The University of Tehran Press
Journal of Philosophy of Religion
Home Page: https://jpht.ut.ac.ir
Online ISSN: 2423-6233
Examining Iqbal Lahori's View on Religious Experience Alireza Qaeminia1* Mohammad Mahdi Hekmatmehr2
1. Corresponding Author, The Epistemology and Cognitive Sciences Department in Research Institute for Islamic Culture and Thought, Qom. Iran. E-mail: [email protected]
2. The Islamic Teachings Department in Islamic Azad University, Arak branch, Araak, Iran. E-mail: [email protected]
ARTICLE INFO ABSTRACT
Article type:
Research Article
Undoubtedly, the first writer among Muslim thinkers who paid attention to the issues of religious experience in the West is Iqbal Lahori. This paper is a descriptive- analytical method aimed at analyzing Iqbal Lahori's opinion about religious experience. He, according to Hawking's point of view, accepted a pragmatic approach to religion in which religious experience, reason, and intuition have their own place. In this way, he criticized James's view and offered a new explanation of the key concepts of Islam. From Iqbal’s point of view, religion is a kind of “potential self-awareness” that is placed next to “normal self-awareness” that provides facilities for experiencing and learning knowledge. Iqbal considers faith to be the gem of religion, and at the same time, he does not consider reason as limiting or opposed to faith. Like Hawking, Iqbal emphasizes that religion begins with emotion, but is not limited to it and extends to the metaphysical as well. Throughout its history, religion has never presented itself as a matter of f emotion but has continuously tried to discover the metaphysical. By accepting Hawking's words, Iqbal achieves two results: 1. rejecting the Sufi view of reason, and 2. solving the problem of linguistic revelation. In addition, Iqbal enumerates characteristics for mystical experiences, which are: 1. immediacy, 2. indivisibility, 3. connection with other self, 4.
incommunicado, 5. connection with reality and the world.
Article History:
Received June 27, 2023 Revised October 30, 2023 Accepted October 30, 2023 Published online 19 December 2023
Keywords:
Faith, Gem of Religion, Iqbal Lahori,
Religion, Religious Experience
Cite this article: Qaeminia, A & Hekmatmehr, M.M (2023). Examining Iqbal Lahori's View on Religious Experience. Philosophy of Religion.20(3) 189-202. DOI: http//doi.org/10.22059/jpht.2023.361440.1005975
© Alireza Qaeminia, Mohammad Mahdi Hekmatmehr Publisher: University of Tehran Press.
DOI: http//doi.org10.22059/jpht.2023.361440.1005975
تاراشتنا نارهت هاگشناد
يرشن ۀ نيد هفسلف
:هيرشن تياس https://jpht.ut.ac.ir
:يكينورتكلا اپاش 6233
- 2423
سررب ی هاگدید روهلا لابقا
ی د هبرجت هرابرد ین
ی
یمئاق اضریلع
1این
*
یدهمدمحم تمکح
2رهم
1 . ون ی هدنس تفرعم هورگ ،لوئسم سانش
ی تخانش مولع و ی
، دنا و گنهرف هاگشهوژپ ی
هش ملاسا ی
، ا ،مق ی نار ار . ی همانا [email protected]
2 . ملاسا فراعم هورگ ی
، ملاسا دازآ هاگشناد ی
ا ،کارا ،کارا دحاو ی
نار ار . ی همانا : [email protected]
هلاقم تاعلاطا هدیکچ
:هلاقم عون یشهوژپ خیرات :هلاقم یاه
رات ی خ رد ی تفا : 06 / 04 / 1402
رات ی خ یرگنزاب : 08 / 08 / 1402
رات ی خ ذپ ی شر : 08 / 08 / 1402
رات ی خ راشتنا : 28 / 09 / 1402 ب
ی درت ی د تسخن ی ن ون ی هدنس م زا ی نا برجت ثحابم هب هک ناملسم نارکفتم ۀ
دی ن ی لا بقا هدر ک ه هجوت ر غ رد
روهلا ی ا .تسا ی ن صوت شور هلاقم یف
ی لحت یل ی واکاو ددص رد ی
روهلا لابقا رظن ی
د هبرجت هرابرد ین
ی .ت سا
روهلا لابقا ی
د هب ههجوت اب ی
هاگد کاه ی
،گن ور ی درک ی تامگارپ ی تس ی هب تبسن دی ن ذپ ار ی تفر برجت نآ رد ه ک ۀ
دی ن ی اه دوهش و لقع و ی
هاگ ا زا وا .دنراد ار دوخ ِصاخ ی
ن د هار ی هاگد ه ی زم بت و در ک دقن ار ی ی
ن ده ی د ی زا ار
هافم ی م لک ی د ی پ ملاسا ی ش شک ی د د لابقا رظنم زا . ی
،ن عون ی
« هاگآدوخ ی هجوقلاب » رانک رد هک تسا
« هاگآدوخ ی
داع ی
» م رارق ی گ ی در تاناکما هک ی ارب ی صحت و هبرجت ی
ل م مهارف تفرعم ی
دروآ د رهو گ لا بقا . ی
ن ا ار ی نا م
م ی دناد ع رد و ی ن هدننکدودحم ار لقع لاح یا
ا فلاخم ی نام من ی دناد کاه نوچمه لابقا . ی
گ ن ا ر ب ی ن ه تکن
کأت ی د د هک دراد ی ن م زاغآ ساسحا اب ی
،دوش لو ی من دودحم نآ هب ی
دوش بطلادعبام هب و ی
هع ن ی ز م شرتسگ ی ی د با .
دی ن رات لوط رد ار دوخ ی
شخ هب زگره ناونع ی ک پ هکلب ،هدرکن حرطم ساسحا عوضوم ی
هت سو ع س ی رد ماد م
بطلادعبام فشک ی
هع ذپ اب لابقا .تسا هتشاد ی
شر کاه نخس ی گن تن ود ی ه ج م ت سد ه ب ار ی
دروآ : 1 ها گن دجر )
،لقع هب هفوصتم 2
حو لکشم لح ) ی
نابز ی
. :هژاودیلک
روهلا لابقا ی
،
ای
،نام هبرجت دی ن ی
، دی
،ن د رهوگ ی ن .
:دانتسا مئاق ی ن ی
،ا لع ی اضر دهم دمحم ،رهم تمکح و ی
( 1402 سررب .) ی دی هاگد روهلا لابقا ی د هبرجت هرابرد ین
ی لجم. ۀ فسلف ۀ د ی ن . 20 ( 3 .) 189 - 202 .
DOI: http// 10.22059/jpht.2023.361440.1005975
لع© ی اضر مئاق ی ن یا و دهم دمحم ی
،رهم تمکح
:رشان .نارهت هاگشناد تاراشتنا هسسؤم
DOI: http//doi.org/ 10.22059/jpht.2023.361440.1005975
همدقم
فسلف لئاسم و یملاک ثحابم هک تهه نیا زا ام رصع ۀ
،هدر ک له دوخ هب ار ناهذا زا یرایسب ههوت و هتفرگ قنور نآ رد نید
یب یرصع هف سلف رو هر دها ش ه ک مت سیب نرق لیاوا نادنمشیدنا زا یرایسب دیاش .تسا زاتمم و ریظن
ه برجت یا ه نو و ،ار گ
امگ دندوب یقطنم مسیویتیزوپ ن
یم هب یفسلف ثحابم هک دندرک فسلف ثحابم و ماع روط
ۀ هب نید توب ه ب صا خ رو ط ۀ
ی شومارف
یب ثحابم وزه طقف و دش دنهاوخ هدرپس یب یتح ای و هدیاف
هشیدنا خیرات رد انعم مییوگب رگا تسین هفازگ .دیسر دنهاوخ تبث هب اه
فسلف رصع ،ام رصع هک ۀ
درتسگ ثحابم نایم زا .تسا ملاک و نید ۀ
نید ث حب ،دیده ملاک و یهوژپ
« برجت ۀ ی نید » و تیباذ ه
تیمها هژیو .تسا دیده ثحابم زا یرایسب لخدم و لصفرس ثحب نیا .تساراد ار یا
برجت ثحب تیمها ۀ
یهلا یجده شنکاو نیتسخن ناوتب لمتحم هک تسا تهه نآ زا ینید د یدپ ه ب یحی سم ناناد
ۀ رو هرون
یور :تشاد هیور ود ،تقیقح رد ثحب نیا .تسناد هتینردم ۀ
یور و یتخانشرادیدپ ۀ
تفرعم ور .یتخان ش ی
ۀ دد ص رد یتخان شرادیدپ
یور و دوب نید رهوگ اب ینید راجت ۀطبار نییعت ۀ
تفرعم یاپ رب ار ینید یاهرواب یتخانش ۀ
ی م هیهوت ینید راجت ث حابم .در ک
تفرعم ثحابم رب یخیرات ظاحل زا یتخانشرادیدپ ت فرعم ث حابم زا شی پ ه تینردم ا ب هههاوم رد و هتشاد مجدقت یتخانش
یتخان ش
هدش حرطم فسلف ثحابم زا یعیسو مجح هزورما یلو ،دنا
ۀ تفرعم ثحابم هب نید برجت یتخانش
ۀ زا و ت سا ه تفای صا صتخا ینید
مک یتخانشرادیدپ ثحابم یم نایم هب نخس رت
.دیآ
رود رد ۀ ه ب ور ی سدق تحاس اب رشب .تسا یسدق رما اب ییورایور نامه تقیقح رد نید هک تفرگ اپ هدیا نیا جیردت هب نردم
ر ر ب رافر ص و ت شادن ار یتن س یتفرعم راب نید رگید هاگن نیا رد هک تسا نشور .تسا نید شیادیپ هههاوم نیا ِلصاح و دش و
یم ادیپ انعم ینورد ساسحا و هبرجت یعون ساسا بنه رب یتنس شرگن .درک
ۀ ر ب ی برغ د یده شر گن و تشاد دیکأت نید یقافآ
بنه ۀ یم هزورما .نید یسفنا دا رد هک مینیب
ه ب ن ید قّلعتم نداد ناشن یارب سجدقم ای و یسدق رما حلاطصا رغ ینید تایب رو ط
هدرتسگ یم راک هب یا یاپ رب تقیقح رد میهافم لیبق نیا .دور
ۀ هد ش راوت سا د یده هاگن هب یتنس هاگن زا شخرو و حر ه ا ب و د نا
.دنراد رارق ناتستورپ تایهلا یاضف نامه رد یکدنا لیدعت قم ای یسدق رما یم یمیهاربا نایدا رد هک یتنس یادخ اب و تسا دیده رصع تلاوقم و میهافم زا مه سد
،دراد توا فت می نیب
یاپ رب همه ،دنتسه دیده رصع دولوم هک یمیهافم .تسا هدش رصع نیا رد یتنس یادخ نیزگیاه یلو ۀ
.د نتفرگ لک ش ادخ ایغ
یبرغ دیده رکفت یلصا یگژیو
« ادخ ایغ »
برجت .تسا ۀ
ینید یم تهه کی زا مه .دنک ناربه ار ایغ نیا تساوخ
هد دنو لوط رد نآ رب مکاح یعامتها و یسایس طیارش لیلد هب ام روشک یگنهرف یاضف ۀ
ث حابم گ نر تجد ش ه ب هت شذگ
نید دیده کرعم و هتفرگ دوخ هب ار یسانش
ۀ ن یا ه ب نارکفن شور یخرب نایم نیا رد .تسا هدش اب نیا رد نوگانوگ ءارآ راضت
هدز نماد ،تسا هبرجت یعون نید رهوگ هک رظن .تسا ینید راجت اب رد یتخانشرادیدپ یاعدا نخس نیا ،تقیقح رد .دنا
فلاخرب لابقا هاگشناد نلاصحم زا یرایسب
یبرغ یاه
یصخش تیونعم سا سارب ار دوخ یارآ ات تسا نآ یپ رد و تسارگ
یپ نآرق و تّنس یم یو ؛دنک یزیر
:دیوگ تسین نتسیز نآرق هب زه نکمم
ن یم وت رگ نتسیز ناملسم یهاوخ
،یروهلا(
1376 ، ص 123 )
برجت دیده ثحابم زا یخرب راب نیلوا یارب یروهلا لابقا نایم نیا رد ۀ
ما یلیو ث حابم زا داد لا قتنا ملا سا ملاع هب ار ینید
اتک زا یددعتم دراوم رد وا .دوب رثأتم گنیکاه و زمیه رکف ءایحا«
ملا سا رد ینید »
ءارآ و ه تخادرپ ی نید ۀ برجت رد ث حب ه ب
مهرت ،نی نچمه .تسا هدرک نایب هنیمز نیا رد ار نارگید و گنیکاه و زمیه مایلیو ِلیبق زا ینادنمشیدنا ۀ
نا بز ه ب ا تک ن یا
ور نیا زا .تسا هدرک حرطم ناریا رد ار هنیمز نیا رد یثحابم هک تسناد یرثا نیتسخن دیاب ار یسراف رب تسا یدمآرد وا نانخس ،
ت شادرب و ری سافت .ت سا هد ش حرطم ناریا رد هراب نیا رد رادعب هک ییاهاعجدا رگید هراو مه نانخ س ن یا زا م ه نار گید یا ه
لمأت .تسا هدروآ مهارف ار هشقانم و ثحب زا هدرتسگ یلاجم و هدوب زیگنارب
فلا ) انعم ی د ی ن
رظنم زا لابقا
، ت یارب لیصا یششوک نید یفص
ۀ تسا یرشب یهاگآدوخ
،یروهلا لابقا)
یب ات ص ، 206 ی من نایم نیا رد.(
ناو ت
هخاش زا یکی اب ار نید هسیاقم ملع یاه
دومن
؛ نید هکارو یمدآ دوهو مامت زا یریبعت و نایب
ا تس ( ص ،نامه 5
عقاو رد .).
،ن ید
نیآ ۀ مامت دوهو یامن ناسنا
هنیآ ؛تسا یمدآ هک یا
یم رداق ار ات دزاس
.د نک ا شامت ار شیوخ تفرعم و تایح یعقاو و یقیقح داعبا
هخاش هک تسا یلاح رد نیا .دنتسین نینو نیا ملع یاه
،لابقا هاگدید زا دوصقم
نید ییاهر :زا تسا ترابع تیدودحم زا یمدآ
ا ه
و زا ار ناسنا هکنیا نماد
ۀ ایدام و هجدام ،رهار ملاع زا ار وا شرگن دودحم زا رتمک هب هک یروط هب ؛دربب رتارف ت
هههاوم میقت سم و
یب طساو ۀ یزیو هب تقیقح رگید
.دوشن عناق (
ص ،نامه 3
).
یعون ،لابقا رظن هب ،نید
« هجوقلاب یهاگآدوخ »
رانک رد هک تسا
« یدا ع یهاگآدوخ »
ی م رار ق عو ن ن یا ،وا ر ظن ه ب .در یگ
ف تفرعم لیصحت و هبرجت یارب یتاناکما یهاگآدوخ یم مهار
هب .دروآ ه نیمز ،ی مدآ رد یها گآدوخ نیا شیادیپ اب ،رگید ترابع یا
هبرجت و تفرعم شیادیپ یارب یم دوهو هب صاخ یا
یم دیکأت هتکن نیا رب وا .دیآ یلاعتم یگدنز یپ رد طقف هک یلاعتم نید هک دنک
شیب رایسب و تسا هبرجت داینب رب رلاوصا ،تسا ر یزیو نینو ملع هکنآ زا رت
،دبایرد ا هب ار هبرجت ترورض دولاش ناونع
ۀ دروم تایح
نو و درو م ن یا رد ه ک ت سور ن یا زا ،ر شب یها گآدوخ ندولا پ رد لی صا ت سا ی ششوک و شلات نید .دوب هداد رارق ههجوت تعیبط برجت حطس هب هناداقن یدید اب ییارگ ۀ
،یروهلا( دراد ههجوت دوخ 1379
ص ، 289 .)
و هب ریبعت نیا اب لابقا یم هراشا هتکن دن
.ت سا هدر ک یلجت ملاسا رد هک تسا یلاعتم نید نامه نید زا وا دوصقم ،رلاجوا :دنک
تفگ هب و تسا یعقاو یگدنز یارب یشور ینید نینو ۀ
:وا
« ی م ه جیتن رد و دراد ار نم یاهورین زکرمت دادعتسا ینید نینو د ناوت
هزات تیصخش دنراد هب ییا
ۀ دنک اطعا دوخ »
ص ،نامه(
295 برجت ار نید یانبم لابقا ،رایناث .) ۀ
یم ینید تحص هب تجدش هب و دناد
برجت ۀ .دراد داقتعا ینید
اساسا لابقا تشادرب یروهلا
برجت یعون ساسارب نید زا ۀ
یونعم یم
،دشاب وا دراد ناعذا و نید تیوه هک
هفلوم یاه ید یلک
نید - تجوبن یحو دننام -
.دنک ریسفت یبرجت هاگن ساسارب ار هب ملاسا نید زا دوخ یّقلت رد وا
یم نایب نآرق هژیو نآرق هک دراد
دمع ههوت ۀ
؛تسا هدرک فوطعم هبرجت و لمع هب ار شیوخ رابرد هک تسا یباتک
ۀ .هدر ک د یکأت ه شیدنا زا شی ب ،هبرجت و لمع (
،یروهلا لابقا یب
ات ص ، 1 ) .
زا رظن ،لابقا تیانع برجت و هدهاشم هب ۀ
یرما ،ملاسا رد یلمع هتساخرب
و تاذ زا تشرس ن ید نیا
تسا نانوی یفسلف تّنس هکنیا هن ، ورو هوم
د هشیدنا هب نآ یملاسا
هدش ه تکن نیت سخن ،وا ر ظن رد .د شاب ا برد ه ک یا
ر ۀ حور
دیاب یملاسا گنهرف تسناد
تسا ملاسا نید رد هبرجت و هدهاشم شور ، نامه(
ص ، 150 - 151 )
آ زا ،وا رظن هب دنزا س یا هورین ن یا ر ب ا نب ،ت سا شزرا ییاهن لصا سک شفده هک تسا هنادنمدرخ یلمع نید هک اجن
ۀ
یم لماکت ار درف تیصخش مه .تسا راکنا لباقریغ یتیعقاو نیا و دشخب
ۀ هبرجت نیرتهب لماش ،ناهه ینید نوتم ی صخش یا ه
ناور ظاحل زا هک دیآ رظن هب تسا نکمم هورگ ،نید ناگربخ هب یسانش
هشیدنا تروص را جت ل ثم ،د شاب هد ش نایب نهک یاه
نآ هک یسک یارب اریز ،دنتسه یعیبط و یداع رلاماک ،ام یلومعم ی م راک هب ار اه
ص ،نا مه( د نراد یتخان ش شزرا ،دد نب 52
و
،رصیق 1384 صص ، 178 و 179 یم نآ ندوب یبرجت ار دیده ملع تشرس لابقا دنوره ،راثلاث .) ع ن یا شیادیپ و دناد
و ترپ رد ار م ل
ناکما هبرجت هاگیاه هب رشب ههجوت یم ریذپ
و ه تفرگ تقب س م ه دیده ملع زا هبرجت هاگیاه هب ههجوت رد نید ،وا رظن هب ،یلو ،دناد
.تسا هدرک ههجوت هبرجت تناکم هب ملع نیا شیادیپ زا شیپ یسب تکن ۀ شرگن هکنیا رگید لابقا
هب هناگود نوچمه ییاه و نید ،ایند و نید
یّزجت یشرگن هن هعماه و نید و ،تلود هنارگ
ه کلب ،
یلامتشا تسا ایند و نید تابسانم اب رد وا . هک تسا رواب نیا رب
فلا خم ر صنع ود تر خآ و ا یند ،تیجدام و تیونعم ،ملاسا رد
دنشاب هتشادن یراگزاس مه اب هک دنتسین یب ،یروهلا لابقا(
، 13 .) اهنت هن ه هب ملاسا ناه
دام ی
« ریخ » ن یم دیوگ هکلب ، طّل ست هار
نآ رب یدام ناهه ار
زین یم ناشن .)اجنامه( دهد یم نایب تحارص هب لابقا
هک دنک ت یلاعف هب یناحور تقیقح تایح ن یا
ینا هه
تصرف ،حور و دراد یگتسب شنک
یم ،تسا ییایند و یعیبط هچنآ رد ار دوخ .دبای
ورنیا زا شیر زا ،تسا ییایند هو ره ۀ
دو خ دوهو
تسا سدقم ،نامه(
133 .)
رد راب ۀ و نید ورملق نینچمه
هعماه و نید تابسانم
،تسا دتقعم لابقا زین نید ملاسا
ی دننام( یدرف لئاسم هب مه ؛تسا عماه
قلاخا و تسایس دننام( یعامتها لئاسم هب مه ،)تیبرت و
یم ناراکمتس اب هزرابم و عافد و داهه هب مه و )داصتقا زادرپ
؛د زا ملا سا
نامه ادتبا دوب یروشک و ییایند یعامتها نید ، .)نامه(
گرزب تسا دقتعم ،زین تلود و نید تابسانم اب رد ه ک یهابت شا نیر ت
نیا زا ؛دندرک اده مه زا ار تموکح و هذم هک دوب نیا ،دندش کترم ناییاپورا ه ب و د ش مورحم قلاخا حور زا ،نانآ یذهت ور
هدام و داحلا فرط رگ
دندش هدناشک ییا .
،مسیسکرام شبنه نینچمه و یناهه گنه عوقو د مایپ
ی عیبط شیدنا ۀ زا ن ید ییاد ه
تسا هدوب تسایس (
،لابقا 1372 ج ، 2 ص ، 634 هک اتسا یلاح رد نیا ) دراد ن دو هو تسایس و نید یگناگود ملاسا رد لابقا رظن هب
یب ،یروهلا لابقا(
،ات 178 )
ب ) هبرجت و ماسقا نآ
ژاو ۀ ( هبرجت
Experience
هژاو هلمه زا ) هدمع ِتارییغت ،انعم تهه زا ،خیرات لوط رد هک تسا ییاه
نو نکا هژاو نیا .تسا هتفای یا
هب هتشر رد یعیسو روط فسلف و کیتونمره ،یعیبط مولع دننام ینوگانوگ یاه
ۀ یم راک هب نید هژ یو ییانعم ِراب ،تقیقح رد و دور
یا
هنیمز نیا رد .دراد اه
« تیپویک ناد »
یم رب رغ گنهرف رد هژاو نیا یارب ار توافتم دربراک ود :زا د نترابع ه ک درام ش
« یا نعم
هنلااجعف » و
« یلاعفنا یانعم »
(Dun Cupitt, p.15)
رود زا ۀ ژاو ،یدلایم مهدفه نرق ات ناتساب ۀ
« هبرجت » شیب هنلااجعف یانعم رت
(active meaning)
رد هژاو ن یا .تشاد یشنک و
صا ژاو زا ل ۀ ینیتلا
«
Experiri
» یانعم هب هک هدش قتشم
« ندومزآ » ای و
« نداد رارق شیامزآ ضرعم رد »
هب ؛تسا ،لا ثم ناو نع
یم یرگید هب یسک رگا :تفگ
« نک هبرجت ار ام ِیرادافو
1» نی نو رد ه برجت .یا مزایب ار م ِیرادا فو ه ک هدوب انعم نیا هب راقیقد ،
هتشاد یلعف و یشنک یانعم یدراوم ه ک تسا هدوب نیا دارم و
« ن ک نا حتما
» ،
« روا یب ل یلد »
و
« یا مزایب ک حم ا ب »
(IbId)
هب یم رگید یلاثم ناونع ناوت
« یگدنز ندرک هبرجت »
رود ِناسنا یتقو .درک حرطم ار ۀ
یم ناتساب هک هتفگ
« ه برجت ار یگد نز ن م
هدرک ما
» رود ناسنا رظن زا ؟تسا هدوب هو شدارم ، ۀ
ناتساب - ر یگدنز هک هعومجم ا
شنک و لاعفا زا یا ی م اه
هت سناد - برجت ۀ
دید اب وا رگا .تسا هدوب صاخ یلاعفا ِندومزآ یانعم هب یگدنز ۀ
یم یگدنز و تایح هب یونعم یگدنز هک دوب انعم نیا هب ،تسیرگن
ف نآ ،دارم ،یلاعتم ِیرما هب هو و دوخ هب هبرجت دانسا رد هو .تسا یعیبط قوف ام رما لعف و یّلجت ت سا هدوب شنک و لع
(IbId)
ژاو ۀ
«
Experience
» ژاو اب میدق دربراک رد )لعف و مسا(
ۀ
«
Experiment
» یانعم هب )لعف و مسا(
« ندومزآ و شیامزآ »
.دوب یکی
حولر س صا خ لجو حت ن یا ،ت قیقح رد .د مآ دو هو ه ب هژاو ن یا یا نعم رد یصاخ لوحت دعب هب یدلایم مهدفه نرق زا ۀ
دننام یتاحلاطصا
« ت برج ۀ ینید
» ،
« برجت ۀ ینافرع » نآ ریاظن و رود رد .تسا هدوب اه
ۀ نردم
« ه برجت » یا نعم
« شن ک و ه ناریذپ
یلاعفنا »
(Passive meaning)
شیب شنک و لامعا لباقم رد انعم نیا هب ، راجت .تفرگ دوخ هب یرت یم رارق اه
ه ب را جت .دریگ
زیو یم هتفگ ییاه یم خر ام یارب هک دوش
یو هن ،دنهد یم ماجنا هک ییاهز
ی م ه برجت ن م هچنآ ،ریخا یانعم نیا رد .میهد ،من ک
یم هدهاشم ای ساسحا هک دنتسه ییاهزیو تذل ؛منک
یم هک ییاه یم هک ییاهدرد ،مرب
ی نورد تلاا عفنا و ف طاوع ،مشک ه ک یا
لوقم رد همه ،مراد ۀ
یم نم ِ راجت هدر ک لیمحت نم ینورد تایح رب ار ناشدوخ هک دنتسه نم ینورد تلااح نم راجت .دنجنگ
هدش هدوزفا نم ینورد تارطاخ رب و .دنا
برجت ۀ رود ناسنا رظن زا یگدنز ۀبرجت اب نردم ِناسنا رظن زا یگدنز ۀ
یار ب یگد نز ۀبرجت ،میتفگ هکنانو .دراد توافت ناتساب
رود ناسنا ۀ
اب نحص رگیزاب ار دوخ هک ناتس ۀ
یم یگدنز برجت یلو ،تشاد یلعف و یشنک یانعم ،تسناد
ۀ نردم ناسنا یارب یگدنز
تذل دننام( تسا ینورد تلااح زا یتارطاخ یانعم هب یشوخ ،اه
،اه یشوخان یتخس ،اه ،دنتسین لعاف یقلت زرط نیا رد مدرم .)...و اه
رگاشامت و راجت نارگشرازگ رافرص هکلب یگدنز تانایره نا
دنتسه ناش
(IbId)
یم دای ینید ۀبرجت ای ینطاب ۀبرجت ناونع اب نآ زا هک شیوخ رظن دروم هبرجت عون یگنوگو نایب یارب لابقا ی سررب هب ،دنک
یم هبرجت عاونا .دزادرپ
هب ،یو برجت ،یلک روط ۀ
ت سیز ،کیزیف ملع هس عوضوم نداد رارق تیروحم اب ار یمدآ یور شیپ انش
ناور و ی س رد ی سانش
1 . هب لوق فراع ش ی زار ی : رد صولخ تنم را تسه کش ی هبرجت نک
سک ع ی را وو دسانشن صلاخ رز کحم
هب یهاگآدوخ و ناور و تایح ،هدام عطقم هس یم نایب یرصتخم روط
رد نآ فیرعت و هدام ثحب هبرجت زا تسخن تشادرب رد .دراد
یم حرطم دیده کیزیف هب هچنآ کیزیف ملع رد .ددرگ
ی م رارق ملع نیا ملاع یور شیپ هبرجت دروم تیعقاو ناونع یما مت ،در یگ
هدیدپ وما و اه یسررب و ثحب لباق و ور شیپ ناهه ملاع هب رظنم عون نیا رد .دنتسه هدهاشم لباق و سوسحم ر ءای شا اب یناهه ،
ث حب ،ینید ۀبرجت نوچمه یروما و تسا سوسحم یدام جرا خ م لع ن یا ۀ طیح زا یتدها شمریغ رو ما و یتخان شابیز یا ه
یم و یهاگآدوخ و تایح رظنم زا هبرجت حیضوت رد لابقا .دندرگ یم نین
:دیوگ
یم ار یهاگآدوخ یم یشان تایح عبنم زا هک تشادنپ یرون راسکنا نوچمه ناوت
هفیرو .دوش ن شور ۀ طقن نتخا س مهارف شا
اتش نایره ربعم هک یبیترت هب ،تسا .دنک نشور ار تایح دولآ
1
هاگآدوخ وا .دراد نایب ار یهاگآدوخ تیدام مدع ات دراد نآ رب یعس لابقا ثحبم نیا رد ششوک و شلات سنه زا یتیفیک ار ی
یم مظن یتلاح هک دناد :دراد هدنهد
هب روعش ای یهاگآدوخ فیصوت دیئاز هک یدومن ناونع
ۀ ت یلاعف نیا راکنا و نآ لقتسم تیلاعف یفن ینعی ،تسا هدام یاهدنیارف
خ ای روعش زا یریبعت طقف تفرعم هکنآ لاح ،تخانش هنوگ ره رابتعا نتشاگنا هدیدان ینعی ،یرو هلا( ت سا ه تفای م ظن یها گآدو
1379 ص ، 89 .)
شیپ طقف دش هداد ملع ملاع رد هبرجت ابرد هک یرصتخم حرش هنیمز
ه ب ه هوت اب ایآ :تسا لابقا یلصا لاؤس حرط یارب یا
نآ یاهدرواتسد و هبرجت هب مولع هاگن عون یم تیاهن رد ام اه
یا هک یتفرعم عون ؟مینک ادیپ تسد تقیقح هب میناوت هبرجت زا عون ن
یم رارق ناسنا رایتخا رد ه و ا ت ه برجت زا عو ن ن یا :هکنیا یلک لاؤس و ؟تسا هدیاف دیفم تقیقح تخانش یارب نازیم هو ات دهد
؟تسا هدوب قفوم ناسنا یگدنز یارب نازیم و ر شب دوهو یناحور دنیارف یگنوگو نایب زا و تسا یکیناکم یهاگن هک ملع لاغ هاگن هب ههوت اب زا تحا س ن یا یا هزاین
برجت یدمآراکان لابقا ،تسا زهاع وا دوهو ۀ
شیپ ار یملع ی م یفرعم ار هبرجت زا یرگید عون و هداد رارق دوخ هار ضرف
ه ک د نک
یم ملاع و ناسنا دوهو یناحور تیعقاو نایب هب رداق ت یهام ه ب ندیسر یارب قیرط نیرتهب هبرجت زا عون نیا یو رظن زا هک دشاب
و ییاهن .تسا تیعقا
ج ) رظن ملاسا تبسن هب هبرجت
هزومآ و نآرق اتک ه ب نآرق تایآ زا یضعب .تسا ملاع هب لابقا یبرجت هاگن عون رب مهم راذگریثأت لماوع هلمه زا ملاسا نید یاه
هلأسم نیا نیبم ینشور هک دنا
« لمع » هدومزاین ندومزآ و دراد یئازسب شقن یرشب تایح رد هبرجت و ملاع یاه
نآ ندرک ه ب و اه
ر سیم را گدرورپ و ملا ع ا ب اا بترا یرار قرب یار ب ار هار هک تسا یتیمها رپ روما هلمه زا تفرعم و یهاگآ سک ریسم نیا عبت یم .دزاس یگد نز رد م هم تحا س ود ن یا اا بترا یگنوگو هب یرشب تایح رد تیعقاو و تیونعم هلوقم ود نداد رارق رظن دم اب ملاسا
یم ناسنا ادرپ
هب ور شیپ یدام ناهه لوبق اب اابترا نیا .دز ی م عور ش ر شب سرت سد رد و سوسحم تیعقاو کی ناونع
و دو ش
یم صخشم هطبار نیا تیاغ و اابترا یگنوگو و ملاع یونعم و یناحور تحاس نایب اب سپس زا نآ ت یمها و هبرجت ثحب .ددرگ
هزومآ رد هک تسا یثحابم هلمه هب رب یده یدیکأت ملاسا یاه
و ت یاغ هک تسا نیا حرط لباق ۀتکن اما .تسا هدش نآ یریگراک
هدام و هدام ۀرطیس اب یناهه زا روبع و تیونعم هب ندیسر ییاهن دصقم .تسا ییارگ
یم نایب ار تیونعم هب ندیسر و هدام زا رذگ نیا ترورض هک یرما یگنو گو ۀو حن نآ رد ه ک تسا نآرق اتک زا یتایآ دراد
ماظن عون و ملاع هتکن تایآ نیا قبط .تسا هدش هداد حرش نآ
یم ار ریز یاه یم تسیز نآ رد هک یملاع یارب ناوت
:درمشرب مینک
1 یم یبطاخم ره یارب نآ نتسناد هک یتیمها رپ هتکن نیلوا ) هت شاد یئاز سب و یده ریثأت ملاع هب وا رظنم یگنوگو رب دناوت
هب ملاع هک تسا نیا ،دشاب و دنمفده یماظن تروص
هب هتکن نیا .ددرگ یفرعم تیاغ یاراد نا خد هروس رد حیرص و نشور تروص
:تسا هدمآ نینو
1 .
،لابقا زاسزاب ی دنا ی ش ۀ دی ن ی
، مهرت ۀ دمحم اقب یی
، ص 89 .
َرَثْکَأ َّنِکَلَو ِّقَحْلاِب اَّلِإ اَمُهاَنْقَلَخ اَم َنیِبِعاَل اَمُهَنْیَب اَمَو َضْرَأْلاَو ِتاَواَمَّسلا اَنْقَلَخ اَمَو
َنوُمَلْعَی اَل ْمُه :
نامسآ و ار هچنآ و نیمز و اه هک
هدیرفاین ىزاب هب تسا ود نآ نایم ا
می
؛ نآ هدیرفاین قح هب زه ار اه ا
ىمن ناشرتشیب نکیل ،می دنناد
(.
ناخدلا 38 - 39 )
2 ت یعقاو مامت اب ناسنا یور شیپ ناهه تیعقاو لوبق دیدرگ حرطم زین ثحبم نیا یادتبا رد هک یدعب ۀتکن ) شیو خ یا ه
یعقاو شریذپ و ملاع هب هاگن عون نیا .تسا ار ی مدآ ه هوت هک تسا نآرق زا یتایآ زا هتفرگ رب ملاسا رد رما نیا اب هههاوم و نآ ت
یم نآ هب زکرمت و نآ فاصوا و تعیبط هب فوطعم یم دییأت رهم نآ رب ملاسا هک یبرجت هاگن عون .دراد
دیکأت نآ هب لمع رب و دنز
یم دپ هب رامئاد ار ناسنا ههوت هک تسا یتایآ زا هتفرگرب ،دراد هدی
یم فوطعم تعیبط هب ههوت و فارطا یاه هب .دنک
ن یا ،لا ثم روط
یم ار دیکأت عون :دش رکذتم نارمع لآ ۀروس زا یتایآ اب ناوت
ِ ا َبْلَأْلا یِلوُأِل ٍتاَیآَل ِراَهَّنلاَو ِلْیَّللا ِفاَلِتْخاَو ِضْرَأْلاَو ِتاَواَمَّسلا ِقْلَخ یِف َّنِإ َه َّللا َنوُرُکْذ َی َنیِذ َّلا
ْمِهِبو ُنُه ى َلَعَو اًدو ُعُقَو ا ًماَیِق
َلَخ اَم اَنَّبَر ِضْرَأْلاَو ِتاَواَمَّسلا ِقْلَخ یِف َنوُرَّکَفَتَیَو ِضْرَأْلاَو ِتاَواَمَّسلا ِقْلَخ یِف َنوُرَّکَفَتَیَو ِرا َّنلا َ اَذ َع ا َنِقَف َکَناَحْب ُس ارلِطاَب اَذَه َتْق
:
نیمز و اهنامسآ شنیرفآ رد راملسم نادنمدرخ ىارب ،زور و ش ندمآ رگیدکی ىپ رد و ،
هناشن ىیاه [ هدننک عناق ] تسا ه ک نا نامه.
ار ادخ [ لاوحا همه رد ]
ىم دای هدیمرآ ولهپ هب و ،هتسشن و هداتسیا و ،دننک
نامسآ شنیرفآ رد ىم نیمز و اه
دنشیدنا [ :هک ] ،اراگدرورپ
نیا هدیرفاین هدوهیب ار اه ا
ى
؛ رادب ناما رد خزود شتآ اذع زا ار ام سپ !وت ىهزنم (.
نارمع لآ :
190 - 191 )
3 یگژیو رگید زا ) یم نآ کرحت و ییایوپ و شرتسگ تیلباق ام نوماریپ ناهه دروم رد هدش رکذ یاه
اضف نیا رد ناسنا .دشاب
یم سک ار تیلباق نیا شرتسگ رد و هدوزفا ملاع نیشیپ روما رب ار یروما هک دنک
:دشاب میهس نآ
« ِتاَواَم َّسلا یِف اَّم مُکَل َرَّخَسَو
اًعیِمَه ِضْرَأْلا یِف اَمَو :
نآ مز و نامسآ رد هو ی
ن خست ،تسا ی
ر داد رارق امش ی
م
» :هیثاه(
13 .)
ناهه عون دراوم نیا هب ههوت اب یم هضرع نآرق هک یسانش
یم روصتم یملاع دراد ب زکرمت اب تسا رداق ناسنا نآ رد هک ددرگ
ر
هدیدپ و تعیبط هب ههوت فطع عون نیا .دنیرفایب شیوخ ۀشیدنا اب قباطمون یملاع شیوخ ینورد یاهورین رر کم رارکت و نآ یاه
.دبایب یئاغ تقیقح یوس هب یهار دناوتب نآ ددم هب ات تسا ناسنا رد یهاگآدوخ سح نتخیگنارب زا ناشن ملاع ییایوپ زکرمت اب و نآرق تایآ رد لمأت اب لابقا هزومآ رب
یم تسد هبرجت زا یتفایهر هب ملاسا یاه هب هک دبای
یم ار نآ شیوخ معز ناوت
هرگ ناهه ۀئارا یگنوگو نایب رد وا .تسناد متسیب نرق ناسنا یده ۀلأسم یاشگ دوصقم ماظن نیا رد ناسنا تیعضو و ینآرق ینیب
یم ریرقت نینو ینشور هب ار دوخ :دنک
دید نآرق رد ههوت لباق ۀتکن و دراد ید ه و ر یطخ ینا یاپ نا هه ،نآر ق ۀ تفگ ه ب انب ...تسا یبرجت تفرعم هب نآ یلک هاگ
تیعقاو شریذپ تروص لوبق هب راداو ار نامدوهو ،رییغت یاه
یم هزات یاه شلات .دنک
نآ د هوم نا هه ه ک ار یعناو م یرکف یاه
یم رب نایم زا تسا یگدنز هب هولاع هب و دراد
و ،ماکحتسا و انغ نام شنیب
ی م تدح ار نام هدا مآ یترت ن یا ه ب و ،د شخب
نا م
یم هبنه هب هنارهام ات دزاس قیقد یاه
هبرجت رت .میوش دراو یرشب یاه
1
رد هبرجت شقن و ینید ۀبرجت حرط هب هدرک حرطم هراب نیا رد ملاسا رظن و دیده ملع رد هبرجت شقن ۀرابرد لابقا هک یثحابم یم یرای نید .دناسر
د ) رهوگ د ی ن
برجت یسانشرادیدپ ۀ
ی م نید تاذ و رهوگ اب نآ اابترا و ینید راجت قیقد فیصوت هب ینید رهو گ ث حب زا دار م .دزادر پ
یتاذ ندرک صخشم ،نید یضرع هن و–
- ه و ه ب یراد نید و ن ید ت قیقح هک لطم نیا نتخاس نشور ینعی ؛تسا نید
هیشاح روما و تسا هتسباو یزیو نید یضرع و یا
مادک ،دراد هار مه ه ب ار رای سب رو ما ی نید ر ه ،ک ش نود ب .دنا د ننام
یم یسررب هتکن نیا نید رهوگ ثحب رد .صاخ ینید راجت و لامعا ،تاداقتعا ماد ک و یتاذ روما نیا زا کی مادک هک دوش
.تسا نید یضرع کی شخب رد لابقا هب شباتک فلتخم یاه
سانت
هراشا وا .دراد نید رهوگ هب ییاه یم دیکأت ادتبا رد
هک دنک رهوه د ی ن ا ی نام تسا
یمن دودحم ار نامیا زگره لقع و هدنرپ نوچمه نامیا .دنک
یب و لقع یورین هب ههجوت نودب زاورپ تقو هب هک تسا یا ای هار دوهو
یم ار دوخ ریسم ،یربعم ،ملاسا گرزب فراع و رعاش لوق هب هک یلقع .دبای
« وپ و هد نز لق نیمک رد اهنت و هت سشن نا سنا یا ی
یم تسا ناهن رد هک ار تایح یندیدان تورث دیابر
.»
یمن اجما یفرر نانوو ،تسا رتلااب ضحم ساسحا زا نامیا هک درک راکنا ناوت
،یروهلا( تسا یهاگآ و تفرعم نآ فورظم هک 1379
ص ، 32 )
یم ناشن نخس نیا لابقا هک دهد
رلاجوا : یم نامیا ار نید رهوگ ، و دناد
ناث یرا
، یمن لقع فلاخم ار نآ یم هک دنو ره ،دناد
زا دناوت
.دورب رتارف لقع راثلاث
لوقم زا هن ،ار نید رهوگ ، ۀ
یم نآ زا رتارف هکلب ،ساسحا .دناد
هعومجم ،دهتیاو نخس هب هراشا اب ،یتدیقع ظاحل زا ار نید وا یم یلک قیاقح زا یا
نآ شریذ پ هک دناد ار در ف تی صخش ا ه
یم نوگرگد زاس
ی ب .تسا ،یرهار رظن زا هو و ینطاب رظن زا هو ،یگدنز رد رشب داشرا نید یساسا فده .د ه عومجم نآ ،د یدرت
یاپ رب دیاب ۀ هفیرو ظاحل هب ،نید تقیقح رد .دوش راوتسا یلقع ناینب هیاپ هب زاین ملع زا شیب یتح شا
ه یلوا لو صا یز یر ر ب شا
مه هتکن نیا هب وا ،هتبلا .دراد یلقع یناینب یم هراشا
.ت سین ن ید ر ب هف سلف قوفت یانعم هب یلقع لیلاد اب نامیا نییبت هک دنک
یب ا ب ه ک ت سا رادرو خرب یتیهام نانو زا دریگ رارق یرواد دروم دیاب هک هچنآ اما ،دراد ار نید ابرد تواضق قح هفسلف ،دیدرت
فسلف یتقو .دش دهاوخن روصحم هفسلف تواضق رد ،دوخ هب اوبرم تاحلاطصا یم نید تواضق هب ه
یهاگآ هب ههجوت اب دنیشن ییا ه
یمن ،دراد نآ زا هک .دهد رارق تسدورف رد ار نآ دناوت
دی
،ن عوضوم هن ی
مسر ی
، دنا هن ی هش ا ی لامعا هن و ضحم ساسحا هن ،درجم
لاخ و کشخ ی
تسا
، هکلب بم ی ن مه ۀ دوهو ناسنا تسا .
فسلف هب رگید ییاه رد لابقا ۀ
ی م شلا ت ت ناک .ت سا هدر ک هرا شا ر غ رد ی نید ر کفت ا ب نآ اا بترا و تناک ا ت در ک
تیدودحم مه هار نیا زا و دنک صخشم ار ناسنا لقع یاه
ۀ هکنا لطم حیضوت .تخادنا رابتعا زا ار نویلقع راثآ ب تناک
ی ن ناهه ی
م هبرجت ناسنا هک ی
،دنک ی نع ی دپ ناهه ی اهراد ن و ی ز عقاو ی ت نب ی دا ین ی هک ا مت ،تسا هتفهن نآ سپ رد ی
ز م ی و ر ظنم زا .دراز گ ی
عقاو ی ت نب ی دا ی ن دپ ناهه و ی
اهراد ه هب ناسنا هک تسا لوقعم تاوذ نامه ی
چ ور ی من ی د ناوت نکارپ نخ س ه ب نآ ا ب رد ی
و
رظن ی ه زادرپ ی تردابم
؛دزرو سرتسد زا هکارو ی
سح ی دام و ی .تسا ناوتان و زهاع نآ هب طعم اهنت ناسنا تفرعم اذل
تفرعم هب فو
دپ ی اهراد ت زا لوقعم تاوذ و تسا ی
سرر جراخ تفرعم نامک
نمون ای( ءایشا تیعقاو تخانش و هدوب .ت سا ر شب ل قع یو سارف )اه
(see. Kant, 1996)
.
سیاقم هب لابقا ،سپس ۀ
یم تناک اب یلازغ ما جنا ملاسا ناهه رد ار راک نیمه و تفر رترود نیا زا یلازغ یفسلف کش .دزادرپ
نیمز رد یلازغ .داد تسکش ،تناک زا شیپ ،ار نایارگدرخ و داد ۀ
زا لقت سم یدو هو ه ک دروآ ت سد ه ب ن ید یارب یقح نافرع
،ینافرع درکیور هب ههوت اب اجما .تشاد هعیبطلادعبام و تمکح ار وا و دومن ناسآ وا رب ار لقع تیعطاق مدع و ندوب یهانتم شریذپ
یم مه یلازغ دقن هب همادا رد وا .دیشک دوهش و لقع نایم لئاح یطخ هک دناسر ییاه هب ه ک دنام لفاغ هتکن نیا زا یلازغ .دزادرپ
هتسویپ مه هب راساسا دوهش و فشک و لقع ،ارذگ نامز اب شدنویپ لیلد هب لقع و دنا
یم شلات وا .تسا عطاقریغ و یهانتم هب دنک
،ل یلد نی مه ه ب و تسا یهانتم راساسا لقع یورملق هک رظن نیا و تسا یهانتمان لقع ورملق هنوگو هک دزادرپب هتکن نیا نییبت صص ،نامه( تسا هدش انب تفرعم رد لقع تکرح لطاب روصت رب ،تسین یهانتمان یبایتسد هب رداق 38
و 39 )
قا نانخس نیا ی لازغ زا هد ش ل قن را جت نو چمه را جت ی خرب ه ب دانت سا اب زمیه .تسا کیدزن زیمه نانخس هب لاب
« لاقتنا یریذپان » صخشم ار ۀ
یم نافرع یلصا دناد
(james, 1982, pp. 283-285)
دو هو کلا س صخ ش یار ب ینافرع تقیقح.
عم هیبش رتشیب رظن نیا زا ینافرع تفرعم .رگید سک چیه یارب هن ،دراد ی م ام هب ساوح هک تسا یسح تفر
ت فرعم ه ن ،د نهد
یم لصاح یلقع رکفت اب هک یلقع هتکن زمیه رگید دهاش .دوش
هتکن نیا .تسا هعیبطلادعبام زا یا ت سا هعیبطلادعبام رد فراعتم یا
تفرعمهک هب ادخ من ی دناوت للادتسا ی
،دشاب هکلب اب ی د دوهش ی دشاب ؛ هیضق رب ینتبم هکنیا یاه هب ینعی ی نتبم دیاب ،دشاب مکح ای
یب ساسحا هک دشاب ام دوخ رد یزیو رب تسا هدش هدیمان هطساو
(Ibid., p. 285)
.
برجت اب رد زمیه ءارآ هب دنو ره وا ۀ
،رگید یوس زا ،یلو ،تسا لیاق یبرجت تشرس نید یارب وس کی زا و دراد ههجوت ینید
یم شلات و دراد ههجوت زین زمیه هب گنیکاه یاهدقن هب ر ظن ور نیا زا .دهد هئارا نید رهوگ زا اهدقن نیا اب سانتم یریرقت ات دنک
رابرد لابقا ۀ
کیدزن گنیکاه رظن هب نید رهوگ .زمیه ات تسا رت
،وا ر ظن ه ب .تسا هتخادرپ هراب نیا رد لصفم یثحب هب زمیه هاگدید دقن رد و دراد داقتعا هشیدنا اب ساسحا اابترا هب گنیکاه یم هشیدنا هب نایاپ رد ساسحا و درادن دوهو هشیدنا زا اده ِساسحا چی ه و نور یب ه ب ت سا نورد زا ی تکرح سا سحا .د ماجنا
یب ردقنآ یساسحا زا هک تسین تریصب
نا مه ه ب ،تسا هشیدنا نمضتم ساسحا هک هنوگنامه .دنامب لفاغ یلک هب دوخ سوسحم
هب هشیدنا یترت یم هارمه ار هدیقع یعون هک تسا ساسحا نآ زا ازجتیلا یشخب تروص
دروآ
(Hacking, 1924, pp. 64-66)
.
یم دیکأت هتکن نیا رب ،گنیکاه رظن هب دانتسا اب ،لابقا ساسحا اب نید هک دنک
یم زاغآ یمن دودحم نآ هب یلو ،دوش ه ب و دوش
یم شرتسگ زین هعیبطلادعبام هب زگره شخیرات لوط رد ار دوخ نید .دبای
هت سویپ ه کلب ،هدرکن حرطم ساسحا عوضوم کی ناونع
،یروهلا( تسا هتشاد هعیبطلادعبام فشک رد مادم یعس 1379
ص ، 62 د ه ب ز میه ا ب گ نیکاه عاز ن رد لابقا ،ور نیا زا .) هاگد ی
کیدزن گنیکاه یم رت
یم هلصاف زمیه زا نید یکیزیفاتم دعُب شریذپ اب و دوش .دریگ
یم تسد هب ار هجیتن ود گنیکاه نخس شریذپ اب لابقا :دروآ
1 دجر ) هاگن هفوصتم هب لقع هب لقع هب هفوصتم ضارتعا ،هعیبطلادعبام و نید اابترا هب ههجوت اب : یر ما ت فرعم سا سا ناو نع
ههجومان یم رظن هب نید خیرات رد یم ناشن یبوخ هب ار نید اب هشیدنا اابترا گنیکاه نخس .دیآ
.دهد
2 لح ) لکشم حو ی نابز ی طبار : ۀ یم ساسحا و هشیدنا لأسم رب دناوت
ۀ ی نعی ،گ نگ سا سحا .د نکفیب ینشور زین ینابز یحو
یمن رد نایب هب هک یساسحا تشونرس هک تسا نآ لط رد ،دیآ
نا اب ار شا هشید
بون هب زین نآ هک یا ۀ
ا جح زا ییاهر هب شدوخ
هت ساخرب سا سحا نطب زا نامأوت ود ره ،راتفگ و هشیدنا .دنز دنویپ ،دراد لیامت شرهار ار ه تکن ن یا ی قطنم م هف ه ورگ .د نا
یمن نآ اما ،دریذپ یم رارق ینامز یترت کی رد ار اه
نآ کیکفت اب و دهد یم دیدپ ار یتلاکشم اه
ب .دروآ دو هو ی سح ،لا ح ر ه ه
یم فوشکم زین ار ظفل هک دراد صص ،نامه( دزاس
62 و 63 .)
یمن اده مه زا ار هشیدنا و ساسحا گنیکاه هک تسا تسرد ،هت شذگ نیا زا .دراد دوهو ماهبا وا نانخس رد یجدح ات یلو ،دناد
جیتن ود ۀ یمن رظن هب لوبق لباق روکذم هب لقع اب افرع ای هفوصتم تفلاخم .دنسر
یمن اوبرم هشیدنا اب ساسحا توافت ا ب ا ت دوش
هب .مینک دقن ار نانآ رظن گنیکاه ثحب هب لسوت یمن هفوصتم ،رگید ترابع
دودحم هب نید هک دنیوگ ۀ
یم اوبرم تاساسحا و ،دوش
نآ خساپ رد ات ،هشیدنا هن ند هب دیاب دوب ساسحا اه ره و دنتسین اده مه زا هشیدنا و تاساسحا هک مییوگب اه
هشیدنا نآ لاب مه یا
یم رظن هب .دریگب لکش طلخ زا یکی هک دسر
حر ط یاه هب ،افرع .تسا هتکن نیمه ،هتفرگ تروص افرع هاگدید هب تبسن هک ییاه
نآ ر ظن ه ب .یدوه ش ت فرعم و یلقع تفرعم :دنراد دیکأت تفرعم عون ود دوهو رب ،هشیدنا اب ساسحا لباقت ار ن ید قیا قح ،ا ه
یمن لقع اب ناوت یم لیکشت یقیاقح ار نید یلصا ای هدمع شخب و دروآ تسد هب
لو صح ل باق ینافرع دوهش هار زا اهنت هک دهد
.دراد یرتدودحم ییآراک هک تسا یلقع تفرعم عون کی ،هکلب و لقع لوصحم هعیبطلادعبام .دنا هک دنتسه رواب نیا رب یخرب ،تسا دای نایاش هرازگ
اه یی د هبرجت زا هک ار ین
ی م تسد هب ی
آ ی دن اپ ی ه دولاش و ۀ د تفرعم ین ی دنت سه
شیپ ار یروهلا لابقا دروم نیا رد و یم لوارق
دنناد ،یقارن(
1378 صص ، 9 - 8 هیرظن نینو ندوباطخ زا غراف ).
نی نو تب سن ،ییاه
تشادرب نینو .تسا تسردان زین لابقا هب یتایرظن هراپ هب ههجوت اب لابقا نانخس زا ییاه
انخس زا یا ت یلک نتفرگ رظن رد نودب و وا ن
.درک وجتسه ینید هبرجت و لقع یگنهامه رد دیاب ار نید رهوگ ،لابقا رظن رد .تسا هتفرگ تروص وا یرکف هاگتسد لکشم زین ینابز یحو دروم رد لابقا یاعجدا ی من ّل ح ار ینا بز ی حو اب رد یملاک ثحب اهنت هن و تسا نیرفآ
،ه کلب ،د نک
ار یرگید تلاکشم ت سرد ی حو درو م رد رو صت ن یا میریذ پب ساسحا اب ار هشیدنا و نابز یلوط اابترا رگا .دراد لابند هب زین
هک مه نخس نیا .تسین تاساسحا خنس زا یحو ،رلاجوا .تسین
« تسا ساسحا یعون یحو »
هنوگ ت سد ،یحو .تسا ییوگزاجم یا
تسانعم نیدب نخس نیا و دراد ینابز تشرس ،نآرق دروم رد مک یم لیکشت ار یحو ینابز تلامه دوخ هک
ندش لئاق ،رایناث .دنهد
یم ساسحا نورد زا نابز هکنیا هب نورد زا نا بز و تلامه هک تشاد یساسحا ربمایپ هک درادن نیا زه ییانعم دروم نیا رد دشوه
یم نآ ز نآ زا هک تشاد یساسحا ربمایپ هک انعم نیا هب هن ؛تسادخ ملاک یحو نومضم .دندیشوه زا نا بز دو خ هکلب ،دیشوه ناب
:ک.ر( ت سا ل یخدریغ و هار مه یر ما نا بز نآ ه ب تب سن و درادن یشقن نایم نیا رد ربمایپ ساسحا .تسا هدوب دنوادخ ناه یمئاق ، این 1381 )
یم اوبرم هتکن نیا هب ینابز یحو اب رد یتنس عازن یم راعقاو ادخ ایآ هک دوش
لاک هب هرعاشا .دیوگب نخس دناوت ل ئاق یسفن م
یم ادخ ملاک رازاجم ار نآرق و دندوب ،یجدا م ءیش کی رد ملاک هک تسا نیا هب ادخ نتفگ نخس هک دندوب لئاق هلزتعم اجما .دنتسناد
یم داجیا ،تخرد دننام .)نامه( دنک
شیپ هکنانو هیرظن گنیکاه ،میتفگ رت
ب ،م ه لا بقا .ت سا هتفریذپ نید تشرس اب رد ار یتسیتامگارپ یا ،سا یق نی مه ر
هیرظن شخب رد لابقا .تسا هتفریذپ هراب نیا رد ار یتسیتامگارپ یا اب شباتک فلتخم یاه
ور ی درک ی تامگارپ ی تس ی لئا سم ّل ح هب
یم هب .دزادرپ یم هئارا یربمایپ یارب یتسیتامگارپ نومزآ وا ،لاثم ناونع یم هار ود زا ار ناربمایپ ،وا رظن هب .دهد
:داد صیخشت ناوت
یکی یمن یربمایپ چیه ؛قلاخا هار زا هک یندمت هار زا رگید و ؛دشابن یقلاخا شمیلاعت ای و دنک توعد قلاخاریغ هب ار نایمدآ دناوت
برجت .تسا هدروآ دوهو هب ۀ
هبرجت هناربمایپ یم و دراد نایره و ناضیف هب ور هک تسا یا
توا فت .دزا س نو گرگد ار ناهه دهاوخ
برجت زا تشگزاب هب لیم فراع هک تسا هتکن نیا رد ربمایپ و فراع ۀ
یداحتا ی م زاب یتقو یتح و درادن شا ت شگزاب ن یا ،ددر گ
یاز و قلاخ ربمایپ تشگزاب اجما .درادن تیرشب لاح هب یعفن ار خیرا ت نا یره هک تسا نیا یارب ،شمارآ نآ زا وا تشگزاب .تسا هدن
نامارآ اب ار یناهه و دریگب تسد هب برجت شزرا یملع نومزآ یعون ربمایپ تشگزاب ،نیا رب انب .دنیرفایب ون یاه
ۀ یم وا ینید .د شاب
رابرد یرواد یارب مه رگید هار ۀ
هنومن نومزآ ،هبرجت عون نیا شزرا عماه زا یا
ۀ ،نی نچمه و هدر ک دا جیا وا ه ک ت سا یر شب
،یروهلا( تسا هتفای ناه وا ۀناربمایپ حور زا هک یگنهرف ناهه یبایزرا و تواضق 1379
، صص 217 و 218 )
برجت یاوتحم اب درکیور نیا رد هک تسا نشور ۀ
خیرا ت و هعماه رد نآ یاهدمایپ یلصا ۀلأسم هکلب .میرادن راک و رس هناربمایپ
عون نیا .تسا یمن ّلح ار یلکشم ،دریگ تروص هبرجت نومضم و اوتحم هب ههجوت نودب رگا ،هاگن
.دنک
د نمزاین یرت شیب ی قیبطت ث حب هب دوخ هک تسادیپ لابقا رگید ثحابم زا یرایسب رد گنیکاه یتسیتامگارپ درکیور یاپ جدر ناونع اب لابقا اتک مجنپ لصف رد میدرک هراشا لااب رد هک یثحابم .تسا حور«
یملا سا گ نهرف »
ن یا زا ی خرب .ت سا هد مآ
ناونع اب مشش شخب رد گنیکاه ثحابم هباشم نآ ثحابم
« هویم نید یاه » رابرد لیصفت هب اجنآ هک تسا ۀ
ِل یبق زا ،نید تارمث
حلاط صا گ نیکاه ی تح .ت سا هتفگ نخس خیرات نایره رد نید تاریثأت و هناربمایپ یهاگآ و ماهلا و یحو
« ه ناربمایپ یها گآ »
(prophetic consciousness)
شخب نیا زا ار نآ مه لابقا و هدرب راک هب لصف نیا رد ار
« رشب ۀبرجت رد ادخ یانعم »
ت یراع هب
.تسا هتفرگ هب هتشذگ رد افرع راجت هک هدرک هراشا هتکن نیا هب لصف نیا زاغآ رد گنیکاه یب اابترا ناونع
ه تفرگ رظن رد ادخ اب هطساو
یم نیا یاوتحم .دش هب مه راجت
یم هتسناد ماهلا ناونع نآ زا یخرب .دش
ریثأ ت ل مع و ا هراتفر رد ه ک دنت شادرب رد ار رماوا اه
یم شرازگ .دنتشاذگ نآ یاه
هب خیرات رد اه ناربمایپ یاهرادرک و تاماهلا ناونع
ۀ مک هزورما .تسا هدش تبث نایمدآ نآ زا یربخ رت
اه
یم مشو هب نایدا رد یب .دروخ
،دیدرت نآ هویم زا اه نآ هک تسین یدیدرت ،زاب .دنتسه نید یاه
ار و ؛دنتسه دنوادخ لعف جیاتن زا اه
یمن خر دنوادخ فرط هب ندنادرگرب یور نودب هک هویم گنیکاه ،ور نیا زا .دنهد
و ما هلا و ی حو :ِِناونع هس لیذ رد ار نید یاه
یم رارق ثحب دروم هناربمایپ یهاگآ دهد
(Hocking, 1924 p. 445)
هبرجت زا یتقو فراع ،گنیکاه رظن هب یم زاب شا
یم نوگرگد ار ناهه ددرگ ه برجت زا وا ت شگزاب و دنک
یا نعم ه ب د یاب شا
یم ساسحا هک دراد تیقلاخ انعم نیا هب فراع .دشاب ناهه کی ددجم شنیرفآ
و دزاسب هناهاگآ ار شدوخ ناهه تسا روبجم دنک
فایب ون زا شدوخ ار یزیو ره ه ب وا هکلب ،دشاب هتشاد نتفگ یارب یدیده نخس دیاب رامتح وا هک تسین انعم نیدب نخس نیا .دنیر
یم تسد ناهه نیا زا یددجم کرد یم ساسحا یمربم زاین ،یوتسلوت لوق هب و دبای
ار نا یمدآ ی لبق یاهدروات سد ۀمه هک دنک
یگتفشآ و جرم و جره یعون هب ار ناهه هک نآ یاه هب و دنک یفن .دزا سب ی مظن یب تلاح زا هرابود ار نآ ،دهد لیلقت و لیوحت
نآ ،ت سا مید ق نارا گزور یانعم ۀرابود نتفای اهنت وا ۀفیرو هکلب ،تسین نایمدآ یارب دیده ییاهزیو نتفای فراع یلصا ۀفیرو هب .تسا هتخاس فشکنم وا یارب ادخ هک هنوگ تسا نهک تقیقح هب یلصا مِلاع فراع ،یلک روط
(Ibid., pp. 447-448)
ربما یپ هک تسا هتفهن هتکن نیا رد فراع و ربمایپ توافت ،لابقا رظن هب .تسا هسیاقم لباق لابقا هاگدید اب گنیکاه نخس نیا هبرجت زا یم رب شا نوگرگد ۀفیرو فراع یارب ،گنیکاه فلاخ رب ،وا و دزاس نوگرگد ار ناهه ات ددرگ
.تسین لئاق ار ناهه یزاس
نیکاه رظن هب یم ادیپ تفرعم نآ هب فراع هک هچنآ ،گ
یم هک تسا ،ادخ ینعی ،یزیو نامه دنک وا ه ک ا جنآ ا ت .دنادب دهاوخ
ه ک انعم نیدب ؛درادن دوهو ادخ اب وا ۀطبار زه یدیده زیو مه تفرعم نیا رد .درادن تفرعم ادخ زا ریغ یزیو هب تسا فراع کی یم وا یا دوهو اب .دراد تفرعم نیقی هب هک دناد هب ار دوخ نهک تقیقح وا ن
یم رظن رد یعقاو زار کی ناونع تسا رواب نیا رب و دریگ
ناینیشیپ زا یدایز دادعت هک تیعقاو نیا اب وا .درادن دوهو وا راهرا زا ریغ ،نآ هب نارگید تفرعم یارب یهار هک ت قیقح نیمه شا
