NGHIEN cufu - TRAO DOI
II
TRAO DOI Vt L/ THUytT
KHUNG HOANG TAI C H I N H
Tran Thi B i n h A n Dai h o c N g a n h a n g TP.HCM
^^^Htung hodng tdi chinh (KHTC) My (2007) den nay van la chii de dang ditOc bdn m^T thdo hdi no dd dnh hiidng den thi trUdng tdi chinh (TTTC), den nen kinh te cua m^^^ nhieu qudc gia tren the gidi trong do co Viet Nam. NhiXng ndm gdn ddy, gidi
^L ^^nghien citu vdn dang thdo ludn, theo doi nhiXng hien dong tren TTTC cdng nhit nhiing chinh sdch dieu tiet cua Chinh phu, cda Ngdn hdng Trung Uotng cdc niidc. Tuy nhien, van chiia co mot cdi nhin thdng nhat ve KHTC; tren cO sd tap hap thong tin tii nhieu nguon, tdc gid mudn trax) ddi quan diem cua minh ve mot sd ly ludn cot bdn mang tinh dinh tinh ve KHTC.
Khung h o a n g tai chinh la gi?
Cho de'n nay, nhflng hgc thuyet kinh te kinh dien van khdng the nao dua ra mdt ly thuyet duy nha't cho khai niem KHTC (financial crisis).
NhOng nha kinh te hgc chi mdi ed the dUa ra nhflng ly thuyet gan lien vdi tflng cuge khung hoang xay ra tren toan the gidi. Ma mdi cuge khung hoang gan lien vdi tinh thdi diem eua nd, bat ngudn tfl nhflng nen tang kinh te khac nhau, tfl nhflng nguyen nhan, bien cd, tflng h a n h vi dng xd khac nhau. Do dd, rat khd de cd mdt ly thuyet KHTC duy nha't va ddng nha't, cang khd ed the trinh bay mdt khung ly thuyet thd'ng nha't ve KHTC. Nhu vay, van de la KHTC la ^ ?
Theo mdt nghien cdu cd tUa de "Su bung nd khung hoang - Nhflng an so trong He thdng tai chinh va sU giam sat chung" eua He thd'ng tai chinh Ngan hang The gidi (World Bank Financial Systems) phat h a n h ngay 28/10/2008;
thi "KHTC dugc dinh nghia la mdt diem mdc thuc day qua trinh tai danh gia eae h a n h vi va nguyen tac dang thUc hien trong viec thie't lap eac chinh sach ddi vdi khu vUc tai ehinh, va ed the dan den mgt sir thay doi quan trgng trong eau true va quan diem ve quan ly giam sat trong he thd'ng tai chinh tren toan the gidi". Nhu vay, vdi quan diem nay, KHTC nhu chdt chan sau
Lono n*."
nganhang
So 54"Thang 9/2010
i^'^ NGHIEN cufu - TRAO DOI
eung cua nhflng rui ro bung phat trong cau true van hanh TTTC. KHTC se la gidi han cua chinh no, de khi ma KHTC d i i n ra thi ehinh la co hdi de tai thiet lap lai mdt t r a t tu van h a n h cau true tai chinh mdi.
Theo mdt bao cao eua Ba Vu Thuy Chi - Vu Chinh sach tien te NHNN, thi "KHTC la su t h a t bai cua mgt hay mdt so' n h a n td' eua nen kinh te trong viee dap dng day du nghia vu, bdn phan tai chinh eua minh". Vdi quan diem nay, KHTC bat ngudn td nhflng hien tugng dien ra vUgt ngoai nhflng trang thai can bang eua TTTC.
Trong mdt TTTC thUe sU, trang thai can bang tuyet ddi gan nhU khdng the tdn tai, ma ludn ed sU van ddng theo xu hUdng thda hoac thie'u. Bat ke sU bat dn dinh nao, thda hoac thieu qua mdc eung dan de'n nguy eo khung hoang.
Du eho la quan diem nao di chang nfla thi khung hoang dugc xem nhfl mdt sir tdn tai tat ye'u trong qua trinh phat trien kinh te'. Van de la d trang thai tiem an hay bung phat ma thdi.
D a u h i e u c u a KHTC
Nhfl da trinh bay d tren, khdng the triet tieu tinh tiem an khung hoang cua nen kinh te. Tuy nhien, nhflng bat dn dien ra hang ngay, hang gid trong TTTC thi khdng phai tat ea deu la KHTC. KHTC ban than nd cd mgt sd nhflng bieu hien co ban nhfl sau:
- Cae ngan hang thflOng mai (NHTM) khdng hoan tra dflgc eae khoan tien gdi eua ngUdi gdi tien mdt each cd he thdng va dong bd.
- Cae khach hang vay vd'n, gdm ca khach hang dugc xep loai tin nhiem cao (loai A) cung khdng the hoan tra day du cac khoan vay cho ngan hang. Day la van de ma nhdng nha kinh te thudng ggi la khung hoang tin dung, nen kinh te mat kha nang hoan tra.
- Chinh phu tfl bd che do ty gia hd'i doai ed dinh nham cdu trg nhflng khoan ng mat kha nang thanh toan hang Ioat bang each bom tien ra nen kinh te. Nguy eo lam phat la tat ye'u.
- Tinh trang mat kha nang thanh toan he thd'ng bat ngudn tfl cac vu pha san, kinh doanh thua Id va eac van de ve chi tieu cua Chinh phu. Ban than Chinh phu eung gap khd khan trong viee tim nguon tai trg khi gap khd khan ve kha nang thanh toan do nhflng ky vgng khdng sang sua trong tuong lai, mac du trong dieu kien binh thudng nen kinh te hoan toan ed kha nang chi
tra. Do dd, khi nen kinh te bi nhflng eu sdc ve pha san thi se xuat hien hien tugng m a t kha nang thanh toan, va thudng cd tinh day chuyen.
Vi vay, KHTC la mgt dang rui ro khd kiem soat.
Cd nhieu nghien cdu cho rang, cd mgt sU tuong quan gifla nd lUc nham tu do hda eac TTTC va sd lugng eac cuge KHTC. KHTC thudng di kem vdi nhflng nd lUc n h a m tir do hda TTTC. Vay tU do hda tai chinh cd md ra kha nang dSn den KHTC?
Va viec xay ra eae cuge KHTC phai chang la mgt trong nhflng ly do de ngUdi ta ung hg quan diem rang khdng nen bai bd cae quy dinh mang tinh kiem soat va tfl do hda qua trinh luan chuyen vd'n trong thi trUdng?
Bdi le, trong giai doan tu do hda thi trudng, he thd'ng t i i chinh se tich luy hai dae tinh quan trgng ma cd the tfl dd tao co sd hinh thanh nen khung hoang. Thfl nha't, sU ton tai nhu mgt mang ludi eac td ehflc tai chinh trung gian, co nghia la nhflng khd k h a n cua mdt dinh che tai chinh trung gian ed the nhanh chdng lan rgng den nhflng td chdc tai chinh khac. Thd hai, hien tugng thdng tin khdng can xdng ed the thue day h a n h vi gay nen khung hoang hoac lam cho tinh trang KHTC tdi te hon.
Nhu'ng giai d o a n cua mot cuoc k h u n g hoang NhQng bieu hien d muc 2 khdng the dien ra ddng bd, trong ngay mdt ngay hai. Mdt eugc khung hoang ludn ed nhflng tie'n trinh cua nd tfl khdi dau cho de'n bung nd. Di nhien trong qua trinh nay, vai trd va cae h a n h vi dng xd eua cac ehu the tham gia trong thi trUdng la dieu cUc ky quan trgng. Chinh nhflng phan dng mang tinh ngau nhien cua cae ehu the t h a m gia trong thi trudng se quye't dinh tinh chat, hau qua, thdi diem dien ra eugc khung hoang.
Mdt cude KHTC de ed the ton tai day du nhflng bieu hien de cap d tren thfldng t r a i qua ba giai doan. (1) Giai doan thfl n h a t la giai doan nen kinh te phat trien dien ra song song vdi xu hudng tu do hda nen tai chinh. Nhflng quye't dinh ed chu dich eua NHTW n h a m gia tang tin dung de khuye'n khich phat trien kinh te, dan theo sir gia tang gia ca cua tai san, dae biet la gia bat ddng san hay cac loai chdng khoan. Su tang gia ea nay se keo dai trong mdt thdi gian va tat ye'u d i n de'n lam phat. (2) Giai doan thfl hai ehinh la sU bung nd cae bong bdng gia ca tai san (lam phat). Thudng thi giai doan nay diin ra trong thdi gian ngan de chuyen tie'p nhanh chdng sang giai doan thd ba. (3) Dd la tinh trang vd ng hang Ioat cua eae td chdc va ca n h a n da
nganhang
So 54"Thang 9/2010
NGHIEN CtfU-TRAO DOI
II
vay mugn de dau tu tai san d mflc gia cao trong thdi ky lam phat. Tiep theo sU vd ng nay cae cuge khung hoang trong he thd'ng ngan hang hoac va trong thi trudng ngoai hd'i se tie'p nd'i nhau n h u mgt lan sdng.
Nhflng khd k h a n di lien vdi sfl vd ng va eac eugc bat on trong he thd'ng ngan hang va thi trUdng hdi doai t a t yeu se d i n den khd khan cho eae nganh san xuat trUe tie'p cua nen kinh te cd the trong nhieu n a m sau.
Giai d o a n 1: Xu hiidng tuf do h o a tai c h i n h trong n e n k i n h te'.
Phai nen hieu hien tugng nay nhu the nao cho dung; vi nhu the nao la tu do hda tai chinh? Khi nen kinh te can vdn, khdng le khdng de cho dong luan chuyen vd'n duge tfl do dieu chinh bdi thi trudng?
Nhflng ly thuyet tieu chuan ve dinh gia tai san gia dinh rang nha dau tfl se mua tai san bang chinh ngudn vdn sd hflu cua minh. Trong khi dd, thflc te, r a t nhieu nhflng nha dau tfl quye't dinh dau tu bat dgng san, chdng khoan hay nhflng tai san khae bang ngudn tien cua ngfldi khac (ng).
Trong hau het cac TTTC, mac du khdng phai la toan bd nhUng cae dinh che tai ehinh trung gian ed vai trd r a t quan trgng. Viee mua ban kinh doanh bat dgng san hay chdng khoan thudng dugc tai trg tfl nhflng ngudn vdn eua ngan hang hay tfl nhflng ngudn vd'n vay tUOng tU nhu vay.
Ne'u viee dau tU thanh cdng, ngUdi vay se hoan tra ng, gifl lai phan chenh lech gifla gia tri tai san va gdc lai phai thanh toan. Ne'u khdng thanh cdng, ngfldi vay se chiu trach nhiem hflu han tren phan tai san dau tu, ngudi cho vay se dd'i mat vdi rui ro.
Van de quan trgng can ehu y d day la nha dau tu can phai kiem soat duge eae quyet dinh dau tU cua minh. Tuy nhien, trong thUe te, mdi nha dau tu cd the kiem soat hoat dgng eua minh, nhUng khi ddng Ioat eac nha dau tu deu cd xu hfldng vay vd'n de dau tfl nhfl nhau thi luc dd, nha dau tu se khdng kiem soat duge ngudn vd'n nfla.
Hon nfla, mgt ty trgng Idn cac quyet dinh dau tu tren thi trfldng duge thUe hien bdi eac quy dau tu, eac cdng ty tai chinh, cdng ty bao hiem...
Nhflng td chdc nay ddng vai trd la ngudi dai dien quan ly kinh doanh dau tu. Neu chie'n luge dau tu cua hg t h a n h cdng, hg se nhan dugc phan chia cd tde; nhung dieu quan trgng nhat la ehinh thu n h a p ky vgng ve chenh lech gia mua ban se thu hut dugc nhflng nha dau tu mdi trong tUong
lai. Bdi vi nhflng ngUdi dai dien quan ly kinh doanh nay duge nhan phi quan ly, chiem mgt ty le n h a t dinh tren phan gia tri t h a n g dU eua tai san nhd sU kiem soat quan ly cua hg ma cd dUOc, va nhu vay hg se cang n h a n duge nhieu khi hoat ddng cang cd lgi nhuan. Neu chie'n luge kinh doanh cua hg khdng t h a n h cdng, chi mdt gidi h a n rui ro do giam gia ma ngUdi dai dien quan ly phai chiu. Trong trudng hgp xau nhat, hg se bi pha san nhUng trong bat ky trUdng hgp nao thi tai san m a t mat cung ehi la hflu han.
Do dd, khi eac trung gian tai chinh (ngan hang) cho vay de dau tU chdng khoan hoac gdp vd'n vao cac quy dau tfl hay cac cdng ty tai chinh thi se dd'i m a t vdi nhflng rui ro cd tinh trung gian, nhu la rui ro do sU dau tu khdng hieu qua cua nha dau tu hoac sU quan ly khdng hieu qua eua eae td chdc quan ly dau tU.
Ndi mdt each don gian, hoat dgng dau tU chu yeu dugc thUc hien td ngudn ng. Nhflng ngudi di vay chgn loai hinh dau tu (an toan hoac rui ro) va nhflng ngUdi cho vay khdng the theo ddi ngudn vd'n duge dau tfl nhu the nao. Bang each mua nhflng tai san cd tinh rui ro, ngUdi di vay cd the chuyen giao rui ro ve ngUdi cho vay. Khi ty trgng Idn, nhflng nha dau tu t r e n thi trUdng deu cd the d i dang vay no de dau tu, gia tai san d diem can bang se cao hon so vdi gia tri gdc cua tai san (la mdc gia neu nha dau tU mua bang chinh ngudn vd'n eua hg). Su chenh lech gifla gia can bang va gia gdc eua tai san the hien sU tang gia bong bdng. Cd hai n h a n td' quan trgng quyet dinh do Idn cua tinh bong bdng nay, dd la lugng tin dung tai trg cho nhflng quye't dinh dau CO va mflc do thdng tin khdng rd r a n g trong thi trfldng. Do Idn eua hai n h a n to' nay cang Idn thi do bong bdng cang Idn.
Nhu vay, sfl md rdng tin dung se tao nen sfl tac dgng true tiep de'n gia tri tai san hien tai nhUng dudng nhu khdng the nao dil tinh hoan hao mde tin dung trong tuong lai. Bdi mac du, NHTW cd kha nang gidi han de kiem soat lugng tin dung;
nhUng ed the cd sU thay ddi trong ehinh sach Uu tien, trong eo che h a n h chinh hay tfl mdi trudng ben ngoai. Tat ea nhflng dieu nay ed the lam thay doi lugng tin dung se duge cap. Cang khdng chac chan ve lugng tin dung trong tUong lai thi cang khdng chac chan ve gia tri tai san trong tuong lai. Bdi vi nhflng rui ro chuyen doi dd, nhflng thdng tin khdng chan chac tren thi trudng lam cho tai san ed tinh rui ro cang hap dan dd'i vdi nhflng nha dau tU tfl ngudn vdn vay, va dieu nay cang lam eho gia tai san cao len va bong bdng cang Idn.
. o n g n q h c
ngan hang | f i
So 54•Thang 9/2010 U l
NGHIEN cifu - mm Bm
Ve ly thuyet, du bao rang bong bdng se ed xu hudng xuat hien khi mde tin dung hien tai cao, khi mflc tin dung tuong lai dugc du tinh se cao hon va khdng chac chan. Dieu nay phu hgp vdi sU that la nhieu gia ca tai san bong bdng lien quan de'n khung hoang gan day khi ma sfl tu do hda nen tai chinh da dugc bat dau.
Giai d o a n 2: Su" b u n g no c a c b o n g b o n g g i a ca tai s a n (thd(i ky l a m p h a t kho x a e dinh).
Giai doan thfl hai eua KHTC lien quan de'n sir bung nd eua tinh trang bong bdng va sU sup do trong gia tri tai san. Gia ca bong bdng dugc tich luy trong qua trinh tU do hda tai ehinh (giai doan 1) se bung nd khi thi trUdng bi tae ddng bdi mdt "eu sdc".
Bat ed dieu gi anh hudng de'n "sdc khde" eua viee kinh doanh ma ehi ed tae dung "trang diem" cho nen kinh te nhu lgi dung cac cO che van h a n h eua thi trudng de dau co chd khdng phai dau tu se anh hudng true tiep de'n gia tai san. Hon nfla, sfl khdng chae chan ve eac yeu to nay cang dan den sfl khdng chac chan ve sU bien ddng gia tai san.
Giai d o a n 3: Tinh trang v 9 nd - n e n kinh te mat kha n a n g thanh toan.
Giai doan ba cua KHTC xuat hien sau khi gia tai san bung nd. Trong giai doan nay se xuat hien sU vd ng lan rdng va he thdng ngan hang se nam trong tinh trang cang t h i n g gay gat. Neu sU giam sut gia tai san khdng qua Idn, he thd'ng ngan hang ed the cd kha nang sinh tdn. Tuy nhien, trong trfldng hgp do Idn cua bong bdng gia tai san gay gat hon; thi hoac nhieu ngan hang se phai tuyen bd' pha san, hoac nen kinh te phai ddi mat vdi tinh hinh khd khan thanh khoan, hoac chinh phu phai tflng bude giai cdu he thdng ngan hang. Ddi vdi nhflng qudc gia nhd cd the cung cd khung hoang tien te khi ehinh phu bat bude Ifla chgn gifla mflc lai suat thap de duy tri he thdng ngan hang hoac tang lai suat de bao ve ty gia. Ngay ca khi neu mdc lai suat tang len cung van cd the cd sfl di chuyen vdn. Su gia tang lai suat vfla phai cd the khdng du kha nang ngan chan sU di chuyen cua ludng vd'n bdi vi tinh trang ye'u kem cua he thdng ngan hang va sir khdng chae chan ve thdng tin thudng d i n theo sU hdn loan tai ehinh.
Cd le nhflng khia canh quan trgng cua giai doan 3 ehinh la nhflng tin hieu ve KHTC tae dgng de'n nen kinh te. Trong thflc te, KHTC thfldng lien quan den su giam sut dang ke san lugng hoac
it nhat la sfl giam sut ty le tang trfldng. Da cd nhieu nha kinh te hgc chi ra rang cd mgt md'i quan he gifla khu vflc tai chinh va eae linh vflc kinh doanh khac. Bdi vi khu vflc tai chinh vdi sfl hoat ddng cua cac dinh che tai chinh trung gian gifl vai trd quan trgng trong viec thue day tin dung, tao tiem lire ve ngudn vdn. Neu ngan hang chiu dung duge nhflng dgt sdng rui ro t h a t thoat, ngan hang se phai dd'i mat vdi rui ro thanh khoan. Til ban than ngan hang ed the chiu trach nhiem trong mdt chflng mile nao dd ve rui ro thanh khoan khi cd nhieu each khac nhau de gia tang ngudn vd'n nhU phat h a n h chflng khoan hay giam quy md nhflng khoan tin dung mdi dfl tinh thflc hien trong tflong lai.
Tang ngudn vd'n mdi bang each phat hanh chflng khoan la mdt van de khdng de khi ngan hang trong tinh t r a n g bi bao vay trong khd khan.
Bdi vi trong giai doan nay, eac ngan hang phai chiu dung mgt each hieu qua nhflng khoan ng treo (chap n h a n nhflng khoan ng mat kha nang thanh toan hien tai). Nhflng nha cung flng vdn qua thi trfldng chflng khoan ma ngan hang co the tie'p can biet rang trong tinh trang ng rui ro, tien cua hg se di chuyen vao tay nhflng ngfldi gdi tien hoac/ va nhflng ngfldi vay khac (giai quye't rui ro thanh khoan); vi vay hg khdng san sang cung cap tien cho ngan hang.
Thay vao dd, ngan hang cd the ban khoan ng de giam nhflng khoan ng treo. Van de d chd la, thi gia tai san phu thudc vao so' lugng tien cd trong thi trudng. Khi nhieu ngan hang cd' gang thanh ly eac khoan ng cung mdt lue, gia se giam xudng bdi lugng vd'n trong thi trudng bi gidi han. Vi nhflng ly do tren, ng treo r a t khd giai quyet.
Ke't qua la ngan hang cd the khdng cd sfl chgn Ifla nao khac ngoai each giam eho vay mdi. Ne'u he thd'ng ngan hang lam dieu nay cung luc se anh hudng quan trgng den san lugng, de'n "sflc khde" eua nen kinh te. Dieu nay den Iflot nd cd the dan de'n nhieu rui ro hon va sfl sut giam hon nfla cae khoan vay theo xu hfldng hinh xoan dc.
Nhfl vay, giai doan 3 eua KHTC thudng ddn den nhufng hau qua dang ke trong tinh trang giam tang trudng va san lugng eua nen kinh te. Dd cung la ly do de hieu rang KHTC rat quan trgng.
Tdm lai, ve ly thuyet, KHTC la mdt tie'n trinh tfl nhien cua chu ky kinh te, cung nhfl sfl bung vd tin dung la hien tflgng t a t yeu de nen kinh te tang trfldng. Do dd, khd cd the cd mdt chinh sach hoan hao de cho'ng khung hoang. NhQng dieu tiet ve cau true he thd'ng ngan hang, ve
So 5 4 • T h a n g 9/2010
nganhang
NGHIEN cufu - TRAO DOI
IH
tfl duy quan tri rui ro, ve thdi quen kinh doanh ngan h a n g ma cac qud'c gia dang tien h a n h hien nay khd cd t h e ndi dung hay sai; cd the trong chflng mflc nao dd, nd giai quyet dugc khd k h a n tam thdi, nhung ai cd the dam bao dam nhflng dieu tie't n h a m duy tri sU dn dinh trong ngan han khdng la nen t a n g eho sU bat dn trong dai han hon. Vi vay, giai doan 3 cd the xem la "thdi diem" nen de xay ra khi TTTC da tich tu day du nhflng bien ddng eua khung hoang trong giai doan 1 va 2 •
Tai lieu tham litiao
1. George Cooper (2008), Nguon goc klmng lioang tdi cliinli, Nhd xudt ban Lao dong xd lioi (ban dicli cua Minli K/ioi, Thuy Nguy&t).
2. Katrin Burliliardt and Roland Strausz (2006), Tlie Effect of Fair vs. Book Value Accounting on Banks, littp:/ /www.
defaultrisk. com / pp_score_34. htm.
3. World Bank (2008), HYPERLINK "Tlie Unfolding Crisis:
Implications for Financial Systems and Their Oversight (researdi), http://www.worldbanli.org/financialcrisis/pdf/
UnfoldingCrisis.pdf. " The Unfolding Crisis: Implications for Financial Systems and Their Oversight (researcli), http:/ / www.worldbank.org / financialcrisis / pdf/ UnfoldingCrisis.pdf 4. Bougias W. Arne (Jan 2009), Tlie Global Credit Crisis of 2008: Causes and Consequences, http://papers.ssrn.com/
sol3 / papers.cfm?abstract_id=1400623.
5. European Centred Bank (2004), Fair Value accounting and financial stability http://papers.ssrn.com/sol3/papers.
cfm?abstract_id=749044.
6. Mark Zandi (July 2008), Financial Shock - A 360a look at the subprinie mortgage implosion and How to Avoid the Next Financial Crisis (E-document from the Library of Melissa Wong).
7. M(>t so bdi viet, y kiin thao luq,n khong xdc dinh ro tdc gid tren cdc diln ddn Saga http://www.webhetoan.vn/" \t
"_blank" www.webketoan.vn)
•i-.iM'ty':m. n g a n h a n g
So 5 4 • T h a n g 9/2010
