KINH NGHIEM NUOC NGOAI
Kinh nghiem thu hut va sir dung vien tfff phi chinh*
Truvng hop Trung Qude va Nga
PHAM V A N C H I E N
Vdn phong UBND Tp Hd Noi
Cung vai xu hu'ong toan cau hoa, quoc te hoa, hoat dpng cua cac to chuc phi chinh phu (NGO) da trd thanh mot lan song quoc te. Cac NGO da tra thanh lire lugng quoc te tham gia vao cac hoat dpng da dang va c6 chieu sau cua xa hpi, dugc cac td chuc quoc te va cac chinh phu quan tam. Hau het nhung hpi nghj quan trpng cua cac djnh che tai chinh quoc te, cac ngan hang phat trien da phuang, deu c6 cac diln dan song hanh cua cac NGO.
Vai tro to Ion cua cac to chuc ^
phi chinh phu tren the giai
Thir nhdt, NGO thuc hien vai tro 'ngoai giao kinh ti". Loi thS cua cac NGO la bien ch6 rat gon nhe, co kha nang dap ung nhanh cac yeu chx giup do, it vuong phai cac thu tuc hanh chinh, nen chinh phu cac nuoc phat trien ngay cang quan tam giup cac NGO va su dung NGO nhu mot kenh thu hai trong vien tro chinh thuc.
Thii hai, xuc tac 6e. thay ddi he th6ng, la mot bien phap ma nhieu NGO dang ap dung hien nay. Doi khi, hoat dong xuc tac c6 the bao gom ca nhung hanh dong phan d6i. Dang t6n tai hai loai quan niem ca ban ve tinh ch§.t xuc tac. Loai quan niem thu nhat nghieng ve muc tieu hanh dong phan d6i nham loai bo nhiing hanh vi tieu cue. Loai quan niem thu hai cho rang uu tien hang dau cua td chiic tir nguyen trong vai tro xuc tac la hanh dong xay dung de tao ra duoc nhung thay ddi tich cue. Do do, trong tam cua hoat dong la van dong chu khong phai phan ddi, xay la chinh chu khong phai chdng la chinh.
Thu ba, giam sat va phan khang. Vai tro nay quan niem rang, trong moi xa hoi con nhieu yeu to doi hoi phai co nhiing hanh dpng kiem tra viec lam dung quyen luc, vua vi pham luat phap, vua vi pham nhiing nguyen tac xu the duoc xa hoi loai nguoi thita nhan, nhit la khi su lam dung quySn luc la do chinh phu va gioi kinh doanh gay nen. De c6 duoc su theo doi va phan khang hihi hieu c§n c6 mot he thdng giam sat cua nhan dan, dua nhung hanh vi lam diing quyen luc ra cho moi nguoi ciing nhin thay va de'CO hanh dong thich dang.
Thu tu, vai tro thuc hien nhung chuong trinh dich vu quy mo Ion. Theo do, mot chiSn luge phat trien cong bSng va bin vimg phai dugc ho tro boi nhiing he thdng cung iing dich via hoat dong b quy mo quoc gia. Tu lau nay, gioi hoat dong phat trien van cho ring chinh phii duong nhien c6 trach nhiem va c6 kha nang cung iing cho dan chiing nhirng dich vu thiet ySu. Quan niem Sy dS gop phin tao ra tinh trang lang phi qua nhieu ma dich via lai qua it. Cin phai co nhirng quan niem moi ve viec thuc hien nhirng chuong trinh dich vu
5615/2011 K i n h t e v a Dir h a o
43
KINH NGHIEM NUdC NGOAI
quy mo Ion nhSm cung iing dich vu cho dan chiing, nhat la nhiing dich via v6 cung quan trpng nhu ke hoach hoa gia dinh, trdng rimg, giao due CO ban va tin di^ng nho.
Cung can phai co nhiing no li;c rat Ion de mo rpng quyen scV hiiu tai san va tu lieu ,san xuat, dc to chiic nhung lien hiep va hgp tac xa cho nong dan. Phan Ion nhiing chuong trinh va djch vy nay dugc thue hien co hi?u qua nhat ircn co so phi tap trung hoa. trong do NGO dong vai tro quan trpng. Mac du vay. viec thuc hien cac chuong trinh quy mo Ion doi hoi phai co sir hoat dpng phdi hgp va co trpng tam chii khong the chi bang nhiing djch vu roi rac. dpt xuat ciia nhieu NGO a khap noi.
Nhung thach thuc dat ra Mot Id, vien tra cua cdc NGO cd tfii gay dp luc cd vi mat kinh ti vd xa hoi cho cdc nude nhan vien tra. Khi cac nuac ngheo muon dugc cac nuoc phuong Tay va My xoa ng thi phai thuc hien nhung yeu cau ve cai each Xa do kieu moi doi voi nen kinh te ciia minh. Dieu chinh co cau von da dugc phuong Tay ap dat tir nhiing nam 1980 va gay anh huong nghiem trpng doi voi cac nuoc nay: le phi ve giao due va y te gia tang, thue gia tri gia tang (VAT) ciing tang cao, xoa bo trg cap doi voi cac san pham co ban, tu nhan hoa va tu do hoa nen kinh t£, cac nha san xuat dia phuong phai duong dSu vol su canh tranh khong lanh manh cua cac cong ty xuyen qude gia... tSt ca nhiing dieu kien nay khiSn cho doi song ciia nhan dan 6 nhiing nuoc duge xoa ng bi giam siit nghiem trpng va dan den mpt hinh thiic thuc dan tinh vi. Vi the, nuoc dugc xoa ng lai cang mang ng them va ngheo them.
Hai Id, vien trg cho cai each va nhihig he qua ve tu tuong. Quan tri va the che, hay ca npi dung chuySn ddi CO cau xa hpi deu la nhung v§n de te nhi, dac biet la nhung quoc gia
ma My va phuong Tay xep vao lo?ii
"co van dS" ve nhan quySn (nhu Trung Quoc, Trieu Tien, Irac, Iran, Cu Ba, Li Bi...). Tuy nhien, npi dung vipn trg co ban van tuan theo nhiing ITnh vye vi^n trg truyen thdng nhu giao dye va y te. Doi tugng nh^n vi?n trg va doi tugng huong uu dai eiia dy an khong chi huong den cac cap chinh quyen dja phuong va nguoi ngheo, phy nii, tre em, b?nh nhan, ma trong ca ITnh vyc quan trj va the che, chuyen doi co cau xa hpi. Ddi tugng ma cac dy an ciia mpt nhom qude gia phat trien co siic chi phdi lan toa nhu My, Anh, Phap, Canada, Uc, ki ca Nh$t nham toi eon la cac co quan thupc chinh phii nuoc so t^.
Vi?c chpn lo^i ddi tugng nay diln ra ciing voi quan niem ciia cac nuoc phuong Tay: muon thay doi CO so ha tang, can thay doi nhan thirc va each lam viec ciia co quan cap tren, vi ehi c6 the moi giiip cho nuoc nhan vien trg co duge y thirc tu than de duy tri du an theo huong phat trien ben virng.
Nhieu van de moi dugc du nhap vao qude gia nhan vien trg.
Cac chuong trinh bdi duowg kien thue va dao tao tir xa, giii di nuoc ngoai dao tao dugc to chiic. Tat ca deu dugc giao trinh hoa va chuyen den dpi ngu can bp ciia nuoc nhan vien trg, thong qua hoat dpng to chiic dao tao ciia NGO. Chi c6 dieu, khong phai NGO nao cung la mpt nha su pham thuan thyc trong viec truyen d^t nhung yeu to kien thirc moi. Trong thuc te, ngay ca nhiing NGO chuyen nghiep cung khong khoi liing tiing truoc su khac biet co ban ve dieu kien kinh te, van hoa, chinh tri va xa hpi ciia nuoc dua ra nhiing gia tri voi xa hpi ciia nuoc ma hp dang mudn truyen ba nhiing gia tri do. Va duong nhien, khong phai NGO nao mang npi dung cai each theo kieu phuong Tay cung thanh cong o tat ca cac quoc gia.
Ba Id, viin trg' cua NGO mang sac thdi chinh trj vd ton giao. Trong vai th^p nien gkn day, NGO khdng nhiing dut/c xem Id kinh viin tra thu hai ciia chinh phii cho cdc nude ngheo, md con ddng vai tro mdt loai kinh ddc biit khdng chi ddn vdn md con truyin ddn cd cdc ddng thdi y thuc hi nhu quan niem ddn chii vd nhdn quyin theo kieu phuang Toy, phdc thao vi xd hdi ddn su vd vdn di qudn tri thi chi theo Idi My.
Trong truong hgp can thiSt chiing se tro thanh mpt trong nhung luc lugng xung kieh, de khoi ra nhiing mam mdng bien dpng ve chinh tri tai nuoc nhan vi?n trg. Doi voi NGO loai nay, tinh chit ton giao gan nhu la mpt td chit gin \\en, la mpt suhoa quyen da den miic tinh vi giiia giao quyen va tuc quyen, ket hgp mpt each nhuin nhuyen giua ton clu myc tieu ciia NGO voi y thiic ran day ciia giao ly. Day ciing la mpt van d6 dugc hau hSt cac nu6c thupc thS gioi thii ba va cac nuoc dang phat trien xep vao dp nhay cam, da dugc nghien ciiu va diic riit thanh mpt so phuong cham va doi sach nham dat muc tieu thu hiit toi da vien trg nhan dao, nhung van giii dugc tinh chu quyen dan tpc. khong d6 nu6c ngoai Igi dung can thiep.
Mpt so kinh nghiem chia se tu Trung Quoc va Nga Tqi Trung Qude mpt dat nuoc rpng Ion, da dan tpc, da ton giao, mac du da tro thanh nuoc co nen kinh t6 diing thii nhi the gioi, nhung cac van de ve xa hpi, moi truong, dan tpc, ton giao, giao due, y te dang rat cin mpt khoi lugng vdn diu tu khdng 16 de giai quyet.
Sau hon 30 nam mo ciia, cai each, Trung Quoc la mpt nuoc thanh cong khong chi trong viec thu hiit diu tu true tidp nuoc ngoai (FDI), ma eon trong viec thu hiit diu tu cua cac NGO cho qua trinh hien dai hoa dit nuoc. Nhin tdng the, viec giam sat hoat dpng ciia cac
44
Kinh te v^ Du h^o So 15/2011NGO tai Trung Qude rit phiic tap.
Chinh sach ciia Dang va Nha nuoc Trung Quoc v6 ddi xii voi cac NGO dugc the hien qua phuong cham 16 chu: "Bidt nguoi, bidt ta;
thai dp ro rang; lam theo phap luat; giam sat hieu qua". Co quan lien quan va cac to chiic ciia Trung Quoc da quan triet va thuc hien quan diem: di sau tim hieu va nam dugc tinh hinh co ban, dac diem ciia cac NGO da boat dpng o Trung Quoc, xu the phat trien ciia cac NGO tren thd gioi; xac dinh ro Trung Quoc se duge cai gi, can tranh cai gi; tu do khuydn khich cai gi, cam cai gi. Trung Quoc chii truong thuc hien 03 loai doi sach khac nhau: vua cam, viia ban che, vura khuyen khich cac hoat dpng cua cac NGO.
Tii khi bat dau md ciia den giiia thap nien 80 the ky XX, von dau tu cua cac NGO vao Trung Quoc tang khong dang ke. Tuy nhien, sau nam 1986, nhd nhiing quy dinh khuyen khich diu tu duge ban hanh va thu tuc tham dinh cap phep du an cho cac chuong trinh diu tu cua cac NGO vao cac Hnh vuc y te, giao due, moi trudng, xda d6i, giam ngheo, ho trg khic phuc thien tai... duge don gian hoa dan dan nhu: thuc hien mien thue nhap khau va thue gia tri gia tang cho
r y *>
cac thiet bi san xuat nhap khau, ddng thdi dua ra mpt danh muc cac nganh danh cho cac NGO.
Nhiing nha diu tu qude te duge khuydn khich lap du an, van phong dai dien d midn Trung, mien Tay va cac thanh phd vung duyen hai.
Co clunh sach thue thu nhap doi voi can bp, nhan vien lam viec trong ITnh vuc diu tu ciia NGO...
Tich cue ddi mdi co chd phoi hgp giiia CO quan quan ly nha nude d Trung uong vd diu tu cua NGO vdi chinh quydn cac dia phuong, day manh phan cip cho cac tinh, khu tu tri vd cac du an nhd, khong lien quan ddn cac ITnh vue nhay
I H
Trung Quoc chu truang thuc hien 03 loai doi sach l<hac nhau:
vija cam, vLfa han che, vCra khuyen khich cac hoat dgng cua cac NGO.
cam nhu dan tpc, ton giao. Dieu nay da dan tdi sy tang nhanh tdng so von dau tu cua NGO vao Trung Quoc. Den nay, Trung Qude da thu hiit dugc lugng vdn diu tu cua NGO Idn ky luc. Trong 3 nam 2006-2009, tong so vdn ciia cac dy an dang ky tang tren 200% so vdi 3 nam 2000 - 2002.
Nhieu hpc gia cho rang, nguyen nhan thanh cdng trong thu hiit vdn dau tu eiia cac NGO vao Trung Qude la do quoc gia nay cd mang ludi tuyen truydn, quang ba chuong trinh quoc gia va eiia tung dia phuong ve van dpng vien trg phi chinh phii nude ngoai. Dong thdi, quoc gia nay cdn cd dpi ngii can bp chuyen nghiep, cd trinh dp chuyen mdn, ngoai ngii eao va ky nang dam phan vdi dai dien eiia cac NGO rat hieu qua.
Tqi Nga, tix 15-20 nam gan day, nhieu NGO da xuat hien d Nga.
De quan ly e6 hieu qua hoat dpng eiia cac NGO, vao nam 1995, Nga thong qua luat ve cac to chiic phi thuong mai. Luat nay da qua 5 lan bd sung, sua ddi theo hudng siet chat quy trinh thanh lap, sir dung tai chinh, boat dpng theo diing muc tieu dang ky ciia cac NGO.
Myc dich chu yeu cua luat la nham ngan chan cac boat dpng tii ben ngoai viec thanh lap va sii dung cac NGO de chdng chinh quyen Nga, ciing nhu ngan chan hoat dpng cua cac td chiic khung bd thdng qua NGO.
Cac NGO se bi tii chdi dang ky boat dpng, ndu: thidu giiy td quy dinh hoac khdng hgp le, hoac chiia thdng tin sai sy that; ndu muc (fich va nhiem vu eiia ehi nhanh, hoac
van phong dai dien trai hien phap va luat phap Nga, tao nguy co de dpa ehinh quyen, dpc lap chinh tri, toan ven lanh thd, thdng nhat dan tpc, ban sac, di san van hoa va Igi ich dan tpc ciia Nga; neu NGO da duge dang ky, nhung bi tude giay dang ky do vi pham; NGO phai bao cao diy dii cho chinh quyen Nga mpi thdng tin ve bp may hoat dpng, ehi tieu tai chinh, tien luong va cac tai san khac ma co quan nay dugc nhan; muc dich va thuc te sii dyng;
chiu sy kiem tra bat cii liic nao.
Kinh nghiem quan ly cac NGO ciia Nga da co tac dung to Idn, ban che sy can thiep eiia cac NGO vao chinh tri cua nude nay. Mac dii phuong Tay cho ring, cac chii truong va boat dpng quan ly cac NGO ciia Nga la sy dan ap cac NGO, b6p nghet nen dan chu d Nga. Song, Nga da bac bd dieu nay, kien tri dau tranh va thyc hien cac npi dung cua Tuyen ngdn ve nhan quydn; Cdng udc qude te ve cac quyen chinh tri va dan sy eiia Lien Hiep qude; Cdng udc chau Au ve bao ve quyen eon ngudi va quydn ty do co ban: "Luat cua tumg nude cd the dua ra nhirng ban che can thiet ddi vdi cac quyen dugc de cap nham phuc vy loi ich cua an ninh quoc gia, sy binh yen trong xa hdi, bao ve sue khoe, nhan pham hay bao ve quyen Igi va ty do cua nhirng ngudi khac"
Nhiing ddng thai eiia cac quoc gia nhu Trung Qude, Nga cho thay sy than trpng trong viec tiep nhan cac nguon vien trg cua NGO. Day la nhung kinh nghiem cd gia tri tham khao ddi vdi cac nude dang phat trien khac •
So 15/2011 K i n h t e v a Dw h a o
