Dzhemaledinova I.M., Dmitriev P.S., Akhmetov M.B
Таблица 2 Различия в содержании поглощенного натрия на пашне и целине на южных карбонатных черноземах северо-востока Казахстана, после длительного использования
земель (54 года).
Наименование угодья
Содержание натрия в % от суммы поглощенных оснований в ППК в разных слоях почвы, см
0 - 30 30 - 50 50 – 70 70 – 100 Целина 4,1 4,6 6,8 10,2
Пашня 5,0 8,1 14,7 21,3
Таким образом, в рамках традиционной концепции развития АПК, во-первых, почвенно-климатические ресурсы Северного Казахстана, используются не рационально, эффективность отрасли остаётся низкой, плодородие почв на пашне неуклонно падает, наблюдается высокая пестицидная нагрузка и нарушается агроэкологическая среда.
165
Во-вторых, по ряду основных параметров, условия региона в реалиях современной рыночной экономики, не соответствуют для ведения сельского хозяйства с преимущественно зерновой специализацией, которая направлена в основном на использования осадков второго половины лета. Это приводит к потере значительного количества накопленной осеннее – зимние и весенние периоды влаги в сумме за 3-4 года около 165-200 мм. Такое же количество продуктивной влаги в регионе расходуется на формирование годового среднего урожая зерна яровой пшеницы в 10-12ц/га, при этом валовой сбор по регионе составляет 15 млн тонн. Стоимость этой продукции по ценам на зерно 2019 года, в среднем по 60 тысяч тенге за 1 тонну, достигает 900 млрд. тенге. То есть, в настоящее время, практически в каждые 3 года в регионе, теряется стоимость годового урожая зерна равное 900 млрд. тенге.
Ежегодные потери составляют 300 млрд. тенге и более. Кроме этого, за период от схода снега и до посева зерновых и других однолетников, продолжительностью 45-60 дней, теряется огромное количество фотосинтетической активной солнечной энергии. По закону природы, эта энергия должна бы конденсироваться в органической массе на этой территории и улучшить плодородие почв и агроэкологическую систему. Однако, при действующей концепции развития АПК, фундаментальный закон природы нарушается. Таким образом, при установившемся стереотипе развития земледелия и в целом АПК, основные природные ресурсы региона используются нерационально и требует оптимизации.
Выводы
В рамках традиционной концепции развития АПК, почвенно-климатические ресурсы Северного Казахстана, используются не рационально, эффективность отрасли остается низкой, плодородие почв на пашне неуклонно падает, наблюдается высокая пестицидная нагрузка и нарушается агроэкологическая среда. В связи с этим, необходима новая стратегия ведения сельского хозяйства Северного Казахстана, обеспечивающая рациональное использование ресурсов вегетационного периода и, предотвращающая прогрессирование деградационных процессов в агросистеме, позволяющая к выходу на высококонкурентоспособный уровень развития. Одним из действенных мер по совершенствованию концепции развития АПК региона является изменение структуры выращиваемых культур с широким включением в них фитомелиорантов. Кроме, приведённых выше ряда положительных их свойств, необходимо отметить ещё одно важное качество, что они являются хорошими предшественниками для зерновых и востребованных культур. При размещении посевов последних после фитомелиорантов, повышаются урожаи и качество продукции, следовательно, повыситься конкурентноспособность сельскохозяйственного производства региона.
Список литературы
1. Бакаев Н.М., Васько И.А. Методика определения влажности почвы в агротехнических опытах. Методические указания и рекомендации по вопросам земледелия.
Целиноград, 1975, -с. 57-80.
2. Конопьянов К.Е. Заключительный отчет о научно-исследовательской работе Павлодарского НИИСХ за 2015-2017 годы, по Мероприятию: Разработать инновационные технологии возделывания бинарных, поливидовых посевов многолетних трав с однолетними яровыми, озимыми традиционными и нетрадиционными культурами, с целью создания высококачественной кормовой базы животноводства на северо-востоке Казахстана.
Красноармейка, 2017, 49 с.
3. Бакаев Н.М. Почвенная влага и урожай. Алма-Ата. «Кайнар», 1975. 136 с.
4. Кабыкенов Т.А. Автореферат кандидатской диссертации, - «Влияние очесанной стерни на плодородие и продуктивность южных карбонатных черноземов Павлодарского Прииртышья». Алмалыбак, 2005, 28 с.
5. Агроклиматические ресурсы Павлодарской области. Алма-Ата, 1971, 180 с.
6. Рекомендации по системе ведения сельского хозяйства. Павлодарская область. Алма- Ата, 1981,252 с.
7. Елешев Р.Е., Конопьянов К.Е., Мухаметкаримов К., Кубенкулов К.К., Аскаров С.У.
Деградационные процессы на южных карбонатных чернозёмах при зернопаровой системе
166
земледелия на северо-востоке Казахстана. Вестник с-х науки Казахстана, №10, 2008, - стр.
21-24.
8. Елешев Р.Е., Конопьянов К.Е. Процессы вторичного засоления почв на неорошаемой пашне в условиях северо-востока Казахстана и пути их предотвращения. Известия НАН РК.
Серия аграрных наук, 2(8), март-апрель, 2012 г. Алматы, НАН РК, 2012. Стр. 12-16.
9. Почвы Казахской ССР. Выпуск 3. Павлодарская область. Издательство Академии наук Казахской ССр. Алма-Ата, 1960, 264 с.
10. Сагалбеков Е.У. Технология возделывания донника на корм и семена. Астана, 2016.-153с.
11. Нургасенов Т.Н., Каракальчев А.С., Арыстангулов С.С., Кудайбергенов М.К.
Биологическая рекультивация нарушенных земель Прибалхашья. Алматы, 2012.-348 с.
12. Синещеков В.Е. Управление продукционным процессом зерновых агроценозов юго- западной Сибири. Новосибирск, 2008.-210с.
13. Сагалбеков У.М., Кошен Б.М., Винокуров В.А., Сагалбеков Е.М. Некоторые вопросы биологизации и экологизации зернового производства в условиях Северного Казахстана.//Ресурсосбережение и диверсификация, как новый этап развития идей А.И.Бараева о почвозащитном земледелии. Астана- Шортанды.2008.-С. 155-157.
14. Сагитов А.О. и др. Основы фермерского дела в Казахстане. Астана. 2017.- 960с.
ЗАМАНАУИ ТАЛАПТАР АЯСЫНДА, СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАННЫҢ
АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫ ӨНДІРІСІНІҢ ДАМУЫНЫҢ БƏСЕКЕЛЕСТІК МҮМКІНДІК ДЕҢГЕЙІНЕ ШЫҒУЫН ТЕЖЕУШІ НЕГІЗГІ ФАКТОРЛАР
Конопьянов Қ.Е., Арыстангулов С.С., Абеуов С.К., Канапиянов С.Қ.
С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті,
«С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті» АҚ Андатпа
Мақалада Қазақстанның солтүстігінің ауылшаруашылығы өндірісін жоғары бəсекелестік деңгейде дамытуға жеткізудегі оны тежеуші факторларға талдаулар жасалынған. Авторлардың көзқарасы бойынша, өңірдегі дефицитте тұрған фактор ылғал болып есептелінеді жəне оның вегетация кезеңінің əртүрлі мезгілінде бөлінуі мен босқа ысырап болмауына үлкен мəн беріледі. Сондықтан, табиғи су мен жылу ресурстарын жоғалту мөлшерін максималды төмендету үшін, егістік құрылымын оңтайландыру арқылы, оның құрамындағы фитомелиоранттар (жоңышқа, эспарцет, түйе жоңышқа) үлесін көбейту қажет. Аталған шаралар республиканың солтүстігінде ауылшаруашылығы өндірісінің бəсекелестік мүмкіндігің айтарлықтай жоғарылатады.
Кілт сөздер: бəсекелестік мүмкіндік, ресурстар, фитомелиоранттар, құрғақшылық жағдайы, ылғалдылық, тұздар, топырақ- сіңіру кешені, мамандану, даму концепциясы.
KEY CONSTRAINTS REACHING A COMPETITIVE LEVEL OF DEVELOPMENT OF AGRICULTURE IN NORTHERN KAZAKHSTAN IN THE LIGHT OF MODERN
REQUIREMENTS.
Konopyanov K.E1., Arystangulov S.С2., Abeuov S.K1., Kanapyanov S.K1. Pavlodar State University named after CM. Toraigyrova.
Kazakh Agrotechnical University named after S. Seyfullin Abstract
In the article from the standpoint of modern requirements, constraining factors are analyzed for the output of agricultural production in the northern part of Kazakhstan to a high competitive level of development. There are shownpotential resources for achieving this level. From a new point of view, the water factor, which is in acute shortage, is estimated and in this regard, special
167
attention is paid to its variability of distribution during the growing season in the region. In order to minimize water and heat loss, it is necessary to diversify the crop structure, i.e. with the inclusion of phytomeliorants from legumes, such as alfalfa, sainfoin, melilot, and their analogues. These measures will significantly increase the competitiveness of agricultural production in the northern part of Kazakhstan.
Key words: competitiveness, resources, phytomeliorants, aridity of conditions, moisture, salts, soil-absorbing complex, specialization, development concept.
ƏОЖ 631.5:633.4
СҚО ОРМАНДЫ ДАЛАЛЫҚ АЙМАҚТАРЫНДА ШЫМДЫ ӨҢДЕУДІҢ ТИІМДІ ТƏСІЛДЕРІНІҢ КӨП ЖЫЛДЫҚ ШӨПТЕРДІҢ ӨНІМДІЛІГІНЕ ƏСЕРІ Көшен Б.М., Шаяхметова А.С., Тоқтар М., Ахметов М.Б., Темирболатова А.К.
М. Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті Аңдатпа
Бұл мақалада Солтүстік Қазақстан облысы жағдайында жасыұлғайған көп жылдық шөптердің өнімділігін арттыру жəне оларды түбегейлі жақсарту, сапалы малазықтық жем- шөп қорларын дайындау үшін шымды өңеудің Соқамен, қайырмасыз, минимальды өңдеу тəсілдерінің ішінде 14 шымды өңдеу нұсқасының жасыұлғайған көп жылдық шөптердің өнімділігіне əсері бойынша тəжірибелік-зерттеу нəтижелері мен шымды өңдеудің тиімді тəсілдері анықталынды. Пішеннің өнімділігі əртүрлі жəне негізінен топырақ өңдеу түріне байланысты болды. Ең көп өнімділік дискілеу+жырту+дискілеу жəне дискілеу+қайырмасыз қопсыту+дискілеу нұсқаларыда жоғары көрсеткішті көрсетті, онда екі жылда орташа есеппен 72,8-75,9 ц / га құрады .Бақылаумен салыстырғанда үстеме 34,6-31,5 ц/га құрады.
Кілт сөздер: Жасыұлғайған шөптер, мал азықтық дақыл, өнімділік, шым өңдеу, жайылымдық жер, көп жылдық шөптер.
Кіріспе
Мал шаруашылығының қарқынды түрде дамуына байланысты шабындықтар мен жайылымдарды пайдалануға негізделген қарқынды мал өсіру аудандарында топырақ эрозиясы мен өсімдіктердің өзгеруінің үрдістері орын алып, сапалы мал-азықтық дақылдарға қажеттілік күннен-күнге артуда. Жасыұлғайған көп жылдық шөптер ұзақ уақыт бойы иррационалды пайдаланылуына байланысты құндылығын жоғалтуда, сондықтан оларды қалпына келтіру жəне жетілдіру жұмыстары қажет, бұл айтарлықтай материалдық- техникалық ресурстарды жəне мал-азықтық шөптердің өнімділігін арттырудың тиімді тəсілдерін зерттеуді қажет етеді.
Жасыұлғайған көпжылдық шөптердің өнімділігін арттыруда аймақтың топырақ- климаттық жəне агроландшафтық жағдайларын ескру қажет, олар өсімдіктердің жоғары өнімділігіне жəне қоршаған ортаны ластанудан сақтай отырып, көпжылдық шөптердің қоршаған ортаны құрушы рөлін тиімді пайдалануға ықпал етеді. Жасыұлғайған шөптердің өнімділігін арттыру əдістерінің жеке элементтерін жасау кезінде энергияға бай жем-шөп алу үшін олардың тепе-теңдігіне мəн беру қажет [1-6].
Топырақ өңдеу аймақтық егіншілік жүйесінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады, сондықтан ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін арттыруда алға қойған міндеттерді шешуде маңызды рөл атқарады [7].
Топырақ-климаттық жағдайда жүргізілген тəжірибелер мен зерттеу жұмыстарыда кездесетін мəліметтерде көп жағдайда, көп жылдық шөптердің жоғары өнімділігі топырақы жырту - дискілеу кезінде жүзеге асырылады [8-9].
168
Қазіргі таңда еліміздің 35 млн.га жайылымдық жерлер түбегейлі жақсартуды қажет ететін болса, соның інішде, Солтүстік Қазақстанның орманды далалық жəне далалық аймақтарында 11 млн.га жайылымдық жерлер түбегейлі жақсартуды қажет етеді [10].
Солтүстік Қазақстанның орманды-дала зонасында жасы ұлғайған көп жылдық шөптердің егілген аумағы шамамен 1,0 миллион гектар алқапты алады, бірақ олардың өнімділігі төмен.
Сондықтан сапалы мал-азықтық дақылдарды дайындауда, жасыұлғайған шөптер мен табиғи жайылымдық жерлерді қалпына келтіруде топырақ өңдеудің шығыны аз, тиімді тəсілдерін əзірлеу, өнімділікті арттыру өте маңызды болып табылады.
Зертттеу нысаны
Солтүстік қазақстан облысы Қызылжар ауданның жасы ұлғайған көп жылдық, бір жылдық жəне мал азықтық дақылдары. Ауданның аумағында ауаның ылғалдану коэффициенті К=1,0-1,2 мəнге ие 2200-2300°С аралығындағы 10°C жоғары температура мөлшерімен сипатталады. Жылдық орташа жауын-шашын мөлшері – 310-350 мм [11].
Топырақ жамылғысы шалғынды қара топырақ, əдеттегі қара топырақ оңтүстік-шығыс бөліктерінде кебірленген əдеттегі қара топырақ, солтүстік бөліктерінде орманның сұры шақатты топырақтары, солтүстік шеткі бөліктерінде ірі сортаңданған массивті топырақтар таралады. Механикалық құрамы бойынша балшықты, ауыр құм балшықты, орташа жəне жеңіл құм балшықты, құмдақ механикалық құрамдағы топырақтар кездеседі [12-14].
Зерттеу материалдары мен əдістері
Далалық тəжірибелік зерттеу жұмыстары Н.В. Надеинның далалық тəжірибелер əдістемесі жəне алынған мəліметтерді статистикалық өңдеу Б.А. Доспеховтың əдістемесі бойынша жүргізілді [15-16]. Дақылдардың өнімділігі БҒЗИ əдіснамасына сəйкес төрт қайталанымнан тіркеу алаңы 200 м2 пішен ору əдісімен саналды.
Зерттеу нəтижелері жəне оларды талқылау
Тұқым себілген тəжірибе телімдерінде мал азықтық шөптердің өнімділігі əртүрлі шамада қалыптасты. Егілген мал азықтық шөптердің екінші жылында өнімділіктің ең жоғары көрсеткіші топырақты қайырмасыз өңдеу нұсқаларында байқалады. Бақылауға қарағанда айырмашылық 10,3-34,6 ц / га құрады (кесте 1).
Кесте 1. Жасыұлғайған көп жылдық шөптердің шымды өңдеу тəсілдері бойынша