CHINH SACH
1/ V 03 3>
mtmfliHIMGGIJilPHliPnÉDt
DONIItHiHHMVIItHIIIIIUIIiNliHiCM
NGUYEN ANH PHlTONG*
D
u àn "Nghién cùu tàc d^ng cùa càc còng trinh thuy dién trèn dòng chinh song Me Cóng" do Chinh phù Yièt Nam khói xuòng, dang frong qua trình tham vàn Bào cào dành già tàc dòng' va chua eó két luàn chinh tìiùc^. Tuy nhién, cho dén nay dà co nhiéu nghién cùu khàc, khàng dinh:phàt trién thuy dièn frèn dòng ehinh ò khu vyc hg luu song Me Còng (the Lower Mekong Basin - LMB) là mot frong nhùng thàch thùc lón dói vói vàn de mói truòng nan giài ò chàu À'.
Trong khi dò, vipc Lào quyét dinh xày dung thuy dién Don Sahong" bàt chàp nhiing
phàn dói, lo ngai tu phia Viét Nam, Campuchia va Thài Lan vè tàc dòng tiéu cuc^, dà tgo thém mot tìèn le vè "viéc é& ròi"
trong thù tyc trién khai càc dy àn thuy dipn con Igi frén dòng chmh ó khu vyc LMB*. Càch trién khai xày dyng thuy dipn cùa Lào dan tói càu hòi vè (1) chién lugc giài quyèt bàt dòng lién quan dèn du àn thuy dièn Don Sahong; va (2) già) p h ^ chinh sàch co bàn dai han de dat muc tìéu tàig tniòng kinh té (TTKT) va phàt tìién ben vùng (PTBV) trong Idiu vuc.
Chùng tòi de xuàt phuong àn chinh sàch frong vàn de quàn ly nguon nuóc xuyén bién giói, ma Quóc bòi \^ét Nam nén quan tàm
W#n Nghién ahi Làp p/iap.
' DI/ kién hoàn ihành trong thàng 12/2015. Xem: Nghién cÙu tàc dòng cùa càc c&ìg trình thwy dién trén dòng chinh song Me Còng d^t móc quan trgng thù3: Bào cào dành già tàc dóng. Link: http://www.vnmc.gov.vn/newsdetail/418/nghien- cuu-tae-ong-aja-cac-cong-trình-thuy-ien-tren-dong-chinh-song-me<ong-at-moc-quan-tTong-thu-3-bao-cao-anh-gia-tac- ong.aspx, truy càp ngày 6/11/2015.
Màcdù vày, t^ co nhOhg lo ngai ve nmt so k& luan nghién cùu ban dàu cùa dùan này vi cho ràng: "Tàc dòng cùa 11 dàp oiùy dién tién song Me Cóng lén dang bSng song CÙu Long là khòng dàng ké". Theo GS. T5KH Nguyen Nggc Tran, thi càe kS: luàn này là "vó cùng nguy hiém vi nò lién quan dén mòi trùàng, san xuàt nòng nghiép va ihùy san, dòi s8ng cùa gàn 18 iTiéu ngùdi dàn à t^ng bang"song Cùù Loiig cùa Vi^t Nam. Xem: Mótk^ luàn nguy hién ve nhùng con dàp trén song MeKong, http://tuoitre.vn/tìn/ban-do(^20151031/mot-^et-luan-nguy-hiem-ve-nhung-con-dap-tren-song- mela}ng/994279.hbnl, twy c$p ngày 6/11/2015.
Vidu, xem: Howes, S & WyrwoìI, P (2012), 'Asia's environmental pmblems: common feabires and possible sdutions' in Zhang, Y, IGmura, F & Oum, S (eds.), Movfng toward a new devdopment model far East Asia - the rvle ofdomestìc poiicy and regional cooperatìon, ERIA, Jakarta, pp. 55-120.
Lào 'quy^ Utùy dièn Don Sahong: Viét Nam khòng bó cudc, http://l)aodatvietvn/ldìoa-hoc/quan-diem/lao-quyet-thuy- dÌen-donsahong-viet-nam-ldiong^xì-cuoc-3285135/, truy càp ngày 6/11/2015.
Rat nhieu nghién culi di/ beo tàc dÓng tiéu cilc co thè xày ra, dàc biét doi vói ngù nghiép. Wét Nam dùr/c xem là nùóc chiù ành ht^g nàng né nhSt trong tàt cà càc Iq'ch bàn. Xem: ICEM, 2010, MRC Strategie Environm&ìtal Assessment (SEA) ofh^ropower on the Mekong main^ream, Hanoi, Viet Nam.
Cóli dù àn xSy dùtìg dàp Oìuy dién trén dòng ch^ khu vut IJ4B. Trùdeàó, Lào cùng da triéì Idiai idy duUg thuy dién )&yaburì, bàt chap nhOtig f^an dèi tù càc nude con lai.
SÓ 06(310) T 3 / 2 0 1 6 ^ L A P p u A p I
135
CHINH SACH
giàm sàt trong pham vi thàm quyèn, xuàt phàt tu vai frò quan frpng cùa khu vuc dòng bang song Cùu Long dòi vói sy ón dình va phàt trién kinh té - xà bòi nuóc ta. Lién quan dén thu;y dièn Don Sahong, mac dù Quóc hòi Lào dà quyét dinh thóng qua du àn, Vi$t Nam cùng nhu càc quòc già frong vùng vàn nèn kién tri theo duòi chinh sàch tàc dgng de Lào tgm dùng trién khai viéc xày dyng thuy dién này, nhàm tgo diéu kién cho viéc tiép tyc nghién cùu ky càng càc tàc dpng xuyén bién giói cùa nò va dua ra nhùng khuyèn nghi hgp ly. Dói vói giài phàp co bàn dai han, càc nuóc khu vyc LMB nén tìèn tói ky két mot Hiép dinh mói, thay thè cho Hiép dinh ve hgp tàc PTBV luu vyc song Me Còng (Hipp dinh 1995)', frong dò thóng nhàt chién lugc phàt trién thuy di|n; nàng cao vai frò cùa Uy bòi song Me Cóng (the Mekong River Commission - MRC); va thành làp Quy phàt tìién Me Còng (Mekong Development Fund). Ngoài ra, MRC nén tàng cuòng hgp tàc vói Tnmg Quòc, quóc già cùng da, dang phàt trién hàng logt dàp thuy dién ò thugng nguón song Me Còng.
Nhùng thàch thùc chinh trong khu vuc LMB
Van de "nan giài"^
Vàn de mòi truòng va quàn ly nguòn nuóc song Me Còng ò khu vyc LMB dugc xem là rat nan giài, bòi càc 1^ do chmh sau:
Truóc tién, phuong phàp tìèp can, dinh nghìa vàn de mòi truòng, bào v§ mòi truòng, vai frò cùa thuy dipn frong TTKT va PTBV là rat khàc nhau giùa càc quòc già, do sy khàc nhau frong càc tiéu chi dành già, vi du nhu
dành già chi phi - Igi ich riéng le ó mSi quóc già, cùng nhu toàn khu vyc. Thù hai, càc ben tham già frong khu vyc là rat da dang va phg thuòc làn nhau: gòm co bón quóc già là Viét Nam, Lào, Campuchia, Thài Lan, cùng càc nhà tài fra, tè chùc quòc té, v4 lién quan chgt che dén Trung Quòc. Mòi quan hp song phuong va da phuong giùa càc quóc già là rat phùc tap, do yéu tò Hch su, chmh trj, hoàc xuàt phàt tu nhu càu dàm bào an ninh nàng lugng cho TTKT frong tuong lai. Ben cgnh dò, con co sy lo ngai vè vai frò mò nhgt eùa MRC frong vàn de phàt trién thuy dipn trèn dòng chinh. Thù ba, rat khó de tìm ra giài phàp thoà dàng va khòng co giài phàp don giàn de dàng. Day là ly do dòi hòi truóc hèt càn nghién cùu dành già tàc dòng mòi truòng mot càch khàch quan, toàn dièn vói sy tham già cùa càc ben lién quan, cùng nhu càe tè chùc, nhà nghién cùu, tham vàn, giàm sàt, phàn bièn dgc làp, nhàm dgt dugc mot phuong àn hoà bình va òn dinh, frành nhiing rùì ro, xung dot vugt ra ngoài tàm kiém soàt'.
Mot frong nhiing vuòng màc chinh ò khu vyc LMB là sy màu thuàn lai ich giùa càc quóc già frong viéc khai thàc hàng hoà cóng còng quòc té (intematìonal public goods), ma ò day là quàn ly, khai thàc nguòn nuóc xuyén quóc già tu song Me Còng. Trong dò, thùc day tàng truòng va giàm nghèo dugc coi là hai muc tiéu co bàn, ly do chinh giài thich cho nhu càu phàt trién thuy di^n'", dgc biét dói vói Lào. Va Lào chinh là nuóc dupc huòng Igi nhièu nhàt" frong tàt cà càc kich bàn TTKT khòng ben vùng (economie non sustainability)'^ - he qua co thè xày ra nèu
36 ir
7 MRC 1995, Agreement on the Cooperatìon for tìie Sustainable Development of the Mekong River Basin.
8 Tiéng Anh: "wieked probiems". Xem chù Oìieh 3: Howes St Wyrwoll 2012.
9 Qvnin, R (2013), "Hydropower dams on the Mekong: old dreams, new dangers', Asia /WfcK, no. 16, pp. 32-38.
10 Ridìter, B, Postel, S, Revenga, C, Scudder, T, Lehner, B, Chun±ill, A a Chow, M (2010), 'Lostin developmenfs shadow: The dovimstream human consequences ofdams'. Water Altematìves, voi 3, no. 2, pp. 14-42.
11 ICEM, (2010), MRC Strategie Environmental Assessment (SEA) of hydropower on the Mekong mainstream, Hanoi, wet Nam.
12 Stiglitz, J, Sen, A 8L Fitoussi, JP (2009), Report by the Commission on the measurement of economie performance and social progress, Ch 3, 'Sustainable development and the environment'.
HGHitH Clini
/ s ó 06(310) T3/2016
CHINH SACH phàt frién è at thuy dipn frèn dóng chinh.
Trong khi dò, càc nuóc con lai chiù nhièu tàc dgng tìéu cyc, ma Viét Nam dugc coi là gành chiù thiét hai lón nhàt'^ Mac dù vày, vièc lugng hoà càc thiét hai mgt càch cy thè là rat khó khan. Cóng cu phàn tich chi phi igi ich rat khó de àp dung tinh toàn mot càch hiéu qua''*, cùng nhu de làm càn cu frong viéc tìm kièm chmh sàch thuòng lugng ^oà dàng giùa càc ben lièn quan. Vi du, rat khó lugng hoà hét càc chi phi, rùi ro tu vièc thay dói sinh ké, càc Igi ich cùa nhóm ngu dàn va càc nhòm dàn cu sinh song phu thuòc vào khu vuc LMB, dac biét dòi vói vùng chàu thò song Cùu Long ó Viét Nam'*; hogc nhùng vàn de tìèm àn, nhu dpng dàt do he qua xày dyng hàng loat dàp thuy dién trèn dòng chinh, frài dai tu thugng nguón tói ha nguòn'*. Do dò, de giàm nhe càc thiét hai co thè xày ra, càch tiép càn hgp ly vè vàn de quàn ly nguón nuóc xuyén bién giói càn vugt lén frén càc Igì ich quòc già (national interests) riéng le".
"Trò choi" phùc tap vè quàn ly nguón nuóc xuyén bién giói
Sy khàc biét vè thè che chinh tri, nhiing màu thuàn giùa Igi ich khu vuc tu nhàn va Igi ich quòc già làm cho vàn de quàn ly nguòn nuóc xuyén bièn gioì ò khu vyc LMB giòng nhu mot "frò chai"'^ phùc tap, phu
thuòc nhièu vào thièn chi hgp tàc cùa càc quóc già.
Xét tu gòc dò dia chinh tri, thuy dién khóng chi là mgt dòng lyc cho TTKT, hay là vàn de dành dòi Igi ich giùa TTKT vói bào ve mòi truòng ben viing. Nò dòng thòi co thè là mot thù "vù khi ngoai giao", dùng de xàc dinh lai vai frò, ành huóng chinh tri giùa càc quòc già frong vùng. Càc quòc già nhu Lào càn dugc nhàn thùc nhu mot nuóc co tàm quan frgng hon, nhàt là tu trién vgng frò thành mot nhà cung ùng dién nàng cho cà khu vuc. Do dò, vàn de Igi ich quóc già va chù quyèn quóc già frong vièc don phuang quyét dinh xày dyng thuy dién co thè dugc dàt lén frén van de fràch nhiém su dung hiéu qua nguòn nuóc lién quòc già, nhu là mgt hàng hoà còng còng quóc té. Tuy nhién, néu mot quóc già theo duói trò choi bàt hap tàc, coi frgng Igi ich cùa minh ma xem nhp thipt hgi cùa càc nuóc lién quan frong vùng de dành dòi tàng truòng, co thè dàn tói su fra dùa, "àn mièng fra mièng" (tit for tap)'^ bòi càc quòc già này. Diéu dò dàn dén tòng thièt hai cùa frò choi bàt hgp tàc - nèu dién ra - co thè vugt qua nhiing Igi ich chung dem lai^''.
Trò choi này ciing bao hàm càc bièn só khòng chàc chan. Vàn de mói truòng thuòng bi chi phòi bòi su phàn tàn giùa vàn de Igi ich riéng va càc chi phi xa hóì^'. Vói nhihig
13 Costanza, R, Kubiszewski, I, Paquet, P, King, J, Haiimi, S, Sanguanngoi, H, Bach, N, Frankel, R, Ganaseni, 3, Intraiawan, A
&Morell, D(2011), 'f^aning approaches for water resourcas development in the Lower Mekong Basin', AECOM, LosAngeies.
Xem ttìé/n ehù tììich 11: ICEM, (2010).
14 Cemea, M (2000), 'Ri^, saféguards and reconstructìon: a model for population displacement and resettìement. Economie and Politicai Wèekiy, voi. 35, no. 41, pp. 3659-3678.
15 Douglass, M (2011), 'Cross-border water govemance in Asia', in Cross-border govemance in A^a: Regional issues and mechanisms. Ed. by Oieema, G, McNally, CA & Popovski, V, United Natìons University.
16 Paiiqjiee, S (2014), 'Earthquake hazard of dams ak>ng tììe Mekong mainstream', Nat Hazards, no. 74, pp. 1813-1827.
17 Hirsch & Jensen (2006), Natìonai interests and transboundary water govemance in the Mekong.
18 C^ thè xem Oìém càc nghién cùu lién quan dén "Ly dìuyé trò cbdi". Trong bài viet này, chùng tòi chi bàn à mùc dò ddn giàn, ùng dung ly thuyét này vào tình huòng thùc tìen cùa bài viét. Xem thém: Don, R (2014), 'Game Theory', The Stanford Encydopedia of Phiiosophy, Edward N. Zaita (ed.).
19 Nhùtrén.
20 Howes, S (2015), 'Intematìonal environmental problems and solutìons', Australian National University.
21 Howes, S (2015), 'Detì^on making for compiex environmental pmblems', Australian Natìonai University.
-, HGHIÈH CUUI « 7 SO 06(310) T 3 / 2 0 1 6 ^ L A P P H À p I • * '
CHINH SACH
ràng buóc lich su va sy khàc biét vè thè che chinh tri^, ciing nhu tình trang tham nhiing cao ó mot só quóc già frong vùng hipn nay^^
vièc xày dyng càc nhà mày thuy dièn sé fró nén phùc tgp néu hi chi phói bòi y chi chinh tri hoac tham nhiing". Bòi vi, frén ly thuyét, tham nhùng nèu co frong viéc dàu tu, trién khai dy àn thuy dién co thè làm thay dòi cuóc chai hgp tàc giùa càc nuóc. Nò co thè "ngyy trang" duói vó bpc lai ich quòc già, tu dò, dàn tói càc quyét dinh phàt trién thuy dièn bàt chàp càc vàn de mói truòng tìèm àn, va bò qua tàt cà nò lue thuòng lugng hgp tàc frong khu vyc. Do dò, cung càp thòng tin minh bach, dùng thù tue tham vàn quòc té frong viéc trién khai dy àn là yèu càu quan frgng de mot quóc già theo duoi ehinh sàch phàt trién thuy dipn co thè giàm thiéu tàc dòng tìéu cyc tu nhiing bién só này.
Càc càch tìèp càn vè ky thuàt còng nghé, vàn de TTKT hay mói truòng sinh thài ma khòng xem xét dèn nhàn tó chinh tri va co che hgp tàc xuyén vùng se khó co dugc mot giài phàp thoà dàng. Bòi le, xét rièng khu vuc LMB, Lào dòng vai frò nhu là mot quòc già ó vùng thugng nguón, va mong muón bièn vi thè tìèm nàng này thành sue manh kinh tè, chinh tri. Vàn de quàn ly nguòn nuóc xuyén quòc già co thè vàn dung nhu là mòi quan h§ khòng càn bang quyèn lyc va thiéu su hgp tàc, chia sé thòng tìn giùa càc nuóc thugng nguòn va hg nguòn (upsfream and
downstream countries)^^. Do dò, vàn de phirc tgp khóng chi ó viéc nhgn thùc khàc nhau vè vai frò cùa thuy dién frong chién lugc tang tìrròng va PTBV phù hgp cho mpt quóc già, ma con là su thièu y chi, quyét tàm chinh tri de cùng hgp tàc, nhàm tìm càch giài quyét thoà dàng nhàt^^. Vi vày, frò choi hgp tàc này dòi hói mgt càch tiép cgn ben vùng, mpt co che chinh thùc bài hoà Igi ich càc ben, ma hièn nay dang thiéu.
Giài quyét bàt dong vè thuy di^n Don Sahong
Thàch thùe Hièp dinh 1995 Viéc khói còng thuy dién Don Sahong là mot thàch thùc nghiém frgng dén thoà thuàn Me Còng, ciìng nhu vai frò cùa MRC. Hièp dinh 1995 là mot dièu uóc quóc té co tinh phàp ly, theo Diéu 12 va tinh thàn chung cùa Cóng uóc Vién 1969^''. Tuy nhièn, Hiép dinh 1995 là mot dièu uóc yèu, vi khóng co càc dièu khoàn mang tinh cuòng che frong dièu kién mot quóc già khòng hgp tàc. Trén thyc té, mói chinh phù khòng eó quyèn phù quyét vièc xày dyng thuy dipn cùa Lào. Màc diì vày, theo Hipp dinh 1995 thi Lào nén thyc hién viéc tham vàn truóc (Dièu 5,26); dimg càc tàc dpng co hai (Dièu 7); va nén tuàn thù quy trinh thóng bdo, tham vàn truóc vò thoà thuàn (PNPCA)^^ Tuy vày, Lào dà khòng thuc hièn day dù va theo dùng tìình ty càc buóc này ngay tu dàu. Do dò, tu viéc xày dyng thuy dién Xayaburi^' cho dén Don
22 Yu,X (2003), 'Regional coopaatìon and energy development in the Greater Mekong Sub-region', Energy Pdicy, no. 31, pp.
1221-1234.
23 Viéc dành già dyS trén m^so nghién cùu, va diùyéuiàbào cào a i a Todiùc Minh badi quóc té; Transparency Intematìonal 2014, Transparency Corruptìon f^rceptìons Index.
24 Xem thèm lo ngai ve véndè tham nhùng trong bài vi&: D$p trén ha luu song Me Còng: Cu^ khùng hoàng nùÓc xuyén Ixéì gioì. Link: https://www.intemationalrìvers.org, truy càp ngày 6/11/2015.
25 Finger, M, Tamiottì, L & AlkXKh^ 3 (2006), The multì-govemance of water; fyur case ^udies. State University ofNew Yoiii Press.
26 Xem chù tììieh 17: Hirsch & Jensen, (2006).
27 Vienna Convention on the law of treaties, 23/5/1969. Xem: https://treatìes.un.org/doc/ Pubiicatìon/UNTS/ Val- ume%201155/voiume-1155-I-18232-Engiish.pdf.
28 MRC 2003, The Procedures for notìfication, pnor consultatìon and agreement.
29 Xem chù tììich 6.
A A INGHIBH CUU . v O I L A P pHAP-/Sd06(310)T3/2016
CHINH SACH Sahong cho thày, Lào dà don phuang vi
pham tìioà thugn Hièp djnh 1995^", cùng nhu chua tòn frgng vai frò eùa MRC va càc nuóc ben quan theo tinh thàn thipn chi (good faith) frong dàm phàn, ky két dièu uóc quóc té. Vi thè, trién khai dy àn thuy dién Don Sahong khóng chi dem dén nhiing franh cài vè thù tyc thuc hién, hp qua tàc dgng mòì fruòng, ma con co thè làm giàm uy tin quóc già eùa Lào frong mói quan he khu vyc va quòc té.
Nèn hoàn xày dung thuy dièn Don Sahong
Hipn tai, Lào dang day nhanh qua trinh xày dyng thuy dièn Don Sahong^', va chua co ly do hay bang chùng nào cho thày Lào sé dùng (hoac tam dùng) còng viéc này. Màc dù vày, Lào vàn nén xem xét khà nàng dièu chình ké hoach xày dyng thuy dièn, truóc khi sy thiéu hgp tàc này co thè mang dén nhùng phàn ihig, tàc dgng tiéu cuc^^. Trèn thyc té, rat khó de yéu càu Lào dimg viéc xày dyng chi vói càc lòi khuyèn nghi vè tàc dóng mói truòng, ngay cà khi Dy àn nghién cùu dành già tàc dgng - ma Viét Nam tich cuc tham già (dà nói ò frén) - kip hoàn thành cuòi nàm 2015. Do dò, mot frong nhùng yéu tó càn thiét phài co là chinh tìiùc dgt dugc càc thoà thuàn hgp tàc da phuong mòi, hiéu qua hon.
Trong dò phài co nhihig nhugng bó, chia sé Igi ich cùa càc ben, giùa phia theo duòi viéc xày dyng thuy dién va phia de nghi hoàn.
Thèm vào dò, duói àp lyc cùa càc nhà tài frg quóc tè va cgng dòng dàn cu bi tàc dóng truc tiép va giàn tiép, ciìng nhu càc kénh ngoai giao chinh phù, hay vàn de uy tin quóc già.
Chinh phù Lào vàn càn xem xét vàn de phàt trién thuy dién frong càch tiép càn quàn ly nguòn nuóc vói tinh chat bang hoà cóng còng quòc té, trèn co só này, dóng y hgp tàc tìm kiém càc phuong àn thay thè frong dai han.
Do vày, frong ngàn han, Campuchia, Thài Lan va dàc bièt là Viét Nam vàn nén kién tri theo duói chinh sàch dàm phàn, thuòng lugng va tàc dòng da chiéu, vói muc tìéu de Lào hoàn viéc thyc hién dy àn thuy dién này, it nhàt Idioàng 3 dén 5 nàm. Thòi gian này là mot quàng nghi càn thiét de chò dgi co thèm nhiing nghién cùu toàn dién vè tàc dòng mói truòng, ciing nhu nhùng càn nhàc dành dói Igì ich. Day là mot phuong àn tiép càn lình boat, chò dai cho dén khi càc tàc dòng tich cyc va tiéu cuc dugc chùng minh rò ràng va thuyét phyc hon^', hoàc càc tièn bó ky thuàt cóng nghé mòi eó thè phàt trién va dugc àp dyng frong xày dyng thuy dièn-'''. Ngoài ra, day chinh là khoàng thòi gian de tìm kiém mot co che va thù tue mói cho sy hgp tàc toàn dién tiéu vùng song Me Cóng.
Riéng dòi vói Viét Nam, frong thòi gian tói, do tuih chat quan frgng cùa khu vyc dóng bang song Cùu Long, cùng nhu nhiing ành huòng tiéu cuc co thè tàc dòng dén hàng tripu nguòi dàn ò day, Quóc bòi va càc Uy ban cùa Quòc hói càn co càc chuong trình giàm sàt cu thè de dàm bào thyc thi chinh sàch nhàt quàn cùa Viét Nam lién quan dén quàn ly nguòn nuóc khu vyc LMB^^ Hon nùa, day cùng là sy cam kèt bòi co quan dàn
30 Xem phàn tì'ch cùa Herbertson, K (2013), 'Xayaburì Dam: How Laos Violated the 1995 Mekong Agreement', International Rivers.
31 Laos ignores dam fiak, link: http://www.bangkokpost.com/opinion/opinion/753836/iaos-ignores-dam-flak.
32 Sandler, T (1997), G/ot»/ challenges: An approach (o environmental, politicai, and eamomic problems, Cambridge University Press. Xem thém chù thich 18: Don (2014).
33 Howes, S & Dobes, L (2010), Olmate diange and fiscal policy: a report fiDT APEC, World Bank.
34 Neumayer, E (1998), 'Is economie gmwth tfie envimnments best frìend^' Journal of Environmental Law and Poiicy, pp.
161-176.
35 Chùng tói dòng tình vài quan diém cùa GS. TS Nguyin Ngoc Tran cho ràng, Uy ban song Me CSng Viét Nam, Bó Tài nguyen va Mói tìùdng càn trình di/àn nghién cùU truóc Uy ban Khoa hoc, eòng nghé va mòi trùàng cùa Quoc hói, va càc Uy ban lién quan, de dàm bào su nhàt quàn trong thut thi chi'nh sàch qudc già. Xem chù thieh 2.
, NGHIÈN CUUI sa 06(310) T3/2016\_LAP P H A P '
139
CHINH SACH
cu xem xét va bào vè Igi ich chinh dàng cùa nguòi dàn vùng chiù tàc dòng ó dòng bang song Cùu Long. Dièu này cùng phù hgp vói viéc MRC nén co ca che khuyèn khich sy tham già cùa càc nhà khoa hgc va tham vàn nguòi dàn cMu tàc dòng frong vùng hg luu frong qua trình ra quyèt dinh.
Khuyèn nghi phàt trién thuy dien ben vùng
De giài quyèt vàn de nan giài, dòi hòi phài co chinh sàch két hgp lình hogt nhàm dat tói tinh huòng ciìng thàng cho càc ben.
Trong dò, chùng tòi cho ràng, nói dung chién lugc ma Viét Nam nén kién tri theo duòi va tàc dóng de dgt dugc là: Thù nhàt, frong ngan han, càc quòc già khóng trién khai tàt cà càe dy àn thuy dién con Igi trèn dóng chinh khu vyc LMB; Thù hai, vói càch tiép càn chinh tri^**, nèn co mgt thè che mói ò tàm khu vyc, làm co so ràng buóc fràch nhiém cho qua Irình ra quyèt dình''.
Nhimg tién de càn thiét
Trong vàn de thuy dién khu vyc LMB, vièc qua nhàn mgnh chù quyèn quóc già thè hién ò quyèn tu quyét dinh thyc hièn du óa thuy dién dòng chinh, néu song bành vói quàn ly nhà nuóc yèu kém eó thè dàn tói sy syp dò cùa càc giài phàp thuòng lugng khàc.
Bòi vi, càc nuóc trong khu vyc vàn con nhàn mgnh rat nhiéu vào vàn de Igi ich quòc già riéng rè, hon là lai ich lièn quòc gia'^ va cho mot tàm nhìn dai han. Trong khi diéu càn thiét là xem xét Igi ich tòng thè hon là càc Igi ich nhóm nhu phia càc chù dàu tu du àn thuy dién. Rat khó de chi ra mòì lièn he giùa viéc
xày dung thuy dién va tham nhùng, cùng nhu càc dòng lue chinh tri sau nò. Trong khi dò, càc quóc già lai eó thè giài thich vipc xày dyng thuy dièn vi ly do TTKT va an ninh nàng lugng. Do vày, Chùih phù Lào càng càn co nhiing hành dgng còng khai, minh bgeh de frành nhùng vàn de tìéu cyc co tìiè xày ra.
Ngugc Igì, frong khi kéu ggi Lào tam dùng càc du àn thuy dién, càc quòc già khàc cùng càn thè bién rò, nhàt quàn làp truòng cùa minh dói vói vàn de phàt trién thuy dipn de phà vò nhihig nghi ngai giùa càc ben lién quan. Vi du, Campuchia càn giài thich thoà dàng vè du àn xày dung thuy dién frén dòng chinh ò nuóc này; hay vipc càc chù dàu tu Viét Nam tham già dau tu mot só du àn thuy dipn tgi Lào; cùng nhu Thài Lan va Viét Nam dugc xem là nhihig nuóc mua dipn chù yéu tu càc dy àn thuy dién khu vyc LMB.
Cùng vói dò, vièc kèt hgp hnh hogt giùa càc phuang phàp tiép càn chinh sàch dinh huóng quòc già, tiép càn tham dy, tìèp càn tu duói lén là phù hgp^'. Bòi vi nhùng phuong phàp này tgo dièu kién cho càc bò phan cu dàn chiù tàc dóng tu càc dy àn xày dyng thuy dién co co hgi tham già bào ve quyén va lgi ich chinh dàng, huóng tói sy càn bang giùa lgi ich cóng dòng, lgi ich quòc già va lgi ich khu vyc, nhu là nhiing diéu kién càn thièt hình thành giài phàp hgp tàc tich cyc. Tu gòc dò này, vè phia Viét Nam, ben canh nhùng nò lyc cùa Uy ban song Me Còng Viét Nam va Bò Tài nguyen va Mòi truòng tbì Quòc hgi va càc Uy ban cùa Quóc bòi càn thiét eó sy tham già chù dòng, tich cyc hon nùa.
36 Bach H, Qennie P, Taylor R, Oausen TI, Holzwarth F, Jensen KM, Meija A S Sdimeier, S (2014), 'Cooperatìon fcr water, en- ergy and food seeurìty in transboundary basins under changing dimate', Mekong River Commission, Laos PDR.
37 Viét Nam da tham già Gang utfc vè Luàt Su dung càc ngmn nude lién quóc già dio cac muc dich phi giao thóng tìiùy (ÙNWC/1997), cà hiéu lui: ké tu ngày 17/8/2014. Tuy nhièn, càc nùóc trong khu vut IBM va Trung Quoc déu chùa tham già Cóng ùóc này. Óiùng tói cho ràng, trong khi chùa biét khi nào càc nude lién quan m&i sin sàng tham già Cóng uik, tììi tìm kiém mot Hiép ^inh khu vùc, co tham khào nhùng diéu khoàn hdp ly tu Còng ùóc, cùng vài càc diéu kién thtx tììuàn tn/e tìép, bài hoà dùdc idi idi giùà eie nùóc là chién lUdc eSn thiét hién nay, nhét iàd&v&i Viét Nam, ben c$nh viéc kéu ggi càc quóc già thùdng nguón va ha nguòn song Me Cóng Oiam già LÌNWC.
38 Xem chù tììich 17: Hirsch & Jensen (2006).
39 Xem chù tììich 25: Finger et al. (2006).
/ i n I HGHIÈH CtfU /—:
HV I L A P P | | À P ^ S 5 06(310)T3/2016
CHINH SACH Hièp dinh hap tàc mai: giài phàp quan
trong
Mot Hiép dinh chinh thùc dugc ky két bòi càc quóc già frong khu vyc vàn là còng cy hiéu qua de dgt tói giài phàp hoà bình cho nhiing franh chàp lién quan dén quàn ly nguón nuóc. Tuy nhién, se khóng thyc té, bàt khà thi néu tìm kiém nhùng thoà thuàn mòi frong dò dòi hói còng nhàn quyèn phù quyét cùa càc nuóc thành vièn frong viéc su dung nguón nuóc, hoàc cài càch MRC thành mot tò chùc sièu nhà nuóc frong khu vyc, co quyèn lyc thuc thi càc ràng buòc phàp ly. Trén thyc té, cho dén nay, frèn thè gioì ciìng khòng co mot co quan thyc thi phàp luàt xuyén quòc già (transnational law enforcement agency) nào dòi vói mot khu vuc hg luu cùa càc con song chày qua nhièu nuòc""".
Vi thè, theo chùng tòi, giài phàp co thè chàp nhàn là thuòng lugng, nhugng bò lgi ich cùa mòi quòc già nhàm dgt tói lgi ich chung frong vùng, thòng qua co che giàm sàt, chia sé thóng tin va hgp tàc dói thogi. Nhàm trành nhùng dièn giài khàc nhau eó nguy co dàn tói sy dò vò Hiép dinh 1995, nhu viéc Lào don phuang xày dung thuy dién Xayaburi va Don Sahong, càc nuóc khu vuc LMB nén thùe day tìèn tói ky kèt mot Hiép dinh mai, thay thè cho Hiép dinh 1995.
Trèn tmh thàn này, càc thoà thuàn frong Hièp dinh mói càn dàp ùng dugc càc yèu càu sau:
Thù nhàt, dat dugc su dóng thuàn frong vipc khòng trién khai tàt cà càc dy àn thuy dién con lgi frèn dòng chinh LMB, frong khoàng thòi gian it nhàt tu 7 dèn 10 nàm, sau Idù càc nuóc co dugc giài phàp thoà dàng dói vói vàn de thuy dién Don Sahong hièn nay.
Sau khoàng thòi gian dò, chi nhùng dy àn thuy dién dòng chinh nào dàp ùng dugc càc thù tyc PNPCA, vói càc tìéu chi ve yéu càu
ky thuàt, dành già tàc dòng mói truòng v.v..
mói co thè dugc xày dyng; va khóng dugc phép xày dyng nhièu han mot dy àn dàp thuy dièn frong cùng thòi gian. Dy àn thuy dipn tiép theo, nèu co, phài chàm hon so vói thòi diém hoàn thành thuy dién truóc dò, it nhàt 5 nàm, de dành già toàn dién càc tàc dòng frong thòi gian boat dòng dói vói toàn khu vyc, cùng nhu bò sung thòng tin dù lipu dành già tòng hgp toàn bó càc du àn thuy dién dà dugc xày dyng.
Thù hai, MRC vàn càn thiét, bòi vi càn co mgt tò chùc, co che dgi dién nhu MRC de giài quyét vàn de quàn ly nguòn nuóc xuyén quóc già. Mac dù vày, MRC nén dugc trao thém co che giàm sàt viéc thuc hièn Hiép dinh mói. Dièu này sé dàt thém nhùng àp lue va eà dóng lyc dói vói lành dgo chinh tri tai càc nuóc frong viéc thyc hién cam két cùa nuóc minh"".
Thù ba, thay vi dàm phàn phuang àn bó frg, hoac bòi thuòng mot khoàn tìèn thuc té de dòi lày giài phàp khóng xày dyng thuy dién, càc quóc già frong vùng nèn xem xét giài phàp PTBV hon, nhu cùng thành Igp Quy phàt trién Me Còng (Mekong Development Fund). Quy này dugc cung càp tàì chinh bòi càc nuóc frong khu vuc va càc nhà tài frg quóc té, cùng nhu càc thè che tàì chinh khàc, nhàm mye dich tài frg va diéu phói càc du àn phàt trién frong vùng, uu tién càe quóc già nhu Lào hay Campuchia. Dói lai, nhihig quòc già này sé chàp thuàn càc dièu khoàn chat che vè tiéu chuàn, só lugng va thòi han néu phàt trién dy àn thuy dién frén dòng chinh. Quy se boat dòng duói sy dièu phói cùa MRC. Trong dò, quóc già dugc dy doan là chiù nhiéu thiét hai tu vièc xày dyng thuy dién, nhu Viét Nam, nén co nhiing dóng góp tich cyc eà ve tài chinh, cùng nhu nguòn nhàn lue cho nghién cùu, trién khai càc dy
40 Xem diù thich 15: Douglass (2011).
41 Xem thém: McNally, CA (2011), 'Synopsis: Cross-border govemance and the challenges of giobalizatìon', in Cross-border govemance in Asia: Regional issues and mechanisms. Ed. by Oieema, G, McNally, CA & Popovski, V, United Natìons Uni- versity.
sftnB(3imT:ì/pniR\ • Ai
Al
^ n m n j n ^ i i
àn ho frg phàt trién. Vi dy nhu trich mot phan thu tu thué/lgi nhuàn xuàt khàu ggo, thuy san vùng dòng bang song Cùu Long. Cùng vói nguón vón dàu tu nuóc ngoài, Quy phàt trien Me Còng sé uu tìén tài chinh cho càc dy àn PTBV frong khu vyc, nhu dàu tu phàt tìién nàng lugng thay thè, cài thipn quàn tri quòc già, phòng, chóng tham nhùng, nàng càp ca só ha tàng, giào due, giàm nghèo. Càc dy àn này sé làm lgi, vi du, cho Lào trong dai hgn.
Dòng thòi, day là mot càch giùp cho Lào co thè dat dugc nhùng muc tiéu TTKT va PTBV, ma vàn frành dugc vipc phàt trién ò gt càc du àn thuy dièn trèn dòng chinh song Me Còng. Làm nhu vày, uy tìn quòc già cùa Lào cìmg tàng lén va thu bùt thém càc khoàn dàu tu nuóc ngoài. Chinh vi thè, Lào va càc nuóc déu co ly do thuyét phyc de theo duòi hình thành mot Hiép dinh mói frong khu vuc, thay thè cho Hipp dinh 1995.
Hap tàc giùa vùng thuang vd ha nguon song Me Cóng
Tim kiém giài phàp chinh sàch cho vàn de LMB khòng thè khòng xem xét yéu tò ành huòng bòi Trung QuÒc, vi nuóc này dóng vai trò quan frpng**^, là quòc già thugng nguèn song Me Còng, dà va dang xày dung hàng logt thuy dién frèn dòng chinh thugng nguón, cùng nhu tham già dàu tu dy àn thuy dién khu vyc LMB. MRC nèn chù dgng thùc day hgp tàc vói Tnmg Quóc'*' va eó co che chia sé thóng tin lièn vùng. Ben cgnh dò, Trung Quòc con eó càc dy àn kinh té, su ành huòng chinh tri^ dén càc nuóc frong khu vyc LMB, vi dy Trung Quóc là nhà dàu tu lón nhàt vào Lào, Campuchia''^. Càc dy àn thuy dién eùa Trung Quòc ó vi tri thugng nguòn eó nhùng tàc dòng khó luòng dén he thóng dy àn thuy dién hg nguòn. Thém nùa, néu tàt eà càc dy
àn thuy dipn dòng ehinh LMB dugc kich hoat va trièn khai tbì thòng qua càc thuy dièn thugng nguón, Trung Quòc co thè su dyng cà yéu tò chinh trj vè quàn ly nguòn nuóc de gly ành huòng toàn khu vyc. Do dò, viéc Trung Quóc tham già vào Hiép dinh mói, hoac tham già mot thoà thuàn hgp tàc vói càc nuóc trong khu vuc ve vàn de thuy di^n dòng chinh, sé là phuang àn co lgi cho cà khu vuc LMB.
Két lu^n
Vàn de khu vyc LMB là xung dot lgi ich giùa càc quóc già frong vipc khai thàc nguòj hàng hoà còng cóng quòc té, va khòng e) giùa càc nuóc vùng hg luu, ma con hén qi tói Trung Quóc, mot quóc già thugng nguòn song Me Cóng. Day là mot vàn de rat nan giài va khò tìm dugc giài phàp tói uu. Do vày, càc nuóc frong khu vyc càn tich cyc, thién chi tim kiém thoà thuàn de han che nhihig bàt dòng, khàc bièt va hai hoà lgi ich.
Trèn tinh thàn dò, Quóc bòi Viét Nam càn dóng vai frò chù dòng, giàm sàt vièc thyc thi chinh sàch nhàt quàn cùa quóc già trong vàn de quàn ly, khai thàc nguón nuóc song Me Còng. Chién lugc ey thè nén theo duói là tàc dòng, dàm phàn de Lào tam hoàn xày dung thu^' dipn Don Sahong it nhàt tu 3 dén 5 nàm, nhàm tìm kièm mpt giài phàp hgp ly.
De giài quyét mgt càch càn bàn, càc nuóc khu vyc LMB nèn cùng tham già ky két mot Hiép dinh mói, tìiay thè cho Hiép dinh 1995. Day sé là mot còng cy hùu dyng cho qua trinh ra, quyét dinh chinh thùc, néu xàc dinh rò ràng fràch nhièm ràng buòc va chia sé lgi ich giùa càc ben lién quan. Thay vì thùc day phàt trien thuy dién, mpt phuang àn khàc là thành làp Quy phàt trién Me Cóng, co thè mò ra co hpi TTKT va bào ve mói truòng ben vùng •
42 Yeophantong, P (2014), 'China's Lancang dam easeade and transnational actìvism in tìie Mekong Region: Who's got tfie power''', Asian Survey, University of California Press, voi. 54, no. 4, pp. 700-724.
43 Xem ehù tììich 22: Yu (2003).
44 Osbome, M (2000), 'Wtìter politì'cs and the Mekong: China's dams and Indodtina', The Sydney Papers, pp. 78-8S.
45 Jean-Pierre, V (2013), 'Regional cooperatìon and integratìon in the Mekong region', Asian Economie Poik:y Review, no. 8, pp. 148-164.
I HGHIÈH CÙU 1.1% I HGHIÈH CÙU . 4 £ I L A P P | | A P ^ S O 0 6 ( 3 1 0 ) T 3 / 2 0 1 6
