NhuTng van de xd hdi
wr,
Gia hoa dan so" a V i e t Nam:
Thach thifc v a giai phap
• TS. DUCTNG QU6C TRQNG
Tdng Cue tru&ng Tdng cue DS-KHHGD, Bd Y ti
S
au 50 n&m tie'n hknh cbng tac so tir 65+ nam 2011 cua nudc ta tren Dkn sd^Ke hoach hda gia dinh 7%. Va nhu v&y, de'n n&m 2011, theo (DS-KHHGD), Viet Nam da quy udc cua Lien hiep Qudic, nudc ta da dat dugc nhiing thknh tini budc vko giai doan "gik hda d&n so*'(2).quan trgng: Miic sinh b Viet Nam da Ne'u nhu ty trgng dan so cao tudi giam mbt each nhanh chdng, rb ret(l); (60+) tang 1,24 lan tir nam 1989 den tudi thp binh qu&n cua ngubi Viet Nam 2009 thi ty trpng nhdm d&n sd cao tudi da tang them 33 tudi (tir 40 tudi vko nh&'t (80+) trong tdng d&n so t&ng hon n&m 1960 len 73 tudi nfim 2010), trong 2 lan. Theo du bao den nam 2049, ty khi the gidi ehi tang them 21 tudi (tir trpng nhdm dan so 80+ trong tdng d&n 47 tudi len 68 tudi). Tudi thp hmh qu&n sd van tang khoang 2,4 lan so vdi nam tang nhanh eimg vdi miic sinh giam da 2009. Cimg vdi xu hudng t&ng nhanh b 1km cho CO c&u d&n so cua nude ta cd nhdm d&n so cao tudi nhait, so lugng cac nhieu bien ddi s&u sac. So lupng vk ty c\i thp tir 100 tudi trb len a nudc ta ciing le ngiroi cao tudi (NCT) trong tdng d&n tang nhanh. So heu Tdng Dieu tra nam so cua nudc ta da tang len rb ret. 2009 cho thay, so cu thp tren 100 tudi Ke't qua cae cube Tdng Dieu tra D&n n&m 2009 tang han gap dbi so vdi nam sd vk Nhk a (Tdng Dieu tra) cho thay, 1999 (tir tren 3.000 cu tang len 7.200 trong ba th&p ky qua, sb NCT (d&n so eu). Mae du nudc ta mdi ra khbi nhdm 60+) a nudc ta tang ch&m: tir 6,9% nudc ed thu nhap th&p nhung ty le eac (nam 1979) len 7,2% (nam 1989); 8,1% eu thp tren 100 tudi cao hon rat nhieu (n&m 1999) rdi 8,7% (n&m 2009), nhu so vdi Han Qudc Ik mot nudc da cd nen v&y binh qu&n mdi n&m t&ng 0,06%. kinh te phat trien.
Tuy nhien, tir n&m 2009, sb lugng vk ty Nam 2010, Han Qubc cd quy mo le NCT se tang r&'t nhanh, chi trong d&n so khoang 49 trieu ngubi; tudi thp mbt nam tir n&m 2009 den 2010, ty le trung binh la 80,5; ty le d&n sd tir 65+
NCT cua nudc ta da tang tir 8,7% len Ik 11%; so ngiibi tren 100 tudi la 1.836 9,4% (tang 0,7%), gap 10 lan so vdi giai ngiroi (cii 1 trieu d&n thi cd 37 eu thp doan trudc d&y vk xu huong trong tren 100 tudi). Trong khi dd b nudc ta nhfrng nam tdi, du bao se cbn tang vao nam 2009, quy mb d&n sd Ik 85,8 nhanh hern. trieu ngiroi; tudi thp trung binh la 72,8;
Tdng Dieu tra n&m 2009 cho thay, ty le d&n so tir 65+ la 6,4%; sd cu thp ty le d&n sd 65+ cua nudc ta Ik 6,4%. tren 100 tudi la 7.200 cu (cii 1 trieu dan Dieu tra bie'n dbng d&n sd vk KHHGD thi cd 84 eu thp tren 100 tudi). Nhu v&y, nam 2010, ty le d&n so 65+ Ik 6,8%, ve tudi thp trung binh; ty le d&n sd tir tang 0,4% so vdi nam 2009. Ne'u vdi 65+cua Viet Nam thap hon Han Qudc, miic tang la 0,4% nhu n&m 2010 (thuc nhung ty le cac cu thp tren 100 tudi te cd the cao hon vl d&n so dang trong trong d&n so lai cao hon Hkn Qudc tdi xu hudng gia hda nhanh) thi ty le d&n 2,24 lan.
6 4 1 TUYEN GlAO sO 11 - 2011
Tudi thp binh qudn t&ng nhanh cdng vdi mtic sinh gidm dd ldm cho cacdu ddn ad cua nuoc ta c6 nhiiu bien ddi sdu sdc...
Theo quy lu&t chung ve ty sd gidi tfnh cua dan so, sd nii cao hon nam do su khac nhau ve dac tfnh sinh hpe, nghe ng^ep, thdi quen sinh hoat vk tuoi thp cua hai gidi. Q nhdm tudi ekng cao su chenh lech gidi tfnh cang ldn. O nudc ta, trung binh cii 1 eu bng 60+ thi cd 1,5 eu bk, eii 1 eu bng 80+
thi ed 2 eu bk vk eii 1 eu bng 85+thicd2,5euba(3).
Theo du bao cua Tdng cue Thdng ke, thbi gian qua dp tir
"gia hda d&n so" sang "d&n so gia "(4) cua Viet Nam chi khoang 18-20 n&m, ngan ban nhieu so vdi cac qubc gia di trudc: Phap 115 nam; Thuy Dien 85 n&m; Hoa Ky 70 nam;
Nh&t Ban 26 n&m.
"Gik hda d&n so" hay ndi each khac, tudi thp ngubi d&n dupe tang cao phan anh nhiing thknh tuu to ldn cua phat trien kinh te-xa hpi.
Anh: Manh Dilng
Trong dd cd su ddng gdp r&'t quan trpng cua cbng tac bito ve cham sdc va n&ng cao siic khbe nh&n d&n, cua chuimg trinh DS-KHHGD dudi sulanh dao, ehi dao cua Dang, Nhk nude vk Chfnh phu; su tham gia tich cue cua cae Ban, Nganh, Doan the; su eo gang, nd luc tham gia thuc hien cua nh&n d&n. iNhu v&y, phiti khang dinh nudc ta budc vao giai doan "gia hda d&n sd" mang y nghia chfnh tri s&u sac, the hien ban chait tot dep va tfnh uu viet cua che dp xa hbi ehu nghia. Tuy nhien, chung ta ciing dang phiu ddi m&t vdi nhiing thach thue khbng nhb trong van de "gik hoa d&n so'"
Nhucng thach thiirc
Theo quy lu&t tu nhien, tudi ekng cao sue khbe ekng suy giam. Vdi ty trpng NCT ngay cang tang, dac biet la tdic dp t&ng nhanh b nhdm d&n'so
Nhumg vd'n de xd hdi
cao tudi nhait (80+) va sd lupng cac cu thp tir 100+, da dat ra nhu c&u cham sdc sue khbe cho NCT ngay cang ldn.
Nhiing benh thubng gap nhait a NCT la benh ve xuong khdp, cao huyet ap, cac benh ve mat va suy giam tri nhd. Tinh trang benh, tat da anh hubng ldn den dbi sbng t&m ly, cac boat dpng sinh boat hang ngay va su hoa nhap cbng ddng ciia NCT. Da sd NCT nudc ta chua cd thdi quen kham benh dinh ky vi vay khi phat hien benh thuang b giai doan mubn khien viec chiia tri r&t khd khan. He thdng y te lao khoa chua day du, trang thiet bi cbn thieu thdri, dpi ngii can bb y te chua dap iing nhu cau de giai quyet cac benh dac trung cua NCT. Them vao (Id la su khd khan cua NCT tai vimg s&u, vimg xa, vimg khd khan trong viec tiep can cac dich vu y te.
Xu hudng mo hinh gia dinh b Viet Nam dang thay ddi tir gia dinh truyen thdiig sang gia (hnh hat nh&n. Con cai ngay ckng ed xu hudng sbng dpc lap vdi cha me. Viec phid sbng mbt minh la (heu rait bait lpi dbi vdi NCT, bbi gia (hnh lubn la chd dua cit ve tinh than va vat ch&'t rat quan trpng ddi vdi NCT. Ngay cang cd nhieu NCT sbng gda vp/gda chdng, sb lupng cu bk gda chdng cao gan 5,5 lan sd cu bng gda vp. Sd cu bk sb'ng ly hbn, ly th&n ciing cao hon sb cu bng sdng ly hdn, ly th&n 2,2 lin(5).
Trong xa hbi, b d&y dd, v&n cbn mbt so cap uy, mbt sb ehinh quyen dia phirong, mbt bb ph&n d&n chung chua nhan
TUYEN G I A O SO 11 - 2011 6 5
NhuTng vd'n de xd hdi
thiic dugc day dii nhiing khd kh&n, thach thiic ciia giai doan "gik hoa d&n sb^' va thich ling tdt vdi giai doan nay. Ca biet cbn cd nhirng hknh vi ngugc dai NCT, vi pham thuan phong my tuc va lu&t phap Viet Nam. NCT la mbt kho kien thiic, la thu vien sb'ng nhung lai chua dupc phat huy het kha n&ng dd. iXa hbi chua th&y dugc het vai trb cua NCT trong x&y dung chinh sach, nghien ciiu khoa hpc, giang day, phim bien xa hbi, trong x&y dung tinh dokn ket giua cac the he, cbng ddng.
Mac du, Dimg, Nha nuix; ta da ed nhieu chinh sach ve an sinh xk hpi dknh cho NCT nhu: chfnh sach ve bao hiem xk hbi, bao hiem y te vk trgc&p xa hpi,... nhung he tho'ng chinh sach an sinh xk hpi nay mdi chi hd trg cho mbt bb ph&n r&'t nhb ciia NCT. Ye'u tb "gia hda d&n sb" cbn chua dupc ehu y, Idng ghep trong hoach dinh chfnh sach KTXH, nham dam bito cho NCT ed cube sbng vat ch&t day du vk tinh than phong phu. NCT Viet Nam chu yeu song b nbng thon (gap 2,6 lan khu vuc thknh thi), lam nbng nghiep vk Ik nbng d&n. Dbi sbng vat ch&'t cua NCT cbn gap r&'t nhieu khd khan. Chi cd 35,6% NCT a thknh pho vk 21,9% NCT o nbng thbn cd Immg huu hoac trgc&p tir nhk nudc. Cd tdi 70- 80% NCT phiti t u kie'm sb'ng hoac nhb vko su nubi dirong vk cham sdc cua con cai. Trong khi dd, ldp NCT nude ta hien nay dugc sinh ra vk trubng thknh trong cac cube chien tranh bao ve Td qudc, ft cd (heu
kien bao v§ sue khoe va tfch luy vat ch&'t cho tudi gik nen p h ^ ldn ngudn sdng cua NCT la do con chau chu cap. Theo Dieu tra gia dinh Viet Nam 2006 - Bb VH-TT-DL, ed g ^ 40% NCT dupc hbi cho bie't ngudn sb'ng chfnh cua hp la do con chau ehu c&'p; 30% tir lao dbng ban th&n. Bao cao khao sat ciia Uy ban Qudc gia vd NCT Viet Nam (2007) cho th&y thu nh&p binh q|U&n dau ngubi ciia NCT chi b&ng 59%
thu nh&p binh qu&n dau ngubi ciia cit nudc. Nhieu NCT cb don va tan t&t cung cd miic thu nh&p tir trg cap xk hbi chi b&ng 60-70% chuan ngheo. Theo nhdm tudi, ngubi cang cao tudi thi xac su&t ngheo ckng cao.
Nam gidi cao tudi cd ty le ngheo th&p hon nu gidi cao tudi. NCT sdng a khu vue nbng thbn de tdn thirong vdi ngheo hon la NCT sbng b khu vue thknh thi. NCT d&n tpc Kinh ed ty le ngheo va miic dp dl tdn thuong vdi ngheo th&p hon r&'t nhieu NCT thube nhdm d&n tpc khac. Khi NCT tang len ve sd lupng va ty le (trong d&n sb') thi ehi phi cho he thdng an sinh xk hbi cung t&ng Ien: Chi phi cho quy luong huu t&ng, chi phi cho bito hiem y te tang, ehi phf cho x&y dung he thdng lao khoa t&ng... Tuy nhien, hien nay, ty le bao phu cua he thbng an sinh x& hbi dbi vdi NCT ebn r&'t ban che vk su khac biet giiia cac nhdm NCT, cae vimg mien ngky ckng Idn.
Mac du Viet Nam dang a giai doan CO c&'u "d&n so vkng"
nhung "gik hoa d&n sb^' de'n sdm vdi toe dp nhanh vk khoang thbi gian chuyen ddi
t u "gik hoa d&n sd" sang "dan sd gik" ng&n hon nhieu so vdi cac nudc phat trien. Dieu dd (Toi hbi cae nhk hoach dinh chfnh sach can cd tam nhin chie'n luge nh&m xay dung eac chfnh sach an sinh xa hbi phii hpp vdi cae chuyen ddi ve ca c&u d&n sd nude ta, d&e biet la giai doan "gik hoa d&n sb^
Ti6'n td'i " g i a hoa chu ddng"
Trong nh&n khau hpc cd khai niem "gik hoa chu dbng", hieu mbt each don gian Ik su ehu dbng chuan bi cho giai doan nky. Chii dbng bang each phat huy vai trb NCT, chu dpng bang each thiet lap he thbng dich vu an sinh xa hbi vk cham sdc NCT rpng khap tir thknh thi tdi nbng thbn. Ngubi d&n ddng bao hiem xk hbi khi dang 1km viec vk dugc hubng lu(mg huu du sbng khi ve gik. Nhung trubng hgp khbng ed eon cai hoac con cai khbng cd dieu kien ch&m sdc, he thdng dich vu xa hbi se dam nhiem viec cham sdc khi hp ve gik. "Gia hoa ehu dbng" bao gdm cac yeu eau: dich vu xa hbi, dich vu y te, kinh te, xk hbi, van hoa, mbi trubng vat chat.
Chuan bi day du cac yeu cau nky, khi ty le NCT tang cao, chung ta se du sue cung cap dich vu phu hpp vdi yeu cau, tranh "cu soc" vdi giai doan nky. De thfch iing vdi giai doan "gik hoa d&n so*', chiing ta can quan triet, thuc hien tdt cae nhdm giai phap sau:
- Ch&m sdc vk phat huy vai trb NCT la the hien ban chat tdit dep cua che dp vk dao diic cung nhu thuan phong, my
6 6 TUYEN G I A O SO' 11 - 2011
tiic cua ngubi Viet Nam. P h a t huy lpi the cua NCT ve k h a nang, kie'n thuc, kinh nghiem Ikm viec; phat huy vai trb tieu bieu, uy tin cua NCT trong gia (hnh, cbng ddng, dac biet la trong cbng ddng d&n tpc thieu sb; trong x&y dirng chinh sach, phim bien xa hbi, nghien ciiu khoa hpe, giang day; trong x&y dung khbi dai dokn ket d&n tpc.
Tang cirong truyen thong van dbng, n&ng cao nh&n thiic cua cae cap uy Dang, chinh quyen, dokn the, ban ngknh, cac nha hoach dinh chfnh sach, cac chiic sac tbn giao... ve phat huy vai tib cua NCT ndi rieng va nhiing thach thiic cua qua trinh "gik hba dan so*' ndi chung ddi vdi s u phat trien ben vung cua dat nudc. Giao due, n&ng cao nh&n thiic cua ca nhan, gia dinh va toan xk hpi ve trach nhiem kfnh trpng, giup da, cham sdc va phat huy vai trb NCT; thuc hien tot ehfnh sach cua Dang va iNhk nudc dbi vdi NCT; y thiie va tiach nhiem cua moi ea nhan trong viec chu dbng cho tudi gik ngay ttr khi cbn tre.
Tie'p tue tang cubng dau t u manh cho Chuimg t r i n h muc tieu qubc gia ve DS- KHHGD, trong dd cd viec x&y dung cac mo h i n h phat huy, ch&m sdc NCT thich iing vdi giai doan "gik hda d&n so". iX&y dung, hokn thien eac ehfnh sach nham t a n dung tbt giai doan "co c&'u d&n so vang", tao CO hbi de nudc ta ehu dbng budc vko giai doan "d&n so gia"
gdp phan vko s u p h a t trien ben viing cua dait nudc.
- Cai each he tho'ng h u u tri;
da dang hda eac loai hinh bito hiem, dac biet chu trpng den cac loai hinh bao hiem t u nguyen, phu hpp vdi kha nang ddng gdp va chi tra cua ngubi t h a m gia, ed kha nang lien thong vdi eac loai hinh bao hiem khac. Trong dd, phai dac biet ehu trpng den nhdm NCT thube cae gia dinh ngheo va can ngheo.
X&y dung vk nang cao chait lupng cung cap dich vu y te ciia mang ludi lko khoa (bao gdm vien lao khoa qubc gia vk cae khoa lao khoa tai cac benh vien) tren pham vi toan qudc.
Khuye'n khfch, hd trg cac boat dbng cham sdc NCT dua vao cbng ddng; timg budc nang cao va mb rpng dich vu cham sdc NCT tai nha.
iXay dung co so dii Ueu va thuc hien cac nghien ciiu toan dien ve d&n so cao tudi. D&y se la nhiing chi so dau vao quan trpng cho viec de xua't cac chfnh sach, chuong trinh can thiep thiet thuc, cd trpng t&m va hieu qua.
Hpp tac, giao luu, chia se kinh nghiem giiia cac nudc, eac td ehiie qubc te ve NCT, dac biet la vdi nhiing nudc dang a trong giai doan "gia hoa dan so" vk nhiing nudc
"d&n sd gik"
Cham sdc, phat huy vai trb NCT tie'n tdi "gik hoa chu dbng" Ik the hien ban chat tdt dep ciia ehe dp vk dao diic con ngubi Viet Nam. Trudc nhiing vaiii de khbng nhb dat ra cho giai doan "gik hoa d&n sb^', dac biet la b giai doan hien tai, khi ma ldp NCT hien nay dupe sinh ra vk trubng thknh trong cac cube chien tranh bito ve To
NhuTng vd'n de xd hdi
qubc, it cd dieu kien bao ve siic khoe va tich luy vat chat cho tudi gia. Tinh hinh thuc te dd (Toi hbi Dang, Nha nudc va nh&n d&n phid lam nhieu hon niia cho su nghiep cham sdc va phat huy vai trb NCT. Trong thbi gian tdi, dudi su lanh dao cua eac cap uy Dang, chfnh quyen cac caip can chu tri, phdi hpp vdi cae nganh, doan the hen quan, quan triet t u tubng, dao diic Hd Chf Minh va quan (hem cua Dang ve NCT, day manh thirc hien cube van dbng
"Toan xa hpi cham sdc, phat huy vai trb NCT", tang ngan sach cho Chuang trinh muc tieu qudc gia DS-KHHGD, giii vung, dn dinh quy mo dan so, thfch ling vdi "gia hoa dan sd", gdp phan tang cubng khdi dai doan ket toan dan tpc, giii viing dn dinh chfnh tri, trat t u an toan xa hpi, phuc vu cbng cube ddi mdi, phat trien dat nudc/
(1) TFR (so con trung binh cua mot phu nu) dd gidm tit 4,81 (ndm 1979) xuong mwc 2,33 (ndm 1999), dat mice sinh thay the ndm 2005 (TFR = 2.1) vd den ndm 2010 dat du&i miic sinh thay the (2.00).
(2) Giai doan "gid hoa ddn so"
(Aging population) hay congoi Id giai doan "ddn so dang gid": khi
ddn so 65 tuoi tra len chiem > 7%
tong ddn so; hoac khi ty le nguoi tit 60 tuoi trd len chiem > 10%
ting ddn so.
(3) TCTK: Tong dieu tra DS vd Nhd a ndm 2009.
(4) Giai doan "ddn so gid"
(Aged population) con got Id giai doan "ddn so dd gid": khi ddn so tit 65 tuoi tra lin chiem > 14%
tong ddn so.
(5) TCTK: TSng dieu tra DS vd Nhd & ndm 2009.
TUYEN GlAO SO 11 - 2011 QJ
