DAU Tir CUA NHAT BAN VAO ASEAN THOI KY N H O N G NAM 1990
NG0H6NGDIEP' NGUYIN HUY PHimNG"
/ ^ u a n he dau tu phat triln la mot trong
^S^ba try cot quan trgng cua quan he kinh te Nhat Ban - ASEAN. Sir thanh cdng to Idn trong phat trien kinh te cua ASEAN, ke tir khi cac nude nay chuyen sang thuc hien chien luge cdng nghiep hda hudng ra xuat khau, cd vai trd dac biet quan trong ciia boat ddng dau tu nude ngoai, nhat la tir Nhat Ban.
Trong thdi ki Chien tranh Lanh, cac nhan td thuc day boat ddng dau tu ciia Nhat Ban vao cac nude ASEAN chu yeu la do sir tang gia cua ddng yen; qua trinh tai ca cau lai nen kinh te Nhat Ban; che dau ngudn gdc san pham nham giam xung dot thuang mai vdi ban hang; khac phuc tinh trang can kiet tai nguyen; d nhiem mdi trudng; khan hiem lire lugng lao ddng... va cac nhan td thu hut dau tu tir phia cac nude ASEAN.
Sau Chien tranh Lanh boat ddng dau tu true tiep dugc bd sung them mot sd nhan td mdi. Dd la, qua trinh toan cau hda nen kinh te the gidi, qudc te hda nen san xuat toan cau da phat huy tac dung manh me keo theo sir phan cdng lao ddng mdi giira trung tam va viing ngoai vi, tao nen sir lien ket ngay cang chat che giira cac nude phat trien vdi cac
Tifi'n sT. Trudng Cao ding Su pham Kon Turn
* Thae sT. Giang vien Truang Dai hoc Phu YSn
nude dang phat trien. Ddng thdi, qua trinh qudc te hda da phan chia qua trinh san xuat thanh nhirng day chuyen, cdng doan tach rdi nhau d hau khap mgi noi tren the gidi miln sao khai thae dugc nhieu Igi the nhat. Diiu nay lam cho cac nude dang phat trien trd thanh nhirng co sd che tao san pham vdi quy md ngay cang Idn chu khdng cdn la nhii-ng qudc gia cung cap nguyen lieu thd. Cac nude phat trien di chuyen vdn sang cac nude dang phat trien nham canh tranh Igi the, cdn cac nude dang phat trien thi tich cue Idi keo, thu hilt vdn dau tu nude ngoai.
Vdi chien luge "Quay ve Chau A" va muc tieu tang cudng vai trd toan dien ddi vdi khu vuc, Nhat Ban da khdng ngirng day manh vien trg cho cac nude ASEAN. Thdng qua chuang trinh ODA, Nhat Ban da ddng gdp vao sir phat trien kinh te - xa hdi cua cac nude nay tao ra nhirng tien de can thiet cho viee thu hut FDI. Ngudi Nhat dau tu ra nude ngoai khdng chi nham vao muc dich Igi ich kinh te ma cdn mudn tang cudng vj tri va vai trd cua Nhat Ban tren trudng qudc te. Trong khi dd, Ddng Nam A la khu vuc cd tam quan trgng dac biet ddi vdi Nhat Ban. Trien khai muc tieu tren, Nhat Ban gia tang dau tu vao khu virc nay mot mat cung cd, md rgng thj trudng truyen thdng nang cao hieu qua boat
NGHIEN C(ru OONG BflC (1. Sd 10(104) 10-2009 21
ddng san xuat kinh doanh, mat khac md rgng nhiJng van de dang lo ngai. Cudc khung ^
vai trd an ninh chinh trj trong khu vuc. Hon hoang ng trong thdi gian nay da bdc Id sir nii-a, khi dong tiln cua cac NIEs tilp tuc tang ylu kem trong khu vuc kinh te qudc dan.
gia thi ASEAN ndi len nhu la mot dja ban Day la ITnh vuc kinh te ma nha nude het sue dau tu hap din ddi vdi Nhat Ban. Vdi nhilu o bl, vi thi nd da dung duang nhu-ng nganh ly do khac nhau, Ddng Nam A chilm mot vj kinh doanh kem hieu qua, ddng thdi tao tri ngay cang quan trgng trong thuang mai them ganh nang ng nude ngoai cho dat nude, va dau tu cua Nhat: nhap khSu tir ASEAN D I vugt qua cudc khung hoang ng, tilp tuc vao Nhat chilm 7% toan bd nhap khiu cua giiJ vu:ng tdc do phat triln, cae nude ASEAN Nhat nam 1993, tang len 10,3% nam 1994 c k din mot ngudn vdn nude ngoai. Day va 24,2% nam 1995. X\xk khdu tir Nhat vao chinh la nguyen nhan ca ban thiic day cac ASEAN cung tang tir 18% tdng gia trj xuat ehinh phu ASEAN thay ddi mot each manh khau cita Nhat din 24,1% va 37,6% lien tilp me chinh sach va mdi trudng dau tu nham trong 3 nam 1993, 1994 va 1995. Trong ITnh thu hut dau tu nude ngoai cang nhilu cang vuc ddu tu, ASEAN thu hut g^n 50% vdn tdt. Bdi le, trudc sir van ddng nhanh chdng ciia dau tu ciia Nhat d chau A. 80% hai ddt, nin kinh tl thi gidi va thuc lire hien cd cua ngudn nhien lieu dl san xudt dien va 10% minh, cac nude ASEAN bilu rang "dau tu true dau md ciia Nhat Ban la nhap tir Ddng Nam tilp nude ngoai la yeu td sdng cdn ddi vdi su A. Ngudn nhan lire tre va doi dao eua cac phat trien va tang trudng ciia mdi nude trong nude Ddng Nam A cung hap dan Nhat Ban, khu vuc vi thdng qua dd, se cd them vdn, dac biet nlu tinh din thue tl la xa hdi Nhat cdng nghe va tao cdng an viee lam"*^'.
Ban "lao boa" nhanh hon bat ky nude nao Cae nude ASEAN tiep tuc hoan thien va tren thi gidi do mire tang dan sd rat thap, sira ddi mot each can ban he thdng phap luat tudi thg ngay cang cao va nhap cu vao Nhat dau tu nude ngoai ngay cang thdng thoang.
Ban Cling gin nhu khdng cd. Den nam 2020, hap dan cd nhirng uu dai thda dang ddi vdi mot phan tu dan sd Nhat Ban se tren 65 cac nha dau tu. Cac ITnh vuc dau tu trudc kia tudi*''. Vdi nhirng yeu td bd sung nhu vay, thude khu vire ban che thi nay dugc md rdng Nhat Ban ludn coi ASEAN la mot ddi tac hon cho cac nha dau tu nude ngoai, cac hinh quan trong trong cac hoat ddng kinh te ndi thue lien doanh, sd hiiru ciing dugc cai tien chung va trong quan he dau tu ndi rieng cua mot bude quan trgng nhu md rgng hinh thirc minh. doanh nghiep 100% vdn nude ngoai; cd
Ve phia cac nude ASEAN, trong thap nhieu uu dai trong viee danh thue va cho nien 80 ciia the ki XX hg da cd dugc thanh thue dat; quy trinh cap phep dau tu dugc cai tuu Idn trong viee thiic day tdc do tang tien theo hudng ngay cang thuan tien cho trudng kinh te - xa hdi nhung ciing bdc Id
'-' Le van Sang - Dao Le Minh (chu bien) (1998), Kinh ti chau A - Thai Binh Duang, Nxb Chinh trj Qu6c gia. Hi ' " Megatrends in Asia, by John Naisbitt, 1995 Npi. tr 114.
2 2 NGHIEN cau O O N G B^C fl. s610(104) 10-2009
Nghien citu khoa hoc
cac nha dau tu... Trong sd cac qudc gia ngoai te, md rdng sd hiru 100% vdn nude ASEAN, Singapore cd le la mot trudng hgp ngoai trong cac ITnh vuc khdng khuyin ca biet. Ngay d qua trinh xuat phat hg da khich dau tu. Tuang tu nhu nhirng nude thuc hien chien luge cdng nghiep hda hudng tren, Indonesia cung tiln hanh nhirng diiu ra xuat khau, md rdng cira nen kinh tl keu chinh Idn theo hudng cd Igi cho cac nha dau ggi mgi ngudn vdn tir ben ngoai dk phat triln tu nude ngoai, giam thul, md rdng danh muc dat nude. Do dd, den thap nien 90 ciia thi ki cac ITnh vuc uu tien, dan gian hoa cac thu XX, Singapore da xay dung gan nhu hoan tuc cap phep... Nhd cac bien phap tich cue chinh chinh sach thu biit dau tu nude ngoai dd, nen chi mot thdi gian ngan sau cudc vdi nhieu uu dai rdng md va cac bien phap khiing hoang cac ludng vdn FDI va nhat la tao bao nham thu hut cac ngudn vdn nude FDI tir Nhat Ban bat dku quay manh lai cac ngoai cao ban. nude ASEAN.
Dac biet, khi cudc khiing hoang tai chinh Ben canh nhung thi chi, chinh sach thu - tien te Chau A 1997 nd ra da tac ddng hiit dau tu nude ngoai ciia tirng qudc gia manh den boat ddng dau tu nude ngoai tai rieng biet vdi tu each la mot td chirc khu ASEAN. Mdi trudng dau tu d day khdng vuc, ASEAN ciing khdng ngirng hoan thien cdn hap dan nhu trudc niia; cac ludng vdn mdi trudng dau tu trong ca khu vuc dl tang FDI rut chay ao at ra khdi khu vuc lam cho sire hap din thu hiit FDI tir cac nude phat biire tranh kinh te them am dam. De khac trien. Dien hinh la ASEAN dang timg bude phuc tinh trang dd, cae nude ASEAN tiep thiic day qua trinh lien ket kinh te khu vuc tuc ban hanh nhieu chinh sach uu dai ban thdng qua thuc hien cd hieu qua chuang trinh ddi vdi dau tu nude ngoai. Mdi nude thanh AFTA. Viee phat trien khu vuc dau tu vien cu the cd chinh sach rieng. d Thai Lan, ASEAN se giiip hg xuc tien nhanh qua trinh nha nude tiep tuc ban hanh ehinh sach uu dai hdi nhap khu vuc. Nguge lai, ehinh qua trinh ve thue; khuyen khich cac nha dau tu nude hdi nhap, phat trien nang ddng cua khu vuc ngoai vao nhiirng ITnh vuc ma nang lire san se tang them cac Igi the ciia ASEAN de thu xuat trong nude cdn yeu kem; khuyen khich hut ludng dau tu true tiep nude ngoai.
cae du an dau tu dai ban. Tai Malaysia, Sau cudc khung hoang tai chinh - tien te Chinh phu tiln hanh kilm soat chat che cac Chau A nam 1997, dl khac phuc sir tri tre ngudn vdn dau tu ngan han; dieu chinh ty le trong viee day nhanh qua trinh thu hut cac sd hii-u; khuyen khich cae du an dau tu dai ludng vdn dau tu true tiep nude ngoai vao ban; ndi Idng nhirng han che ve dau tu nude khu vuc, ky hgp Bd trudng kinh te ASEAN ngoai trong nganh che tao, vien thdng va sd lan thii 31 (1998) da thdng qua Hiep djnh hii-u bat ddng san; khuyen khich FDI dau tu khung ve khu vuc dau tu ASEAN (ggi tat la vao cac nganh djch vu. Cdn d Philippines, AIA) nham tang cudng tinh canh tranh ciia Nha nude tien hanh thu hep nhiing ITnh vuc khu vuc de thu hiit cao ban va lau dai hon cam FDI; xoa bd cac bien phap kiem soat dau tu true tiep tir nude ngoai va giira cac
NGHIEN c a u OdNG B^C (i. s d 10(104) 10-2009 2 3
nude thanh vien cua ASEAN. AIA ra ddi hudng den cac muc tieu cu the sau:
- Day manh dau tu vao ASEAN tir cac ngudn trong va ngoai ASEAN:
- Ciing thiic day ASEAN thanh khu vuc dau tu hap dan nhat;
- Cung cd va tang cudng tinh canh tranh cua cac ITnh vuc kinh te cua ASEAN;
- Giam dan hoac loai bd nhiing qui djnh va dieu kien dau tu cd the can trd cac ddng dau tu va sir boat ddng cua cac du an dau tu trong A S E A N ' ^ ' .
Quyet tam xay dung ASEAN thanh mot khu vuc cd sire hap dan ddi vdi cac nha dau tu qudc te, tiep tuc dugc cac nha lanh dao ASEAN khang djnh trong Chuang trinh ''Hanh dong Hd Noi" rang "ASEAN se tiep tuc md cira thj trudng vi nhan thirc dugc rang mau chdt cho viee ciing cd va on djnh tien te cac nen kinh te khu vuc la thu hiit dau tu dai ban. ASEAN cung khang djnh sir cam ket tu do hda tao thuan Igi cho thuang mai va dau tu d cap do khu vuc va cap do da phuang va se tiep tuc thuc hien cac bien phap cu the de thuc hien cac muc tieu nay"* ' Nhu vay, tiep tuc phat huy nhirng ket qua tich cue cita giai doan trudc cimg vdi nhiing tac ddng cua sir thay ddi trong chinh sach kinh te cua Nhat Ban va chinh sach thu hiit dau tu nude ngoai cua ASEAN thdi ky sau Chien tranh lanh, boat ddng dau tu true tiep cua Nhat Ban va ASEAN cd nhu-ng bude phat trien mdi ca ve sd lugng lan chat lugng.
Sau Hiep udc Plaza nam 1985, FDI ciia Nhat Ban tang len mot each nhanh chdng va dat mirc cao nhat vao nam 1989 la 67.5 ty USD. Nhung sang thap nien 90 ciia the ki XX, su sup dd nen kinh te "bong bdng" da day Nhat Ban vao mot thdi ky cue ky khd khan, keo theo lugng FDI ciia Nhat ciing giam di dang ke. Nam 1990 so vdi nam 1989 giam 15,6% cdn 56,9 ty USD; nam 1991 giam manh 26.9% cdn 41,6 ty USD; nam 1992 giam tiep 17,9% cdn 34,1 ty USD. Song xu hudng suy giam nay da cham dirt vao nam 1993 khi FDI cua Nhat Ban tang len 5,5% dat mirc 36,025 ty USD. Tuy giam manh nhu vay, song sd lugng tuyet ddi FDI cua Nhat Ban van la con sd rat Idn va dieu dang luu y la FDI ciia Nhat Ban chi giam manh d thj trudng cac nude tu ban phat trien. Chang ban, nam 1989, My chiem tdi 48,2% trong tdng FDI cua Nhat, thi nam 1990 chi cdn 45,9%, nam 1991 cdn 43,3%; nam 1992 cdn 40,5%. Cdn FDI cua Nhat vao Chau A van tang.
Trong ndi bd Chau A, thi "cac cdng ty Nhat chuyen hudng dau tu tir NIEs sang cac nude ASEAN do chi phi san xuat d cac NIEs tang vgt va liic nay hg ciing du manh de xuat khau tu ban""*^'. Do dd, sd FDI cita Nhat Ban vao ASEAN khdng giam manh nhu xu hudng chung ma van giur mirc tuong ddi dn djnh, ddng thdi tang len vao cac nam niia sau thap nien 90 cua the ki XX cho den khi cudc khiing hoang tai chinh - tien te Chau A nam 1997 nd ra.
'"' Bg Ngoai Giao (1998), Hiep hoi cac quoc gia Dong Nam A (ASEAN), Nxb Chinh trj quoc gia. Ha Noi, tr. 312 '"' Nguyen Duy Quy (2001), Tiin lai moi ASEAN hoa binh, on dinh va phai irien ben vung, Nxb Chinh tri Quoc gia. Ha Npi, tr.412
"' Le van Sang - Dao Le Minh ( chu bien) (1998), Kinh li Chau A - Thdi Binh Duang, Nxb Chinh tri qu6c gia, Hi Npi, tr 116.
24 NGHIEN cau OdNG BflC ^. SO 10(104) 10-2009
Nghien citu khoa hgc
Bang 1: Dau tu- true tiep ciia Nhat Ban vac cac nuoc ASEAN giai doan 1990-1998
Dan vi tinh: 100 trieu ven
Nam tai chinh Nude
Indonesia Malaysia Thai Lan Philippines Singapore ASEANs
1990 1.615 1.067 1.696 383 1.132 6.093
1991 1.628 1.202 1.107 277 837 5.051
1992 2.142
919 849 210 875 4.195
1993 952 892 680 236 735 3.501
1994 1.808
772 749 683 1.101 5.113
1995 1.548
555 1.196 692 1.143 5.134
1996 2.720
644 1.581
630 1.256 6.831
1997 3.085 971 2.291 642 2.238 9.227
1998 1.378 658 1.755 485 815 5.091
Ngudn: ASEAN Secretariat (1999), Statistics of Foreign Direct Investment in Asean P.9. P. 132.
Theo bang sd lieu 1, Indonesia la nude nhan nhieu FDI tir Nhat Ban nhat trong sd cac nude ASEAN, tiep theo la Thai Lan, thii ba la Singapore, thir tu la Malaysia va cudi ciing la Philippines. Trudc day, khi chua cd sir "biing nd dau tu" vao ASEAN ciia Nhat Ban thi cac qudc gia Au - My la nhu-ng nha dau tu Idn nhat tai khu vuc nay. Cu the, nude Anh chiem ITnh thj trudng Malaysia va Singapore; Ha Lan tai Indonesia; My tai Philippines. Tuy nhien, sau nam 1985 tinh hinh dau tu qudc te tai khu vuc da cd sir ddi khac. "Din nam 1987, Nhat Ban da trd thanh nude dau tu Idn nhat tai Indonesia, Malaysia, Singapore va Thai Lan va chju dirng thir hai sau My tai Philippines"^. Nhu vay, vai trd cua Nhat Ban trong ITnh vuc dau tu da cd mot bude chuyen bien manh me.
Mot diem dang luu y dd la vao cudi thap
nien 80 dau thap nien 90 cua the ki XX, cac NIEs da trd thanh mot lire lugng cung cap vdn kha hiing manh cho cac nude ASEAN va Trung Qudc. Nam 1993 "dau tu true tiep cua cac NIEs ra nude ngoai da vugt xa eon sd ciia Nhat. My va Chau Au: C) Trung Qudc - 47 ty dd la, Indonesia - 2,4 ty dd la va Malaysia - 248 trieu dd la"*^* . Sir tham gia cua cac NIEs da dua den sir phong phii va bd sung mot ngudn vdn Idn vao khu vuc nay. Song ti le ciia Nhat Ban trong tdng FDI cua cac nude ASEAN vln chiem vj tri dan dau.
Cung theo sd lieu bang 1, sd lugng FDI cua Nhat Ban vao ASEAN tang trong 2 nam
1990 va 1991, sau dd cd xu hudng giam dan va nam 1993 sd lugng FDI ciia Nhat vao ASEAN la thdp nhlt. Nude nhan dau tu nhilu nhat la Indonesia cung chi cd dugc
'*' Tokugana. S (1996), "Da« lu Iruc tiip nuac ngoai cua ' ' ' Le Van Sang - Dao Le Minh ( chu bien) (1998), Kinh le Nhql Ban va sir phu ihuoc kinh le lan nhau a Chau A'\ Chau A - Thdi Binh Duang, Nxb Chinh tri Quoc gia, Ha Nxb Khoa hpc xa hpi, Ha Npi. tr. 159 Npi. tr. 117.
NGHIEN cau OONG BflC fl. Sd 10(104) 10-2009 25
952 trieu yen va ca ASEAN5 la: 3501 trieu yen. Li do ca ban cua sir giam siit nay la do khi nen kinh te bong bdng sup do, kinh te Nhat gap rat nhieu khd khan. Dieu nay keo theo "trien vgng kinh doanh khdng sang siia va Igi nhuan giam, nen cae cdng ty Nhat Ban, tir nam 1990 da ban che dau tu true tiep ra nude ngoai. Nam tai chinh 1990, FDI cua Nhat giam 16,1% cdn 56,9 ty do la so vdi nam tai chinh 1989, nam tai chinh 1991 giam 2,7% cdn 41,5 ty dd la so vdi van tai chinh 1990"*^'
Tuy nhien, tir nam 1994 ddng vdn FDI ciia Nhat Ban dd vao ASEAN bat dau tang trd lai nam 1995 la 5124 trieu yen, nam 1996 la 6831 trieu yen va dat mirc cao nhat vao nam 1997 la 9228 trieu yen. Sir gia tang dd dugc thuc day bdi cac yeu td sau: cac cdng ty Nhat Ban tiep tuc gap nhieu khd khan ban khi san xuat trong nude so vdi dau tu ra nude ngoai;
khoan Igi nhuan Idn ma cac cdng ty Nhat Ban thu dugc thdng qua boat ddng kinh doanh tai cac nude ASEAN trd thanh ngudn tai dau tu quan trong; mdi trudng dau tu ciia ASEAN khdng ngirng dugc cai thien va ASEAN trong khoang thdi gian nay da trd thanh nai canh tranh ciia cac nude dau tu My - Nhat Ban - EU va NIEs.
Hon nira, Nhat Ban se khdng mudn de mat vj tri dan dau trong quan he kinh te vdi cac nude trong khu vuc. Dieu nay dugc thay rd mac dii dang d vao mot thdi ky het sue
"' Kim Ngoc (chii bien) (1993), Kinh le thi giai , Nxb Khoa hoc xa hoi, Ha Noi. tr. 144.
khd khan nhung Nhat Ban van danh rk nhieu uu tien trong vien trg ODA cho ASEAN va cd gang tiep tuc duy tri vai trd chii dau tu Idn nhat tai ASEAN trong nhilu nam. Ciing theo bang sd lieu 1, nam 1998 cho thay sir giam siit mot each dot ngdt va dang ke ddng vdn FDI eiia Nhat vao ASEAN, xudng cdn 5091 trieu yen. Nguyen nhan la do cudc khiing hoang tai chinh tien te chau A nd ra nam 1997, de lai hau qua mot each nang ne ca ve kinh te lan chinh trj, lam cho cac nha dau tu riit vdn, thao chay hang loat ra khdi khu vuc. Nhung dieu may man la cac nude ASEAN da nhanh chdng phuc hdi sau cudc khung hoang. Nam 1999, cac ngudn FDI da quay trd lai cac nude ASEAN. Trong dd phan FDI ciia Nhat Ban khaIdn.
Tuy cd sir tang giam khdng deu, nhung trong vdng 5 nam tir 1995 den 1999, Nhat Ban tien hanh dau tu vao 5 nude ASEAN tdi 2.266 du an vdi sd tien len den 3056,3 ty yen va ASEAN5 van la dja ban dau tu quan trong cua Nhat Ban. Bude vao nhirng nam cudi thap nien 90 thi ki XX, nin kinh tl Nhat Ban da dan vugt qua con suy thoai keo dai (nam 2000, GDP thuc tl Nhat Ban tang
1,5%. Day la muc tang cao nhat ke tir nam 1996) lay lai sire manh kinh te ciia nd. Day chinh la mot trong nhirng tien de quan trgng thuc day FDI cua Nhat Ban chay vao ASEAN vdi sd lugng ngay cang Idn ban va chat lugng ngay cang cao hon trong thdi gian tiep theo.
26
NGHIEN cau OONG BflC fl, Sd 10(104) 10-2009Nghien Citu khoa hgc
Bang 2: FDI ciia Nhat Ban vao ASEAN giai doan 1995 -1999
Dcm vi tinh: tiyen, truang hap
Nam 1995 1996 1997 1998 1999 Tong
Trudng Hgp Gia tri Trudng Hgp
Gia trj Trudng Hgp
Gia trj Trudng Hgp
Gia tri Trudng Hgp
Gia tri Trudng Hgp
Gia trj
Indonesia 168 154,8
160 274,0
170 308,5
62 137,8
57 102,4
617 975,5
Thai Lan 147 119,6
196 158,1
154 229,1
72 175,5
72 91 641 773,3
Malaysia 57 55.5
69 64,4
82 97,1
32 65,8
44 58,6
284 339,6
Philippines 100 69,2 75 63 64 64,2
45 48,5
31 68,8
315 313,7
Singapore 94 114,3
102 125,6
96 223,8
58 81,5
49 107,3
399 652,5
ASLAN
566 512,4
602 683,1
576 922,8
269 509,1
253 428,1 2.266 3056,3
The gidi 2.863 4956.8
2.501 5409,4
2.489 6.622,9
1.597 5.216.9
1.713 7.439 11.163 29645
Nhat Ban da tang ty le cd phieu Chau A trong tai khoan ciia minh. Hinh thirc hap din nhat ciia ho la dlu tu iron gdi thdng qua uy nhiem. Tir thang 9 nam 1992 nhieu cdng ty nhu vay da dugc thanh lap de dau tu cd phan vao cac xi nghiep Chau A. Cudi nam 1989, phan du trong tai khoan phan anh cac cd phln Chau A ciia cac hang uy nhiem la 36,6 Nguon: JBIB Review (2000), Japan banhk of international Cooperation, No.l May. P.
206
Trong ca cau dlu tu cua Nhat Ban vao ASEAN cung cd nhilu diim khac trudc.
NIU nhu trong cac thap ki 70, 80 Nhat dau tu vao khu vuc nay chu yeu khai thae nguyen lieu thd nhat la dau md va cac nganh cdng nghiep gay d nhiem mdi trudng hoac su dung nhilu lao ddng. Nhung sang nhirng nam cudi thap nien 80 va 90 cua the ki XX,
Nhat Ban bat dlu chu y phat triln cac nganh ty yen (chilm 5% toan bo cd phan nude cdng nghiep mdi nhu thilt bj, linh kien tu ngoai). Din thang 3 nam 1994 phan dd la ddng, hang dien tii, dd dien gia dung, chi 786,2 ty yen (chilm 79,8%)'^'.
biln thuc phlm, xay dung.. .Ngoai ITnh vuc Tir nhung vdn di phan tich tren, chung ta san xuat, trong thdi gian nay cac nha dlu tu thay rdng hoat dong dau tu ciia Nhat Bdn Nhat Ban cung rlt quan tam din viee dlu tu vao a ASEAN thai ki sau Chien tranh Lanh vao cac ITnh vuc phi san xult va thj trudng ndi len mot so diem ddng chu y sau:
tai chinh tai cac nude Chau A ndi chung va ASEAN ndi rieng. Han nira, ngudn vdn dau tu cua Nhat vao ITnb vuc tai chinh cd xu hudng ngay cang gia tang "cae nha dau tu
'" Le van Sang - Dao Le Minh (chu bien) (1998), Kinh te Chau A - Thdi Binh Duang, Nxb Chinh tri Quoc gia. Ha Npi. tr. 118.
NGHIEN c a u OdNG B^C fl. s 6 10(104) 10-2009 '27
Thir nhat, quy md cac du an dau tu ciia Nhat Ban vao ASEAN trung binh va nhd.
Qua sd lieu bang 2 cho thay lugng vdn FDI cua Nhat Ban binh quan cho mdi du an dau tu vao ASEAN dat khoang 1,35 ty yen.
Trong khi dd, mdi du an FDI eua Nhat Ban tren the gidi binh quan len tdi 2,65 ty yen.
Cu the, trong thdi gian tir nam 1995 den nam 1999, binh quan cho mot du an Nhat Ban dau tu vao Singapore cd quy md Idn nhat trong sd cac du an dau tu d ASEAN cung chi d vao la khoang 1,64 ty yen, tiep theo sau Indonesia, Philippines la I ty yen/dir an.
Nhu vay, xet ve quy md cac du an FDI cua Nhat Ban vao ASEAN chi d muc trung binh va nhd. Dieu nay dien ra dung vdi chu truong ma cac nha hoach djnh chien luge
cua Nhat Ban da neu ra khi thuc hien cac du an dau tu ciia hg d ASEAN trong giai doan trudc.
Thu hai, FDI giam trong cac nganh khai thae nguyen - nhien lieu ddng thdi tang manh vao cac nganh cdng nghiep che tao, nang cao ty trgng cac nganh cdng nghiep co trinh do tien tien ve mat ky thuat. Viee di chuyen cac co sd san xuat ciia nganh cdng nghiep che tao ra nude ngoai ndi chung va den ASEAN ndi rieng da dugc cac nha dau tu Nhat Ban thirc hien ngay sau khi ddng yen tang gia, thdng qua cai ggi la '"chien luac hap ly hod qua trinh san xuat vi thuang mgi xuyen bien giffi".
Bang 3: Co' cau FDI ciia Nhat Ban trong nganh che tao cua ASEAN giai doan 1995 - 1999
Nam 1995 1997 1998 1999
ASEAN The gidi ASEAN The gidi ASEAN The gidi ASEAN The gidi
FDI(%) 10.3 89.7 14 86 9.7 943
5.8 94.2
Nganh che tao (%) 16.0
84.0 22.0 88.0 17.7 92.3 5.70 94.3
Che tao/tdng FDI (%) 75.0
36.7 67.5 35.8 54.0 30.0 60.9 63.4
Ngudn: JBIB Review (2000), Japan banhk of international Cooperation, No. 1 May. P. 212.
Jetro {1999), '"Jetro white paper on foreign investment 1999'", p. 25.
Cac thdng sd d bang 3 cho thay FDI cua tao. Nam 1995, ti le dau tu vao nganh che Nhat Ban vao nganh chi tao cua ASEAN tao la 75%, nam 1997 la 67,5%. Nam 1998 cao ban rat nhieu so vdi cac ITnh vuc phi che la nam dlu tu giam manh sau cudc khung
NGHIEN c a u OdNG B^C fl. s d 10(104) 10-2009
28
Nghien citu khoa hgc
hoang tai chinh - tien te ma ty le van d mirc cao la 54%, nam 1999 la 60,9%. Tinh chung con sd nay cao ban rat nhieu so vdi ti le FDI cua Nhat Ban vao nganh che tao d cac khu vuc khac tren the gidi.
Trong cac nganh cdng nghiep thugc ITnh vuc chi tao thi bdn nganh: dien tir, thiet bj giao thdng van tai, boa chat va luyen kim la cac nganh ma Nhat Ban tap trung dau tu nhilu ban ca. Dieu nay xuat phat tir hai phia.
Ddi vdi Nhat Ban cac du an dau tu vao cdng nghiep dien tu chu ylu giai quyet van de xung dot thuang mai vdi ban hang khi nen kinh tl thi gidi cang md rdng trong xu thi toan clu boa thi sire ep cua cac ban hang mau djch vl khoan thang du thuang mai cua Nhat cang Idn. Cdn nhung du an dau tu vao san xult thilt bj giao thdng van tai nham viee tao ra mdi lien kit vdi cac ddi tac mdi, hinh thanh he thdng nhilu ting theo md hinh "dan slu bay" ciia Akamatsu trong mot pham vi hep cita nganh san xult. Ddng thdi, dau tu vao nganh nay Nhat Ban cdn nham tdi muc dieh chilm ITnh thj trudng dang phat triln dly tiem nang cua ASEAN.
Ddi vdi cac nude ASEAN, cac nganh cdng nghiep chi tao se giup cho hg xay dung nang lire cho cac nganh cdng nghiep hien dai, san xult cac san phlm cdng nghiep xuat khiu cd tinh canh tranh cao. FDI gdp phan dly nhanh qua trinh cdng nghiep hda hien dai hda dlt nude ma Igi ich trudc mat la giai quylt dugc mot lugng Idn cdng an viee lam cho ngudi lao ddng. Hon nijra, cac qudc gia dang phat triln nhu ASEAN rat can mot lugng FDI dl bd khuyet cho nhii-ng diem yeu cua nin kinh tl trong nude. FDI vao ITnh vuc
NGHIEN c a u OdNG B^C fl. s d 10(104) 10-2009
cdng nghiep che tao cdn ddng mot vai trd quan trong trong viee tao ra nhiing nganh mdi d cac nude ASEAN. Tuy nhien, vi sir phat trien va tang trudng kinh te, ASEAN cung phai chap nhan mat trai cita FDI dua lai. . .
Thi^ ba, cd su phat trien nhanh chdng FDI ciia cac doanh nghiep vira va nhd (SME) cita Nhat Ban (SME) vao ASEAN. Sir tang gia ciia ddng yen da mang lai nhieu ap lire cho cac doanh nghiep vira va nhd cua Nhat Ban.
cac doanh nghiep loai nay khdng the tiep tuc san xult va kinh doanh trong nude thuan Igi nhu trudc nira. Do dd, ho phai djch chuyin cac nha may san xuat sang nhiing nude cd chi phi thip. 6 Chau A, ASEAN ndi len nhu la mot khu vuc day tiem nang va dap irng tdt nhirng yeu cau ciia cae SME ciia Nhat Ban. Vi thi, cac SME cua Nhat Ban da dly nhanh mirc do dau tu vao ASEAN tir
"318 du an len tdi mirc cao nhat 1625 du an nam 1988, tire tang vdi tdc do hang nam tren 70% va sau dd da giam xudng. Tuy vay, sir giam sut nay da chIm diit vao nam 1993 khi sd du an FDI cua cac SME dat tong cdng 698"'° Cac SME Nhat Ban cdn di chuyen ngudn vdn dlu tu true tiep cua hg tir NIEs sang ASEAN. Viee cac SME ciia Nhat Ban di chuyin manh ngudn vdn dau tu true tiep ciia ho vao ASEAN da lam cho dau tu cua Nhat Ban d khu vuc nay them ylu td mdi.
Dd la cac SME trong nganh che tao cung chi dua tren nhirng du an dlu tu quy md vira va
'"" Luu Ngpc Trjnh (1997), " V i tri cac doanh nghi?p vira va nho (SME) trong d§u tu true tigp va nuoc ngoai (FDI) cua Nhat Ban trong nhung nam g5n day", T{ip chi Kinh le Chau A - Thdi Binh Duang, s6 1(14), tr 34 - 35.
29
nhd d ASEAN nhung lai cd vai trd Idn trong do luong cdng nhan tang cao. Day cung la viee tao ra viee lam, chuyen giao trgn gdi thdi diem ma Nhat Ban diiu chinh chinh vdn, cdng nghe va tri thuc quan li. Ngoai ra sach cdng nghiep uu tien phat triln nhirng mang ludi san xuat lien cdng ty ciia cac cdng nghiep cd ham lugng tri thirc cao, cin SME bet sue cd hieu qua trong he thdng thau it nguyen lieu, it d nhiem mdi trudng, co khoan doe dao cua Nhat Ban da phat huy tac tiem nang phat trien trong tuong lai. Vi the, dung tich cue trong viee thuc day binh thanh Nhat Ban da day manh qua trinh di chuyin cac mang ludi lien cdng ty cua cac nganh nhung nganh cdng nghiep che tao cd the gay cdng nghiep hd trg d cac nude ASEAN va d nhiem ra ben ngoai Nhat Ban thdng qua ket qua cudi cimg se lam tang dugc sire canh FDI.
tranh qudc te ciia cac nganh cdng nghiep dd. Dja ban cac nha dau tu Nhat Ban lira chon Thir tu, FDI cita Nhat Ban day manh dau la cac nude ASEAN, sd dT nhu vay la do cac tu cae du an cua cac nganh cdng nghiep cd nganh cdng nghiep cd kha nang gay d nhiem the gay d nhiem mdi trudng vao ASEAN, mdi trudng se rat khd tham nhap vao mdi Nguyen nhan, la do khi thuc hien cdng trudng My va Chau Au. Trong khi dd, nghiep boa sau chien tranh, Nhat Ban da uu ASEAN la nhiing nude dang phat triln, rlt tien phat trien cac nganh cdng nghiep nang thiet tha vdi ngudn vdn FDI dl bd khuylt va cdng nghiep hda chat de tang nang suat cho nhirng khd khan ciia nen kinh te. Viee lao ddng cua toan bd nen kinh te Nhat Ban, day manh cdng cudc cdng nghiep hda dat ra gdp phan tao nen dieu "than ky" trong phat yeu cau phai xay dung dugc nhirng nganh trien kinh te cua nude Nhat. Nhung chi sau cdng nghiep ca ban cua dja phuang. Cdng mot thdi gian ngan cac nganh nay da bdc Id nghiep che tao, cdng nghiep hda chit khdng nhirng mat trai ciia nd, dd la lam cho mdi cdn hien dai va cd it Igi thi so sanh d Nhat trudng ngay cang d nbilm tram trgng va pha Ban nhung nd trd thanh hien dai va cd nhilu vd can bang ciia he sinh thai, anh hudng Igi the khi nd dugc dat d cac nude ASEAN, nghiem trong den ddi sdng cua ngudi dan. Vi muc tieu phat triln va tang trudng kinh tl Chinh ngudi dan la nan nhan true tiep bimg nen ASEAN da thuc chinh sach thu hiit dlu chju hau qua ciia viee phat trien qua mirc cae tu md rgng nen chua tbi cd nhirng quy djnh nganh cdng nghiep gay d nbilm mdi trudng. chat che ddi vdi cac nganh cdng nghiep gay Nen hg da tien hanh nhieu cudc dau tranh d nhiem. Cho nen, trong thap nien 90 luong ngay mot quyet liet bugc cac cdng ty phai xu vdn FDI ciia Nhat Ban chay vao ASEAN li hau qua van de d nbilm mdi trudng, cung blng cac du an cua cac nganh cdng nghiep nhu bude chinh phu phai ban hanh nhiing dao gay dn nhiem rlt Idn.
luat nham ngan ngira nan d nhiem va dieu Sau ciing la nhirng tac ddng tich cue FDI chinh lai ca cau phat trien nhiing nganh nay. ciia Nhat Ban vao ASEAN trong thdi ki nay:
Hon nii-a, trong thdi gian nay cac nganh Vl phia Nhat Ban: dly manh ddng vdn FDI che tao va hda chat mat dan Igi the so sanh vao ASEAN cac cdng ty Nhat Ban da khai
30 NGHIEN CUU OdNG B^C fl. SO 10(104) 10-2009
Nghien citu khoa hgc
thae sir chenh lech ve chi phi so sanh trong san xuat de tang tdi da Igi nhuan, FDI la mot kenh quan trgng giup cho Nhat Ban di chuyen nhu:ng cdng nghe cu da lac hau hay gay d nhiem mdi trudng sang cac nude dang phat trien, nhudng chd cho cac cdng nghe mdi tien tien phat huy tinh nang cita nd tai Nhat Ban. Nhu vay, FDI cua Nhat Ban vao ASEAN da giiip cho cac cdng ty Nhat Ban dam bao dugc tinh ke thira va Igi nhuan kinh te trong qua trinh ddi mdi cdng nghe, ddng thdi cdn giup cho Nhat Ban ''hap li hda qua trinh san xuat vd thuang mgi xuyen bien giai". Giam xung dot thuang mai vdi ban hang, lam cho Nhat Ban giam dugc sir phu thude qua Idn vao thj trudng nguyen lieu ben ngoai va lam tang sir phu thugc ciia ASEAN vao cdng nghe eua Nhat Ban.
v l phia cac nude ASEAN: ciing vdi FDI thi FDI ciia Nhat Ban da cd nhirng tac ddng quan trgng din nin kinh t l ASEAN tren nhilu phuang dien. Sir tang manh ludng vdn FDI ciia Nhat Ban vao ASEAN trong thap nien 90 thi ki XX (khoang 54 ty USD) da bd sung ngudn tai chinh quan trgng cho nen kinh tl cac nude nay. Dac biet, vao thdi diim khung hoang ng giiia thap nien 80 eua thi ki XX va cudc khiing hoang tai chinh - tiln te chau A nam 1997 thi ngudn vdn nay hit sire cd y nghTa. FDI eua Nhat Ban cd vai trd quan trgng trong viee chuyin giao cdng nghe tir Nhat Ban sang ASEAN. Nhirng thanh tuu trong nin san xuat cdng nghiep ma ASEAN cd dugc mot phln rlt Idn nhd vao sir chuyin giao nhirng day chuyen san xuat hien dai tir Nhat Ban. Thdng qua cac ca sd
san xuat ciia minh d ASEAN, cac cdng ty Nhat Ban nhat la cac cdng ty trong ITnh vuc che tao da gdp phan dang ke vao viee dao tao, nang cao chat lugng dpi ngii lao ddng, giai quyet cdng an viee lam cho nhieu ngudi lao ddng tai cac nude ASEAN. Vdi co cau dau tu hudng vao cac nganh cdng nghiep xuat khau, FDI da cd vai trd Idn gdp phan thiic day cac boat ddng thuang mai ndi khdi cung nhu qudc te ciia ASEAN phat trien.
" TAX LIEU THAM KHAO ' ' ^ 1. ASEAN Secretariat (1999), Statistics of Foreign Direct Investment in Asean.
2. Bo Ngoai Giao (1998), Hiep hdi cdc qudc gia Ddng Nam A (ASEAN), Nxb Chinh tri Quoc gia. Ha Npi. ' '
3. Kim Ngpc (chu bien) (1993), Kinh ti the gidi, Nxb Khoa hpc Xa hoi. Ha Npi.
4. JBIB Review (2000), .lapan bank of international Cooperation, No.l May.
5. Jetro (1999), "-Jetro white paper on foreign investment 1999".
6. Nguyen Duy Quy (2001), Tien tdi mot ASEAN hod hinh, dn dinh vd phdt trien ben vung, Nxb Chinh trj Quoc gia. Ha Npi.
7. Le Van Sang - Dao Le Minh ( chu bien) (1998), Kinh ti Chau A - Thdi Binh Dirang, Nxb Chinh trj Qu6c gia. Ha Npi.
8. Tokugana. S (1996), "Bdu tu trifc tiip nude ngoai cita Nhat Bdn vd su phu thude .
9. Luu Ngpc Trjnh (1997), "Vj tri cac doanh nghiep vira va nhd (SME) trong dau tu true tiep va nude ngoai (FDI) cua Nhat Ban trong nhirng nam gin day". Tap chi Kinh ti Chau A - Thdi Binh Dirang, s6 1 (14), tr 34 - 41.
NGHIEN c a u OdNG B^C fl. s d 10(104) 10-2009 31
