدﻮﮐ دﺮﺑرﺎﮐ ﻪﮐ ﺖﺳا ﺐﻠﻄﻣ ﻦﯾا ﺮﮕﻧﺎﯿﺑ ﯽﺘﺴﯾز يﺎﻫدﻮﮐ ﺐﺟﻮﻣ ،كﺎﺧ ﺪﯿﻔﻣ يﺎﻫ
ﯽﺳﺮﺘﺳد ﯽﻣ هﺎﯿﮔ دﺮﮑﻠﻤﻋ ﺶﯾاﺰﻓا ﺚﻋﺎﺑ ﺖﯾﺎﻬﻧ رد ﻪﮐ هﺪﺷ فﺮﺼﻣ ﻢﮐ و فﺮﺼﻣﺮﭘ ﯽﯾاﺬﻏ ﺮﺻﺎﻨﻋ و بآ ﻪﺑ هﺎﯿﮔ بﻮﻠﻄﻣ
ددﺮﮔ )6 ( شراﺰﮔ.
هﺪﺷ
ﻪﮐ ﺢﯿﻘﻠﺗ ﯽﮕﻧﺮﻓ ﻪﺟﻮﮔ يﺎﻬﻟﺎﻬﻧ هﺪﺷ
ﺎﺑ يﺎﻫدﻮﮐ يﻮﺘﺤﻣ ﯽﺘﺴﯾز
Azosperillium ،
Azotobacter و
Bacillus
ﺚﻋﺎﺑ عﺎﻔﺗرا ﺶﯾاﺰﻓا داﺪﻌﺗ ،هﺎﯿﮔ
گﺮﺑ ﻦﯿﮕﻧﺎﯿﻣو ﺷ هﻮﯿﻣ نزو
ﺖﺳا هﺪ ) 8 (.
ﯽﻣ ﺮﻈﻧ ﻪﺑ ﺎﺑ نﺎﻣﺰﻤﻫ ﻪﺸﯾر ﻂﯿﺤﻣ رد ﻦﯿﺴﮐوﺮﺘﯿﻧ دﻮﮐ دﺮﺑرﺎﮐ زا ﯽﺷﺎﻧ ناراﺪﻧﺎﺟ ﺰﯾر دﻮﺟو ﻪﮐ ﺪﺳر
ﺑ ﺮﺠﻨﻣ ﻪﮐ ﻪﺘﺷاد هﺎﯿﮔ ﺪﺷر ﺮﺑ ﯽﺘﺒﺜﻣ ﺮﯿﺛﺎﺗ ﻖﯾﺮﻃ ﻦﯾا زا و هداد ﺶﯾاﺰﻓا ار ﯽﮕﻧﺮﻓ تﻮﺗ هﺎﯿﮔ ياﺮﺑ نژوﺮﺘﯿﻧ ﯽﻤﻫاﺮﻓ ناﺰﯿﻣ ﯽﻣاد دﻮﮐ دﺮﺑرﺎﮐ ﻪ
٣
ﺖﻔﺻ ﻦﯾا ﺶﯾاﺰﻓا دﻮﺷ ﯽﻣ ﺎﻫ
. ﺎﻣ نارﺎﮑﻤﻫ و )
10 ( ﺪﻧدﺮﮐ شراﺰﮔ 1
- نژوﺮﺘﯿﻧ بﺬﺟ ﻪﮐ دﻮﮐ ﻪﮐ ﯽﺘﻗو ﯽﻧﺎﺸﻓا هدﺮﮔ نﺎﻣز رد هﺎﯿﮔ ﻂﺳﻮﺗ
ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷ دﻮﮐ ﺢﻄﺳ ﻦﯾﺮﺘﻬﺑ زا ﺮﺘﺸﯿﺑ ﯽﻤﮐ ﺎﯾ ﺮﺑاﺮﺑ ﺪﺷ هدﺎﻔﺘﺳا ﯽﻣاد 200
دﻮﺑ رﺎﺘﮑﻫ رد نژوﺮﺘﯿﻧ مﺮﮔﻮﻠﯿﮐ .
2 - دﻮﮐ يزﺎﺳ دازآ ﺖﺳا ﻦﮑﻤﻣ
ﺪﺷﺎﺑ نﺎﻣز ﻢﻫ هﺎﯿﮔ زﺎﯿﻧ ﺎﺑ ﺮﺘﺸﯿﺑ ﯽﻣاد .
3 - ﻬﮐﺎﺧ رد ﯽﻣ فﺮﺼﻣ ﯽﻧاﻮﯿﺣ دﻮﮐ ﻪﮐ يﺎ ﺖﺴﯿﻧ هﺪﻨﻨﮐ دوﺪﺤﻣ ﻞﻣﺎﻋ سﺮﺘﺳد ﻞﺑﺎﻗ نژوﺮﺘﯿﻧ دﻮﺷ
.
شراﺰﮔ هﺪﺷ ﺖﻓﺎﯾ ﺶﯾاﺰﻓا ﺖﺑﺎﺛ رﻮﻄﺑ ﺮﻔﺴﻓ و ﻢﯿﺴﻠﮐ كﺎﺧ رد ﯽﻧاﻮﯿﺣ دﻮﮐ فﺮﺼﻣ ﺎﺑ )
7 .(
ﺮﺛا يﺎﻫرﺎﻤﯿﺗ دﻮﮐ
ي ﺎﻫرﺎﻤﯿﺗ ﻦﯿﺑ ﻦﯿﻨﭽﻤﻫ ﺪﺷ ﺎﻬﻧآ ﺶﯾاﺰﻓا ﺐﺒﺳ ﻪﮑﯾرﻮﻄﺑ دﻮﺑ راد ﯽﻨﻌﻣ هﻮﯿﻣ داﺪﻌﺗ و هﻮﯿﻣ دﺮﮑﻠﻤﻋ يور ﺮﺑ يدﻮﮐ ي
ﺪﯾدﺮﮔ هﺪﻫﺎﺸﻣ يراد ﯽﻨﻌﻣ فﻼﺘﺧا ﻪﮑﯾرﻮﻄﺑ
ﻪﮐ ا ﻞﺑﺎﻘﺘﻣ ﺮﺛ يﺮﺸﯿﺑ ﺮﯿﺛﺎﺗ ﯽﻧاﻮﯿﺣ و ﯽﺘﺴﯾز دﻮﮐ
يور و داﺪﻌﺗ ﺖﺷاد هﻮﯿﻣ دﺮﮑﻠﻤﻋ ﯽﻟو
ﺘﺷاﺪﻧ هﻮﯿﻣ نزو ﻦﯿﮕﻧﺎﯿﻣ يور يراد ﯽﻨﻌﻣ ﺮﺛا ﺎﻫرﺎﻤﯿﺗ زا ماﺪﮑﭽﯿﻫ ﺪﻨ
. مﺎﻤﺗ يور يدﻮﮐ يﺎﻫرﺎﻤﯿﺗ
وpH
ﻪﮑﯾرﻮﻄﺑ دﻮﺑ راد ﯽﻨﻌﻣ هﻮﯿﻣ TA
ﺶﯾاﺰﻓا ﺐﺒﺳ ﺶﻫﺎﮐ و pH
ﺶﯾاﺰﻓا ﺐﺒﺳ ﯽﻧاﻮﯿﺣ دﻮﮐ ﺎﻬﻨﺗ ﯽﻟو ﺪﻧﺪﺷ هﻮﯿﻣ TA
ﺪﺷ ﺪﻫﺎﺷ ﺎﺑ ﻪﺴﯾﺎﻘﻣ رد هﻮﯿﻣ TSS
) لوﺪﺟ 1 .(
ًﻻﺎﻤﺘﺣا
ماﻮﺗ ﺐﯿﮐﺮﺗ ﺴﯾز دﻮﮐ
نﺪﺷ ﯽﻧﺪﻌﻣ ﻪﮐ هﺪﺷ ﺐﺒﺳ ﯽﻧاﻮﯿﺣ و ﯽﺘ ﺮﺗدوز
دﺮﯿﮕﺑ مﺎﺠﻧا ﺮﻔﺴﻓ ﺖﯿﻟﻼﺣ ﺐﺒﺳ ﻢﯿﻘﺘﺴﻣ ﺮﯿﻏ ترﻮﺼﺑ ﯽﻓﺮﻃ زا و
) ﮏﯾژﻮﻟﻮﯿﺑ دﻮﮐ يﺪﯿﻟﻮﺗ ﺖﮐﺮﺷ (
كﺎﺧ رد دﻮﺟﻮﻣ ﺪﻨﺷﺎﺑ هدﺮﮐ فﺮﻃ ﺮﺑ ار هﺎﯿﮔ زﺎﯿﻧ و هﺪﺷ
. ﻢﺴﯿﻧﺎﮔراوﺮﮑﯿﻣ يوﺎﺣ ﮏﯾژﻮﻟﻮﯿﺑ يﺎﻫدﻮﮐ يﺎﻫ
ﺶﯾاﺰﻓا ﺐﺟﻮﻣ ﻪﺠﯿﺘﻧ رد و ﺮﺻﺎﻨﻋ ﺮﺘﻬﺑ بﺬﺟ ﺐﺟﻮﻣ و هﺪﺷ يا ﻪﺸﯾر شﺮﺘﺴﮔ ﺚﻋﺎﺑ ﺪﺷر يﺎﻫ نﻮﻣرﻮﻫ ﺢﺷﺮﺗ ﺎﺑ ﯽﻫوﺮﮔ ﻪﮐ هدﻮﺑ صﺎﺧ ﯽﻣ دﺮﮑﻠﻤﻋ ﺪﻧدﺮﮔ
) 5 (.
و دﺮﮑﻠﻤﻋ ﺮﺑ ﯽﻧاﻮﯿﺣ و ﯽﺘﺴﯾز دﻮﮐ تاﺮﺛا ﯽﺳرﺮﺑ ﯽﺧﺮﺑ
تﺎﯿﺻﻮﺼﺧ هﻮﯿﻣ
ﯽﮕﻧﺮﻓ تﻮﺗ
رﺎﻤﯿﺗ هرﺎﻬﺑ ﻞﮔ داﺪﻌﺗ
) ﻪﺗﻮﺑ رد داﺪﻌﺗ (
ﻦﯾذآ ﻞﮔ داﺪﻌﺗ ) ﻪﺗﻮﺑ رد داﺪﻌﺗ (
هﻮﯿﻣ داﺪﻌﺗ ) ﻪﺗﻮﺑ رد داﺪﻌﺗ (
هﻮﯿﻣ ﮏﺗ نزو ) مﺮﮔ ( هﻮﯿﻣ دﺮﮑﻠﻤﻋ
) ﻪﺗﻮﺑ رد مﺮﮔ (
هﻮﯿﻣPH TA
TSS
oBrx
ﺪﻫﺎﺷ 33 c
/ 30 00 c
/6 00c
/ 23 33 a
/ 11 66 c
/ 260 ٩٠c
/ ٢ ۶٢a / ٠ 16b
/8
ﻦﯿﺴﮐوﺮﺘﯿﻧ 33 b
/ 46 33bc
/7 00 b
/ 32 24 a
/ 12 70 b
/ 391 ٠٢b
/ ٣ ۴٣b / ٠ 8/ ab
8
ﯽﻧاﻮﯿﺣ دﻮﮐ 00b
/ 43 66 b
/9 66b
/ 30 63 a
/ 11 70 b
/ 356 ١٠ab
/ ٣ ۴۴b / ٠ 6/a
9
ﻦﯿﺴﮐوﺮﺘﯿﻧ +
ﯽﻧاﻮﯿﺣ 66 a
/ 58 33a
/ 11 33 a
/ 38 62 a
/ 12 30 a
/ 483 ١۵b
/ ٣ ۴۴b / ٠ 43ab
/9
لوﺪﺟ 1 ( ﺎﻫ نﻮﺘﺳ ﺢﻄﺳ رد كﺮﺘﺸﻣ فوﺮﺣ ياراد ي 5
% ﯽﻨﻌﻣ فﻼﺘﺧا ﺪﻧراﺪﻧ ﻢﻫ ﺎﺑ يراد
.
يﺮﯿﮔ ﻪﺠﯿﺘﻧ ﯽﻠﮐ
ﺶﯾﺎﻣزآ ﻦﯾا ﺞﯾﺎﺘﻧ ﯽﻠﮐرﻮﻄﺑ ﯽﯾﺎﻬﻨﺗ ﺮﺛا زا ﺮﺘﻬﺑ ﯽﻧاﻮﯿﺣ و ﯽﺘﺴﯾز دﻮﮐ ﻞﺑﺎﻘﺘﻣ ﺮﺛا ﻪﺑ ﯽﮕﻧﺮﻓ تﻮﺗ هﺎﯿﮔ ﻪﮐ داد نﺎﺸﻧ
نآ ﯽﻣ ﺶﻨﮐاو ﺪﻫد
.
ﯽﻣ ﻦﯾاﺮﺑﺎﻨﺑ ﻢﺘﺴﯿﺳ ندﺮﮐ ﻢﻫاﺮﻓ ﻦﻤﺿ ﯽﺘﺴﯾز يﺎﻫ دﻮﮐ ﻪﮐ ﺖﻔﮔ ناﻮﺗ
ﺐﺳﺎﻨﻣ يا ﻪﯾﺬﻐﺗ هﺎﯿﮔ ياﺮﺑ
ﺶﯾاﺰﻓا ﺐﺒﺳ ناﺰﯿﻣ و دﺮﮑﻠﻤﻋ ياﺰﺟا
دﺮﮑﻠﻤﻋ هﻮﯿﻣ ﯽﮕﻧﺮﻓ تﻮﺗ ﺖﺳا هﺪﺷ
. ﯽﻓﺮﻃ زا ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷ يﺎﻫدﻮﮐ زا هدﺎﻔﺘﺳا مﺪﻋ ﺮﻃﺎﺨﺑ ﯽﻣ نآ يﺎﻫ ﻪﻨﯾﺰﻫ ﺶﻫﺎﮐ و
ﻪﯿﺻﻮﺗ نازروﺎﺸﮐ ﻪﺑ ناﻮﺗ
ﯽﺘﺴﯾز يﺎﻫدﻮﮐ زا ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷ يﺎﻫدﻮﮐ يﺎﺠﺑ ﻪﮐ دﺮﮐ ﯽﻧاﻮﯿﺣ و
ﺪﻨﻨﮐ هدﺎﻔﺘﺳا .
٤
ﺎﻨﻣ ﻊﺑ
1 . م ،ﯽﻋاد . م ،دﺎﺑآﺮﻬﻣ يرادﺮﺳ و ع ) .
1389 ( لﻮـﺼﺤﻣ و راﺪـﯾﺎﭘ يزروﺎﺸﮐ ﯽﻠﻣ ﺶﯾﺎﻤﻫ ﻦﯿﻟوا ،راﺪﯾﺎﭘ يزروﺎﺸﮐ رد نآ ﺶﻘﻧو ﺪﯿﺳا ﮏﯿﻣﻮﯿﻫ
ﻢﻟﺎﺳ 1 : 495 - 499 .
2 . ج ،ﯽﺣﻼﻓ .
پ ،مﺪﻘﻣ ﯽﻧاﻮﺿر و ع ،ﯽﮑﭼﻮﮐ ، ) .
1387 ( ﺑﺎﺑ ﯽـﯾوراد هﺎـﯿﮔ ﯽﻔﯿﮐ و ﯽﻤﮐ يﺎﻫ ﺺﺧﺎﺷ ﺮﺑ ﮏﯾژﻮﻟﻮﯿﺑ يﺎﻫ دﻮﮐ ﺮﯿﺛﺎﺗ ﯽﺳرﺮﺑ ،ﻪـﻧﻮ
ناﺮﯾا ﯽﻋارز يﺎﻫ ﺶﻫوﮋﭘ ﻪﻠﺠﻣ 7
) 1 :(
135 - 127 .
3 . م ،ﯽﺗﻮﮑﻠﻣ .
ج.
ز ، . ﯽﻣدﺎﺧ . 1383 . مﺪﻨﮔ ﻪﯾﺬﻐﺗ رد ﻦﯾﻮﻧ يﺎﻫ شور )
تﻻﺎﻘﻣ ﻪﻋﻮﻤﺠﻣ (
ناﺮﻬﺗ ،ﺎﻨﺳ تارﺎﺸﺘﻧا ، .
4.Balogh, A.Pepo P and Hornok, M. 2006. Interactions of crop year, fertilization and variety in winter wheat management.Cereal Research Communications. 34 (1): 389-392.
5. Daei. G., M. R. Ardakani., F. Rejali, S. Teimuri. M. miransari. 2009. Alleviation of salinity stress on wheat yield ,yield components, and nutrient uptake using arbuscularmycorrhizal fungi under field conditions. journal of plant physiology. 166: 617 -625.
6. Darzi, M. T., Ghalavand, A., Rajali, F. and Sefidkon, F. (2006) Effect of biofertilizers application on yield and yield components in fennel (FoeniculumvulgareMill) Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants 22(4): 276-292.
7. Das, M., B.P. Singh and R.N. Prasad. 1991. Response of maize (Zea mays) to phosphorus-enriched manures grown in P- deficient Alfisols on terraced land in Meghalaya. Indian J. Agric. Sci. 61(6): 383-388.
8. El-zeiny, O. A. H., El-Behariy, U. A and Zaky, M. H. (2001) Influence of biofertilizer on growht, yield and fruit quality of tomato grown under plastic house. Journal of Agriculture Science 26: 1749-1763.
9. Hazarika, B. N. and Ansari, S. (2007) Biofertilizers in fruit crops- a rewiew. Agricultural Reviews 28(1): 69-74.
10. Ma, B.L., L.M. Dwyer and E.G. Gregorich. 1999. Soil nitrogen amendment effects on seasonal nitrogenmineralization and nitrogen cycling in maize production. Agron. J. 91:1003-1009.
11. Tabosa, J.N., D.G. Santos, J.J. Tavares-Filho, M.M.A. Nascimento, I. Farias, M.A. Lira and M.C. Santos.
1990.Theeffect of annual application of organnic fertilizer on water use efficiency in forage sorghum in the semi- aridagricultural region of PernamBucoDocumentosEmpresaGapixsadePesquisa. Agropecuaria.NO.65, 960.
12. Wu S. C., Cao Z. H., Li Z. G., Cheung K. C., and Wong M. H. 2005. Effects of biofertilizer containing N-fixer, P and K solubilizer and AM fungi on maize growth.a greenhouse trail. Geoderma. 125:155-166.
