Nghien ciiu - Trao ddi T p p chf C ^ n g s d n
LANG NGHE
VA BAO VE MOI T R V O N G LANG NGHE THEO HirbNG PHAT TRIEN BEN VUHG
CHU THAI THANH
Ldrig nghe truyen thing Viet Nam dd cdtuhdng tram ndm, gdn Hen vdi bdn sdc vdn hda ddn toe. Suphdt triin lang nghe dd gdp phan xda ddi, giam ngheo a nong thdn, gidi quy it viee ldm luc nong nhdn, tdng thu nhap, ndng eao chdt lugng eugc song cua ngudi ddn. Hien nay, nude ta dang hgi nhap sdu vdo nen kinh te the gidi, cdc lang nghe ciing dang chuyen mink de thich nghi vdi nhip sdng mdi vd vugt qua nhiing thdch thue mdi. Tuy nhien, suphdt trim cua lang nghe vdn chua nhdn duac suquan tdm vd chi dgo sdt sao cua cdc cdp uy, ehinh quyen trong viec bdo ve moi trudng theo hudng phdt trien ben vdng.
V
Lang nghe - nhimg dong gop va thach thik mdi
Lang nghe la mot trong nhirng dae thii ciia nong thon Viet Nam. Nhieu san pham san xuit true tilp tai lang nghi da trd thanh thucmg pham trao ddi, g6p phin cai thien ddi sdng gia dinh va tan dung nhung lao dpng du thira liic nong nhan. Da so lang nghe nude ta da trai qua ljch sir phat triln hing tram nam, song song vdi qua trinh phat trien kinh tl, xa hdi, van hda va nong nghiep ciia dit nude.
Theo thdng ke eua Hiep hdi Lang nghi Viet Nam, hien nay nude ta cd 2.790 lang nghe, rieng d Ha Npi cd 1.160 lang nghi. Rit nhieu trong sd nay da cd hang tram nam tudi nhu lang nghi ndi tilng Bat Trang. Lang diic dong Dai Bai (Bic Ninh) vdi hon 900 nam phat trien; nghi eham bac d Ddng Xam (Thai
Binh), hay nghe dieu khic da my nghe Non Nude (Da Nang) cung da hinh thanh each day hon 400 nam. Theo tdng hcrp ciia Tong cue Moi trudng nam 2008, lang nghi nude ta phan bd tap trung chii yeu tai dong bing song Hdng, chiem khoang 60%, miln Trung, chiem khoang 30% va mien Nam khoang 10%. Ky thuat, eong nghe, quy trinh san xuat co ban de lam ra cae san pham ciia lang nghi duge truyen tu the he nay sang thi he khae.
Trude day, lang nghe khdng chi la tmng tam san xuat san pham thii cdng ma con la diem van hda ciia khu vuc, cua viing. Lang nghe la noi hdi tu nhirng thg thu eong e6 tay nghe eao ma ten tudi da gan lien vdi san pham trong lang. Ngoai ra, lang nghe ciing chinh la diem tap ket nguyen vat lieu, la noi tap tmng nhiing tinh hoa trong ky thuat san xuat san pham cua lang. Cac mat hang san xuat ra
Nghien ciiu - Trao ddi Tpp chf Cdng s d n khdng chi de phuc vu sinh boat hang ngay ma
cdn bao gom ca cac san pham my nghe, dd thd eiing, dunp cu san xuat... nham dap ung nhu ciu thue te cua thi trudng khu vuc lan can.
Su phat trien cua lang nghe dang gdp phan dang kl trong ehuyen djch co cau kinh te d dia phuong. Tai nhieu lang nghe, ty trpng nganh eong nghiep va djch vu dat tir 60% - 80% va nganh ndng nghiep chi (lat 20% - 40%. Trong nhung nam gan day, so hd va co sd nganh nghe d nong thon dang tang len vdi tdc dp binh quan tir 8,8% - 9,8%/nam, kim ngach xuat khau tir cac lang nghe cung khdng ngung tang len. Trung binh moi eo sd doang nghiep tu nhan chuyen lam nghe tao viee lam dn dinh eho khoang 27 lao ddng thudng xuyen va 8 - 10 lao ddng thdi vu; cac hg ea the chuyen nghe tao 4 - 6 lao ddng thudng xuyen va 2 - 5 lao dgng thdi vu. O nhirng lang nghe then ren, det, may tre dan, mdi co so eo the thu hiit 200 - 250 lao dgng. Lang nghe thue sir ddng vai tro quan trgng ddi vdi viec xoa ddi, giam ngheo, true tiep giai quyet viec lam cho ngudi lao dgng trong liic ndng nhan, gdp phan tang thu nhap, nang cao chat lugng cudc sdng eho ngudi lao dgng.
Cac lang nghe gid day dang chuyen minh trong thdi ky hgi nhap kinh te. Nhirng thay ddi nay vira mang lai nhirng thuan lgi vira tao ra thach thue ddi voi cac lang nghe trong qua trinh phat trien. Md eua, hdi nhap, cae lang nghe ed co hgi gidi thieu san pham ciia minh vdi khach nude ngoai. Do la nhirng mat hang xuat khau manh ciia nude ta trong nhieu nam qua, ma phan nhieu ed xuat xu tir cae lang nghe truyen thdng troiig ca nude, nhu thii cdng my nghe, theu ren, gom su.... Theo thong ke, hien hang h6a cua cac lang nghe nude ta da c6 mat d hon 100 nude tren the giiii vdi kim ngach xuat khau ngay cang tang. Neu nhu nam 2004, kim ngach xuat khau moi dat 450 trieu USD, thi nam 2008 da tang len hon 776 trieu USD. Neu^ tinh ea cac san pham dd gd xuit khau thi tdng kim ngach dat tren 2,4 ti USD.
Tuy nhien, do dung trude khiing hoang kinh te, nhieu lang nghe dang co nguy co pha san
do dgng vdn, dgng san phim vi bj ddi tac nude ngoai eat hgp ddng tieu thu.
Theo bao eao ciia 38 tinh, thanh phd, da c6 it nhit 9 lang nghi pha san; 124 lang nghe san xuit eim chimg; hon 2.100 hd dang ky kinh doanh bd nghi. Cd nhung lang nghe nhu dd gd my nghe Ddng ky (Bic Ninh) vdi hon 200 co sd san xuit, mat hang chu yeu xuat khau sang Trung Qudc, nhung din nay 80%; sd co sd ngimg san xuat hoac san xuat cam chimg, san pham tdn kho uoc tinh khoang 20 trieu USD.
Lang nghi giiy Phong Khe (Bic Ninh) thu hut khoang mdt van lao ddng, nhung den nay co 50% sd CO sd ngiing san xuat, hoac san xuat cam chimg. Lang nghe to lua d Van Phiic (Ha Npi) la mdt trong nhiing lang nghe truyen thdng lau ddi nhat d nude ta, cd 600 co sd san xuat thi hien nay 30% sd nay da ddng ciia...
Trude thue trang suy giam kinh te hien nay, theo du bao ciia Hiep hdi Lang nghe, neu khong cd nhung giai phap hd trg kip thdi, se ed khoang 40% sd lang nghe cd nguy co pha san, keo theo hang van ngudi bj mat viec lam.
Dang va Nha nude ta dang de ra nhieu ehii truong, ehinh sach phat trien nganh nghe d ndng thon, ap dung phd bien cac cdng nghe mdi thiic day san xuat tai cac lang nghe, lam tang thu nhap ciia mdi ngudi dan ndng thon.
Cae lang nghe mdi va cac cum lang nghe khdng ngirng duge khuyen khich phat triln, vugt qua nhiing thach thirc, hdi nhap sau vao nen kinh te the gidi, dat duge su tang trudng, tao cdng an viec lam va thu nhap dn djnh d khu vuc ndng thdn.
Van con khong it biic xiic ve moi trumig
Ciing vdi nhiing thay ddi tich cue, cac lang nghe ciing phai ddi mat vdi nhilu thach thirc.
Mdt trong nhirng thach thiic hang diu la duy tri ban sac lang nghe, hdi nhap ma khdng danh mat ban sac rieng; mat khae, phai bao ve moi trudng lang nghe theo hudng phat triln bin vung. Hien nay, cac chat thai phat sinh tir nhieu lang nghe dang gay d nhilm mdi
Nghien ciiu - Trao ddi Tpp chf C^ng sdn
trudng nghiem trpng, tae ddng true tilp tdi siic khoe ngudi dan va ngay cang trd thanh van de biic xiic.
6 nhiem moi trudng lang nghe co dae dilm la 6 nhiem phan tan trong pham vi mot khu vuc (thon, lang, xa...). Do quy mo san xuit nho, phan tan, dan xen vdi khu sinh boat nen day la loai hinh 6 nhiem kho quy hoach va kiem soat. 6 nhiem mdi trudng lang nghe con mang dam net cua boat dpng san xuat theo nganh nghe va loai hinh san pham, tac dpng true tiep tdi moi trudng nude, khi, dat trong khu vuc. Tai khu vuc san xuat, 6 nhiem moi trudng thudng kha cao, anh hudng true tiep den siic khde ngudi lao ddng. Chat lugng mdi tnrdng tai hau het khu vuc san xuat trong cac lang nghe deu khdng dat tieu chuan. Cae nguy eo ma ngudi lao dpng tiep xiic kha cao: 95%
so ngudi lao dpng tiep xiic vdi bui, 85% tiep xuc vdi nhiet, 59,6% tiep xiic vdi hoa chat.
Ket qua khao sat 52 lang nghe dien hinh trong ca nude vira qua cho thay, trong sd d6 cd 46%
lang nghe co moi trudng bj d nhiem nang (ddi vdi khdng khi, nude, dat hoac ca ba dang), 27% 6 nhiem viia va 27% 6 nhiem nhe.
Cac ket qua quan trac trong thdi gian gan day cho thay miic dp 6 nhiem ciia lang nghe khong giam ma con c6 xu hudng gia tang, nhat la, 6 nhiem bui tai cac lang nghe gdm, sii, vat lieu xay dung, khai thac da, do go my nghe va cac lang nghe tai ehe. Dae trung noi bat la phat sinh mot lugng Idn bui chiia kim loai nang va bui vat lieu doc hai. Tai cae lang nghe ehe bien luong thue, thue pham, chan nuoi va giet md, nude thai co do 6 nhiem hiru co cao. O nhiem chat vo CO tai cac lang nghe det nhudm, tai ehe giay tao ra nude thai co ham lugng can Idn;
lang nghe tai ehe kim loai e6 ham lugng kim loai nang dgc hai vircrt tieu chuin cho phep hang chue lan. Hau hit chit thai rin d cac lang nghe van chua duge thu gom xu ly ma xa thang vao moi trudng, gay d nhilm nghiem trpng khong khi va cac nguon nude mat, nude dudi dat tai cac dja phuong.
0 nhiem moi tnrdng lang nghi c6 tac hai rat Idn den sire khoe cpng ddng dan cu. Trong
thdi gian gan day, d nhieu lang nghe ty le ngudi mic benh, nhat la nhdm ngudi trong dp tuoi lao dpng dang c6 xu hudng tang cao. Theo ket qua cua mot nghien cuu, tudi th(D tmng binh cua ngudi dan tai cac lang nghe ngay cang giam, thap hon 10 nam so voi tuoi thp tmng binh loan quoe va so vdi lang khdng lam nghe tuoi thp nay ciing thap hon tir 5 den 10 nam. Theo thong ke, tai tinh Ha Nam, so sanh giiia 7 lang nghe: det lua Nha Xa, trdng Dpi Tam, rugu Hgp Ly, banh da nem Mao Cau, dua Dai Phuc, da La Mat, lang da nghi Nhat Tan va nhimg lang khong lam nghi nhu Yen Nam, Trac Van, Hgp Ly, thj trin Qui, Ngpc Son, Liem Phong co the thay, ty le mic cac benh ngoai da, tieu chay, ho hap va dau mil tai 7 lang nghe cao hon rat nhieu so vdi cac lang khong lam nghe. Lang nghi tai chi kim loai Chau Khe (Bic Ninh) c6 tren 60% dan cu trong yiing mac cac trieu chimg benh lien quan den than kinh, ho hap, ngoai da, diic; lang nghi CO khi Van Chang (Nam Djnh) 6 nhilm dit, nguon nude va khong khi da lam cho phin Idn cu dan trong lang mac cac benh ve dudng ho hap, benh ngoai da va phu khoa, 4,7% so ngudi trong lang bj mac benh lao phoi, 8,3% mic benh viem phe quan, so ngudi chet vi ung thu ngay cang tang. Lang nghe ehe bien rugu Van Ha (Bac Giang) co den 68,5% sd ngudi dan mac benh ngoai da, 58,8% benh dudng mot, 44,4%
benh ho hap. Tai lang san xuat nude mam Thanh Hai (Thanh H6a) ty le ngudi mac benh la
15%, bao gdm cac loai benh nhu tieu hoa, phu khoa, dudng ho hap va eao huyet ap.
So sanh giira eae khu vuc lang nghe va khdng lam nghe eho thay, ty le mac benh ctia cac ddi tugng khu vuc lang nghe eao hon ban so voi khu vuc lang thuan ndng. Miic do 6 nhiem moi trudng cua eae lang nghe da eo anh hudng dang ke tdi siic khoe cgng dong dan cu.
Moi nhdm lang nghe thudng co nguy co 6 nhiem mdi trudng dae trung, vi vay anh hirdng eiia cac boat dgng lang nghe den siic khde ngudi dan eiing khae nhau. Tai lang nghe nhugm, uom to, thugc da ngudi dan thudng mac cac benh ho hap, tieu boa, than kinh.
Nghien ciiu - Trao doi T p p chf C ^ n g s o n
6 lang nghi san xuit vat lieu xay dung, khai thac da, tai ehi phi lieu, ngudi dan thudng mic cac benh hd hip, ngoai da, tieu hda, than kinh, ung thu... Dang ehu y la, cac chu eo sd san xuit vln chua quan tam den quyen lgi bao ve siic khde eho ngudi lao ddng. Nhieu eo sd cdn khdng trang bj nhiing thiet bj bao hd lao dgng cho eong nhan nhu khau trang, gang tay, quin ao bao hg. 6 nhiem moi trudng lang nghi con gay anh hudng true tiep tdi cac hoat dgng kinh te, xa hgi eua ehinh cae lang nghe, gay ra nhirng tdn that khdng nhd ve kinh te va dan den nhirng xung dot mdi trudng trong cgng dong.
Cdng tac quan ly mdi trudng eon nhieu bat cap, ban ehe. He thdng van ban quy pham phap luat bao ve mdi tnrdng lang nghe edn chua day du, chua eu the h6a; chiic nang, nhiem vu ve bao ve moi tnrdng lang nghe ciia cac bg, nganh va dja phuong chua rd rang va edn chdng cheo; tuy da cd quy hoach, nhung cae cum, khu cdng nghiep tap trung cua lang nghe van chua c6 he thong quan ly mdi trudng chung; nhan lire, tai chinh cho bao ve moi trudng lang nghe edn thieu; cdng tac xa hdi hda bao ve mdi trudng lang nghe chua duge triln khai cu the, chua huy ddng duge ngudn lire xa hdi eho bao ve mdi trudng lang nghe.
Viec iing dung cdng nghe mdi tnrdng tai eae lang nghe edn chua dupe chii trpng dung miic.
Cac CO sd san xuat tai lang nghe thudng quan niem phat trien kinh te, tang thu nhap la chinh, khdng quan tam toi bao ve mdi trudng. Mat khae, do dae thii lang nghe, cac chti doanh nghiep trinh dp hpc van ban ehe (khoang 83,5% lao ddng ndng thon khdng qua dao tao, 85% mdi hpc het phd thdng co sd) do dd anh hudng khong nhd tdi kha nang quan ly hay td chue san xuat eua timg hd gia dinh. Thue te eho thay, d nhiing noi ngudi dan cd tinh cdng ddng eao, viee phdi hop va lien ket giira cae hd san xuat cung thuan loi hon, nhung ddi khi cung rat kh6 khan trong viee pha bd nhirng quan niem lac hau. O nhirng noi c6 tinh cdng dong thap, viee quan ly edn khd khan
hon nhieu. .
Nhimg van de can giai quyet
Phat trien bin viing la quan (liem eo ban cua Dang doi vdi mpi su phat trien d nude ta, trong dd cd lang nghe. Cac lang nghe can thirc hien nhiem vu bao ve mdi trudng theo hudng phat triln bin viing, ddng gdp vao su phat triln kinh te, tao cdng an viec lam, gdp phan xoa ddi, giam ngheo, bao dam an sinh xa hgi.
D I thue hien duoc mue tieu dd, chung ta can tap trung giai quyet nhirng van de co ban sau:
Mot la, ehii trgng cae chinh saeh phat trien bin viing lang nghe. San xuat kinh doanh phai chu y cai thien va bao ve mdi trudng, khdng hy sinh loi ich mdi trudng cho lgi ich kinh te trude mat. Nhanh ehdng xay dung, ban hanh va ap dung van ban quy pham phap luat ve bao ve mdi trudng lang nghe, trong dd can quy dinh rd trach nhiem eua dia phuong, cac nganh, linh vuc boat ddng lang nghe. Cae lang nghe tien hanh xay dung cac quy djnh ve ve sinh, mdi trudng dudi dang cae quy djnh, huong uoc, cam ket bao ve mdi trudng eiia ehinh dja phucmg minh. Tang cudng boat dgng giam sat mdi trudng lang nghe va thue hien kiem ke ngudn thai; ap dung cdng eu kinh te nhu phi bao ve mdi trudng ddi vdi nude thai, khi thai, chat thai ran. Xay dung deu chi "Lang nghe xanh" nham xep loai cho cac lang nghe bao ve mdi trudng theo hudng phat trien ben virng.
Hai la, quy hoach khdng gian lang nghe gan vdi bao ve mdi tnrdng. Di ddi cac co sd gay d nhiem nang ra khdi khu vuc dan eu. Quy hoach tap trung theo cum cdng nghiep nhd can tranh xa khu dan cu ya quy hoach ddng bd mat bang san xuat, ket cau ha tang nhu dudng giao thdng, he thdng cung cap dien, nude, he thong thdng tin, thu gom va xu ly nude thai, chit thai rin dl xu ly tap trung. Quy hoach khu vuc san xuat tiiy thudc vao d^c thu eua cac loai hinh lang nghi nhu san xuit gdm sii, det nhupm, tai ehe giay... Quy hoach phan tan, san xuit ngay tai hp gia dinh ket hop dieu kien san xuat vdi cai thien ve sinh mdi trudng ma khdng phai di ddi, ban ehe tdi da viec cod ndi, md rdng
Nghien ciiu - Trao ddi Tpp chf C^ng sdn
dudng, xay nha cao tang, luu giir khung canh san xuat, tinh co truyen nhan van ciia lang de cd the ket hcrp v(ii du ljch.
Ba Id, tang cudng manh me cdng tac quan ly moi trudng tai cac lang nghe. Nhiing co sd md rpng san xuat phai thue hien cam kit bao ve moi tnrdng va dau tu theo hudng eong nghe than thien vdi moi tnrdng. Tieu ehi lira chpn eong nghe xii ly chat thai tai lang nghe can bao dam chat thai sau xir ly dat quy chuan moi trudng Viet Nam hien hanh; cdng nghe don gian, de van hanh, chuyen giao; vdn dau tu, chi phi thap, phii hop voi dieu kien san xuat ciia lang nghe; uu tien cdng nghe co kha nang tan thu, tai sir dung chat thai. Khuyen khich cac CO sd san xuat trong lang nghe ap dung cac giai phap san xuat sach hon de vira giam lugng phat thai, vira mang lai hieu qua kinh te eao.
Cho vay uu dai vdi lai suat thap ddi vdi cac chii CO sd ap dung eong nghe va thiet bj tien tien tao it chat thai. Tiep tue day manh xay dung cac du an nghien cuu ve ap dung san xuat saeh hon cu the cho timg loai hinh lang nghe de c6 mo hinh trinh dien nhan rdng.
Bdn Id, phat hien va xii ly trudng hop phat sinh cae lang nghe gay 6 nhiem moi trudng.
Hien nude ta dang e6 13 lang nghe bj dua vao danh sach cae ed sd gay 6 nhiem moi trudng nghiem trpng can phai xii ly triet de theo Quylt djnh sd 64/2003/QD-TTg cua Thu tudng Chinh phii. Trong thdi gian tdi, cac dja phuong va cac lang nghe khan truong xu ly moi tnrdng de duge cap giay chiing nhan da hoan thanh cac bien phap xii ly 6 nhiem triet de;^ mat khae, van can tang cudng thanh tra, kiem tra de dua vao "danh sach den" lang nghi tiep tue gay 6 nhiem moi trudng nghiem trpng.
Yeu cau cac lang nghe triln khai ap dung cac bien phap can thiet nham giam thieu d nhilm;
xay dung cac Ip trinh xu ly 6 nhiem va trien khai thirc hien theo diing 16 trinh duge phe duyet. Mot so lang nghe gay 6 nhilm mdi trudng khong chi trong pham vi lang xa ma lan rpng ra ca mot khu vuc. Vi vay, viec xii ly d nhiem khong chi gidi ban trong pham vi
lang nghi ma cin phai xu ly ca khu vuc da bi 6 nhiem.
Ndm Id, td chiie cac ldp dao tao, trinh dien thir nghiem ap dung san xuat sach hon cho cac chu CO sd san xuat tai lang nghe. Khuyen khich cac co sd san xuat xu ly nude thai, khi thai, quan ly moi tnrdng bang cho vay uu dai hoac giam thue. Da dang hoa cac nguon dau tu va khuyen khich su tham gia ciia cpng dong trong bao ve moi tnrdng lang nghe. Sir phat trien cua lang nghe phai bao dam tinh bin viing, hai hoa cac mat kinh te, xa hoi va bao ve moi trudng. Do d6, mot so loai hinh lang nghi se phat trien manh ca ve so lucmg va quy mo san xuat, mot so khae can dupe ban chi, khong khuyen khich phat triln va mot sd boat dpng, eong nghe can dupe nghiem cam triet dl. Thi du, ban ehe phat trien mdi, md rpng cac co sd san xuat tai ehe chat thai nguy hai; nghiem cam sii dung trong lang nghe nhirng phuong phap san xuat thii eong va thiet bj gay 6 nhilm moi trudng nghiem trpng; hoac sir dung quang CO tinh phong xa.
Sdu la, nang cao chat lucmg nguon nhan lire trong cae lang nghe la van de c6 tinh then chdt. Cac boat dpng dao tao, truyen nghe da ed truyen thdng tii xua vdi nhung hinh thiic kha da dang. Chung ta can c6 nhung khao sat, danh gia nhu cau can dao tao cho ngudi lao dpng cae lang nghe; danh gia dpi ngii nghe nhan, nhirng ngudi dang tmyen nghe tai cac lang nghe. Cd ke hoach cu the phoi hcrp giiia eae lang nghe va cac co sd day nghe cd nghe tuong duong de huy dpng dpi ngii giao vien day nghe tham gia cac kh6a dao tao nghe va to chire eho hpc vien thue hanh nghe phu hgp.
Chu trpng mo hinh day nghe gan vdi giai quylt viec lam va tieu thu san pham lang nghe.
Tang cudng giao due, tuyen truyen nang cao nhan thiic cdng ddng va pho bien long ghep npi dung bao ve moi trudng trong huong ude lang xa. Tuy nhien, huong ude ciing can co sir thay ddi eho phii hgp vdi npi dung bao ve moi trudng eiia lang xa trong thdi ky phat trien mod. •
