Anh hirong ciia gia dinh din dinh hudng nghe nghiep cua thanh nien hien nay
Trircng Thiiy Hang*, Dipcng Kim Anh**
Tom tat: Thanh nien Viet Nam thudng cd dinh hudng lua chgn ngh6 nghiep tuong lai ngay tii khi con hgc trung hgc phd thong. Trong qua trinh nay, gia dinh co vai ttd nhu mgt nhan td cd anh hudng den khac biet gidi ciia con em ttong dinh hudng nghe nghiep cua hg. Dua tten nguon sd lieu khao sat tai thi xa Tir Son thugc tinh Bac Ninh nam 2019, bai vilt chi ra miic do anh hudng ciia gia dinh den khac biet gidi ttong dinh hudng nghe ciia thanh nien hien nay, ben canh anh hudng cua cac yeu td khac. Miic do anh hudng nay cua gia dinh la khac biet bdi nhieu bien so nhu do tudi, hgc van cua bo/me, dia ban cu tru, hay miic sdng cua gia dinh. Qua do, bai viet dua ra cac khuyen nghi chinh sach, nham tdi uu hoa nhiing dinh hudng lua chgn nghi nghiep tuong lai ciia thanh nien gop phin giam thieu dinh kien gidi ttong ITnh vuc nay.
Tir ichoa: Gia dinh; Khac biet gidi; Dinh kien gidi; Dinh hudng nghi nghiep; Lua chgn nghe nghiep; Thanh nien; Xa hgi hoa gidi.
Ngay nhSn bai: 13/2/2019; ngay chinh sua: 25/2/2020; ngay duyet dang: 2/3/2020.
1. Dat van m
Thanh nien, tir khi cdn ngdi fren ghe nha trudng d bac Trung hgc phd thdng (THPT), da b i t d i u cd dinh hudng v l n g h i nghiep tuang lai cua minh. Xu hudng lya chgn n g h i cd t h i khac biet theo dac diem ca nhan, gia dinh, vung miln, nhdm xa hgi va gidi. Trong ca xa hgi lan ddi thudng, su khac biet mdi tao nen su quan tam (Din theo Pham Van Bich, 2009:59). Cung nhu frong bat ky linh vuc nao cua ddi song, khac biet gidi trong dinh hudng nghe nghiep cua thanh nien chiu su tac ddng cua nhilu y l u td frong do y l u td gia dinh la rit quan ttgng. Ldi khuyen ciia cha me v l cdng viec, nghi nghiep tuong lai cd tuang quan chat che vdi su lua chgn nghe nghiep cua cac em (Ronald McQuaid va cgng sy, 2004; Ha Thuc Dung, Nguyln Nggc Anh, 2012; Jeofrey Mtemeri,2017).
• ThS. NCS. Xa hgi hpc. Hoc vien Phu nu Viet Nam.
" TS., Hoc vien Phu nir Viet Nam.
Tru-(mg Thiiy H5ng & Dwomg Kim Anh 77 Bai vilt phan tich tac ddng cua gia dinh nhu mdt yeu td quan frgng anh hudng din khac biet gidi ttong lya chgn nghi nghi$p cua thanh nien hien nay. Trong bai vilt, khac biet gidi trong dinh hudng lua chgn nghi nghiep dugc hilu la nhiing dac dilm khac nhau giiia nam va nii ttong qua ttinh xac dinh phuang hudng, dua ra dy dinh lua chgn mgt nghe nghiep nao do se lam ttong tuong lai.
2. Tong quan nghien cihi va boi canh
Gia dinh, cha me dugc cho la cd tac ddng den dinh hudng nghi nghiep cua hgc sinh (Tran Dinh Chien, 2008; Jeofrey Mtemeri, 2017), tham chi gia dinh cdn dugc cho la cd anh hudng Idn tdi qua trinh nay (Nguyen Thi Kim Nhung va cgng su, 2018; Mai Thi Bich Phuang, 2018). Gia dinh khdng nhung anh hudng tryc tilp din viec di hgc ma ca ket qua hgc tap ciing nhu dinh hudng cua hgc sinh ve nganh hgc, viec lam tuong lai (Phung Thi Kim Anh, 2010). Cha me ludn the hien vai trd cua minh trong viec dinh hudng con chgn nghe (Bui Thi Thanh Ha, 2009), tac dgng den nghi nghiep cua con gai, con ttai thdng qua viec phan tich nhiing diem manh va diem yeu cua nghe nghiep vdi mdi gidi (Hoang Danh, 2016). Nhieu hgc sinh chgn nghe theo mong mudn ciia cha me (Ngd Minh Duy, 2011).
Nghi nghiep, trinh dp hpc vdn cua cha me
Anh hudng tryc tiep nhat ciia gia dinh len con cai la trinh do hgc van hay nghe nghiep ciia cha me (Dang Thanh Nhan, 2010; Phung Thi Kim Anh, 2010). Cha me cd hgc van va dieu kien kinh te cao thudng dau tu nhieu hon cho con cai va ty le theo hgc dai hgc cang cao (Phimg Thi Kim Anh, 2010). Trinh do hgc van cua cha me cang cao thi miic do quan tam den dinh hudng nghe nghiep cua con cai cang Idn (Nguyen Thi Kim Nhung & cgng su, 2018: 31).
Nghien ciiu cho thiy cd moi quan he chat che giiia trinh do hgc van cua cha me vdi mong mudn nghe nghiep ddi vdi con cai hg. Cha me cd hgc van cang cao thi cang mudn con minh lam nhiing nghe ky thuat cao va cd uy tin xa hdi. Ngugc lai, cha me hgc van thap han cd ty le thap hon mudn con minh lam nhiing nghe ky thuat hay chi mudn cho con lam thg cd tay nghe (Ha Thtic Diing va Nguyen Nggc Anh, 2012). Ronald McQuaid va cgng sy (2004) khing dinh viec lya chgn nghe nghiep tucmg lai cua hgc sinh chi lien quan den nghi nghiep ciia cha ma khdng lien quan den nghe nghiep cua me. Nhiing hgc sinh cd cha lam quan ly, chuyen gia hoac cac nganh nghe ky thuat thi mudn theo dudi nhiing nghe mang tinh chuyen gia nhieu ban.
Khu vuc sinh sdng
Co sy khac biet vl ddng co chgn nghi theo nai cu tru ciia gia dinh hgc sinh (Ngd Minh Duy, 2011). Cha me d ndng thdn khac cha me d do thi trong mong muon nghe nghiep cho con cai, nhit la doi vdi con trai. Ngudi sdng d dd thi mudn con trai lam nhiing nghi nhu ky su va bac si, ttong khi ngudi d ndng thdn mudn con ttai lam bac si
78 Nghi§n CCPU Gia dinh vS Gi6>i. Quyen 30, so 1, tr. 76-88
hay thg cd tay nghi. Doi vdi dinh hudng nghi nghiep cho con gai thi hiu nhu khdng cd su khac biet giiia ndng thdn va dd thi. Cha me lam nghe ndng hau nbu khdng mudn con cai ke nghiep minh, ma mudn chimg lam nhimg nghi ky thu^t cao (Ha Thtic Diing va Nguyen Nggc Anh, 2012).
Hodn cdnh gia dinh (muc song, dia vi gia dinh)
U ca khu vuc thanh thi va ndng thdn, cac gia dinh c6 miic song kha gia hon cd ty le quan tam tdi hudng nghiep cho con cai cao hon (Dang Bich Thiiy, 2010). Cd anh hudng khdng nhd den viec di hgc cua con cai la miic sdng va kha nang diu tu cho giao dye cua hg gia dinh. Dia vi xa hgi cua cha me cd anh hudng den lya chgn nghe nghiep cua con cai (Phiing Thi Kim Anh, 2010).
Su quan tarn, dinh hudng nghe nghiep, tai chinh cua gia dinh cd vai ttd quan ttgng ddi vdi nhiing thanh nien theo hgc dai hgc (Phiing Thi Kim Anh, 2010). Nhiing gia dinh ngheo tbi khd khan hon ttong dau tu cho hgc hanh nen con cai hg thudng phai nghi hgc sdm hon. Miic sdng cua gia dinh anh hudng kha manh den viec dinh hudng nghe nghiep cho con. Nhung gia dinh kha gia cd dinh hudng nghe nghiep cho con kha rd rang va thudng mudn con theo dudi nhung nghe cd ky nang nghe nghiep cao hon, cdn nhung gia dinh ngheo thi chi mudn con lam nhiing nghe don gian hon, it phai dau tu hon (Ha Thiic Dung va Nguyen Nggc Anh, 2012). Nhiing gia dinh thu nhap thap mong mudn con cd cdng viec dn dinh, cdn nhiing gia dinh cd thu nhap trung binh va kha hon ngoai mong mudn con cd thu nhap dn dinh cung mudn con cd nghi nghiep cd ca hgi phat triln, thu nhap cao va lam gan nha (Mai Thi Bich Phuang, 2018: 43).
Mong mudn ngdnh nghi cho con cita cha me
Phin Idn ngudi dan deu mong mudn con cai lam nbiing nghi dn dinh, mang tmh ky thuat cao nhu ky su, bac si hay giao vien (Dang Thanh Nhan, 2010; Ha Thiic Diing va Nguyln Nggc Anh, 2012). Day la mgt ttong nhiing yeu td cd anh hudng khdng nhd tdi dinh hudng nghe nghiep cua hgc sinh, thanh nien.
Nghe truyin thdng cua gia dinh
Nghi nghiep truyin thong gia dinh cd tac ddng tdi nhan thiic, lua chgn ciia hgc sinh. Nhimg hgc sinh ma gia dinh lam nghe ndng thudng "khdng thich" va "khdng mudn theo" nghi truyin thdng cua gia dinh (do cong viec vit va, thu nhap thip). Ngugc lai, nhiing hgc sinh ma gia dinh cd fruyin thdng lam nghi day hgc, binh nghiep, thu cdng my nghe... ed xu hudng thich va mudn ndi nghiep gia dmh nhilu han (Nguyln Thi Thanh Huyln va Hd Thi Thuy Dung, 2012:17). Kha nhilu thanh nien chiu anh hudng bdi truyin thdng nghi nghiep cua gia dinh, nhat la nhiing nghe cd chuyen mdn ky thuat cao (Mai Thi Bich Phuong, 2018: 41).
Nbu vay, cd nhilu ylu td lien quan den gia dinh cd anh hudng den dinh hudng lira chgn nghi nghiep cua thanh nien. Da co nhilu nghien ciiu de cap den anh hudng ciia cac ylu td nay din lua chgn nghi nghiep cua thanh nien ndi chung. Yeu td gidi dugc
Tnrtmg Thiiy Hing & Dirtrng Kim Anh 79 mgt sd nghien ciiu dl cap d cac chiiu canh nhu mong mudn, dinh hudng ciia cha me ddi vdi con trai va con gai. Anh hudng cua gia dinh tdi khac biet gidi frong dinh hudng nghi nghiep ciia thanh nien la ngi dung cdn it dugc chii y va se dugc phan tich frong bai vilt nay.
3. Phmmg phap
Bai viSt dya tten sd lieu khao sat luan an tien sT ciia tac gia Tnrong Thuy Hing tai thi xa Tir San, tinh Bac Ninh nam 2019, vdi cd mau dinh lugng la 706 va dinh tinh la 30. Khao sat lay y kien cua hgc sinh ve dinh hudng/lua chgn ngh^ nghiep tuong lai tai hai trudng THPT. Hgc sinh dugc chgn vao mau dang hgc Idp 11 va 12, can bang giiia nam va nii. Day la nhung thanh nien bat dau cd suy nghT, lua chgn va quyet dinh ve ngh8 se lam ttong tuang lai. Khao sat sir dyng thang do Likert 5 mirc dl phan tich y kien cua ngudi fra ldi.
Thanh nien la cdng d§n Viet Nam du 16 den 30 tudi (Dieu 1, Luat Thanh nien 2005). Hgc sinh THPT dugc hieu la nhung ngudi dang theo hgc tai cap hgc THPT.
Trong bai viet, thanh nien, hgc sinh dugc hieu la nhiing thanh nien frong do tudi hgc sinh dang theo hgc t£ii cap hgc THPT.
4. Anh hirong cua gia dinh den khac bift gioi trong lira chQn nghe nghiSp cua thanh nien
4.1. Mgt so ddc diem lien quan den gia dinh hgc sinh THPT
Trong sd hgc sinh dugc khao sat, ty le cac em sdng d khu vyc ndng thdn cao hon dd thi. Cac em chu ylu sdng ttong gia dinh cd hai the he (bd me va con cai). Miic sdng ciia gia dinh cac em chu yeu d mirc trung binh va trung binh kha.
Bang 1. Mot s6 dac diem lien quan den gia dinh (%) Cac dac diem lien quan d€n gia dinli
Khu VKC gia dinh hifti dang sinh song Nong thon
Bo thi
Mii-c song cua gia dinh so voi cdc gia dinh tai dia phuong Can ngheo & ngheo
Trung binh Trung binh kha Khi gia
Tyl?
100 73,4 26,6 100 10,4 48,6 29,3 11,8 Ngudn: S6 lieu khao sat cua tac gia tai thi xa Tir San, tinh Bac Ninh, 2019.
80 Nghien ciJu Gia tfinh va Gio-i. Q u y l n 30, so 1, tr. 76-88
Mdt sd dac diem ciia ngudi cha frong nghien ciiu la nhu sau: Da phin ngudi cha d do fridi trung nien, tir 40-50 ttidi. Ngudi cha lam nghi ndng chilm sd ddng, ben c^nh cac nghi khac nhu cdng nhan, lai xe, lam nghi; kinh doanh budn ban. Nhiing nganh nghe mang tmh chuyen mdn ky thuat cao hon nhu bac sT, ky su, giao vien, cdng chiic, cdng an, quan ddi chiem ty le it hon. Trinh do hgc vin cua ngudi cha chu yeu la cap 2, cap 3, chi cd hon 10% cd hgc van tir trung cip frd len.
Bang 2. Mgt so dac diem cua cha va me hgc sinh thugc mlu khao sat (%) Mpt so d^c diem ctia ngutri ctia
Nhom tuoi Tir 35-39 Tir 40-44 Tit 45-49 Tu 50-54 Tren 55 Nhom nghe hien t^i Bac si/cong an/quan dpi/can bp/cong chtic/ky su
Kinh doanh/buon ban Cong nhan/lai xe/lam nghe Nong dan
Lao dpng tii do
Trinh do hoc van Tita hpc/CSp 1 THCS/Cdp 2 THPT/CSp 3 Trung cap Cao dang Dai hpc Sau dai hpc
Tyl?
100 5,4 38,6 34,3 14,2 7,6 100 7,4 13,9 14,6 58,5 5,5 100 15,6 44,3 26,1 3,6
1,5 5,8 3,1
Mot s6 d^c diSm cua ngu-oi me Nhom tuoi
Tit 30-34 Tit 35-39 Tir 40-44 Tren 45
Nhom nghe hien tai Bac si/dupc si/giao vien/can bp/c6ng chirc
Kinh doanh/buon ban Cong nhan Nong dan Npi tra Thp may/uon t6c Trinh dp hpc vdn Tieu hoc/Cap 1 THCS/Cip 2 THPT/Cap 3 Trung cap Cao ding Dai hpc Sau dai hoc
T y l l 100 1,1 29,2 42,3 27,3
100 9,1 16,1 6,8 59,2 5,6 3,2 100 13,0 46,8 21,9 3,3 3,5 9,0 2,5 Ngu6n so lieu khao sat cua tac gia tai thi xa Tir Son, tinh Bac Ninh, 2019.
Nguai me chii yin a trong nhom tu6i tnmg nien (nhung thip hon ngutri cha khoang 5 tu6i), tit 35-45. Da st> lam nghi nong, tuong dong vtji nghS nghiep cua nguoi cha. Mot s6 lam nghS kinh doanh buon ban, cong nhan. Cac nghe nghiep mang tinh
TnroTig Thuy Hing & Duvng Kim Anh 81 chuyen mdn, ky thuat cao nhu bac si, ky su, giao vien, cdng chiic chilm ty le khdng dang ke. Ben canh dd, khac vdi ngudi cha, cd mgt ty le nhat dinh nhiing ngudi me lam thg may/udn tdc va d nha ngi ttg. Tuong ty ngudi cha, ngudi me cd hgc van chu ylu la cap 2, cap 3 va gin 20% tu trung cap trd len.
Nhin chung, cha me hgc sinh chu yeu d nhdm tudi trung nien (35-45 tudi), vdi nghe nghiep chinh la ndng dan. Ben canh do, la cac nghe kinh doanh/buon ban, cdng nhan. Mgt sd lam nhung nghe co chuyen mdn ky thuat cao nhu bac sT, ky su, giao vien, can bg/cdng chiic. Hgc van cua cha me da sd d miic trung binh (cap 2, cap 3). 6 nhiing bac hgc cao hon (trung cap, cao dang, dai hgc) chiem ty le thap hon.
4.2. Khde bi$tgi&i trong dinh hu&ng lua chgn nghe nghiep cua thanh nien Kit qua khao sat da tap hgp dugc 21 nhdm nghe dugc thanh nien lya chgn. Day la nhiing nghe kha phd bien ttong xa hdi, dugc da sd ngudi biet den. Mgt sd nghi mdi xuit hien gan day nhu nghe sir dung mang xa hdi (stteammer, Vlogger, youtuber...) ciing cd mgt ty le nhat dinh thanh nien quan tam, du dinh lya chgn. Nam nii thanh nien cd xu hudng lya chgn khac nhau trong mgt sd nghe nhat dinh, the hien khac bi§t gidi ttong dinh hudng lua chgn nghe nghiep cua hg hien nay (Bang 3).
Cd sy khac biet cd y nghTa thdng ke giua nii va nam thanh nien frong xu hudng lua chgn nghe nghiep cho tucmg lai (p<0,001). Nam cd xu hudng lya chgn nhieu hon nii d cac nghi nhu bac sT/dugc si, dien vien/ca sT, kien tnic su/thiet ke do hga/mT thuat, cdng nhan/dau bep/Iam nghe dia phuang. Ben canh dd, nii cd xu hudng lya chgn nhieu hon nam d cac nghe nhu: cdng chiic/nhan vien van phdng, giam ddc dieu hanh/doanh nhan, kinh doanh/marketting. Nhieu nii thanh nien cd xu hudng lya chgn lam kinh doanh va ttd thanh doanh nhan.
Dac biet, nam cd xu hudng lya chgn nhieu hon ban nii d cac nghe nhu cdng an/si quan quan ddi, lap trinh vien/cong nghe thdng tin, ky su (xay dung, chi tao may, dien tii), va nhiing nghi nghiep mdi xuit hien frong thdi gian gin day nhu streamer, Vlogger, youtuber. Rieng chi cd nam gidi lua chgn nghe phi cdng. Nii cd xu hudng lya chgn nhieu hon ban nam d cac nghi nhu giao vien, kiem toan/ke toan, tiep vien hang khdng, hudng dan vien du lich, phien dich, nha bao/nha van, ngan hang, luat su. Nghe lam dep (lam mdng, tdc, trang diem) gin nhu chi cd nir lya chgn.
Nhu vay khac biet gidi ttong lira chgn nghe nghiep giiia nam va nii thanh nien the hien d xu hudng lua chgn khac nhau giua hai gidi ve nghe nghiep tuang lai. Nam thanh nifin cd xu hudng chgn cac nghi mang tinh phiic tap, ddi hdi chuyen mdn ky thuat cao, siic khde/thi luc tdt. Ngugc lai, nii thanh nien cd xu hudng lya chgn nhiing nghe nghiep dugc cho la cd phan nhe nhang, it phiic tap vl mat ky thuat hon.
Tai sao lai cd sy khac biet nay? Co nhilu ylu td anh hudng va tac ddng den xu hudng nay, ttong do, gia dinh chic chin la tac nhan quan trgng, bdi dd la mdi trudng diu tien cua qua trinh xa hdi hda vl gidi cho thanh nien.
82 Nghien CLFU Gia dinh va Gio-i. Quyen 30, so 1, tr. 76-88
Bang 3. Dinh hudng Iwa chgn oghe nghiep cua nam va nw thanh nien (%) Nghg dir dinh lira chtfn
Bac si/dupc sT Cong an/si quan/quan dpi Lap tnnh vien/cong nghe thong tin Giao vien
Hoat dpng nghe thuat (dien vien, ca si) Kiem toan/ke toan
Kiin true su/thiet ke do hpa, my thuat Ky su (xay dung, che tao may, dien tir) Lam dep (lam mong, toe, trang diem) Phi cong
Tiep vien hang khong Huong dan vien du lich Phien dich Nha bao/nha van Ngan hang Kinh doanh/marketing Luat su
Nghe sit dung mang xa hoi (streammer, Vlogger, youtuber) Giam d6c diSu hanh/doanh nhan
Cong chiic/nhan vien van phong Cong nhan/dSu bep/lam nghe dia phuang
Nir 49,0 32,4 7,7 80,0 41,7 87,8 40,9 28,2 92,9 0,0 82,4 73,3 89,8 84,6 63,6 56,8 72,7 10,0 60,0 56,3 47,4
Nam 51,0 67,6 92,3 20,0 58,3 12,2 59,1 71,8 7,1 100,0 17,6 26,7 10,2 15,4 36,4 43,2 27,3 90,0 40,0 43,8 52,6 Ngu6n: So lieu khao sat cua tac gia tai thi xa Tir Son, tinh Bac Ninh, 2019.
4.3. Anh hucmg cua gia dinh Sen Ichac biet gidi trong dinh hucmg lira chon nghi nghiep
Xem xet miic do quan tam den Itri khuyen/chia se ciia cac thanh vien trong gia dmh vi ngh6 nghiep co tutmg quan nhat dinh ttii dinh huong nghS nghiep cita thanh nien cho thSy da s6 thanh nien dugc hoi quan tam toi loi khuyen/chia se ciia cha va me vl nghS nghiep, trong do 35,5% quan tam nhi8u va rat nhiSu toi loi khuyen cua nguoi cha va gin 40% quan tam nhiSu va rat nhieu ttii loi khuyen cita nguoi me.
TriTffng Thiiy Hing & Duong Kim Anh 83
Bang 4. MIJC do quan tam cua thanh nien tffi Idi khuyen/chia se ciia gia dinh ve nghe nghiep (%)
LM khuygn/chia se Hoan Khong Quan Quan Quan Biim cua gia dinh toiin quan tam tam mot tam tam rit trung khSng chut nhieu nhieu binh
quan t^m fDTB)
14,9 43,2 27,0 8,0 3,15 Ldi khuyen/chia se
cua bd ve nghe nghiep Ldi khuyen/chia se ciia me ve nghe nghiep Cdng viec/nghe nghiep ciia bo Cong viec/su nghiep ciia me Ldi khuyen/chia se cua dng ba Ldi khuyen/chia se ciia anh chi em ttong gia dinh Ldi khuyen/chia se ciia ngudi than khac
6,8
5,7
14,0 13,3 13,9
8,6
12,6
11,7 11,7 11,0
6,7 5,8 3,8
2,56 2,54 2,60
7,1
25,3
Ngudn: Sd lieu khao sat cua tac gia lai thi xa Tir Son, tinh Bac Ninh, 2019.
Nghien ciiu cho thay cd gan mdt nua thanh nien quan tam tdi hinh anh nghe nghiep cua cha va me (tuong iing 44,7% va 44,5%), song sd quan tam nhieu va rat nhieu la kha it. Sd khdng quan tam (ban mgt niia) la cao hon sd cd quan tam.
Tren mgt nira thanh nien dugc hdi it nhilu cd quan tam tdi ldi khuyen/chia se cua dng ba ve nghe nghiep (55,3%). Ldi khuyen ve nghe nghiep cua nhung ngudi than khac ttong gia dinh nhu cd di, chu bac... dugc 6 2 , 1 % thanh nien quan tam. Cdn ldi khuyen ciia anh chi em ttong gia dinh v l n g h i nghiep thi dugc kha ddng thanh nien (71,8%) quan tam.
Nhu vay, trong qua frinh dinh hudng, lua chgn nghe nghiep, thanh nien quan tam tdi ldi khuyen/chia se ciia gia dinh. Trong do, hg quan tam nhieu nhat tdi ldi khuyen/chia se cua cha me (dac biet la ngudi me). Sau do lln lugt d i n ldi khuyen ciia anh chi em rudt, cd di chii bac va dng ba. Tire la nhiing ngudi than gan nhit frong gia dinh d i u it nhilu cd thi anh hudng tdi dinh hudng lya chgn nghe nghiep cua thanh nien.
84 Nghien cu-u Gia dinh va Gidi. Quyen 30, so 1, tr. 76-88
Din giai dogn ndy mdi chung em diu phdi xdc dinh cho minh mpt tuang lai. Bdi khi em cUng hai liing tung trong viec chpn nghi. Nhihig luc do minh ciing tu tim hieu rdi lang nghe nhieng loi khuyen cua cha me, ngu&i thdn. Mpi ngu&i bdo cdng viec ddi v&i ngu&i ddn dng la quan trpng. Ddn dng con trai Id ngu&i tru cot trong gia dinh, phdi mgnh me (Nam, 17 tudi).
Bang 5. Mirc dg quan tam cua thanh ni§n ve Itri khuyen/chia se ve nghe nghiep theo giffi (%)
LM khuyen/chia se cua gia dinh Mirc do quan tam Nu Nam Ldi khuyen/chia se ciia bo ve nghe
nghiep
Hoan toan khong quan tam Khong quan tam Quan tam mgt chut Quan tam nhieu Quan tam rat nhieu
44,7 53,8 54,8 58,5 60,7
55,3 46,2 45,2 41,5 39,3 Ldi khuyen/chia se cua me ve nghe
nghiep
Hoan toan khdng quan tam Khong quan tam Quan tam mgt chiit Quan tam nhieu Quan tSm rat nhieu
37,5 43,5 54,5 62,1 66,1
62,5 56,5 45,5 37,9 33,9 Ldi khuyen/chia se cua ong ba Hoan toan khong quan tam
Khong quan tam Quan tam mgt chiit Quan tam nhieu Quan tam rat nhieu
55,2 55,1 55,2 60,5 53,8
44,8 44,9 44,8 39,5 46,2 Ldi khuySn/chia se ciia anh chi em
ttong gia dinh
Hoan toan khong quan tam Khdng quan tam Quan tam mgt chiit Quan tam nhilu Quan tam rat nhieu
48,3 53,7 54,8 61,6 57,1
51,7 46,3 45,2 38,4 42,9 Ldi khuyen/chia se cua ngudi than
kh^c
Hoan toan khong quan tam 55,8 44 2 Khong quan tam 56,4 43,6 Quan tam mgt chut 54,9 45 ] Quan tam nhieu 57,5 42 5 Quan tam rat nhieu 45,2 54^8 Ngudn: S6 lieu khao sat cua tac gia tai thi xa Tir San, tinh Bac Ninh, 2019.
Trinrag Thuy Hing & Duong Kim Anh 85 Nhan dinh nay ciing img hg ket qua nghien ciiu cua Ronald McQuaid v^ cgng sy (2004) khi khing dinh tim quan frgng cua cha me thdng qua nhiing ldi khuyen cd anh hudng tdi sy lya chgn nghe nghiep ciia thanh nien.
Tren binh dign gidi, nghien ciiu cho thay nam va nii thanh nien quan tam va chiu anh hudng cua gia dinh hg, d nhiing miic do khac nhau, frong qua trinh dinh hudng, lya chgn nghe nghiep.
Bang 5 cho thay cd khac biet gidi trong mirc do quan tam din ldi khuyen/chia se ve nghe nghiep cua ngudi than ttong gia dinh. Nii sinh cd xu hudng quan tam (lang nghe, tham khao) nhieu ban so vdi nam sinh ve ldi khuyen/chia se nghi nghiep cua tit ca nhung ngudi than ttong gia dinh. Trong nghien ciiu cua Ronald McQuaid va cdng sy (2004) thi ngudi me cd tam quan ttgng hon vdi ca nam, nii sinh, nhiing thien nhieu ban ve nu hgc sinh, frong khi ngudi cha cd tam quan frgng ban ddi vdi nam bgc sinh. Cdn ttong nghien ciiu cua chung tdi, nu sinh cd xu hudng quan tam nhieu hon tdi Idi khuyen/chia se cua ca cha lan me nhieu hon so vdi nam sinh.
Ben canh sy quan tam tdi ldi khuyen, gia dinh cung anh hudng tryc tiep tdi lua chgn nghe nghiep giiia nam va nii sinh, vdi xu hudng tuong ty.
Bieu 1. Anh hu-vng cua gia dinh toi lua chgn nghe nghiep cua nam va nu thanh nien (%)
70 60 - 50 - 40 30 - 20 10 -
-, 73.3
66.7 ^ ^
^ • •
JLLLB
Cha me Ong ba Anh chj em ruot Ngu&i thSn khac Ngudn: S6 lieu khao sat cua tac gia tai thi xa Tit Son, tinh Bac Ninh, 2019.Nhin chung, nii thanh nien chiu anh hitcmg tit Icri khuyen/chia se ctia gia dinh nhilu hoD, ro ret hoo so voi nam thanh nien trong lua chon nghi nghiep. Dac biet, nQ thanh nien chiu anh huong nhilu hon hjn so voi nam thanh nien tit lai khuyen cua ong ba va anh chi em ruot trong gia dinh.
Xet theo cac bien s6: dia ban cu trii, miic song ctia gia dinh, nhom tuoi, trinh dp hoc vjn, nghi nghiep cua b6 me, s5 lieu cho thky khong c6 su khac biet dang ke giira nhiing yeu t5 nay vai khac biet giai trong du djnh lua chgn nghe nghe nghiep a thanh nien. 6 tit ca nhiing nghi nit co xu huong Iiia chpn cao hjn han nam hay nam lua chpn
86 Nghien c i i u Gia dinh va Giai. Quy4n 30, so 1, tr. 76-88
nhieu ban ban nii d i u chua nhan thiy rd sy khac biet theo cac dac dilm ciia gia dinh va cha me. K i t qua nghien ciiu ciing khing dinh rang, ca nam va nu thanh nien diu khdng dinh hudng lya chgn ndi nghiep bd me frong cac nghi: ndng nghiep, lao ddng tu do, ngi ttg, thg may/udn tdc. Nhu vay yeu td truyen thdng gia dinh cd t h i cd anh hudng theo ca hai chieu thuan va nghich. Con cai cd the dinh hudng n g h i nghiep khac b i n vdi truyen thdng gia dinh, neu dd dugc coi la nhung nghe vat va, thu nhlip thip (nghe ndng nghiep). Ngugc lai, nhiing nghe dugc coi la nhan ha ban, vdi thu nhap va vi the cao hon thi con cai cd dinh hudng mudn ndi tiep.
Nhilu y kiln fra Idi phdng van sau cho thay anh budng ciia gia dinh tdi khac biet gidi ttong dinh hudng nghe nghiep cua thanh nien xuat phat tir tu tudng phu quyen, nhung dinh kien gidi ve nghe nghiep cua cac bac cha me. Thanh nien chiu anh hudng bdi dieu nay thdng qua qua trinh xa hdi hda ve gidi, ma gia dinh la mgt tac nhan khdng nhd.
"Bd me em thinh thoang ndi din chuyin nghe nghiep sau ndy. Bd me khd lo lang, sp em hpc xong ra trudng thdt nghiep. Bd me em bdo con gdi thi quan trpng Id cd cdng viec dn dinh. nhe nhang mpt chiit, cd th&i gian cho gia dinh, khdng nhdt thiet phdi kiim dupe qud nhieu tiin. Em cUng nghi nhu vay" (Nii, 18 tudi).
Dinh kien gidi ve nghe nghiep van cdn frong suy nghi va each giao dye con cai cua cac bac cha me.
"Chi cd cd con trai vd con gdi Con gdi sap thi dgi hpc rdi, thdng em nhd hon hai tudi. Con trai minh khdng thdy lo lam vi sau ndy kieu gi nd cUng di kiim viec han.
Anh chi cung mong thdng con trai sau ndy lam cdi nghi gi day Idem duac nhiiu tien, cd dia vi trong xd hpi cdng tdt. Neu khd ndng chdu khdng cd duoc thi sau ndy ve lam nghe v&i bd me. Con gdi minh lo han mdt chut. Con gdi quan trpng la lay duac chdng tdt, dn dinh gia dinh. Chi cUng mong con lam nghi gi dd nhe nhang, cd thai gian lo cho gia dinh " (Nii, 50 tudi, kinh doanh budn ban).
Nghien ciiu ciia Martha Gebre (2018) chi ra ring, xa hgi hda gidi anh hudng din lya chgn n g h i nghiep. Nu thudng chgn n g h i nhe nhang, khdng nang tinh chuyen mdn, ky thuat cao. Bdi hg cho ring nhiing linh vuc lien quan din khoa hgc la danh cho nam gidi. Du cho ddi khi nam hay nii thuc su thich mgt nghi nao do nhit dinh, nhung hg v i n bi can frd bdi nhilu y l u td, trong do cd dinh kien gidi ve nghe nghiep nhu vay.
Nhung dinh kiln gidi v l nghe nghiep la khdng d l xda bd, nhit la khi bd me v i n cdn tu tudng phan biet nghi phii hgp vdi con trai hay con gai, va vi vay tilp tuc anh hudng tdi khac biet gidi ttong dinh hudng nghi nghiep ciia thanh nien hien nay.
5. K^t l u a n v a t h a o lu§n
K i t qua nghien cim chi ra ring phin Idn nam va nii thanh nien d i u thi hien su quan tam ciia minh tdi ldi khuyen/chia se v l nghi nghiep cua nhiing ngudi than trong gia dinh, dac biet la cha me. Nhilu thanh nien t h i hien su quan tam tdi ldi khuyen/chia
Trinrag Thijy H5ng & Du-tfng Kim Anh 87 se vl nghi nghiep cua cha me d miic do nhilu va rit nhieu. Cd sy khac biet giiia nam va nu frong miic do quan tam den ldi khuyen ciia gia dinh, cha me. Trong dd, nu thi hien sy quan tam nhilu ban. Miic dd thanh nien quan tam din Idi khuyen cua gia dinh anh hudng din viec dinh hudng lya chgn nghe cua hg. Da sd nam va nii thanh nien diu chiu anh hudng cua gia dinh frong lua chgn nghi nghiep d miic do nhit dinh. Nii thanh nien la ngudi anh hudng bdi gia duih frong qua trinh dinh hudng lya chgn nghi nghiSp nhilu ban nam thanh niSn.
Khac biet gidi frong dinh hudng nghe nghiep cua thanh nien khdng thi hien ro su khac nhau frong cac nhdm yeu td lien quan den gia dinh nbu khu vyc sinh sdng, miic sdng, nghe nghiep va hgc van cua cha me. Song cd the nhan thay quan diem dinh ki8n gidi ve nghe nghiep cua gia dinh anh budng tdi dinh hudng lya chgn nghi nghiep cua thanh nien. Qua trinh xa hdi hda gidi frong gia dinh la mdt frong nhirng yeu td hinh thanh nen suy nghi, quan diem khac nhau giua nam va nii thanh nien trong lya chgn nghe ngbiSp.
Anh hudng ciia gia dinh tdi khac biet gidi trong dinh hudng nghe nghiep cua thanh nien dat ra van de ve do chmh xac frong ldi khuyen cua cha me, eiia nhung ngudi than frong gia dinh. Neu cha me, ngudi than cd nhiing kinh nghiem tdt, ldi khuyen diing dan phii hgp vdi kha nang va sd thich cua thanh nien, se cd anh hudng tich eye tdi dinh hudng lya chgn nghi cua cac em. Ngugc lai, neu cha me, ngudi than cdn mang nhieu dinh kien gidi ve nghe nghiep thi se it nhieu anh hudng tdi qua trinh dinh hudng va lua chgn nghe nghigp cua hg frong tuong lai. Dieu nay can cd thdi gian de cac bac cha me thau hieu bdi canh xa hdi, yeu cau ciia phat trien de cd nhiing tu van tdt, khach quan, phii hgp vdi tam the va nguyen vgng lap nghiep cua lop tte.
Tai lieu trich din
Bui Thi Thanh Ha. 2009. "Tac ddng cua cha me trong viec hudng nghiep cho hgc sinh pho thdng hien nay". Tgp chi Nghien cuu Gia dinh vd Gi&i. Sd 1, tt. 55-66.
Dang Bich Thiiy. 2010. Mpt sd vdn di ca bdn vi tre em Viet Nam. Bao cao nghien ciiu cua ViSn Nghien ciru Gia dinh va Gidi.
Dang Thanh Nhan. 2010. "Dinh hudng nghi nghiep cho con cai". Tap chi Nghien cim Gia dinh vd Gi&i, sd 5/2010, tt.26-38.
Ha Thiuc Diing, Nguyln Nggc Anh. 2012. "Dinh budng hgc tap va nghi nghiep cho con cai cua cu dan ddng blng sdng Cim Long". Tgp chi Khoa hpc xd hpi, sd 7 (167)-2012, tt.45-53.
Hoang Danh. 2016. Chgn nghi, hgc sinh phai hilu dugc minh. Tudi tre online.
Jeofrey Mtemeri. 2017. Factors influencing the choice of career pathways among high school students in midlands province, Zimbabwe. Doctor of education at the university of south Africa.
88 Nghien ci>u Gia dinh va Giifi. Quyen 30, so 1, tr. 76-«8
Mai Thi Bich Phuang. 2018. Dinh hu&ng viec lam sau khi tdt nghiep cda sinh vien Tru&ng Dgi hpc Ngdn hdng thdnh phd Ho Chi Minh. Luan van thac sT Xa hgi hgc. Hgc vien Khoa hgc xa hgi, Vien Han lam Khoa hgc xa hgi Viet Nam.
Martha Gebre. 2018. Gender Training Manual. Canadian International Resources and Development Institute.
Ngd Minh Duy. 2011. Dpng ca chon nghe cua hpc sinh l&p 12 tgi mot sd tru&ng & TH. Ho ChiMinh. Luan van thac si Tam ly hgc Trudng DHSP TP. Ho Chi Minh.
Nguyen Thi Kim Nhung va cgng su. 2018. "Danh gia cac yeutd anh hudng den dinh hudng nghe nghiep cua hgc sinh trung hgc phd thdng tai Nghe An". Tgp chi Gido due, Sd 431 (Ky 1-6/2018), tt 27-31, 53.
Nguyln Thi Thanh Huyln, Hd Thi Thuy Dung. 2012. "Anh hudng cua fruyin thdng gia dinh den dinh hudng nghe nghiep cua hgc sinh Idp 12 thanh phd Thai Nguyen". Tgp chi Gido due, Sd 282 (ky 3-3/2012), tt 17-19.
Pham Van Bich. 2009. Gido trinh Xa hpi hpc gi&i. Nha xuat ban Dai hgc Qudc gia Ha Ngi Phiing Thi Kim Anh. 2010. "Anh hudng cua gia dinh ddi vdi giao due dai hgc cua thanh
nien Ha Ngi". Tgp chi Nghien cieu Gia dinh vd Gi&i, sd 5-2010, tt.40-51.
Qudc hdi. 2005. Luat Thanh nien. Sd 53/2005/QHl 1. Ha Ndi, ngay 29/11/2005.
Ronald McQuaid va cgng su. 2004. Gender Stereotyping In Career Choice. Research Project; Sue Bond Employment Research Institute Napier University Edinburgh.
Tran Dinh Chien. 2008. Xu hu&ng lua chpn nghe nghiep cua hpc sinh lap 12 tru&ng trung hpc phd thdng du&i dnh hu&ng ciia nen kinh te thi tru&ng (Khdo sdt tgi tinh Phil Thp).
Luan van thac sT Giao due hgc. Dai hgc Thai Nguyen.
