Q U Y E N K I N H T E , XA H O I , y A N H O A
T R O N G P H A P L U A T V A T H U C T i f i N 6 V I E T N A M
Khoa luat - Dai hoc qu6c gia Ha N o i . H . i L a o dong xa hoi, 20 U . 287 tr.
Quyen kinh te, xa hgi, van hoa la mgt trong hai nhom quyin co ban dugc ghi nhan va bao dam trong luat phap qu6c te va phap luat cua cac quoc gia. Cac quyen nay dugc ghi nhan ngay trong Tuyen ng6n Quoc te Nhan quyin nam 1948, sau dd dugc cu the hda tai mgt trong hai c6ng udc co ban nhat ve nhan quyen la C6ng udc qu6c te ve cac quyen kinh te, xa hgi, van hda nam 1966.
Cu6n sach Quyen kinh te, xd hgi, vdn hoa trong phdp lugt vd thuc tien d Viet Nam do Khoa Luat, Dai hgc qu6c gia Ha Ngi bien soan da de cap den nhtrng van de co ban ve phap luat va thuc tien qudc gia ve cac quyen kinh te, xa hgi, van hoa. Cu6n sach g6m ba phan.
Phan mgt co tieu de "Quyen kinh te, xa hgi, van hoa trong luat nhan quyen qu6c te". Trong phan nay tac gia phan tich vi tri cua quyen kinh te xa hgi, van h6a trong luat nhan quyen; khai quat ngi dung cot loi cua cac quyen kinh te, xa hgi, van hda co ban trong luat nhan quyen quoc te va neu len yeu cau cimg nhiing dac diem trong viec bao dam thuc hien cac quyen kinh te, xa hgi, van hoa. Cac quyen kinh te, xa hgi, van h6a co ban bao g6m: quyen ve lao dgng, viec lam;
quyen sd hiiu tai san; quyen dugc hudng nhiing dieu kien lam viec cdng bang va thuan lgi;
quyen c6 miic s6ng thich dang cho ban than va gia dinh; quyen dugc hudng an toan xa hgi va bao hiem xa hgi; quyen dugc h6 trg ve gia dinh; quyen dugc hudng tieu chuan cao nhat ve sue khde; quyen dugc giao due; quyen dugc tham gia vao ddi s6ng van hda va dugc hudng cac thanh tuu cua khoa hgc.
Phan hai co tieu de "Quan diem cua Dang, chinh sach, phap luat cua Nha nudc Viet Nam ve cac quyen kinh te, xa hgi, van hoa" the hien d ba ngi dung chinh.
Thii nhat, quan diem va chmh sach co ban ciia Dang, Nha nudc Viet Nam ve cac quyen kinh te, xa hgi, van hoa. O ngi dung nay, nh6m tac gia lugc lai qua trinh nhan thirc cua Dang va Nha nudc Viet Nam ve cac quyen cting nhu quan diem va chinh sach co ban cua Dang, Nha nudc Viet Nam ve bao ve va thiic day cac quyen kinh te, xa hgi, van hda trong giai doan hien nay. Th6ng qua phan tich tu duy ly luan cua Dang va Nha nudc ta tu tir Hien phdp ndm 1946, hien phap dau tien cua nha nudc den budc ngoat dugc neu ra trong Cuong
ITnh xdy dung ddt nudc trong thdi ky qud do len chii nghia xd hgi (1991), dugc cu the h6a 70 Nghien ciiu Con ngudf so 2 (53) 2011
Quyen kinh te...
trong Chiin lugc dn dinh vdphdt trien kinh ti, xd hgi den ndm 2000, co the khang dinh rang viec dii mdi tu duy tren IThh vuc kinh te la sir thay doi sau sac ve ly luan va thuc tien ti-en linh -virc quyin con ngudi ndi chung, quyen kinh te xa hgi ndi rieng trong thdi ky d6i mdi d nudc ta. "Nhirng ddi mdi do the hien d hai phuong dien, dd la: (1) Ghi nhan cac quyen kinh te, xa hgi, van hda vdi tu each la bg phan co ban cua quyen con ngudi. (2) Viec bao dam cac quyen kinh te, xa hgi, van h6a dugc thuc hien bang co che qu6c gia va cam ket thuc hien mgt each tich cue, hieu qua trudc cgng d6ng qu6c te" [tr. 52]. Quan diem cua Dang ve bao ve va thiic day cac quyen nay nam trong quan diem cua Dang va Nha nudc ve quyen con ngudi ndi chung, bao gdm: quyen con ngudi la gia tri chung cua toan nhan loai; quyen con ngudi •vira cd tinh phd bien, vira co tinh dac thii, phu thudc vao truyen thong, dac diem va trinh do phat trien kinh te, van boa, xa hgi cua m6i qu6c gia; quyen con ngudi phai dugc phap luat quy dinh; quyen khong tach rdi nghTa vu va trach nhiem; cac quyen con ngudi can dugc t6n trgng va bao dam mgt each binh dang; t6n trgng, bao ve va thiic day quyen con ngudi trudc het la trach nhiem cua m6i qu6c gia; bao ve va thuc day quyen con ngudi gan lien vdi viec bao ve va thiic day hda binh, 6n dinh, an ninh, binh dang cung nhu cugc song ph6n vinh d m6i qu6c gia va tren the gidi; doi thoai va hgp tac qu6c te la yeu cau can thiet, khach quan de bao ve va thuc day quyen con ngudi; bao ve va thuc day quyen con ngudi la muc tieu cua Dang va Nha nudc Viet Nam, la yeu cau trong xay dung nha nudc phap quyen va la dgng lire cho viec c6ng nghiep boa, hien dai boa dat nudc. Cac chinh sach dugc Dang va Nha nudc de ra bao gdm: tang cudng va md rgng dan chii; phat huy nhan t6 con ngudi dong thdi uu tien thiic day cac chinh sach xa hgi; bao dam su binh dang giiia cac dan tgc, hoan thien khuon kli6 phap ly ve quyen con ngudi, quyen c6ng dan; tang cudng boat dgng giao due, pho bien kien thirc ve quyen con ngudi, quyen c6ng dan cho can bg, nhan vien nha nudc va nlian dan; chu dgng, tich cue trong cac boat dgng hgp tac quoc te va md rgng doi thoai trong ITnli -vuc quyen con ngudi.
Thii hai, khai quat su phat trien quyen kinh te, xa hdi, van hda trong phap luat Viet Nam tir nam 1945 din nay theo cac giai doan: tir 1945 den 1975, tir 1975 den 1986 va tir 1986 tdi nay. Trong hai giai doan: tir nam 1945 tdi 1975 (do hoan canh chien tranh keo dai) va 1975 tdi 1986 (do loi chu quan duy y chi ma Dang va Nha nudc Viet Nam mic phai sau chiin tranli) , mdt sd quyen tren chi dugc bao dam d mirc do nhat dinh,
"chil yiu mdi dat vl sd lugng, chir chua dat ve chat lugng" [tr. 72- 74]. Trong giai doan tir 1986 tdi nay la thdi ky thuc hien chinh sach d6i mdi cua Dang va Nha nudc, dau thap ky 1980, Viet Nam da trd thanh thanh vien cua nhieu dieu udc qudc te ve quyen con ngudi, Nha nudc da cd nhilu no lire trong viec ngi luat hda cac ngi dung ciia C6ng udc quIc tl vl quyin kinh tl, xa hdi va van hoa vao he thdng phap luat qu6c gia, dugc the hien tap trung nhat trong Hien phap nam 1992.
Thir ba, tac gia gioi thieu va phan tich he thong phap luat hien hanh cua Viet Nam ve cac nliom quyin cu the cua quyen kinh te, xa hgi, van h6a th6ng qua nhiing dieu luat cu the trong Hiln phap 1992 va cac van ban phap luat khac nhu: Bg luat Lao dgng nam 1994 (sira
Nghien cuv Con ngudf sd 2 (53) 2011 <7 j
dii, b l sung mgt so dieu vao cac nam 2002, 2006), Luat dat dai nam 2003, Luat hgp tac xa nam 2003, Bg luat dan su nam 2005, Luat bao ve, cham soc giao due tre em nam 2004, Luat h6n nhan va gia dinh, Luat Bao hiem xa hgi nam 2006, Luat ph6 cap giao due tieu hgc nam 1991, Luat giao due nam 2005, Luat sd hiru tri tue nam 2005, Luat khoa hgc c6ng nghe nam 2000 v.v... va nhilu chuong trinh, chien lugc qu6c gia, cac th6ng tu, chi thi, nghi dinh, nghi quyet, quyet dinh cd hen quan.
Phin ba c6 tieu dt: "Thanh tiiu va thach thiic ti-ong viec bao dam quyen kinh te, xa hgi, van hoa d Viet Nam tii khi ddi mdi din nay". Tren co sd nhiing nhom quyen co ban ve kinh tl, xa hgi, van hoa da trinh bay d tren, tac gia phan tich cac sd lieu dugc thu thap tir nhieu ngu6n de neu ra mdt sd thanh tim tieu bieu va nhung thach thirc chinh ddi vdi "viec bao dam cac quyen nay d Viet Nam tir khi d6i mdi den nay. Dong thdi ciing neu len each iing pho cua Dang va Nha nudc ta vdi nhiing thach thiic do.
D6i vdi viec bao dam quyen lao dgng viec lam, Viet Nam da thuc hien nhieu bien phap quan trgng nham phat trien kinh te, giai quyet viec lam cu the nhu thuc hien chuong trinh muc tieu qu6c gia ve giai quyet viec lam, thuc hien chu truong xoa ddi giam ngheo. Ket qua thu dugc tir hai chuong trinh da gop phan khong nho vao viec giam ty le that nghiep, tao c6ng an viec lam 6n dinh cho ngudi lao dgng va khuyen khich hg ngheo -vu'cm len thoat ngheo. Tuy nhien, Viet Nam dang d6i mat vdi mgt so khd khan thach thiic ddi vdi viec bao dam quyen lao dgng viec lam hien nay nhu: ty le that nghiep d thanh thi va thieu viec lam d nong thon con cao va co xu hudng gia tang; trinh do tay nghe cua lao dgng Viet Nam con thap va chua dap img dugc yeu cau thuc tien.
D6i vdi viec bao dam quyen tu do san xuat kinh doanh, Viet Nam da chu truong phat trien xay dung nen kinh te thi trudng theo dinh hudng xa hgi chu nghTa, bao g6m nhieu thanh phan kinh te. Viet Nam cung thira nhan quyen tu do san xuat kinh doanh cua cong dan, CO chinh sach mdi nham chuyen dich co cau nganh nghe phii hgp. Dieu nay da giai phong siic lao ddng, phat huy manh me tinh nang dgng, sang tao, can cii chiu khd cua ngudi Viet Nam, tao dieu kien cho cac thanh phan kinh te tham gia vao qua trinh phat trien.
"Nhieu nha nghien ciiu deu khang dinh rang m6i trudng va khudn kho phap ly vl quyin tu do kinh doanh d Viet Nam da co su thay d6i vugt bac ke tir khi Dii mdi, din bit kip vdi trmh do chung cua khu vuc va the gidi"[ti:. 109], Hien nay, dl bao dam thuc hien quyin nay, Viet Nam dang ddi mat vdi hai thach thiic chu yiu la he thing phap luat Viet Nam con chua d6ng bg, co ch6 ch6ng cheo mau thuan; nan tham nhiing ngay cang tinh vi va dien ra ph6 bien.
Doi vdi -viec bao dam quyen dugc hudng tieu chuin sing thich dang, Viet Nam da thuc hien thang lgi nhieu chuong trinh phat trien kinh te- xa hgi, thu nhap binh quan dau ngudi tang va dn dinh, bao dam sir can bang giiia phat trien kinh te vdi tien bg xa hgi, thuc hien cac chinh sach giam ngheo toan dien va ben vUng, nhu cau ve nha d cua ngudi dan do thi cung dap ling dugc phan nao, chuong trinh dinh canh, dinh cu dugc tien hanh nham giiip cac d6ng bao dan tgc thiiu s6 xay dung tiha cua, In dinh cugc song, ngudi dan da din tiep
12 Nghien ciiu Con ngudf sd 2 (53) 2011
Quyen kinh te...
can vdi cac san phim cua cong nghe hien dai; he th6ng co sd ha tang ndng thon dugc nang cap va hoan thien; cac he thing co sd giao due, tram y te chua dugc chii y phat trien; ngudi dan khong chi co cugc sing day du ma con co quyen dugc hudng cac dich -vu xa hgi khac nham nang cao dan tri. Tuy nhien, Viet Nam dang d6i mat vod mgt so khd khan thach thiic cho viec bao dam quyen nay hien nay nhu: Viet Nam van la mgt nudc ngheo, xuat phat diem thap, ket qua cua nhieu chuong trinh chua ben -viing. Tuu chung lai, neu chieu theo cac tieu chuan qudc te ve quyen nay thi "Vi^t Nam con phai no luc nhieu hon niia nhit la tirong viec khac phuc nhiing trd ngai nham bao dam tot hon quyen co miic s6ng thich dang ciia ngudi dan"[tr. 120].
Doi vdi -viec bao dam quyen dugc hudng an sinh xa hgi, Nha nudc ta dac biet quan tam, coi an sinh xa hgi la mgt chinh sach xa hgi ldn vdi muc dich bao dam cugc s6ng vat chat va tinh than cho nhirng ngudi nay de hg hoa nhap vdi cgng d6ng. Nhieu chinh sach d6i vdi ngudi khuyet tat, ngudi cao tu6i, phu nii, tre em, ngudi dan tgc thieu s6 da thu dugc nhieu ket qua dang khich le. Tuy nhien viec bao dam quyen nay con gap nhieu thach thiic: van de sinh ke cho ngudi khuyet tat; sirc khoe cua phu nii con ban che; tinh trang tre em bi bdc lot sue lao dgng va tinh due, bu6n ban tre em, phu nil va bao luc gia tang, chua dugc tiep can day dil vdi nudc sach va cac phuong tien ve sinh m6i trudng phii hgp; sir chenh lech ve kinh te- xa hgi dac biet nghiem trgng trong cac dan tgc thieu so, v.v...
D6i vdi viec bao dam quyen dugc cham soc siic khoe. Dang va Nha nudc ta luon quan tam dac biet va da dat dugc mgt s6 thanh tuu n6i bat thong qua cac chu truong: da dang hda cac hinh thiic kham chiia benh; mang ludi benh -vien dugc md rgng, nang cap dang ke thong qua viec dau tu co sd vat chat, trang thiet bi, dao tao can bg y te, nang cao kha nang chan doan va dieu tri benh, ke ca mgt s6 benh ddi hoi yeu cau ky thuat cao, ddng thdi tang CO hgi tiep can cac dich -vu y te cho ngudi dan; ngan sach danh cho y te tang; nhieu chinh sach ho trg ngudi ngheo, phu nil, tre em, ngudi khuyet tat, ngudi dan tgc thieu s6. Tuy nhien, Viet Nam ciing dang d6i mat vdi mgt s6 thach thiic nham bao dam quyen nay: nguon luc vat chit ciia Nha nudc co ban; moi trudng tii nhien bien d6i, 6 nhiem gia tang gay nhieu dich benh nguy hiem; trinh do khoa hgc cua dgi ngii can bg dieu kien trang thiet hi may moc y tl cdn thip va lac hau so vdi nhieu nudc tren the gidi; tinh trang qua tai benh vien myln tren, dac biet la tuyin tinng uong cdn ph6 bien; gia thu6c chua dugc quan ly chat che v.v...
Dii vdi viec bao dam quyin dugc giao due, Viet Nam rat coi tirong giao due, coi do la quIc sach hang diu cua quIc gia. Ngan sach dau til cho giao due tang hang nam, quy m6 giao due tang lien tiic d cac bac hgc, nganh hgc, dap img nhu cau hgc tap ngay cang ldn ciia nhan dan. Nha nudc ta chii ti-gng tdi viec thuc hien cong bang tirong giao due, tao co hgi tiep can giao due cho mgi ting ldp nhan dan, nhat la nh6m d6i tugng de bi ton thuang. Tuy nhien, ben canh nhimg thanli tuu da dat dugc, Niec thuc hien quyen dugc giao due d nudc ta con nhilu thach thiic: chat lugng giao due chua cao, co cau nganh nghe chua can doi;
chucmg trinh giao due con nang ve ly thuyet, co sd vat chat thieu thdn, ngudi day thi ap dat,
Nghien ciiu Con ngudf sd 2 (53) 2011 "TJ
ngudi hgc thi thu dgng va phu thuoc; tinh trang day them hgc them ph6 bien anli huong tam ly ngudi hgc; dgi ngii giang \ien con thieu \'a con yeu; tinh trang tai mil chil con cao nhat la d vimg sail, \amg xa v.v...
D6i vdi \iec bao dam qu>'en dugc hirong thu, giii gin nhiing gia tri xan hoa xa nhirng thanh tuu cua khoa hgc, nha nudc ta ngay cang chii trgng. NTiieu don •vi nghe tiiuat di \-ao hoat dgng chu\'en nghiep, nhieu co sd \"at chat cua nganh xan hoa dugc xay dung, trang bi.
nhieu loai hinh an pham van hoa dugc phat trien tao dieu kien cho ngudi dan gia tang co hgi tiep can, sir dung, tham gia \"a hudng thu ddi song \'an hoa cua cgng d6ng. NTia nudc cung dua ra nhieu chinh sach de giir gin, bao t6n ban sac xan hda cua cac dan tgc, trong do CO xzn h6a tm\'en th6ng cua cac tgc nguoi. Mac dii \'a\-, Viet Nam dang phai d6i mat vdi mot so kho khan, thach thirc: dia liiiih niii d6i chiem ba phan tu dien tich. dan cu s6ng phan tan tren cac xdng mien \di ng6n ngii, phong tuc, tap quan \'a dieu kien sinh boat rat khac nhau gay ban che trong \iec tiep can cac dich MI XW. boa, xa hgi xa. thong tin; nhieu van nan xa hgi phat sinh tir nen kinh te thi trudng dang lam xoi mon nhieu gia tri \'an boa tmyen th6ng; nhieu hu tuc, tap quan lac hau. bao lire gia dinh van t6n tai dac biet d mgt sd dan tgc, nhat la nhiing noi trinh do dan tri con thap %-.\-...
Ngoai cac ngi dung nhu da neu o tren. trong phan ket luan, tac gia co kliai quat lai mgt so \-an de lien quan cung nhu nhtrng khuyen nghi nham thuc day \iec bao dam, thuc thi qu\'en kmh te, xa hgi \'an boa trong thuc tien xa hgi dat nudc. Trong phan phu luc, tac gia gidi thieu loan \-an Tuyen ngon Nhan quyen Quoc te 1948; C6ng udc quoc te ve cac quyen dan su \-a chinh tri. 1966; C6ng udc quoc te \-e cac qu}'en kinh te, xa hgi \'a van hoa, 1966;
Cac ngu>'en tac Lunburg xt 'viec thuc thi c6ng udc qudc te XQ cac quyen kinh te, xa hgi va
\'an hoa, 1986; Hudng dan Maastricht XQ SU xi pham cac quyen kinh tl, xa hgi va \'an hoa, 1997; Hien phap nudc Cgng boa xa hgi chu nghia Viet Nam, 1992 (trich).
Day la mgt tai heu tham khao hiiu ich cho cac nha nghien cim, nha hoach dinh chinh sach xoi phuong cham tat ca vi con ngudi xa cho con ngudi.
Le Thi Thu Hd
74 Nghien ciiv Con ngudi sd2 (S3) 2011
